Pobierz

OID (267) 12/2013
OID (273) 6/2014
Bioklimat w kurniku
W środowisku naturalnym na zwierzęta oddziałuje środowisko naturalne, czyli zespół
czynników klimatycznych, kontrolowanych
prawami przyrody. Jednakże w związku z ich
udomowieniem znaczący wpływ odgrywać zaczęły warunki klimatyczne i glebowo - wodne,
ukształtowane przez człowieka. Tak zmienione przez człowieka środowisko nazywamy środowiskiem hodowlanym.
Definicja środowiska hodowlanego funkcjonuje już od kilku dziesięcioleci i oznacza zespół
współzależnych, nieożywionych i ożywionych
czynników, otaczającej zwierzę gospodarskie
przyrody, których wpływ na zwierzęta jest modyfikowany i uzupełniany przez człowieka.
Określeniem wzajemnych stosunków pomiędzy organizmami a otaczającym je środowiskiem zajmuje się nauka zwana ekologią, natomiast w odniesieniu do zwierząt gospodarskich
- zoohigiena. Z definicji zoohigieny wynika jej
interdyscyplinarność, gdyż jako nauka o wpływie środowiska na zdrowotność i produkcyjność zwierząt powiązana jest z wieloma dziedzinami wiedzy.
Czynniki środowiska hodowlanego wywierają
znaczący wpływ na stan zdrowotny i produkcyjność zwierząt. Zaliczamy tu cztery grupy
czynników: abiotyczne (nieożywione), fagiczne
(żywieniowe), biotyczne (ożywione) oraz technologiczne (budynek inwentarski wraz z wyposażeniem). Do czynników abiotycznych odgrywających istotną rolę zalicza się klimat, który
poprzez warunki pogodowe wywiera na zwierzęta bezpośredni (np. temperatura, wiatr), jak
i pośredni (roślinność) wpływ. Organizm zwierzęcy i środowisko, w którym przebywa zwierzę, stanowi całość wpływającą na siebie wzajemnie. Od środowiska zewnętrznego i zmian
w nim zachodzących w dużej mierze zależy
stan zdrowotny zwierząt, ich wartość użytko20
wa, częstotliwość występowania chorób i ich
nasilenie. Często zapomina się, że wydajność
zwierząt tylko w 20-30% zależy od cech dziedzicznych, a w 70-80% od żywienia i otaczającego je środowiska. Dlatego do najważniejszych elementów środowiska hodowlanego
należą czynniki żywieniowe oraz technologiczne i klimatyczne. Bez współdziałania dobrego
genotypu z dobrym środowiskiem nie jest bowiem możliwe uzyskiwanie korzystnych efektów w chowie i hodowli zwierząt, a także wysokich efektów produkcyjnych, gdyż zmieniające
się warunki otoczenia są najczęstszą przyczyną
niewykorzystania całego potencjału genetycznego organizmu zwierzęcia.
W dzisiejszej rzeczywistości jest to aspekt niezmiernie ważny, bowiem długookresowa selekcja drobiu, ukierunkowana głównie na wybrane
cechy produkcyjne (tempo wzrostu, wykorzystanie paszy, jakość tuszki), przyczyniła się do
wzrostu wrażliwości ptaków na warunki chowu. Współczesne linie towarowe drobiu rzeźnego charakteryzują się bardzo szybkimi przyrostami przy bardzo dobrym wykorzystaniu
paszy na 1 kg masy ciała, w związku z czym
są bardziej wymagające w zakresie warunków
utrzymania, żywienia i obsługi. Z drugiej strony, optymalizacja warunków odchowu spowodowała wydelikacenie ptaków oraz przytłumiła mechanizmy adaptacyjne ustroju.
Budynek inwentarski, ze względu na swoją specyfikę i konieczność przystosowania
do potrzeb produkcyjnych różnych gatunków zwierząt, musi spełniać szereg wymagań
funkcjonalnych, przestrzennych i materiałowo - konstrukcyjnych. Optymalizując mikroklimat kurnika, można uzyskać istotny wzrost
produkcyjności, co z punktu widzenia hodowców jest sytuacją korzystną ekonomicznie.
Do najczęściej popełnianych błędów, w cza-
HIGIENA I ŻYWIENIE
sie projektowania budynków inwentarskich,
można zaliczyć zbyt dużą kubaturę i niską ciepłochronność budynków. Niestaranne i często
oszczędnościowe wykonawstwo dodatkowo
pogłębia nieprawidłowości wynikające z projektu budowlanego. Dodatkowo, nadmierne zawilgocenie powietrza w pomieszczeniu
zmniejsza i tak często niską ciepłochronność
przegród budowlanych, tworząc w nich tzw.
mostki termiczne, co przyśpiesza proces niszczenia budynku. Stąd też niezmiernie ważnym
aspektem powinna być analiza ciepłochronności budynków i środowiska pomieszczeń inwentarskich.
Mówiąc o mikroklimacie, myślimy najczęściej o temperaturze i wilgotności względnej
powietrza, rozpatrywanych osobno. Jednakże
trzeba pamiętać, że temperatura i wilgotność
względna powietrza pozostają ze sobą w ścisłym związku i mają znaczenie dla przebiegu
procesów termoregulacyjnych, jak również bilansu cieplnego ptaków. Chcąc maksymalizować wyniki produkcyjne musimy pamiętać, że
to właśnie warunki termiczno -wilgotnościowe
wywierają, w zależności od wzajemnych korelacji, różnorodny, często niekorzystny wpływ
na zdrowie i wydajność, a w rezultacie na efekty ekonomiczne produkcji.
W praktyce mogą wystąpić cztery układy termiczno - wilgotnościowe:
• Wysoka temperatura - wysoka wilgotność.
Układ ten najczęściej występuje w kurnikach w okresie letnich upałów, w końcowym okresie odchowu kurcząt brojlerów.
Efektem jego wystąpienia jest przegrzanie
drobiu (stres cieplny). Ptaki nie mają możliwości oddawania ciepła z organizmu do
otoczenia, tracą zdolność regulacji temperatury ciała, która wzrasta powyżej 47ºC
powodując śmierć na udar cieplny. Do takich sytuacji może również dochodzić np.
w czasie awarii prądu, gdy nie działają wentylatory. Jednak o wiele częściej spotykamy
się z chronicznym przegrzaniem ptaków,
szczególnie gdy temperatury zewnętrzne
przekraczają 27-28ºC. U ptaków przegrzanych obserwuje się osowiałość z okresową
pobudliwością, dyszenie, chwiejny chód,
biegunkę oraz zwiększone pragnienie. Podstawowe funkcje organizmu są skierowane
na jego oziębienie poprzez zianie, unoszenie, rozpostarcie i machanie skrzydłami
(ptaki zwiększają w ten sposób powierzchnię ciała przyspieszając wydzielanie ciepła). Charakterystyczne dla ptaków jest także oddychanie z otwartym dziobem, czyli
tzw. zianie, które przyspiesza proces parowania z dróg oddechowych, ale jednocześnie powoduje nadmierną utratę tlenku węgla przez płuca. Konsekwencją przegrzania
jest również zachwianie równowagi kwasowo-zasadowej we krwi, a także obniżenie
poziomu wapnia oraz makro- i mikroelementów niezbędnych do budowy skorupy
jaja. Z tego powodu kury nioski w podwyższonej temperaturze znoszą jaja o cieńszej
skorupie. Długotrwałe utrzymywanie się
wysokich temperatur powietrza w kurniku, w którym utrzymywane są kury nioski,
może jednocześnie prowadzić do zmniejszenia spożycia paszy, spadku nieśności
oraz zmniejszenia masy znoszonych przez
kury jaj. Wysokie temperatury nie pozostają
również bez wpływu na wyniki produkcyjne kurcząt brojlerów. Dochodzi wówczas do
ograniczenia spożycia paszy oraz niższych
przyrostów masy ciała.
• Wysoka temperatura - niska wilgotność.
Sytuację taką najczęściej możemy zaobserwować w początkowym okresie odchowu
piskląt. Konsekwencją wystąpienia takiego
układu termiczno-wilgotnościowego jest
wysuszanie błon śluzowych górnych dróg
oddechowych, co powoduje wtórne zakażenie organizmu ptaków drobnoustrojami
chorobotwórczymi. W późniejszym okresie
odchowu, niska wilgotność, przy wysokiej
21
OID (267) 12/2013
OID (273) 6/2014
temperaturze powietrza sprzyja zwiększonej łamliwości piór oraz przyczynia się do
wzrostu zapylenia w pomieszczeniu.
• Niska temperatura - wysoka wilgotność.
Układ ten występuje najczęściej wczesną
wiosną oraz w okresie jesienno - zimowym, szczególnie w obiektach inwentarskich ze swobodnym dostępem ptaków do
wybiegów oraz w przypadku awarii systemu grzewczego. Ptaki przebywające w kurnikach o temperaturze niższej od optymalnej dla danej grupy i o wysokiej wilgotności
powietrza narażone są na zwiększoną utratę ciepła z organizmu, gdyż przewodnictwo
cieplne powietrza wilgotnego jest kilkanaście razy większe niż powietrza suchego.
Drób przebywający w takich zimnych i wilgotnych pomieszczeniach zmuszony jest
do zwiększonego oddawania ciepła w celu
ogrzania powietrza środowiska, w którym
przebywają. W układzie tym pióra ulegają
zawilgoceniu i tracą swoje właściwości izolacyjne, co w konsekwencji zwiększa ryzyko
wychłodzenia organizmu. Duże ochłodzenie organizmu ptaków w tych warunkach
prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia
(choroby układu oddechowego) oraz spadku produkcji: obniżenia dobowych przyrostów masy ciała oraz wzrostu spożycia paszy. Nasilenie występowania chorób wynika
z faktu, że drobnoustroje chorobotwórcze
łatwiej przenoszą się na drodze aerogennej
właśnie w środowisku wilgotnym.
• Niska temperatura - niska wilgotność.
Wystąpienie takiego układu w produkcji
drobiarskiej notowane jest sporadycznie
i dotyczy przydomowego chowu kur, które utrzymywane są w słabo izolowanych
kurnikach w okresie zimowym. Następuje
wówczas wzmożona utrata ciepła wszystkimi drogami oraz zwiększenie zużycia paszy
na jednostkę produkcji.
W badaniach zoohigienicznych oprócz podstawowej oceny warunków termiczno - wilgotno22
ściowych uwzględnia się również dodatkowe
wskaźniki, które w sposób kompleksowy pozwalają na ocenę warunków utrzymania drobiu.
Bardzo ważnym czynnikiem bioklimatu w pomieszczeniach dla drobiu jest ochładzanie (siła
oziębiająca powietrza), które jest wypadkową
współdziałania temperatury, ruchu powietrza
i wilgotności, powodującą utratę ciepła przez
organizm ptaka. Wielkość ochładzania (mW/
cm 2) określa się ilością ciepła oddaną z jednostki powierzchni ciała w jednostce czasu
i jest czynnikiem decydującym o samopoczuciu ptaka w otaczającym go środowisku. Wartości ochładzania w pomieszczeniach dla drobiu powinny mieścić się w granicach 16,7-37,7
mW/cm2. Zarówno wysokie, jak i niskie wartości ochładzania nie są korzystne dla ptaków.
Zbyt wysokie wartości ochładzania prowadzą do nadmiernych strat cieplnych w organizmie ptaków. Szczególnie wrażliwe są pisklęta,
u których może dojść do zaburzeń termoregulacji. Natomiast niskie wartości ochładzania powodują przegrzanie organizmu ptaków
i często prowadzą do wystąpienia stresu cieplnego, który, jak już wspomniano wcześniej, negatywnie wpływa zarówno na zdrowotność,
jak i wyniki produkcyjne ptaków.
Kolejnym bardzo ważnym wskaźnikiem służącym do kompleksowej oceny termiki środowiska bytowania zwierząt jest tzw. temperatura ekwiwalentno - efektywna (EETº), która
określa odczuwalne warunki termiczne, wynikające z działania temperatury powietrza, jego
wilgotności oraz prędkości ruchu powietrza.
Wskaźnik ten pozwala w bardzo precyzyjny
sposób scharakteryzować środowisko termiczne, faktycznie odczuwalne przez organizm.
Współczynnik komfortu temperaturowego
(B), jest stosunkiem temperatury do ochładzania. Wskaźnik ten pozwala określić czy warunki w jakich przebywają zwierzęta są dla nich
optymalne (B = 1), czy też mogą być narażone
na wychłodzenie (B < 1) lub przegrzanie orga-
HIGIENA I ŻYWIENIE
nizmu (B > 1).
Katatermometryczny wskaźnik parowania
(KWP) wskazuje na możliwości osuszające powietrza, czyli jest wskaźnikiem wilgotności powietrza pomieszczeń. Im uzyskana wartość jest
większa od jedności, tym powietrze jest bardziej suche. Obliczenie tego wskaźnika jest pomocne w ocenie stopnia zawilgocenia pomieszczeń drobiarskich.
Wskaźnikiem określającym właściwości ciepłochronne budynków inwentarskich jest obliczenie współczynnika ochrony cieplnej
(WOC), który wskazuje ile razy ochładzanie
wewnątrz budynku jest mniejsze niż na zewnątrz. Im wyższa wartość tego wskaźnika
tym lepsze właściwości ciepłochronne posiada budynek.
Ostatnim wskaźnikiem, przy pomocy którego można porównać warunki zoohigieniczne
kształtujące się w budynkach inwentarskich,
jest indeks przeciągów (IP). Indeks przeciągów oblicza się w celach porównania różnych
budynków inwentarskich, a jednocześnie może
być miarą prawidłowego funkcjonowania systemu wentylacji: IP = V(tmax - tmin), gdzie: V,
to średnia wartość ruchu powietrza (m/s), a t
- różnica temperatur maksymalnej i minimalnej wewnątrz pomieszczenia w ciągu doby, wyrażonej w ºC.
Analizując mikroklimat w budynkach drobiarskich pamiętajmy, że jest on uzależniony
od technologicznych i technicznych założeń
budynku, a także od sposobu jego użytkowania. Można wiec stwierdzić, że to hodowca
kształtuje czynniki bioklimatyczne, które często w produkcji wielkotowarowej są lekceważone. Jednakże kompleksowe podejście do wymagań ptaków odnośnie warunków utrzymania
oraz optymalne żywienie, to główny warunek
zapewnienia im dobrostanu oraz wysoka efektywność produkcji, co przełoży się za zysk finansowy dla hodowcy.
Dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz
Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska
Wydział Bioinżynierii Zwierząt
UWM w Olsztynie
23