Wykład XII

EKSPERYMENT SOCJALIZMU
W EUROPIE
NA PRZYKŁADZIE
PRL’u
1
2
SOCJALIZM UTOPIJNY
NURT BARDZIEJ ŚWIATOPOGLĄDOWY i
POLITYCZNY NIŻ TEORETYCZNY
Wspólne elementy myśli socjalistów utopijnych:
1. Przekonanie, iż ustrój wolnorynkowy jest pełen
sprzeczności i dysharmonii
2. Idea SPRAWIEDLIWOŚCI SPOŁECZNEJ i
pragnienie urzeczywistnienia dobra całego
społeczeństwa
3. USPOŁECZNIENIE WŁASNOŚCI
PRYWATNEJ na drodze pokojowej ewolucji
4. Niechęć do przymusu i organizacji państwowej
3
Karol Marks (1818-1883) Das Kapital
+ Fryderyk Engels (1820-1895)
… zaczęło się od Hegla…
Teza  Antyteza  Synteza  Teza  Antyteza ..
…dokonuje się ewolucja historii w procesie bez końca, w
którym wszystko staje się coraz bardziej doskonałe pod
wpływem zmian wywołanych przez konflikty.
Proces ten jak i metoda badania  DIALEKTYKA
IDEALIZM DIALEKTYCZNY
4
MATERIALIZM DIALEKTYCZNY
Hegel  zmiany w świecie idei
Marks  zmiany w świecie materii
Czy proces historyczny ma logikę?
Wg Marksa czynniki ekonomiczne są
najważniejszym elementem
wyjaśniającym zmienność struktury
społeczeństwa
5
MATERIALIZM DIALEKTYCZNY
NADBUDOWA
PRAWNA i POLITYCZNA
Ekonomiczna struktura społ.
SIŁY
WYTWÓRCZE
STOSUNKI
PRODUKCJI
SPOSBY
PRODUKCJI
6
Eksperyment socjalizmu w krajach
„Bloku Wschodniego”
Socjalizm / komunizm  jako:
- próba zanegowania rynku jako regulatora
procesów gospodarczych (rynek zastąpić
miało państwo)
- próba radykalnej zmiany stosunków społ.,
- próba zastosowania w praktyce postulatów
sprawiedliwości społecznej i równości
- próba modernizacji i skoku cywilizacyjnego
7
GŁÓWNE CECHY SYSTEMU
MONOPARTYJNOŚĆ, TOTALITARYZM,
„DYKTATURA PROLETARIATU”
PRYMAT DOKTRYNY
NAD
ZDROWYM ROZSĄDKIEM
I
RACHUNKIEM EKONOMICZNYM
8
•
•
•
Sytuacja polityczno - gospodarcza
świata po II ws
„Zimna wojna”:
NATO  1949r.
Podział Niemiec na NRF i NRD  1949r.
Wojna w Korei  1950-1953r.
Układ Warszawski  1955r.
„Współpraca gospodarcza”
RWPG  1949r.
EWWiS  1951r.
Powstanie DWUBIEGUNOWEGO ŚWIATA:
Zachód, Wschód + „Trzeci Świat”
9
Zmiany polityczne w Polsce
• Lipiec 1944r.  PKWN
• Koniec 1944r.  Rząd Tymczasowy
• Czerwiec 1945r.  TRJN (premierem
E. Osóbka-Morawski, wice S.
Mikołajczyk)
• 30 VI 1946r.  Referendum 3 x TAK
• 1947r.  terror wobec PSL
• Ucieczka S. Mikołajczyka i w końcu
1948r. powstaje PZPR
10
11
12
13
Kolektywizacja polskiego rolnictwa
• W końcu 1944r. rozdział ziemi z Państwowego
Funduszu Ziemi (chłopi dzierżawni i robotnicy rolni)
• 1948r. Pod naciskiem ZSRR rozpoczyna się
kolektywizacja
• Spółdzielnie rolnicze  do 1955r. powstało 9 tys.
spółdzielni (9% pow. gruntów)
• PGR’y  od 1949r. do 1955r. powstało 6 tys. (12%
pow. gruntów)
• Od 1950r. parcelacja gruntów należących do
Kościoła i upaństwowienie lasów (85% pow.)
• Dostawy obowiązkowe, ceny narzucone przez
państwo, ograniczenie kredytów
• GOSP. INDYWIDUALNE  80% użytków (!!!)
14
Nacjonalizacja przemysłu
(Ustawa o nacjonalizacji z 1946 r.)
• I kategoria: bez żadnego odszkodowania
przechodziły przedsiębiorstwa przemysłowe,
górnicze,
handlowe,
ubezpieczeniowe,
bankowe należące do Rzeszy i Wolnego
Miasta Gdańska
• II
kategoria:
przedsiębiorstwa
polskie
zatrudniające ponad 50 pracowników na
jedną zmianę za odszkodowaniem
15
Upaństwowienie handlu
• 1946r.  80% udziału kupców prywatnych
• 1947r.  Hilary Minc – postuluje ograniczenie roli
kupiectwa prywatnego, regulację cen i zysków
• „Bitwa o handel”:
- koncesjonowanie handlu, kontrola cen,
aresztowania kupców i umieszczanie ich w
obozach pracy (24 tys. osób!)
- W latach 1947-49 zlikwidowano 66% hurtowni i
ponad 40% placówek detalicznych
- Finał: sektor uspołeczniony przejął 100% obrotów
hurtowych i ponad 40% detalicznych, a potem 80%
16
Człowiek socjalizmu
•
•
•
•
•
Sowietyzacja kultury
„SOCREALIZM”
Koncepcja „HOMO SOVIETICUS”
Dobór kadr
Kariera w „PZPR” i poza nią
17
"GŁÓWNE CECHY SYS. POLIT YCZNO - GOSPODARCZYCH
WSCHODU i ZACHODU"
GŁÓWNE CECHY
ZACHÓD
WSCHÓD
UST RÓJ
demokracja
rządy
autorytarne
DOMINUJĄCA FORMA
WŁASNOŚCI ŚR. PROD.
prywatna
państwowa
GŁÓWNY REGULAT OR
PROCESÓW GOSP.
rynek
państwo
CENY UST ALA
rynek
państwo
SWOBODA
GOSPODAROWANIA
tak
hierarchiczna
struktura
zarządzania
ST RUKT URA GOSPODARKI
zrównoważona
przewaga działu
A nad działem B
ALOKACJA ZASOBÓW
rynek
państwo
18
Hierarchiczna struktura zarządzania
CUP
Zjednoczenia branżowe
Pojedyncze przedsiębiorstwa
Nieoficjalna formuła układania planu: „Mini-Max”
19
Kosztowa formuła ustalania cen
CENA = koszty produkcji + narzut (zysk)
CENA = KP (100 zł) + 20% kosztów
prod. (100 x 20%) = 120 zł
20
Cechy systemu
•
•
•
•
Materiałochłonność
Energochłonność
Pracochłonność … etc.
Chroniczny brak towarów konsumpcyjnych
21
Plan trzyletni 1947-1949 „POG”
• Przebudowa struktury gosp. kraju
(INDUSTRIALIZACJA)
• Wyrównanie szkód wojennych
• Scalenie Ziem Odzyskanych z krajem
• Rozszerzenie udziału kraju w
gospodarce światowej
Rolę akceleratora zmian
pełnić miał handel zagraniczny (!!!)
22
Stosunki gospodarcze Polski z
zagranicą
• Umowa reparacyjna z ZSRR i umowa handlowa
• Handel zagraniczny z krajami socjalistycznymi
• Inicjatywa marszałka Józefa Broz – Tito i premiera
Georgija Dymitrowa (1947 – 1948)
• Współpraca gospodarcza polsko –
czechosłowacka. „Konwencja” z
4 VII 1947r.
• Handel zagraniczny z krajami Zachodu
• Polska w ONZ, FAO, MFW, MBOR
23
Dynamika handlu zagranicznego Polski w
latach 1945 – 1949 (w cenach stałych). Rok
1938 = 100
Rok
Obroty
Import
Eksport
1945
8,8
9,1
8,4
1946
34,1
34,3
33,8
1947
76,3
95,7
55,0
1948
118,7
136,3
99,5
1949
148,3
180,8
114,8
24
Procentowy udział krajów kapitalistycznych w całości obrotów polskiego
handlu zagranicznego w latach 1945 – 1949
Rok
Eksport
Import
Obroty
1945
5,6
9,4
7,4
1946
40,1
21,8
30,3
1947
55,7
65,5
61,2
1948
55,8
52,5
54,2
1949
54,6
57,4
56,0
25 – 1960,
Źródło: Obliczenia własne na podstawie Compendium statystycznego polskiego handlu zagranicznego 1928 – 1938, 1945
Warszawa 1961, s. 284, 285.
Struktura towarowa handlu zagranicznego
Polski 1938, 1945 – 1949
Działy
Import
Eksport
1938
1945 1949
1938
1945 –
1949
Ogółem
100
100
100
100
Maszyny i urządzenia
21,7
20,02
1,2
1,3
Paliwa, surowce i materiały
59,4
59,9
59,7
70,1
Towary rolno – spożywcze
11,3
15,7
35,0
15,8
Towary konsumpcyjne pochodzenia
przemysłowego
7,6
4,2
4,1
12,8
26
Realizacja POG
• Wzrost produkcji przemysłowej  174% (1938r. = 100)
• Wzrost produkcji rolnej  12%
(1938r. + 100)
• Płace realne między 1946-1949r.  wzrost o 60%
• Likwidacja bezrobocia
• Zmiana struktury gosp. (przemysł 3040%,
rolnictwo bz, handel 2010%)
• Spadek statusu inteligencji (w 1950r. 95% dyrektorów
rekrutowało się z PZPR; w tym z wykształceniem
wyższym z 84%  32%
27
Epoki PRL’u
•
•
•
•
Ukonstytuowanie się systemu do 1956 r.
Epoka Władysława Gomułki 1956-1970
Epoka Edwarda Gierka 1970-1980
Epoka Wojciecha Jaruzelskiego 1980-1989
28