Wyznaczniki radzenia sobie ze stresem u

Sztuka Leczenia
2004, tom X, nr 3–4 str. 87–93
Agnieszka Gutowska-Wyka
Wyznaczniki radzenia sobie ze stresem
u m³odzie¿y z nadwag¹ i z wag¹ w normie
Stress management factors in over–weight and normal–weight young people
Wy¿sza Szko³a Humanistyczno-Ekonomiczna w £odzi
Problem nadwagi i oty³oœci dotyka ludzi
z ca³ego œwiata, doros³ych, m³odzie¿ i dzieci.
Analiza danych epidemiologicznych wykaza³a
sta³y wzrost udzia³u osób oty³ych w ogólnej
populacji (6). Wed³ug badañ WHO – MONICA –
udzia³ osób oty³ych w ogólnej populacji jest najwiêkszy w Stanach Zjednoczonych a najmniejszy
w Azji (6). W Polsce nadwagê stwierdza siê u ponad 40% doros³ej populacji (12).
W zale¿noœci od kraju dzieci z oty³oœci¹
stanowi¹ ok. 3–20% populacji (4). W Polsce nadwaga i oty³oœæ jest najczêstszym zaburzeniem
w rozwoju dzieci i m³odzie¿y i w zale¿noœci od
wieku dotyczy 5–15% populacji (17).
Rola stresu i sposobów radzenia sobie z nim
w powstawaniu nadwagi i oty³oœci podkreœlana
jest w literaturze (7, 9, 10). Proces radzenia sobie ze stresem traktowany jest jako poznawcze
i behawioralne wysi³ki cz³owieka, by sprostaæ
specyficznym zewnêtrznym lub/i wewnêtrznym
wymaganiom, które oceniane s¹ przez niego jako sprawdzaj¹ce lub przekraczaj¹ce osobiste
zasoby (5).
Przyczyn¹ wzmo¿onego ³aknienia osób z nadmiern¹ mas¹ cia³a nie jest zazwyczaj g³ód, lecz
raczej stres, negatywne emocje i nieumiejêtnoœæ
radzenia sobie z sytuacjami trudnymi (3, 11, 15).
Jedzenie w sytuacji ocenianej przez m³odego
cz³owieka jako trudna mo¿e odwracaæ jego uwagê od bodŸca o przykrym charakterze. Dziêki
jedzeniu zyskuje on poczucie komfortu i bezpieczeñstwa (13), a tak¿e akceptacji (16).
M³odzie¿, która nie potrafi poradziæ sobie
z sytuacjami trudnymi, a jednoczeœnie nie uzyskuje pomocy ze strony otoczenia i sama musi
sobie radziæ z niepowodzeniami szkolnymi, towarzyskimi czy z rodzinnymi konfliktami, ratuje
siê „ucieczk¹ w jedzenie”. Pozwala to jej choæ
przez chwilê zapomnieæ o istniej¹cym problemie.
Ten sposób radzenia sobie ze stresem z czasem
mo¿e prowadziæ do nadwagi lub nasilaæ stopieñ
istniej¹cej ju¿ oty³oœci. Nadmierna masa cia³a
czêsto bywa przyczyn¹ „docinków” i uwag ze
strony otoczenia, szczególnie rówieœników, co
jest kolejnym Ÿród³em stresów. I znów, nie znaj¹c lepszego sposobu poradzenia sobie z t¹ sytuacj¹, m³ody cz³owiek wybiera jedzenie. I tak zamyka siê „b³êdne ko³o” (2). M³odzie¿ z nadmiern¹ mas¹ cia³a je, by poradziæ sobie ze stresem, co doprowadza do tycia, a to z kolei jest
kolejnym Ÿród³em stresu.
Wa¿ne jest wiêc poznanie wyznaczników radzenia sobie ze stresem u m³odzie¿y z nadwag¹
i z wag¹ w normie, aby pomóc m³odym ludziom
z nadmiern¹ mas¹ cia³a, by w inny sposób radzili
sobie z sytuacjami ocenianymi jako trudne.
Cel badañ
Celem podjêtych badañ by³o:
• okreœlenie ró¿nic w zakresie wybranych parametrów psychologicznych, w tym radzenia
87
Wyznaczniki radzenia sobie ze stresem u m³odzie¿y z nadwag¹ i z wag¹ w normie
sobie ze stresem, miêdzy m³odzie¿¹ z nadwag¹ a m³odzie¿¹ z wag¹ w normie;
• ustalenie zale¿noœci miêdzy stylami radzenia
sobie ze stresem a wybranymi zmiennymi
psychologicznymi w obydwu badanych grupach;
• ustalenie wyznaczników poszczególnych
stylów radzenia sobie ze stresem u m³odzie¿y z nadwag¹ i z wag¹ w normie.
Osoby badane
W badaniach wziê³a udzia³ m³odzie¿ w wieku
14–19 lat. Przebadano 187 osób z nadwag¹
(BMI M = 27,47) i 179 osób z wag¹ w normie
(BMI M = 19,95).
M³odzie¿ z nadwag¹ to osoby, które by³y
uczestnikami kolonii organizowanych dla osób
z nadwag¹ (podstaw¹ do uczestnictwa w takich
koloniach by³o skierowanie lekarza z rozpoznaniem nadwagi b¹dŸ oty³oœci), lub osoby, które
by³y pacjentami Poradni Auksologicznej w Specjalistycznym Zespole Opieki Zdrowotnej Matki
i Dziecka w £odzi. Grupa kontrolna (m³odzie¿
z wag¹ w normie) zosta³a wybrana losowo spoœród uczniów szkó³ regionu ³ódzkiego.
Techniki pomiaru
Zastosowano nastêpuj¹ce techniki pomiaru:
1. Kwestionariusz Jak sobie radzisz? w opracowaniu Juczyñskiego – do pomiaru preferowanych stylów radzenia sobie ze stresem (metoda ujmuje trzy style radzenia sobie zwi¹zane
z: aktywnym radzeniem sobie, koncentracj¹
na prze¿ywanych emocjach oraz poszukiwaniem wsparcia u innych).
2. Skalê Poczucia W³asnej Wartoœci RSES –
Rosenberga, która mierzy poczucie w³asnej
wartoœci (poczucie w³asnej wartoœci jest wypadkow¹ samooceny i samoakceptacji, ich
wynikiem i uogólnieniem).
3. Skalê Uogólnionej W³asnej Skutecznoœci
GSES – Schwarzera, Jerusalema i Juczyñskiego (ujmuje ona si³ê ogólnych przekonañ
jednostki, wyra¿aj¹cych jej przekonanie co do
radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i przeszkodami).
4. Test Orientacji ¯yciowej – LOT Scheiera,
Carvera, Bridgesa w polskiej adaptacji Po-
88
prawy i Juczyñskiego – s³u¿y do pomiaru
dyspozycyjnego optymizmu (optymizm, rozumiany jako cecha dyspozycyjna, wyra¿a
uogólnione oczekiwania pozytywnych zdarzeñ i wp³ywa na stan fizyczny cz³owieka i jego
dobre samopoczucie).
5. Kwestionariusz Kontroli Dzia³ania Kuhla
w adaptacji Marsza³-Wiœniewskiej, który mierzy w³aœciwoœci wolicjonalne (orientacja na
dzia³anie/stan i dzia³anie/zmiennoœæ). Technika ta s³u¿y do szacowania indywidualnej
tendencji do orientacji na dzia³anie/stan
(zmiennoœæ), która zgodnie z koncepcj¹ Kuhla w istotny sposób wp³ywa na efektywnoœæ
kontroli wolicjonalnej (si³y woli).
6. Wielowymiarow¹ Skalê Umiejscowienia Kontroli Zdrowia MHLC – autorzy: Wallston, De
Vellis, adaptacja Juczyñski (ujmuje przekonania dotycz¹ce zgeneralizowanych oczekiwañ
w trzech wymiarach umiejscowienia kontroli
zdrowia, tj.: 1) wewnêtrzne – kontrola nad
w³asnym zdrowiem zale¿y ode mnie; 2) wp³yw
innych – w³asne zdrowie jest wynikiem oddzia³ywania innych, zw³aszcza personelu medycznego; 3) przypadek – o stanie zdrowia decyduje przypadek czy inne czynniki zewnêtrzne).
7. Skalê Ekspresji Gniewu – SEG – Ogiñskiej-Bulik i Juczyñskiego (sk³ada siê z dwóch
podskal, jedna dotyczy gniewu kierowanego
na zewn¹trz, druga – gniewu kierowanego do
wewn¹trz). Skala s³u¿y do pomiaru nasilenia
gniewu niezwi¹zanego ze specyficzn¹ sytuacj¹, odnosi siê do sytuacji ogólnych i reakcji
zazwyczaj przejawianych w tego typu sytuacjach. Gniew uto¿samiany jest nie tylko z zachowaniami wrogimi, agresywnymi, lecz
tak¿e z formami zachowañ akceptowanych
spo³ecznie.
Wyniki badañ
W celu okreœlenia ró¿nic w zakresie wybranych
parametrów psychologicznych miêdzy m³odzie¿¹ z nadwag¹ a m³odzie¿¹ z wag¹ w normie,
porównano œrednie wartoœci stylów radzenia sobie, przekonañ i oczekiwañ (tj.: poczucia w³asnej
wartoœci, poczucia w³asnej skutecznoœci, optymizmu ¿yciowego, kontroli wolicjonalnej i umiejscowienia kontroli zdrowia), a tak¿e wyra¿ania
gniewu. Wyniki przedstawia tabela 1.
Agnieszka Gutowska-Wyka
Tabela 1.
Œrednie wartoœci analizowanych zmiennych w grupie m³odzie¿y z nadwag¹ i z wag¹ w normie
p
SD
M
SD
Koncentracja na prze¿ywanych emocjach
11,34
5,17
11,15
5,06
ni
Poszukiwanie wsparcia u innych
19,45
4,84
11,10
5,13
0,002
Aktywne radzenie sobie
13,88
5,09
15,67
4,70
0,001
Poczucie w³asnej wartoœci
21,23
4,52
20,98
4,18
ni
Poczucie w³asnej skutecznoœci
28,99
4,82
29,91
3,73
0,042
Optymizm ¿yciowy
14,27
4,63
14,84
4,15
ni
Wp³yw innych
20,59
6,11
19,71
5,58
ni
Przypadek
18,85
5,87
18,32
5,42
ni
Kontrola wewnêtrzna
25,28
5,23
25,64
5,02
ni
Orientacja na dzia³anie/stan po doznanym niepowodzeniu
19,05
4,33
8,80
4,14
ni
Orientacja na dzia³anie/stan podczas planowania
i podejmowania decyzji
11,94
3,72
12,18
3,38
ni
Gniew wewnêtrzny
30,57
6,79
31,54
5,62
ni
Gniew zewnêtrzny
28,52
6,87
27,40
5,64
ni
umiejscowienie
kontroli zdrowia
Style radzenia
sobie ze stresem
M
Kontrola
wolicjonalna
M³odzie¿ z wag¹
w normie
Gniew
M³odzie¿
z nadwag¹
ni – p nieistotne
Uzyskane wyniki badañ wskazuj¹, ¿e w badanych grupach wystêpuj¹ ró¿nice preferowanych stylów radzenia sobie ze stresem, a tak¿e
w zakresie poczucia w³asnej skutecznoœci.
M³odzie¿ z nadwag¹ w sytuacji stresu rzadziej
korzysta z aktywnego sposobu radzenia sobie
Rycina 1.
Wspó³czynniki korelacji miêdzy stylami radzenia sobie ze stresem a analizowanymi zmiennymi
w grupie m³odzie¿y z nadwag¹
89
Wyznaczniki radzenia sobie ze stresem u m³odzie¿y z nadwag¹ i z wag¹ w normie
Rycina 2. Wspó³czynniki korelacji miêdzy stylami radzenia sobie ze stresem a analizowanymi
zmiennymi w grupie m³odzie¿y z wag¹ w normie
Kontrola wolicjonalna
AOF – Orientacja na dzia³anie/stan po doznanym niepowodzeniu
AOD – Orientacja na dzia³anie/stan podczas planowania i podejmowania decyzji
i rzadziej poszukuje wsparcia u innych ni¿ m³odzie¿ z wag¹ w normie. M³ode osoby z podwy¿szonym wskaŸnikiem BMI maj¹ tak¿e ni¿sze
poczucie w³asnej skutecznoœci ni¿ ich rówieœnicy
z prawid³ow¹ wag¹.
Nastêpnie obliczono wspó³czynniki korelacji
miêdzy preferowanymi stylami radzenia sobie ze
stresem, a wybranymi zmiennymi psychologicz-
nymi w obydwu badanych grupach. Wyniki
przedstawia rycina 1 i 2.
Wyniki badañ zamieszczone na rycinach
wskazuj¹, ¿e istnieje zwi¹zek miêdzy wybieranymi stylami radzenia sobie ze stresem a analizowanymi zmiennymi psychologicznymi w grupie
m³odzie¿y z nadwag¹ i z wag¹ w normie.
Uzyskane wyniki badañ wskazuj¹ ¿e:
Tabela 2.
Wyznaczniki radzenia sobie ze stresem u m³odzie¿y z nadwag¹ i z wag¹ w normie
Predyktory
M³odzie¿
z nadwag¹
M³odzie¿
z normowag¹
Aktywne radzenie sobie ze stresem
Gniew wewnêtrzny
(b=0,320)
Poczucie w³asnej skutecznoœci
(b=0,183)
Orientacja na dzia³anie/stan po doznanym niepowodzeniu
(b= 0,220)
Wewnêtrzne umiejscowienie kontroli zdrowia
(b=0,167)
R2 = 0,074
R2 = 0,116
Poszukiwanie wsparcia u innych
Gniew zewnêtrzny
(b=0,187)
Poczucie w³asnej wartoœci
(b=0,151)
R2 = 0,062
Koncentracja na prze¿ywanych emocjach
Orientacja na dzia³anie /stan po doznanym niepowodzeniu
(b=-0,360)
Poczucie w³asnej wartoœci
(b=0,355)
Orientacja na dzia³anie /stan po doznanym niepowodzeniu
(b=-0,158)
R2 = 0,187
90
(b=0,287)
R2 =0,306
Agnieszka Gutowska-Wyka
• im ni¿sze poczucie w³asnej wartoœci (wy¿szy wynik) i skutecznoœci, im bardziej pesymistyczne nastawienie i ni¿sza kontrola
wolicjonalna (w obu grupach) oraz im wiêksze nasilenie gniewu kierowanego na zewn¹trz (u m³odzie¿y z wag¹ w normie), tym
czêœciej w sytuacji stresu korzystaj¹ oni
z emocjonalnego sposobu radzenia sobie;
• im m³odzie¿ z nadwag¹ ma ni¿sze poczucie
w³asnej wartoœci i ni¿sz¹ kontrolê wolicjonaln¹ oraz im wiêksze nasilenie gniewu kierowanego na zewn¹trz, tym czêœciej w sytuacji
stresu poszukuje wsparcia spo³ecznego;
• im wy¿sza kontrola wolicjonalna (obie grupy) i im wiêksza kontrola wewnêtrzna tzn.
silniejsze przekonanie, ¿e w³asne zdrowie
zale¿y od nich (m³odzie¿ z nadwag¹), oraz
im wy¿sze poczucie w³asnej skutecznoœci
i im wiêksze nasilenie gniewu kierowanego
do wewn¹trz (m³odzie¿ z wag¹ w normie),
tym czêœciej korzystaj¹ oni z aktywnego
sposobu radzenia sobie.
Na koniec analizy statystycznej zastosowano
wielokrotn¹ analizê regresji w celu ustalenia
stopnia i kierunku, w jakim zmienne psychologiczne pozostaj¹ powi¹zane ze stylami radzenia
sobie ze stresem (tabela 2). Model analizy regresji wykonano oddzielnie w grupie m³odzie¿y
z nadwag¹ i z wag¹ w normie.
W obu badanych grupach wyznacznikami
emocjonalnego sposobu radzenia sobie ze stresem okaza³a siê kontrola wolicjonalna i poczucie
w³asnej wartoœci (z wartoœci b wynika, ¿e im
ni¿sze poczucie w³asnej wartoœci (wy¿szy wynik)
i im ni¿sza kontrola wolicjonalna, tym czêœciej
m³odzi ludzie koncentruj¹ siê na emocjach
w sytuacjach trudnych).
W grupie m³odzie¿y z nadwag¹ gniew kierowany na zewn¹trz i poczucie w³asnej wartoœci okaza³y siê predyktorami poszukiwania wsparcia
u innych w sytuacjach trudnych (wartoœæ b pokazuje, ¿e im wiêksze nasilenie gniewu kierowanego na zewn¹trz i im ni¿sze poczucie w³asnej
wartoœci, tym czêœciej w sytuacji stresu badani
poszukuj¹ wsparcia spo³ecznego).
Wyznacznikami aktywnego stylu radzenia
sobie w grupie z nadwag¹ okaza³a siê kontrola
wolicjonalna i wewnêtrzne umiejscowienie kontroli zdrowia, zaœ w grupie kontrolnej – gniew
kierowany do wewn¹trz i poczucie w³asnej
skutecznoœci. Jak wynika z wartoœci b, im
wy¿sza kontrola wolicjonalna i im silniejsze wewnêtrzne umiejscowienie kontroli zdrowia (m³odzie¿ z nadwag¹) oraz im wiêksze nasilenie
gniewu kierowanego do wewn¹trz i im wy¿sze
poczucie w³asnej skutecznoœci (grupa kontrolna), tym czêœciej w sytuacjach trudnych m³odzie¿ korzysta z aktywnego sposobu radzenia
sobie.
Podsumowanie
Wa¿nymi predyktorami aktywnego stylu radzenia sobie ze stresem u badanej m³odzie¿y (w
obu badanych grupach) okaza³a siê kontrola
wolicjonalna, wewnêtrzne umiejscowienie kontroli zdrowia i poczucie w³asnej skutecznoœci,
zaœ wyznacznikami emocjonalnego sposobu
radzenia okaza³a siê kontrola wolicjonalna i poczucie w³asnej wartoœci.
Strategie aktywne traktowane s¹ jako najbardziej skuteczne w procesie radzenia sobie
(7). Niestety, jak pokazuj¹ wyniki przeprowadzonych badañ, m³odzie¿ z nadwag¹ w sytuacji
stresu rzadziej korzysta z aktywnego sposobu
radzenia sobie ni¿ m³odzie¿ z wag¹ w normie.
Podobna zale¿noœæ wystêpuje tak¿e u doros³ych
osób z nadmiern¹ mas¹ cia³a.
Wyniki badañ u doros³ych (9, 10) wskazuj¹ na
istotne ró¿nice miêdzy kobietami z nadwag¹ a kobietami z wag¹ w normie w zakresie odczuwanego stresu oraz stylów radzenia sobie. Kobiety
oty³e silniej odczuwaj¹ stres, a w sytuacjach trudnych rzadziej stosuj¹ strategie skoncentrowane
na zadaniu ni¿ kobiety z wag¹ w normie.
Rzadsze korzystanie ze strategii aktywnych
w sytuacjach stresu mo¿e wynikaæ u osób oty³ych z takich cech osobowoœci, jak np. biernoœæ,
pasywnoϾ, brak zdecydowania czy bezradnoϾ
w sytuacjach trudnych (1, 14). Niew¹tpliwie ma
na to tak¿e wp³yw ich ni¿sze, w porównaniu z rówieœnikami z wag¹ w normie, poczucie w³asnej
skutecznoœci.
Na czêstsze korzystanie z aktywnych sposobów radzenia sobie ze stresem w sytuacjach
trudnych, szczególnie przez m³odzie¿ z nadwag¹,
mog³oby wp³yn¹æ podwy¿szenie poczucia w³asnej wartoœci i skutecznoœci, a tak¿e wiêksza si³a
91
Wyznaczniki radzenia sobie ze stresem u m³odzie¿y z nadwag¹ i z wag¹ w normie
woli i wewnêtrzne umiejscowienie kontroli zdrowia. Nale¿y o tych czynnikach pamiêtaæ,
pracuj¹c z m³odzie¿¹ nad bardziej efektywnym
radzeniem sobie ze stresem.
Streszczenie
Celem podjêtych badañ by³o:
• okreœlenie ró¿nic w zakresie wybranych
parametrów psychologicznych, w tym radzenia sobie ze stresem, miêdzy m³odzie¿¹
z nadwag¹ a m³odzie¿¹ z wag¹ w normie;
• ustalenie zale¿noœci miêdzy stylami radzenia sobie ze stresem a wybranymi zmiennymi psychologicznymi w obydwu badanych
grupach;
• ustalenie wyznaczników poszczególnych stylów radzenia sobie ze stresem u m³odzie¿y
z nadwag¹ i z wag¹ w normie.
W badaniach wziê³a udzia³ m³odzie¿ w wieku
14–19 lat. Przebadano 187 osób z nadwag¹
(BMI M = 27,47) i 179 osób z wag¹ w normie
(BMI M = 19,95).
Zastosowano wiele technik pomiaru, wœród
nich Skalê Jak sobie radzisz? do pomiarów
stylów radzenia sobie ze stresem.
Uzyskane wyniki badañ pokaza³y miêdzy
innymi, i¿ m³odzie¿ z nadwag¹ rzadziej w sytuacji stresu korzysta z aktywnego sposobu radzenia sobie i rzadziej poszukuje wsparcia u innych
ni¿ m³odzie¿ z nadwag¹.
S³owa kluczowe: stres, radzenie sobie,
m³odzie¿, nadwaga
Summary
The purpose of the study was:
• establish a differences of chosen psychological parameters such as for example coping with stress between overweight and
normal weight youth;
• establisch relationships between the particular styles of coping with stress and chosen
psychological parameters in both studied
groups;
92
• establisch factors of particular styles of coping with stress among overweight and normal weight youth.
The participants of the studied group were
person between 14–19 years old: 187 persons
who were overweight (BMI M = 27,47) and 179
persons with normal weight (BMI M = 19,95).
Meny techniques were used for example,
scale How do you cope with? to measure particular styles. of coping with stress.
The findings of study show for example, that
overweight youth use less frequently the active
coping with stress searching for social support in
stressful situation than normal weight youth.
Key words: stress, coping, youth, overweight
Piœmiennictwo
11. Dobrzyñska A., Pietruszewski K.: Wybrane
aspekty dynamiki rodzinnej u pacjentów oty³ych jako podstawa do psychoterapii. Psychoterapia 2 (85), Sekcja Psychoterapii Polskiego
Towarzystwa Psychiatrycznego, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Kraków 1993, 3–12.
12. Fajêcka-Dembiñska E.: Oty³oœæ prosta – przyczyny i diagnozowanie. [W:] Oblaciñska A.,
Woynarowska B. (red.): Oty³oœæ. Jak leczyæ
i wspieraæ dzieci i m³odzie¿. Wyd. Instytut
Matki i Dziecka, Warszawa 1995, 40–42.
13. Gilbert S.: Pathology of Eating. Psychology
and Treatment, Social and Psychological Aspects of Medical Practice. Routledge & Kegan
Paul 1986.
14. Krawczuk-Rybakowa M., Pêdziñski W., Urban
M., Siwiñski J.: Rozmieszczenie tkanki t³uszczowej u dzieci z nadmiarem masy cia³a
a mo¿liwoœæ wystêpowania powik³añ oty³oœci.
Czêœæ II. Obci¹¿aj¹cy wywiad rodzinny
w odniesieniu do czynnika ryzyka mia¿d¿ycy
a typ konstytucjonalny oty³oœci u dzieci. Pediatria Polska 1989, LXIV, 7, 466–473.
15. Lazarus R. S.: Psychological stress and the
coping process. McGraw-Hill, New York 1966.
16. Niewada M., Cz³onkowski A., Rewerski W.: Ile
kosztuje oty³oœæ. Medycyna po Dyplomie 2000,
9/4 (53), 12–17.
17. Ogiñska-Bulik N.: Zasoby osobiste w radzeniu
sobie ze stresem. Zeszyty Naukowe WSHE,
Psychologia, £ódŸ 2000, 8 (13), 93–103.
Agnieszka Gutowska-Wyka
18. Ogiñska-Bulik N.: Zasoby osobiste jako wyznaczniki radzenia sobie ze stresem u dzieci.
Acta Universitatis Lodziensis, Folia Psychologica 5, Wyd. Uniwersytetu £ódzkiego, £ódŸ
2001, 83–93.
19. Ogiñska-Bulik N., Chanduszko-Salska J.:
Psychologiczna charakterystyka kobiet z nadwag¹ i oty³oœci¹. Acta Universitatis Lodziensis,
Folia Psychologica 4, Wyd. Uniwersytetu
£ódzkiego, £ódŸ 2000, 35–43.
10. Ogiñska-Bulik N., Chanduszko-Salska J.:
Anxiety, anger and coping with stress in overweight women. Materia³y konferencyjne 10th
European Symposium of Psychosomatic Education and 3rd European Symposium of Somatotherapy, Kraków, 26–28 October, 2000, 61.
11. Ogiñska-Bulik N., Juczyñski Z.: Coping with
stress as a determinant of reducing overweight in women. Studia Psychologia 2001, 43, 1,
23–31.
12. Ostrowska L., Karczewski J.: Ocena wp³ywu
wsparcia psychologicznego na redukcjê masy
cia³a oty³ych pacjentów. Wiadomoœci Lekarskie 2002, LV, 3–4, 174–182.
13. Radoszewska J.: Opieka psychologiczna nad
dzieckiem oty³ym i jego rodzin¹. [W:] Oblaciñ-
14.
15.
16.
17.
ska A., Woynarowska B. (red.): Oty³oœæ. Jak leczyæ i wspieraæ dzieci i m³odzie¿. Wyd. Instytut
Matki i Dziecka, Warszawa 1995, 104–107.
Radoszewska J.: Z badañ nad to¿samoœci¹
osób oty³ych. Nowiny Psychologiczne 1994,
4, 87, 87–91.
Szostak W., Cybulska B., Szostak-Wêgierek
D.: Oty³oœæ wisceralna jako zagro¿enie przedwczesnym rozwojem mia¿d¿ycy. Nowa Medycyna 1997,15, 11–15.
Wieczorkowska G.: Bunt na pok³adzie cia³a.
Charaktery 2002, 3 (62), 43-44.
Woynarowska B., Oblaciñska A.: Wprowadzenie. [W:] Oblaciñska A., Woynarowska B.
(red.): Oty³oœæ. Jak leczyæ i wspieraæ dzieci
i m³odzie¿. Wyd. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 1995, 5–6.
Adres do korespondencji
Dr Agnieszka Gutowska-Wyka
Katedra Psychologii
Wy¿szej Szko³y Humanistyczno-Ekonomicznej
w £odzi
ul. Rewolucji 1905 r. 52
90-222 £ódŸ
e-mail: [email protected]
93