Nr 90. Dotacje na finansowanie zadań

KANCELARIA SEJMU
BIURO STUDIÓW
I EKSPERTYZ
WYDZIAŁ STUDIÓW
BUDŻETOWYCH
Dotacje na finansowanie
zadań gospodarczych
Grudzień 1992
Bogdan Sztyber
Informacja
Nr 90
BSE
1
Dążąc do zmniejszenia w 1993 r. względnego poziomu deficytu budżetowego w
porównaniu do 1992 r. założono w projekcie ustawy budżetowej, przy szacowanym realnym
wzroście produktu krajowego brutto (PKB) o 2%, zwiększenie dochodów budżetu państwa z
26,7% PKB w 1992 r. do 27,1% PKB w 1993 r. oraz spadek wydatków budżetowych państwa
z 33,8% PKB w 1992 r. do 32,1% PKB w 1993 r.
Planowany w projekcie ustawy budżetowej na 1993 r. nominalny wzrost wydatków
budżetowych ogółem o 32,5%, przy szacowanym wzroście cen towarów i usług
konsumpcyjnych o 39%, oznacza realny ich spadek.
Ze wszystkich ośmiu grup wydatków budżetowych, jedynie dotacje przeznaczone na
realizację zadań gospodarczych maleją nominalnie o 6,8% a realnie o 33% (z 20.487,5 mld zł
w 1992 r. do 19.098,0 mld zł w 1993 r. - ich strukturę i dynamikę przedstawia załącznik nr.
1). W rezultacie, ich już stosunkowo niski udział (1,8%) w PKB w 1992 r. spada do 1,2% w
1993 r., a więc o 50%. W projekcie budżetu na 1993 r. maleją również nie tylko realnie ale i
nominalnie, dotacje do inwestycji przedsiębiorstw - z 2.106.842 mln zł, według
przewidywanego wykonania w 1992 r. - do 2.039.000 mln zł, co przy szacowanym wzroście
cen w sferze inwestycyjnej o 32,5% wskazuje na skalę ich spadku. Zmniejsza to możliwość
pobudzenia koniunktury gospodarczej, dokonywania procesów restrukturyzacji oraz
realizowania bezpieczeństwa socjalnego.
Dotacje na finansowanie zadań gospodarczych ujęte są w projekcie Ustawy
Budżetowej w następujących czterech grupach: dotacje przedmiotowe, dotacje podmiotowe,
dotacje różne oraz dotacje do inwestycji przedsiębiorstw (ich strukturę oraz dynamikę
ilustruje załącznik nr. 2).
Objaśnienia wydatków budżetu państwa zawarte w części rozdziału 7 (7,1 s. 72-78
oraz tablicy 10 Uzasadnienia projektu Ustawy Budżetowej, przedstawiające dotacje dla
przedsiębiorstw, nie są w pełni przejrzyste. Stosuje się w nich odmienną klasyfikację w
porównaniu do przyjętej w art. 1 projektu Ustawy Budżetowej, pomija się niektóre wydatki,
nie zawsze wyjaśnienia są wystarczające. Zbieżność klasyfikacyjna występuje tylko w
zakresie dotacji przedmiotowych. Dotacje podmiotowe w Uzasadnieniu są rozszerzone o inne
dotacje, a dotacje różne ograniczone do dotacji do spółdzielni mieszkaniowych. Ponadto brak
odpowiedniego zestawienia dotacji do inwestycji przedsiębiorstw utrudnia orientację w ich
ukierunkowaniu.
Projekt nominalnego wzrostu dotacji przedmiotowych w 1993 r. o 34,9%, w
porównaniu do przewidywanego ich wykonania w 1992 r., oznacza mniej więcej utrzymanie
ich realnego poziomu. Wprowadza on istotne zmiany do ich struktury. Wynikają one przede
wszystkim z wcześniejszego wycofania dotacji do węgla kamiennego oraz z utrzymania
wprowadzonych w IV kwartale ubiegłego roku dotacji do paliwa przeznaczonego na cele
rolnicze.
Zniesienia dotacji do węgla kamiennego w 1992 r. pociągnęło za sobą zwiększenie
jego cen oraz cen energii i przeniosło się na ogólny poziom cen. Odwrotnie, dopłaty do
paliwa zużywanego w rolnictwie, rekompensujące częściowo skutki wzrostu cen oleju
napędowego, łagodzą wzrost cen produktów rolnych. Podobny charakter mają dotacje do
nawozów wapniowych i wapniowo-magnezowych.
Przy określeniu w projekcie budżetu na 1992 r. wysokości dotacji do przewozów pasażerskich PKP w komunikacji krajowej oraz do autobusowych przewozów pasażerskich w
komunikacji międzymiastowej dla PKS i innych przewoźników "...nie przewidziano spadku
2
BSE
popytu na przewozy pasażerskie..."(s. 73 Uzasadnienia do projektu Ustawy Budżetowej na
1993 r.) Jest to założenie zbyt optymistyczne, jeżeli się uwzględni, że od 1 stycznia 1993 r.
następuje poważne ograniczenie zakresu ulgowych i bezpłatnych przejazdów. Trudno uznać
za realistyczne założenie o nie zmniejszeniu się popytu na usługi PKP i PKS ze strony potencjalnych pasażerów, dla których zniesienie 50% zniżki oznaczać będzie 100% wzrost opłat za
przejazdy. Trzeba ponadto uwzględnić przewidywany spadek realnych dochodów pracowników zatrudnionych w sferze budżetowej, którzy dotychczas korzystali z tego rodzaju zniżek.
Groźba wystąpienia niedostatecznych przychodów w stosunku do kosztów może pociągnąć za
sobą wyższy od zaplanowanego wzrost taryf przewozowych lub dalszą likwidację nieopłacalnych tras bądź ograniczenie częstotliwości połączeń, ewentualnie zastosowanie kombinacji
powyższych środków.
Wprawdzie dotacja do posiłków sprzedawanych w barach mlecznych zapisana w
projekcie budżetu rośnie nominalnie mniej więcej w tym samym stopniu (o 37,0%) jak
przewidywany wzrost cen żywności (o 37,6%), co oznacza utrzymanie jej realnego poziomu z
1992 r., jednakże jest ona nominalnie prawie o 30% niższa (50 mld zł) od przyjętej w Ustawie
Budżetowej z 5 czerwca 1992 r. (70 mld zł).
Dotychczasowy poziom tej dotacji nie zapobiega procesowi likwidacji barów
mlecznych. Tymczasem w warunkach niskiego poziomu realnych dochodów szerokich grup
społecznych należy się liczyć z wysokim zapotrzebowaniem na tanie posiłki.
Niższy nominalny wzrost dotacji do podręczników niż cen oznacza jej realny spadek.
Natomiast wprowadzenie obciążenia podręczników podatkiem od wartości dodanej może
wymagać podniesienia dotacji. W tym samym kierunku działa potrzeba możliwie szybkiego
wydania w wielu dziedzinach nowych podręczników.
Niedobór dotacji może spowolnić ten proces, ewentualnie skłonić do podjęcia próby
przerzucenia jego kosztów na nabywcę.
W najwyższym stopniu maleją dotacje do przedpłat na samochody, z 270 mld zł do
100 mld zł Uwzględniając jednak sytuację gospodarki oraz budżetu, a także fakt, że
dotychczas nie podjęto rozwiązania nie mniej ważnego społecznie i ekonomicznie problemu
rekompensat do zdeprecjonowanych oszczędności na mieszkania, utrzymywanie w projekcie
kryzysowego budżetu nawet znacznie zmniejszonej pozycji na ten cel może budzić
wątpliwości. Zmiana roszczeń z tego tytułu na akcje prywatyzowanych przedsiębiorstw
byłaby dla społeczeństwa mniej uciążliwym rozwiązaniem.
Przy ograniczeniu ogólnej kwoty dotacji dla spółdzielni mieszkaniowych o 38% w
porównaniu do ubiegłego roku, kwota przeznaczona na dofinansowanie remontów rośnie
dwukrotnie (do 2000 mld zł) i ma przynieść wymierne oszczędności zużycia energii cieplnej.
Radykalne obniżenie dopłat do centralnego ogrzewania i dostawy ciepłej wody do mieszkań
łączą się ze znacznym zwiększeniem opłat. Przy wzroście kosztów dostarczania energii
cieplnej w 1993 r. szacowanym średnio na 35% w stosunku do 1992 r. opłaty dla ludności za
korzystanie z niej mają być podniesione o 92%.
Występujące w projekcie budżetu dotacje podmiotowe przeznaczone są głównie na:
restrukturyzację przemysłu, częściowe sfinansowanie kosztów bieżącego utrzymania i
remontów infrastruktury kolejowej oraz na dofinansowanie gospodarki komunalnej. Ich
ogólna kwota w stosunku do przewidywanego wykonania w 1992 r. rośnie tylko o 6,8%, a
więc realna wartość maleje.
Realna wartość dotacji najmniej spada na infrastrukturę PKP, najsilniej na gospodarkę
komunalną (w tej ostatniej maleje ona nawet nominalnie o 11,2%).
Istotne zmniejszenie dotacji do komunikacji miejskiej niewątpliwie pociągnie za sobą
znacznie wyższe podniesienie opłat za przejazdy od średniego wzrostu cen dóbr i usług
konsumpcyjnych.
BSE
3
Dotacje na restrukturyzację przemysłu koncentrują się w górnictwie i łączą się z likwidacją nieefektywnej bądź szkodliwej dla środowiska produkcji, a nie z jej wzrostem,
unowocześnieniem bądź lepszym dostosowaniem do popytu.
Brak jakiejkolwiek uwagi w tablicy 10 zamieszczonej w Uzasadnieniu do projektu
Ustawy Budżetowej przy pozycji: "utrzymanie potencjału produkcyjnego niezbędnego w
okresie zagrożenia wojennego" sugeruje likwidację tego rodzaju wydatków w 1993 r., tymczasem znajdujemy je w rezerwach celowych (pkt. 7.4.11, s. 109 Uzasadnienia) pod nazwą
"sfinansowanie kosztów utrzymania potencjału produkcyjnego przemysłu obronnego". Przewiduje się na ten cel 1.100 mld zł. (w 1992 r. 616,7 mld zł). Również w objaśnieniach wydatków budżetu państwa brak jest wzmianki na temat przeniesienia tych wydatków, co utrudnia
analizę porównawczą projektu budżetu.
Przewidziane w art. 1 projektu Ustawy Budżetowej dotacje do inwestycji przedsiębiorstw w kwocie 2.039 mld zł trudno rozszyfrować. Ani opisowe objaśnienia, ani tablice
zawarte w Uzasadnieniu do projektu Ustawy Budżetowej nie ułatwiają ich identyfikacji.
4
BSE
Władysław Bogdan Sztyber