W sprawie nazwy Stahlhammer - Stowarzyszenie Nasze Kalety

W sprawie nazwy Stahlhammer
O
statnimi czasy parę osób skarżyło się na szyld jednej z restauracji otwartej nie­
dawno w centrum miasta. Nie raziła ich symbolika tego szyldu, na którym ukaza­
na jest z lotu ptaka fabryka, ale widniejący na tym szyldzie napis Stahlhammer. Dla­
czego ta nazwa wzbudza kontrowersje?
Składa się na to kilka różnych, pozornie
niemających z Kaletami wiele wspólnego,
spraw.
Pierwszą z nich, i zapewne najważniej­
s z ą jest brak znajomości dziejów naszego
miasta. W większości zupełnie niezawi­
niony. Wioski tworzące nasze miasteczko
do 1922 roku nie znajdowały się nigdy
w granicach ani Rzeczypospolitej, ani
Królestwa Polskiego, ponieważ od śre­
dniowiecza władcy Śląska wiązali swoją
przyszłość z Czechami, a przez nich ze
Świętym Cesarstwem Rzymskim, inaczej
zwanym Rzeszą.
Nie mamy monografii o Kaletach, po
prostu brak dokumentacji. Niewiele wie­
my o ludziach, którzy sprawili, że dzisiej­
sze Kalety mają takie, a nie inne oblicze.
Często nawet nie znamy ich nazwisk
(może poza księciem von Donnersmarckiem czy Johannem Koulhaassem) i zapo­
minamy o tym, co pozostawili nam
w spadku.
Nie jest to również nasza wina, bowiem
dwa ustroje totalitarne, w latach 19401990, określały odgórnie warte zapamięta­
nia szczegóły. Było to czynione z preme­
dytacją bowiem ludźmi bez korzeni ła­
twiej było manipulować.
Ci, którzy tłumaczą że nazwa Stahl­
hammer jest nazwą nazistowską padli
ofiarą zarówno propagandy okresu komu­
nistycznego, jak i własnej niewiedzy. Na
terenach wschodniego Górnego
Śląska
wyzwolonego spod polskiej
okupacji
w 1939 roku, jak propaganda hitlerowska
nazywała te tereny, nie dokonano prawie
żadnych
zmian nazw
miejscowości
(z wyjątkiem Lublińca), a tzw. chrzty na­
zistowskie miały miejsce w okresie 19331938 na niemieckiej części Górnego Ślą­
ska, kiedy to zastępowano słowiańskie
nazwy miejscowości nazwami germański­
mi. W przypadku Kalet i okolicznych wio­
sek powrócono do wcześniejszych, wid­
niejących w pruskiej dokumentacji, nazw.
Na to, że nazwa ta może kojarzyć się ko­
muś z okresem wojny nic nie można pora­
dzić.
Po 1922 roku mieszkańcom Kalet i Jędryska, którzy optowali za Niemcami
i musieli opuścić swoje rodzinne strony,
właśnie polskojęzyczne nazwy tych miej­
scowości kojarzyły się z terrorem okresu
plebiscytowego, wojną domową i pozosta­
wioną po drugiej stronie granicy ojcowi­
zną.
Po zajęciu Śląska przez Fryderyka Wiel­
kiego w 1740 roku przystąpiono do do­
kładnego opisania nowych nabytków tery­
torialnych. Wtedy to maleńka śródleśna
osada należąca do gminy Kuczów określa­
na była trojako: Neusorge, Stahlhammer
i Kalita. Wszystkie te nazwy funkcjono­
wały równolegle na określenie tego same­
go kawałka ziemi, na którym mieściły się
dwa piece kuźnicze, młyn wodny i domy
mieszkalne. W 1838 w tej osadzie wybu­
dowano szkołę (wspólnie z gminami
Truszczyca i Jędrysek). Od mniej więcej
tego okresu zanika nazwa Neusorge.
W późniejszych dokumentach nazwy Ka­
lety i Stahlhammer pojawiają się zamien­
nie (zależnie od tego, w jakim języku da­
ny dokument sporządzono) i nie jest to nic
szczególnego w dziejach Górnego Śląska.
Dopiero rok 1884 i nowa linia kolejowa
biegnąca przez Kalety dokonuje pewnych
zmian. Pomaga w tym również prowadzo­
na już wcześniej przez pruskiego premiera
Ottona von Bismarcka polityka kulturkampfu zwrócona przeciwko Kościołowi
katolickiemu i wprowadzonej przez niego
w szkołach powszechnych na Górnym
Śląsku w 1828 roku nauce języka polskie­
goSzkolnictwo, kolej i urzędy (gminy przeniesiony z Kuczowa, policyjny wspólny dla Kalet i Jędryska oraz gospo­
darczy - przeniesiony z Lubszy) znajdują­
ce się w Kaletach oraz późniejsza fabryka
do komunikacji ze światem zewnętrznym
używają języka niemieckiego oraz nazwy
Stahlhammer. W polskojęzycznej prasie,
jak np. Katoliku, mieszkańcy używają
nazwy Kalety.
A co w ogóle znaczy Stahlhammer? Po
prostu: stalowy młotek. Hammer prócz
młotka znaczy również kuźnica,
czyli
mały zakład przemysłowy produkujący
żelazo. W naszym przypadku produkowa­
no tu stal - w jednej z najnowocześniej­
szych hut ówczesnego czasu w Europie.
To właśnie temu miejscu i wybudowanej
przez siebie około 1790 roku osadzie Jo­
hann Ferdinand Koulhaass nadał nazwę
Stahlhammer, czyli Huta Stali.
Piotr Kalinowski
Marzec 2008