Konferencja - PPP Dęblin

Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Dęblinie
ul. Podchorążych 8a
tel./fax (81)883
08 – 530 Dęblin
e-mail [email protected]
www.ppp-deblin.int.pl
Konferencja
„ Profilaktyka uzależnień dla najmłodszych ”
Dęblin, 17.10.2005r.
Materiały konferencyjne
Konferencja
17 października 2005
,, Profilaktyka uzależnień dla najmłodszych – potrzeby a rzeczywistość”
9.00 Otwarcie konferencji
Organizator : pedagog PPP Magdalena Piechota
Dyrektor PPP : pedagog Grażyna Szczepaniak
9.30 Pedagog PPP Maria Fal- Kamińska
Współczesne tendencje w profilaktyce
10.15 Psycholog PPP Izabela Olejarska – Zawada
Złoty wiek dziecka od szóstego roku życia ......
10.30 Pedagog PPP Joanna Misiurek- Czarnecka
Inteligencja emocjonalna, a uzależnienia
10.45 Psycholog MKRPA w Dęblinie Katarzyna Brożyna
Wskaźniki dysfunkcji rozwojowych dziecka pochodzącego z rodziny z problemem
alkoholowym
11.00 Przerwa na kawę, herbatę
Prezentacja wystawy , oferta literatury
11.15 Pedagog PPP Magdalena Piechota
Analiza badań. Cele i propozycje strategii programów profilaktycznych dla dzieci
sześcioletnich
11.30 Prezentacja nagrań video ( przeprowadzonych w grupach sześciolatków zajęć wg
autorskich scenariuszy :
Rozpoznajemy i nazywamy uczucia ,
Historia choroby, której nie można wyleczyć tabletką .... )
12.45 Dyskusja nt. Współpraca nauczycieli przedszkola z instytucjami wspierającymi w
profilaktyce.
13.15 Psycholog PPP Patrycja Augustynopolska
Dzieci z zespołem FAS
14.00
Zakończenie. Rozdanie materiałów szkoleniowych i zaświadczeń.
Wstęp
Dlaczego profilaktyka dla najmłodszych?
Świat widziany oczami dzieci z rodzin dysfunkcyjnych jest niebezpieczny,
bo nieprzewidywalny. To wszystko, co zalega w ich umyśle, zostaje zamrożone. Bardzo długo
utrzymuje się lęk i ból powodując niszczenie mechanizmów obronnych i przystosowawczych.
Napięcie psychiczne narastające w rodzinie w związku z chorobą uzależnień, bezrobociem,
pracoholizmem innymi pochodnymi problemami -osiąga nieznaną dotychczas skalę, stając się
powodem zaniedbywania dzieci, które nie znajdują emocjonalnego wsparcia u sfrustrowanych i często
zblokowanych rodziców.
Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych ( zwłaszcza tam, gdzie powodem kryzysu jest alkohol, przemoc)
są mistrzami w ukrywaniu swoich problemów. Bardzo wcześnie przyswajają zasady: nie mów, nie
ufaj, nie czuj!
Doświadczenia zawodowe i społeczne pozwoliły mi zrozumieć, że dzieci przeżywają chaos.
Doświadczają wstydu, z którym nie umieją sobie poradzić. Żyjąc w rodzinie dysfunkcyjnej,
od najmłodszych lat wzrastają z bagażem niespełnionych obietnic, w atmosferze niekonsekwentnych
postaw rodziców, dlatego uciekają w świat fantazji, wewnętrzny świat przeżyć - stopniowo
zamrażając swoje uczucia.
Wstyd od początku każe im kłamać, nadzieja również. Uczą się traktować porażkę w kategoriach
całościowych, ogólnych i trwałych, nie zaś wycinkowo jak coś przemijającego o ograniczonym
zasięgu. Lęk wytwarza się przez poczucie niższości, bądź zależności i może być w znacznym stopniu
wyuczony np., przez poczucie winy (za : W. Lemańska: „O sile emocji pozytywnych”, WSiP 2005).
Dyskomfortowe sytuacje prowadzą dzieci do izolacji, żyjąc w rodzinie, grupie, są tak naprawdę obok.
Zbyt długo tkwią w iluzji i zaprzeczeniu. Odczuwając wściekłość i cierpienie = upokorzenie, oczekują
wsparcia najbliższych, nauczyciela, opiekuna. Często otrzymują LITOŚĆ, która czyni je bardziej
bezradnymi. Celem ich życia (zabawy i pracy) jest ukryć problem.
Niektóre z nich źle się zachowują, aby zwrócić na siebie uwagę , ciągle są w konfliktach
z rówieśnikami, później źle się uczą, piją, palą, biorą. Inne stają się nadmiernie odpowiedzialne,
przejmują na siebie obowiązki dorosłych, rezygnują z dzieciństwa, nie potrafią się bawić, ciągle chcą
zadowolić innych, nigdy siebie .
Moim zdaniem, dzieci bardzo wcześnie należy uczyć, że alkohol to choroba, że dziecko nie może
wyleczyć rodzica, to nie wina najbliższych, że ktoś nadmiernie pije. Należy uczyć pozytywnego
myślenia o sobie, dbania o siebie, umiejętności zabawy i odpowiedzialności. Kolejne zadania to:
nauka wyrażania swoich uczuć, rozpoznawania swoich potrzeb, umiejętności proszenia o pomoc (nie
litość), w jaki sposób pomoc przyjmować by nie stać się nieudacznikiem życiowym.
Magdalena Piechota
1
WSPÓŁCZESNE TENDENCJE W PROFILAKTYCE
Od kilku lat obserwujemy w Polsce wyraźny wzrost zainteresowania działaniami
profilaktycznymi, zwłaszcza adresowanymi do dzieci i młodzieży szkolnej. Wynika to, z jednej strony
z potrzeby działań zapobiegawczych ze względu na zatrważające statystyki dotyczące używania przez
coraz młodszych nieletnich papierosów, alkoholu, innych środków odurzających czy też innych
ryzykownych zachowań, jak też z obowiązku podejmowania takich działań przez placówki
oświatowe, nałożonego na nie przez MENiS
Za prof. Z. Gasiem możemy powiedzieć, że profilaktyka to proces, który wspiera człowieka
w prawidłowym rozwoju i zdrowym życiu, przez zapewnienie pomocy potrzebnej mu w konfrontacji ze
złożonymi, stresującymi warunkami życia, a w efekcie umożliwienie mu osiągania satysfakcjonującego
osobiście a akceptowanego społecznie bogatego życia.
Dlatego wszelkie działania profilaktyczne kierowane do dzieci i młodzieży muszą obejmować trzy
główne obszary:
1. wspomaganie w konstruktywnym radzeniu sobie z trudnościami zagrażającymi prawidłowemu
rozwojowi i zdrowemu życiu;
2. ograniczanie i likwidowanie czynników ryzyka
3. inicjowanie i wzmacnianie czynników.
Profilaktyka rozumiana jako zapobieganie dysfunkcjom może być realizowana na trzech
poziomach:
−
Profilaktyka pierwszorzędowa – adresowana do grup niskiego ryzyka, obejmuje szerokie nie
zdiagnozowane populacje np.: szkoły, klasy. Ma dwa cele: promocję zdrowego stylu życia oraz
opóźnienie wieku inicjacji. Wszelkie działania niosą tu dzieciom i młodzieży komunikat:
Poczekaj do dorosłości!
−
Profilaktyka drugorzędowa – adresowana do grup podwyższonego ryzyka. Celem jest tu
umożliwienie wycofania się z zachowań ryzykownych. Podejmowane działania niosą komunikat:
Wycofaj się!
− Profilaktyka trzeciorzędowa – adresowana do grup wysokiego ryzyka, ma na celu
przeciwdziałanie nawrotowi zaburzeń i umożliwienie powrotu do społeczeństwa.
Na przestrzeni ostatnich kilkunastu lat realizowano i sprawdzano wiele programów, które
można podzielić na cztery główne nurty w zależności od podejścia do ich konstruowania. I tak
wyróżniamy:
1. Model racjonalno – poznawczy, który opiera się na przekonaniu, że dostarczenie odpowiednich
i rzetelnych informacji na temat substancji uzależniających i szkodliwych skutkach ich zażywania
spowoduje, że młodzi ludzie będą umieli i chcieli podejmować właściwe decyzje, co do ich
zażywania.
2. Model „ćwiczenia umiejętności odmawiania i podejmowania samodzielnych decyzji” – oparty na
założeniu, że młodym ludziom obok wiedzy, potrzebna jest też umiejętność mówienia NIE
w sytuacjach nacisku a umiejętność tę można ćwiczyć i utrwalać przez trening.
3. Model „promocji zdrowia”- który oparty jest na przekonaniu, że zamiast straszyć negatywnymi
skutkami zażywania i uzależnienia, lepiej skierować uwagę młodzieży na to, co zdrowe,
pożyteczne, co daje zadowolenie z życia i samego siebie. Programy te uczą młodzież dbać
o swoje samopoczucie fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe.
4. Model psychologiczny – ukierunkowany na rozwijanie umiejętności psychologicznych
pomocnych w radzeniu sobie z trudnymi sytuacjami, ułatwiającymi kontakty z innymi ludźmi
i z samym sobą. Model ten zakłada, że umocnienie poczucia własnej wartości, uczenie się
radzenia sobie ze stresem i przykrymi emocjami- przyczyni się do podejmowania racjonalnych
decyzji w sprawie substancji uzależniających i zmniejszy potrzebę sięgania po nie.
(tzw. inteligencja emocjonalna)
Można też mówić o kilku strategiach, jakimi posługuje się profilaktyka. Najczęściej
wymieniane
i stosowane dziś strategie profilaktyczne to:
− strategie informacyjne /por. model racjonalno- poznawczy/
− strategie edukacyjne – rozwijanie umiejętności psychologicznych (inteligencja emocjonalna)
2
−
−
−
strategie alternatyw – zaangażowanie w pozytywną działalność – by stworzyć możliwość
zaspokajania ważnych potrzeb w bezpieczny sposób
strategie interwencyjne – wspieranie w sytuacjach kryzysowych
strategie zmniejszania szkód – terapia, resocjalizacja grup wysokiego ryzyka np.: rozdawanie
strzykawek
W Polsce wiele instytucji zajmuje się działalnością profilaktyczną począwszy od szczebla
centralnego – PARPA, KB ds. Narkomanii, a skończywszy na PP-P czy szkołach. Istnieje już wiele
profesjonalnych programów adresowanych do różnych grup wiekowych i różnych odbiorców
np.: „Drugi elementarz” „Dziękuję NIE”,”Jak żyć z ludźmi” „Korekta” „Nasze spotkania” „Noe”
„Odczuwaj, ufaj, mów” „Odlot” „ Pion” „Podaj dłoń” „Program domowych detektywów” „Spójrz
inaczej” „Program rówieśniczych doradców” czy wprowadzony niedawno w warszawskich
przedszkolach pilotażowy program promocji zdrowia psychicznego „Przyjaciele Zippiego”
CMPP-P w Warszawie wypracowało projekt standardów jakości pierwszorzędowych
programów profilaktycznych. Odnosi się on do wielu obszarów i wymiarów działań profilaktycznych
i zakłada :
bezpieczeństwo uczestników /zgoda uczestników i rodziców na dane warunki, poszanowanie
godności, uwzględnienie wieku i poziomu rozwoju/
adekwatność oddziaływań profilaktycznych /poprzedzony wstępną diagnozą, konkretny adresat/
skuteczność /aktualny stan wiedzy z danej dziedziny, wykorzystanie sprawdzonych strategii,
wiedzy z psychologii rozwojowej/
w grupach dzieci młodszych, które są na etapie socjalizacji, ćwiczenia umiejętności
psychologicznych powinno być poprzedzone uczeniem wartości i norm społecznych. Programy
powinny zawierać zajęcia dla rodziców realizowane równolegle z zajęciami dla dzieci.
głębokość i czas trwania /zależą od zdiagnozowanego wcześniej stopnia zagrożenia populacji,
wzmacniamy czynniki chroniące, niwelujemy czynniki ryzyka, program musi być zakotwiczony
w wychowawczym programie szkoły czy przedszkola/
aktywizujące formy i metody pracy
organizacja programu /powinien być wpisany w lokalną działalność profilaktyczną, zakładać
kontynuację działań, uwzględniać możliwości finansowo – organizacyjne placówki/
ewaluacja i dokumentacja - metodyczna ocena skuteczności.
Program profilaktyczny powinien uwzględniać dobro całego człowieka i nigdy nie powinien
być, w najmniejszej choćby warstwie destrukcyjny, a w jakiejś skuteczny. Działania
profilaktyczne nie zastąpią działań wychowawczych. Istotą profilaktyki jest, bowiem
reagowanie na specjalne zagrożenia czy problemy, a wychowanie przygotowuje do życia
w całym jego bogactwie!
Maria Fal – Kamińska
3
PSYCHICZNE WŁAŚCIWOŚCI DZIECKA W WIEKU
PRZEDSZKOLNYM
Okres przedszkolny trwa od 4 do 7 roku życia. Rozwój układu nerwowego w tym okresie
charakteryzuje się przewagą procesów pobudzania nad hamowaniem. W dziecku rodzi się poczucie
odrębności płci oraz świadomości roli społecznej kobiety i mężczyzny. Następuje dalszy rozwój
kontaktów społecznych. W psychice zachodzą dalsze zmiany typowe dla wieku przedszkolnego.
Dominującą formą aktywności jest zabawa, która wpływa na rozwój wszystkich sfer: poznawczej,
uczuciowej, ruchowej i społecznej. Poprzez zabawę dziecko poznaje świat.. Proces poznawania świata
jest ściśle związany z aktywnością dziecka.
Wiek przedszkolny to okres bardzo bujnej wyobraźni i fantazji. Dziecko przyjmuje postawę
badacza – zadaje niekończącą się serię pytań, jest ciekawe świata. Rozwijają się zainteresowania,
wzmacnia się zdolność do koncentracji uwagi, cierpliwość, zrozumienie norm i praw społecznych,
poczucie obowiązku. Dziecko zaczyna więcej rozumieć. W tym okresie olbrzymi wpływ na rozwój
dziecka ma rodzina, rówieśnicy i przedszkole. Życie w grupie zmusza dziecko do przestrzegania
pewnych zasad, norm. Na początku zwykle dziecko broni się przed narzucanym mu przez dorosłych
systemem nakazów i zakazów. Z czasem jednak zaczyna je sobie przyswajać, liczyć się z nimi
i zgodnie z nimi postępować. Mówimy wtedy o interioryzacji norm moralnych. Stopniowo dziecko
przejmuje je od dorosłych tak dalece, że stają się one jego własnymi normami postępowania.
Kształtuje się to, co potocznie nazywamy sumieniem i dzięki czemu dziecko zaczyna być zdolne do
samokontroli. Jest to niezwykle ważny etap w rozwoju osobowości dziecka Rozwój osobowości
dziecka jest zarazem rozwojem indywidualności, podmiotowości i rozwojem społecznym. Według
Francuskiego psychologa Henri Wallona rozwój osobowości przedszkolaka znajduje się na etapie
personalizmu – dziecko przeciwstawia „ja” innym osobom. Osiągnięciem rozwojowym tego okresu
staje się usamodzielnienie i wzbogacenie własnego „ja”. Po tym etapie następuje etap różnicowania
się osobowości (6 – 11 lat) pod wpływem kontaktów z innymi. Dziecko zaczyna wówczas zdawać
sobie sprawę z granic własnych możliwości, ze swego usposobienia, inteligencji, zyskuje większy
wgląd w siebie i dzięki temu staje się osobowością poliwalentną.
Na kształtowanie osobowości dziecka wpływa przede wszystkim rodzina, potem rówieśnicy
i nauczyciele. Osobowość rodziców, wzory, które chcą przekazać dziecku ukierunkowują rozwój
osobowości dziecka. Otoczenie społeczne stawia przed dzieckiem rozmaite wymagania dotyczące
jego zachowania. Przekazuje dziecku w sposób mniej lub bardziej świadomy obowiązujące w danej
grupie reguły zachowania, a dziecko uczy się spełniać określone wymagania. Przez to rozwija się jego
poczucie odpowiedzialności, obowiązkowości, sumienności oraz obraz samego siebie. Obraz samego
siebie dziecko kształtuje również poprzez porównanie siebie do grupy odniesienia. Dzieci
wychowywane w rodzinach pełnych, kochających się mają pozytywny obraz siebie. Rosną
w przeświadczeniu, iż stanowią dla swoich rodziców coś cennego. Natomiast dzieci z rodzin
patologicznych często doznają poczucia niższości, czują się gorsze od innych, pogardzane
i odrzucane przez środowisko. Nie mając wsparcia ze strony rodziców już na starcie skazane są na
niepowodzenia. Dziecko, które rozwija się w stymulujących warunkach – kochane, cenione buduje
obraz siebie w kategoriach pozytywnych. Jego stosunek do otoczenia jest pełen akceptacji.
Nie odczuwa lęku przed nieznanym. Ufnie, metodą prób i błędów uczy się rozpoznawać i zaspakajać
swoje potrzeby. Dzieci z rodzin toksycznych są pozbawione takich pozytywnych doznań. W każdej
dziedzinie muszą walczyć pokonując rozmaite trudności. Zaspokojenie potrzeb psychologicznych –
potrzeby sukcesu, przynależności, miłości jest uzależnione od zaspokojenia potrzeb bardziej
podstawowych – potrzeb biologicznych oraz potrzeb bezpieczeństwa, akceptacji, uznania. Dziecko
potrzebuje być kochane i cenione przez najbliższych.
Pod koniec okresu przedszkolnego dziecko znacząco poszerza swoją wiedzę o świecie.
Zaczyna umieć panować nad swymi emocjami. Zmniejsza się labilność emocjonalna. Postępujący
rozwój umysłowy przejawiający się w kształtowaniu myślenia operacyjnego sprzyja aktywnemu
poznawaniu świata i zdobywania doświadczenia społecznego. Rozumienie zdarzeń pozwala dziecku
na wytworzenie adekwatnych do sytuacji zachowań, co umożliwia przystosowanie społeczne.
Na przystosowanie społeczne dziecka ogromny wpływ mają również emocje. Przedszkolak zachwyca
wigorem, energią, gotowością poznawania nowych rzeczy, bogatą i żywą emocjonalnością. Jest to
wiek ekspansji poznawczej i emocjonalnej. Dziecko poprzez emocje i działanie przekształca świat
w sposób świadom i celowy. Czynności przedszkolaka stają się coraz bardziej złożone. Ich realizacja
wymaga nie tylko świadomości celu działania, ale także namysłu, analizy sytuacji i zaplanowania.
4
Wraz z poszerzeniem się dziedzin działalności dziecka w środowisku dokonuje się interioryzacja
czynności. Dzięki temu mechanizmowi możliwe staje się osiągnięcie przez dziecko poziomu myślenia
konkretno – wyobrażeniowego, a następnie słowno – logicznego. U przedszkolaka widać również
zalążki myślenia krytycznego.
Od wczesnego dzieciństwa przeżywanie pozytywnych lub negatywnych doznań
emocjonalnych wiąże się z zaspokojeniem potrzeby bezpieczeństwa. Gwarancją zaspokojenia tej
potrzeby jest ścisła więź rodziców z dzieckiem. Dziecko od urodzenia przebywając wśród ludzi
zdobywa specyficznie ludzkie doświadczenia. Dlatego też uważa się, że prawidłowy rozwój dziecka
jest możliwy tylko wtedy, gdy między rodzicami i dzieckiem powstaje pozytywna więź emocjonalna.
Dziecko nie rodzi się z gotowym repertuarem reakcji emocjonalnych. Uczy się ich w toku nabywania
doświadczenia. Emocje dziecięce jakościowo różnią się od emocji człowieka dorosłego - co wynika
z niedojrzałości układu nerwowego dziecka. Emocje dziecka są: intensywne i krótkotrwałe,
przejściowe, pojawiają się często, ukazują indywidualność dziecka oraz uzewnętrzniają się
w działaniu. Rozwój emocjonalny u wszystkich dzieci przebiega podobnie wg określonej
prawidłowości. Ale czas trwania i przebieg tego rozwoju zależy od indywidualnych cech dziecka, stąd
różnice indywidualne między dziećmi. Emocje dziecka przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny
i ekspansywny. Dziecko uzewnętrznia emocje w żywych gestach, ruchach, słowach oraz mimice.
Prawie do końca wieku przedszkolnego wskutek niepełnej dojrzałości układu nerwowego
i niewykształconych jeszcze procesów hamowania dziecko jest bardzo pobudliwe. Pod koniec okresu
przedszkolnego dziecko osiąga umiejętność powściągania afektów, co jest świadectwem stopniowego
osiągania dojrzałości emocjonalnej. Rozwój emocjonalny podlega fluktuacjom w czasie. U podłoża
zmian emocjonalnych leży swoisty rytm neurobiologiczny, zgodnie, z którym w rozwoju dziecka
stany równowagi emocjonalnej przeplatają się ze stanami rozchwiania równowagi. Jest to swoista
droga od stanu przystosowania emocjonalnego do stanu kryzysu w fazie następnej – tzw. dezintegracja
pozytywna osobowości.
Rozwój społeczny dziecka polega zaś na zdobywaniu dojrzałości do współżycia
w społeczeństwie. Dziecko wchodzi w różnorodne interakcje społeczne. Głównie dorośli wprowadzają
dziecko w świat wytworów społecznych, uczą właściwych zachowań przyjętych w danej kulturze. W
tym okresie dziecko stawia pierwsze kroki na drodze do poznania i przyswojenia tradycji i wzorów
kulturowych, które będą wyznaczać sposób jego zachowania. Wzory zaczerpnięte z domu rodzinnego
wywierają przemożny wpływ na późniejsze postępowanie dziecka, cenione przez nie wartości, jego
poglądy i nawyki, a atmosfera domu stanowi w dużym stopniu o sposobie życia dziecka.
Odnosząc się do profilaktyki uzależnień daje się zauważyć, że pierwsze kontakty małego
dziecka z alkoholem mają zwykle miejsce w domu rodzinnym. Wychowanie do trzeźwości zaczyna
się bardzo wcześnie i dotyczy spraw pozornie z piciem nie związanych. Dotyczy wychowania
młodego człowieka: zdrowego, radosnego, przyjaznego innym, widzącego cel i sens w swoim życiu,
samodzielnego, nie stającego bezradnie przed byle jaką trudnością, odpornego psychicznie. Jest to
sprawa całej atmosfery domu, panującego w niej klimatu pogody, spokoju, życzliwości i wzajemnej
akceptacji. Normalna, kochająca się rodzina stanowi istotną obronę i uodpornienie przed
uzależnieniem.. Problem ten wiąże się ściśle z umiejętnością spędzania wolnego czasu,
z kształtowaniem od najmłodszych lat zainteresowań. Ten, kto się nie nudzi, kto umie ciekawie
i przyjemnie spędzać wolny czas – nie będzie szukać dla zaspokojenia pustki - zapomnienia
w alkoholu. To rodzice dają dziecku wiedzę jak spędzać wolny czas, poprzez wspólne zajęcia
z dzieckiem, poprzez obserwowanie rodziców i tego, co robią w wolnym czasie, poprzez pokazywanie
wspólnych zabaw i innych ciekawych możliwości w domu i poza nim. Problem profilaktyki
antyalkoholowej to także sprawa kształtowania obyczajów towarzyskich. Spotkania z przyjaciółmi,
uroczystości rodzinne, zabawa mogą być miłe i przyjemne także i bez alkoholu. Warto wychowywać
dziecko w poczuciu i przekonaniu, że abstynencja jest czymś zdrowym, dowodzącym dojrzałości.
Nie powinna być ukazywana jako zło konieczne, do którego doprowadza człowieka choroba, ani jako
nieumiejętność cieszenia się z życia, ani też jako słabość i bezkrytyczne podporządkowanie się
zarządzeniom dorosłych.
Dziecko powinno mieć wiedzę o alkoholu, jego ujemnym wpływie na organizm, o różnych
niepożądanych następstwach picia. Obowiązek przekazania tej wiedzy dziecku spoczywa na nas –
dorosłych.
Izabela Olejarska-Zawada
5
INTELIGENCJA EMOCJONALNA A UZALEŻNIENIA
Według D. Golemana do alkoholizmu prowadzą dwie drogi emocjonalne:
Wkraczają na nią osoby, które w dzieciństwie żyły w napięciu i niepokoju i mając
I.
kilkanaście lat odkryły, że alkohol łagodzi ich niepokój. (Alkohol staje się metodą leczenia
objawów niepokoju).
Zaczyna się od stanu stałego dużego pobudzenia, popędliwości i znudzenia. Ten schemat
II.
emocjonalny objawia się już u niemowląt niespokojnym zachowaniem, kapryszeniem,
niesfornością a u dzieci w okresie szkolnym fochami, nadmierną ruchliwością i skłonnością
do wpadania w kłopoty. Największą dolegliwością emocjonalną tych osób jest nadmierna
pobudliwość, największą słabością niepohamowana popędliwość, a zwykłą reakcją na często
odczuwane znudzenie – poszukiwanie ryzyka i podniecenie. Jako ludzie dorośli, osoby te
stwierdzają, że ich pobudzenie może zmniejszyć alkohol. Ponieważ nie mogą znieść
monotonii, są gotowi na próbowanie wszystkiego (w tym narkotyków, alkoholu itp.)
Stwierdzono też, że ludzie, którzy ustawicznie czują się nieszczęśliwi, narażeni są na większe
ryzyko uzależnienia od środków stymulujących, takich jak kokaina (będąca bezpośrednim antidotum
na uczucie przygnębienia).
Natomiast stała złość i nieumiejętność panowania nad nią oraz stała porywczość często prowadzą do
uzależnienia od heroiny i innych opiatów.
Koncentrowanie się na znaczeniu, jakie w wytwarzaniu podatności na uzależnienia ma brak
umiejętności emocjonalnych i społecznych nie oznacza, że mamy odrzucić inne czynniki ryzyka takie
jak np.: wychowanie w rodzinie dysfunkcyjnej czy złe warunki ekonomiczne. Jednak umiejętności
emocjonalne odgrywają decydującą rolę w określeniu stopnia, w jakim dane dziecko czy nastolatek
podda się w obliczu trudności albo znajdzie w sobie siłę, by oprzeć się im.
Lista kluczowych umiejętności emocjonalnych (wg. D. Golemana), które powinny być
uwzględnione w każdym programie profilaktycznym (bez względu na to, jakiemu konkretnemu
problemowi miałby on zapobiegać). Lista ta pokrywa się dokładnie z listą składników tzw. inteligencji
emocjonalnej.
Do tych umiejętności należą:
•
samoświadomość,
•
rozpoznawanie i wyrażanie uczuć oraz panowanie nad nimi,
•
panowanie nad impulsami i zdolność odkładania zaspokojenia pragnień na później,
•
umiejętność radzenia sobie ze stresem i niepokojem.
Lata przedszkolne mają kluczowe znaczenie dla stworzenia podwalin tych umiejętności. Ponadto
działania interwencyjne przynoszą najlepsze rezultaty, kiedy dostosowane są do naturalnego rozwoju
emocjonalnego
Joanna Misiurek – Czarnecka
6
CO WSKAZUJE NA TO, ŻE DZIECKU JEST TRUDNO?
(CZYLI O WSKAŻNIKACH DYSFUNKCJI ROZWOJOWYCH U DZIECKA
Z RODZINY Z PROBLEMEM ALKOHOLOWYM)
Wiemy, że dzieci zazwyczaj nie wybierają sobie ani rodziców, ani warunków życia – dzieci
natomiast próbują dostosować się do swoich warunków życia. Kiedy rodzic/opiekun jest osobą
uzależnioną od alkoholu, odpowiedzią dziecka na tę chorobę może być specyficzny sposób
dostosowania.
Jaki?
Niektóre
z
maluchów,
a
potem
nastolatków,
staną
się
w przyszłości Dorosłymi Dziećmi Alkoholików (DDA), funkcjonującymi w życiu dorosłym w roli,
która utrwaliła się w dzieciństwie. Sposób reagowania, przeżywania, zachowania ukształtowany
w rodzinie z problemem alkoholowym, komplikuje życie dorosłe.
Dane z literatury przedmiotu, wskazują na to, że dzieci w wieku przedszkolnym trudniej jest
zidentyfikować jako dzieci z rodzin z problemem alkoholowym, ale za to łatwiej jest na nie
oddziaływać w sposób sprzyjający prawidłowemu rozwojowi. W przypadku dzieci starszych
występuje odwrotna zależność, tzn. – łatwiej zidentyfikować problem, ale trudniej dotrzeć do dziecka
ze względu na utrwalające się mechanizmy zaprzeczania (charakterystyczne dla choroby
alkoholowej). Z tego względu uzasadniona jest wczesna profilaktyka i pomoc, ponieważ daje ona
szanse poprawy jakości życia.
Wpływ traumatycznych wydarzeń na dziecko zależy od jego wieku. Do około 5 roku życia
dziecko może uważać siebie za przyczynę różnych traumatycznych zdarzeń np. łączyć śmierć rodzica
z wcześniejszymi wyobrażeniami na ten temat. Około 6 roku życia umiejętności poznawcze dziecka
rozwijają się na tyle, że potrafi ono powiązać przyczyny wydarzeń ze źródłem, na które nie ma
wpływu. Cofając się do wcześniejszych etapów rozwoju, możemy zwrócić uwagę na następujące
cechy osobowości przedszkolaka.
Przedszkolak potrafi:
− wewnętrznie, nie tylko poprzez działanie rozwiązywać ”problemy”
− może wyobrażać sobie przyszłość
− doświadczenia z innymi ludźmi wpływają na jego rozwój
− umie odróżniać rzeczywistość od pozoru
− myśli „od szczegółu do szczegółu”, nie uwzględniając ogólnej zasady
− myśli głownie za pomocą obrazów, skupia się na jednym aspekcie
− uczucia są zmienne, labilne
− może przeżywać radość, niepokój, strach, poczucie winy, żal do siebie wywołany
zachowaniem niezgodnym z oczekiwaniami dorosłych.
Dzieci z rodzin, w których występuje problem alkoholowy, przechodzą przez te same etapy rozwoju,
co ich rówieśnicy. Różnica polega natomiast na specyfice środowiska wychowawczego. Pijąca,
uzależniona osoba ma niekorzystny wpływ na całą rodzinę.
Wiadomo, że przez relacje z innymi dowiadujemy się, kim jesteśmy. Dziecko w rodzinie –
uczy się swojej tożsamości. W rodzinie, o której mówię:
− komunikaty rodzica mogą być dwuznaczne i pozbawione konsekwencji, po to, aby odwrócić
uwagę z siebie samego na dziecko,
− dzieci, aby „przetrwać” , ukryć chaos, duży ból i inne trudne uczucia oraz osiągnąć pewien
stopień poczucia bezpieczeństwa w nieprzewidywalnym środowisku, mogą przyjmować, które
utrwalą się w zachowaniu.
Role te służą przetrwaniu, ale są też przeszkodą w wyzdrowieniu. Są to pewnego rodzaju „fałszywe
osobowości”, będące wynikiem nieuświadomionej obronnej reakcji dziecka w odpowiedzi na
zaburzenie bezpieczeństwa jego świata. W literaturze przedmiotu znajdziemy informację, że
najlepszym momentem do interwencji jest dzieciństwo, zanim „wzory zachowań utrwalą się na dobre”
(B. E. Robinson, I. L. Rhoden, „ Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików”). W dorosłości role te
przyczyniają się do porażek, utrudniają satysfakcjonujące życie.
Rozpoznawanie dzieci osób uzależnionych, nie służy temu, aby zająć się rodzicami, ale temu,
aby w szczególny sposób zająć się dziećmi. Wychowawca/opiekun dziecka nie zmieni rodziców, nie
sprawi, że przestaną oni pić, może natomiast pomóc dziecku. Również potępienie pijącego rodzica,
czy opowiadanie się po jednej stronie nie jest pomocne. Wychowawca nie jest w stanie
zastąpić pijącego rodzica, nie powinien być nadopiekuńczy. Może pomóc dzieciom w uzyskiwaniu
autonomii i poczucia panowania nad tym, co robią, np. przez uczenie wybierania zabawy.
7
W identyfikacji nie chodzi o to, aby przyklejać dzieciom etykietki, bo to może obniżyć ich poczucie
własnej wartości i spowodować niekorzystne nastawienie do nich – nawet personelu. Dlatego dzieci
z „rodzin alkoholowych”, nie można traktować inaczej niż pozostałych dzieci. Trzeba im uświadomić,
że nie różnią się od innych. Aby program pomocy był skuteczny, nie można odseparować ich od
innych dzieci.
Wskazówki pomocne w rozpoznawaniu dzieci osób uzależnionych regularnie powtarzające się:
1. problem ze snem (powtarzające się koszmary, przerywany, chaotyczny rytm snu, odmowa, lęk
przed zaśnięciem),
2. senność, uporczywe znużenie,
3. regres w kontroli czynności fizjologicznych ( wyłączając sytuacje nadmiernego pobudzenia,
choroby, zmian, zmartwienia, strachu),
4. dziwne i niezwykłe zachowania w czasie jedzenia,
5. trudności d dostosowaniu się przy zmianach w codziennym rozkładzie zajęć, czy podczas zmiany
czynności – niepokój, agresja podczas takich zmian,
6. opóźnienia rozwojowe,
7. powracające wątki alkoholowe podczas zabawy,
8. izolowanie się w czasie zabawy,
9. trudności w skupieniu uwagi przez dłuższy czas,
10. nadmierna ruchliwość,
11. nagłe, nietypowe zmiany w zachowaniu,
12. częste kaprysy i rozdrażnienie,
13. częste ataki agresji lub wybuchy złości wobec innych dzieci,
14. zachowania agresywne np. ssanie kciuka, moczenie nocne,
15. lęk przed rozłąką, nieodstępowanie opiekuna,
16. nadmierny lęk przed nieznajomymi,
17. zachowania będące wskaźnikiem niepewności dziecka w stosunku do osób, do których jest
przywiązanie (większa kłótliwość, niechętne nastawienie, lęk, mniejsza skłonność do
współdziałania);
od strony rodziców wskaźnikami mogą być:
18. obojętność rodziców, częsta nieobecność dziecka w przedszkolu,
19. autorytarny stosunek i nierealne oczekiwania,
20. oznaki zaniedbywania, maltretowania;
20. ważnym wskaźnikiem jest również zabawa, w której dziecko może pokazywać uczucia, myśli
oraz odtwarzać wydarzenia z domu.
Oczywiście żaden z powyższych objawów, nie jest jednoznacznym wskaźnikiem problemu
alkoholowego w rodzinie. Nie należy jednak lekceważyć zagadnienia wczesnego rozpoznawania,
ponieważ im wcześniejsze rozpoznanie, tym wcześniej można podjąć interwencję. Dobrą
wiadomością jest to, że do dzieci młodszych można łatwiej dotrzeć niż do starszych; czterolatek
łatwiej przyjmie fakt choroby w rodzinie – siła zaprzeczenia jest mniejsza, niż u starszych dzieci
(B. E. Robinson, I. L. Rhoden, za C. Black, 1987).
W związku z tym, że dzieci nie należy nigdy identyfikować publicznie, jako punktu wyjścia
można użyć programu profilaktycznego, przeznaczonego dla wszystkich dzieci.
Istotne założenia(tezy) programów profilaktycznych są następujące:
1. Alkoholizm jest chorobą, nad którą rodzic nie panuje ( ważne jest, aby dzieci zrozumiały, że
rodzic nie kontroluje picia),
2. W rodzinie osoby uzależnionej wszyscy cierpią,
3. Dzieci alkoholików nie są odosobnione,
4. Dzieci nie są przyczyną picia, nie są w stanie kontrolować picia rodzica,
5. Zidentyfikowanie i wyrażanie uczuć związanych z piciem rodzica, ma funkcje terapeutyczne,
6. Jest całkowicie w porządku, że dziecko opowiada o piciu rodzica zaufanej osobie,
7. Dzieci z rodzin osób uzależnionych, należą do grupy wysokiego ryzyka popadania w
nałóg/zachowania nałogowe,
8. Ważne jest poznanie i korzystanie z systemów wsparcia poza rodziną,
9. Istotne jest uczenie rozwiązywania problemów i radzenia sobie z chorobą rodziców.
Katarzyna Brożyna
8
CELE I PROPOZYCJE STRATEGII PROGRAMU PROFILAKTYCZNEGO DLA
SZEŚCIOLATKÓW I ICH RODZICÓW
Dziecko nie bawi się dlatego, że jest dzieckiem, ale bawi się dlatego, żeby stać się
dorosłym, by właściwie kształtować obraz swojej osoby i prawidłowo wchodzić w relacje
społeczne.
Dlatego profilaktyka dla najmłodszych może być realizowana w formie zabawy, bo jej
przejawem jest spontaniczność i niezwykła aktywność dziecka.
Zabawa jako forma profilaktyki pozwoli dziecku stawać się stopniowo pełnowartościową
i niepowtarzalną osobą, która poprzez zabawę odmrozi zblokowane uczucia, uwolni się od
napięć, lęków i niepokojów. Jak powiedział L.S Wygotski „Zabawa jest w niej ukryty skarb – w
niej zawsze dziecko jest powyżej swego zwykłego codziennego zachowania, jest ono o głowę
wyższe od samego siebie ”
Czy profilaktyka dla najmłodszych jest konieczna?
Przypadkowo zapytany rodzic odpowie:
−
przecież moje dziecko nie pije, nie pali, my też nie mamy problemów z alkoholem!
−
to za wcześnie!
−
nigdy nad tym się nie zastanawiałam(łem).
Statystyczny rodzic nie w pełni doświadcza, że do 8 r.ż rozwój mózgu dokonuje się wybuchowym
tempem i jest już prawie ukończony.
W ciągu 4 pierwszych lat, w mózgu wytwarza się ponad 50% wszystkich połączeń między
komórkami, które warunkują w przyszłości proces uczenia się (w tym także zachowań
społecznych
i postaw wobec uzależnień, wpływa na proces właściwej socjalizacji)
−
że do 6 r.ż kształtuje się aż 33% umiejętności szkolnych 18-latka
−
zaś kolejne 42% - do 13 r.ż, a tylko 25% w latach następnych
−
że do 4 r.ż zdolność przyswajania informacji jest niezrównana a pragnienie zdobywania
wiedzy i doświadczenia większe niż kiedykolwiek.
Jak powiedziałby Celestyn Frenet:
„ Czy to nie cudowne, że wszechwiedząca natura sprawiła, że dzieci bardzo lubią się uczyć?”
Przedstawiam państwu projekt programu profilaktyczno – wychowawczego dla dzieci
sześcioletnich
i ich rodziców. Układ ma charakter liniowy, tworzy pewną strukturę, jest adresowany do dzieci,
a jednocześnie zawiera cykl zajęć dla rodziców.
Ma na celu zachęcić dzieci i rodziców do analizowania i zastanawiania się nad sobą. Program
pokazuje jak ważne jest rozmawianie z innymi, kiedy odczuwamy smutek, złość czy radość, jak
również jak ważne jest słuchanie innych. Program afirmuje dziecięce zdolności w zakresie
rzetelnej oceny obserwowanych zjawisk społecznych.
9
SCHEMAT PROGRAMU
PROFILAKTYCZNO – WYCHOWAWCZWEGO DLA GRUPY „DZIECI
SZEŚCIOLETNICH”
Przeprowadzenie przez nauczycieli lub pracowników pedagogicznych cyklu zajęć
(ok. 15 h) dla grupy sześciolatków.
Scenariusze zajęć dotyczą:
Komunikacji – 5 zajęć
Emocji – 5 zajęć
Zdrowia i choroby – 5 zajęć
Przeprowadzenie przez pracowników pedagogicznych cyklu zajęć dla rodziców
(10 spotkań)
„Dlaczego trudno być rodzicem”
Spektakle profilaktyczno – edukacyjne z udziałem Teatru Profilaktycznego lub mini
– teatru (własne inscenizacje przygotowane przez dzieci)
Konstrukcja tematyczna zajęć dla dzieci sześcioletnich
Cele:
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
Integracja grupy, budowanie wzajemnego zaufania
Stymulowanie tolerancji na inność
Dostarczenie wiedzy o zdrowiu, chorobie i nałogach
Uświadamianie pojęcia zdrowego życia, zdrowego ciała, zdrowej zabawy, zdrowego jedzenia,
zdrowych relacji.
Wspomaganie dzieci w emocjonalnym i społecznym funkcjonowaniu
Wzmocnienie poczucia własnej wartości
Ukazanie, że uczucia są obrazem naszego samopoczucia. Są przyjemne i nieprzyjemne.
Identyfikacja uczuć za pomocą wszystkich zmysłów.
Uświadamianie, że uczucia mogą się zmieniać.
Wypracowanie umiejętności dostrzegania emocji i mówienia o nich.
Ukazanie czym jest odpowiedzialność, poznawanie ludzi odpowiedzialnych. Uświadamianie
cech świadczących o odpowiedzialnym zachowaniu.
Zdobywanie umiejętności dzielenia się z innymi, poznanie uczuć związanych z
obdarowywaniem i braniem. Branie jest zobowiązujące, jest wizytówką kultury osobistej.
Nabywanie umiejętności komunikacyjnych werbalnych i pozawerbalnych.
Blok A „KOMUNIKACJA ”
1. Poznajemy siebie, jesteśmy inni.
2. Autoprezentacja.
3. Uczymy się zasad dobrej komunikacji – mówić o sobie i rozmawiać ze sobą.
4. Czasami mogę już wybierać i decydować.
5. Namawianie i odmawianie.
10
Blok B „ Emocje ”
1. W krainie uczuć: przyjemnych i nieprzyjemnych.
2. Rozpoznajemy i nazywamy to co czujemy.
3. Kiedy płaczę a kiedy się śmieję.
4. Każdy z nas wstydzić się może.
5. Złość może trwać krótko.
Blok C „ Zdrowie i choroba ”
1. Zdrowe czy niezdrowe?
2. Co warto jeść. Bank zdrowia. Cukry –szkodniki!
3. Co to jest nałóg. Jakie niezdrowe przyzwyczajenia znasz Ty i Ja?
4. Twoje ulubione zabawy – czy są naprawę bezpieczne i zdrowe?
Choroba, której nie można wyleczyć tabletką.
Tema tyka za jęć edukacy jnych dla rodziców dzieci sześcioletnich
Celem zajęć warsztatowo – edukacyjnych jest zdobycie wiedzy, ale przede wszystkim umiejętności by
skutecznie funkcjonować w roli rodzica i zwiększać umiejętności pozytywnego oddziaływania na
dziecko, wspierać je w zakresie profilaktyki uzależnień.
Realizacja odbywałaby się na pojedynczych zajęciach (2x45min), prowadzona metodami
aktywizującymi, umożliwiałaby przeżywanie tego, co jest tematem zajęć.
TEMATYKA ZAJĘĆ „DLACZEGO TRUDNO BYĆ RODZICEM ”
1. Czego oczekują od nas dzieci? (wiary, godności, sprawiedliwego traktowania, dyscyplin,
stanowczości w sprawach ważnych, wspólnie spędzonego czasu).
2. Budujemy jasne zasady – aby dziecko wzrastało bezpiecznie.
3. Pomóż dziecku czuć się dobrze z samym sobą ( Miej czas dla dziecka, pozwól mówić o uczuciach
przyjemnych i nieprzyjemnych)
4. W jaki sposób można mieć zdrowy kontakt z dzieckiem? (organizacja czasu wolnego, nawyki
żywieniowe, stres, pomoc dziecku w sytuacjach trudnych.
5. Komunikacja interpersonalna w rodzinie ( Jak skutecznie rozmawiać z własnym dzieckiem?).
6. Dlaczego dzieci sięgają po papierosy, alkohol i narkotyki?
7. Jak pomóc dziecku radzić sobie z zachętami rówieśników?
8. 10 sposobów, żeby pomóc dziecku nie pić?
9. Dziecko nieświadome zagrożeń – uzależnienia od mediów (świat telewizji, internetu, sklepy i
cybernapastnicy )
10. Rozwijanie poczucia wartości u dzieci (żródło poczucia własnej wartości, rozumienie poczucia
winy)
Literatura:
1. James Dobson: Rozmowy z rodzicami, Kraków 1990
2. Wanda Lemańska: O emocjach pozytywnych, WSiP, W-wa 2005
3. Nasze dzieci. Poradnik dla rodziców, PARPA
4. Alicja Pacewicz: Jak dziecku pomóc nie pić. PARPA, W-wa 1994
5. Doris Brett : Bajki, które leczą. GWP, Gdańsk 2003
6 Tommy Helssten: Wsparcie dla dorosłych dzieci alkoholików, Łódź 2004
11
Przykładowe scenariusze zajęć dla grupy sześciolatków:
I. ROZPOZNAJEMY I NAZYWAMY UCZUCIA
Cele
Każde dziecko ma okazję uświadomić sobie, co to są uczucia przyjemne i nieprzyjemne. Stosowane
zabawy wspierają dziecko w obserwacji własnych nastrojów i zachęcają do nazywania stanów
emocjonalnych, opisu własnego nastroju i innych rówieśników. W zabawie podkreślają swoją
niepowtarzalność, doznają poczucia własnej wartości.
Nauczyciel ma możliwość rozpoznać u dzieci zblokowane emocje, może zauważyć, które z
nich mają niską samoocenę i kłopoty z prezentacją własnej osoby.
Czas trwania
35-40 minut
Pomoce
Arkusze szarego papieru, markery, kredki, karty pracy – serduszka do wycięcia, czerwony
brystol z sercem, nożyczki, obrazki z twarzą dzieci (o różnych nastrojach), lizaki w kształcie
serduszka.
Przebieg zajęć
1. Rozpoczęcie zajęć piosenką grupową (ruchową). Integracją dzieci z osobą prowadzącą zajęcia.
Rundka, jestem...... mam...... lubię........
2. Ćwiczenie << Jestem gwiazdą >>. Prowadzący omawia, demonstruje zabawę. Dzieci ustawiają się
w szpaler. Każde z nich kolejno przechodzi przez jego środek, wypowiada, niedokończone zdanie:
Wyobrażam sobie, że jestem............... Po tych słowach, grupa wita owacjami każdą gwiazdę
maszerującą szpalerem. Ćwiczenie kończy się rundką, Kiedy muszę wyjść na środek sali czuję
się...............
3. Prowadzący komunikuje – MÓWILIŚMY O TYM CO PRZEŻYWAMY, CZYLI O
UCZUCIACH, NASTROJACH.
4. Co to są uczucia, burza mózgów. Pomysły dzieci są notowane, rysowane na arkuszu szarego
papieru przez nauczyciela grupy. Posumowanie, symbolem uczuć jest (prezentacja czerwonego
arkusza brystolu z narysowanym sercem ). Krótka informacja: serce jest miejscem różnych uczuć,
przyjemnych i nieprzyjemnych. W tym momencie, prowadzący wyznacza dzieci słabo aktywne do
dzielenia symbolu serca na części. Podzielone serduszko świadczy o tym, że w każdym dziecku są
różne nastroje: przyjemne ( radość, zadowolenie, spokój ) ale czasem są nieprzyjemne (złość, gniew,
smutek)
5. Dzieci siadają przy stolikach, otrzymują karty pracy, nożyczki i kredki. Dzielą serce na dowolną
liczbę części, wycinają je. Następnie otrzymują polecenie: Wyobraź sobie, że jest to twoje serduszko
pokoloruj je pamiętając, że szara kredka wyraża nieprzyjemne uczucie, kredka żółta – przyjemne,
każdą część serduszka pokoloruj wg własnego uznania.
6. 6 Rozpoznajemy uczucia innych dzieci. Każde z was wylosuje obrazek, pomyślcie czy twarz tego
dziecka świadczy o przyjemnym czy nieprzyjemnym uczuciu. Zastanówcie się, co się zdarzyło, że tak
się czuje. Opowiedzcie o tym.
7. Zabawa relaksująca – Zwierzaki. Dzieci wybierają zwierzęta: kotek, piesek, kura, łączą się
w grupy wg wybranych przez siebie zwierząt. W grupach przygotowują się do koncertu na melodię
Wlazł kotek na płotek...... ( kurki –ko ko....; pieski hau hau...; kotki- miu miu... )
8. Informacja zwrotna: co nowego się dowiedziałam( -em), jak się teraz czuję ( rysowanie smutnej
bądź wesołej buzi na czerwonym brystolu z symbolem uczuć ).
9. Dzieci siadają w kręgu, każde z nich otrzymuje lizaka – serduszko. Swój prezent
przekazuje sąsiadowi po prawej stronie, mówiąc życzę tobie dobrego samopoczucia!
12
II. HISTORIA CHOROBY, KTÓREJ NIE MOŻNA WYLECZYĆ TABLETKĄ.....
Cele
Dzieci uczą się redukować swój lęk przed jakąś konkretną chorobą, osobą, która nadmiernie pije.
Dzięki temu od początku rzetelnie będą oceniały rzeczywistość dotyczącą alkoholizmu
Uświadomią sobie, że stereotypowy,, pijak” to chory człowiek, który stracił zdrowie
na własne życzenie, a nie przez kogoś lub coś, co mu dokucza.
Przebieg
1. Przypomnienie bajki,, Pan kotek Był chory ” – wprowadzenie do dyskusji nt. choroby
2. Zabawa w głuchy telefon (Jaka to choroba). Ostatnia z osób wymienia choroby, które zna. Inne,
chętne dzieci również podają nazwy znanych chorób. Nauczyciel przedszkola zapisuje pomysły
dzieci.
3. Prowadzący wspólnie z grupą analizuje:
−
−
−
−
czy chory powinien przyjmować tabletki
czy powinien być pod opieką lekarza
czy najbliższe osoby mogą troszczyć się o chorego
czy inni ludzie są wyrozumiali dla chorego, czy się z niego śmieją?
−
−
−
czy chory człowiek, który często upija się powinien przyjmować leki?
czy ktoś powinien troszczyć się o nadmiernie pijącego?
czy inni ludzie powinni się śmiać z takiej osoby i rodziny w której mieszka chory?
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
−
Czy ten chory może się zmienić?
Czy jest złym człowiekiem?
Czy możemy wierzyć w to, co mówi człowiek, który często upija się?
Czy można tego człowieka zaczepiać?
Czy można go obrażać, przezywać?
Czy można pożyczać mu pieniądze?
Czy można go bić?
Czy jeśli jest pijany można z nim jeździć samochodem?
Czy trzeba zabierać mu alkohol i wylewać?
Czy chorobę nadmiernego picia alkoholu trzeba ukrywać?
Czy można okradać pijącego z pieniędzy i jego rzeczy osobistych?
Czy trzeba z nim rozmawiać jeśli jest pijany?
Czy taki chory może być kiedyś zdrowy?
Czy nadmiernie pijący złości się częściej niż zdrowy człowiek?
Co przeszkadza dziecku w zachowaniu pijącego nadmiernie?
Czy dziecko może dać takiemu choremu symboliczną złotówkę?
4. Zabawa, woda – wiatr.
Dzieci stoją w kręgu, na hasło wichura: zamieniają się w drzewa i naśladują je podczas silnego wiatru.
Na hasło woda: wyobrażają sobie, że pokonują wysokie fale, z którymi trzeba sobie poradzić, aby się
nie utopić i pójść dalej.
5. Prowadzący opowiada dzieciom o chorobie przymusowego picia, która dotyka bardzo wielu
różnych ludzi, co do płci, wieku, wykonywanego zawodu, wspomina, że rzadko się zdarza, ale
starsze uczące się dzieci też mogą zachorować, jeśli nie będą dbały o siebie. Ta chora osoba, jest
tak słaba jak drzewo podczas silnej wichury. Tak się czuje jak człowiek zmagający się z falami,
które nie pozwalają mu iść w wodzie.
I znów pytam:
6. Zabawa słowno – ruchowa: Raz, dwa, trzy, cztery (stoję nieruchomo), 5,6,7,8 (kręcę lekko głową),
9,10,11 (macham ramionami) a 12 i 13 (kręcę hula, hop biodrami) – 3x
7. Turniej grupowy.
Prowadzący wybiera 5 osób do konkursu. Za każdą poprawną odpowiedź uczestnik otrzymuje 2p,
za połowiczną 1p, za nieprawidłową 0p.
Pytania:
8. Zajęcia plastyczne.
Dzieci otrzymują kartę pracy z narysowanym sercem chorego, dzielą go na 3 części, w każdej
części rysują buzie: smutną, przestraszoną i złą. Prowadzący komentuje: każdy chory może być
zdrowy, jeśli przestanie się bać i pójdzie do lekarza, jeśli uwierzy, że może być radosny bez alkoholu,
jeśli nikt nie będzie za niego załatwiał jego spraw.
13
9. Zabawa w murarza.
Komentarz prowadzącego, utworzyliście w swojej grupie mocny mur, widzicie ile pracy to was
kosztowało. W rodzinie chorego, też musi być taka solidarność, aby wszyscy byli ze sobą razem.
tak jak wy, muszą sobie pomagać i trzymać się mocno razem aby mur nie pękł. Trzymajmy kciuki
za te rodziny!
Magdalena Piechota
14
Cele i propozycje strategii programów profilaktycznych dla dzieci sześcioletnich
Konstrukcja tema tyczna programu dla dzieci sześcioletnich
Cele:
-
-
Integracja grupy, budowanie wzajemnego zaufania
Stymulowanie tolerancji na inność
Dostarczenie wiedzy o zdrowiu, chorobie i nałogach
Uświadamianie pojęcia zdrowego życia, zdrowego ciała , zdrowej
zabawy, zdrowego jedzenia, zdrowych relacji.
Wspomaganie dzieci w emocjonalnym i społecznym funkcjonowaniu
Wzmocnienie poczucia własnej wartości
Ukazanie, że uczucia są obrazem naszego samopoczucia . Są przyjemne i
nieprzyjemne. Identyfikujemy je za pomocą wszystkich zmysłów.
Uświadamianie, że uczucia mogą się zmieniać.
Wypracowanie umiejętności dostrzegania emocji i mówienia o nich.
Ukazanie czym jest odpowiedzialność, poznawanie ludzi
odpowiedzialnych. Uświadamianie cech świadczących o
odpowiedzialnym zachowaniu .
Zdobywanie umiejętności dzielenia się z innymi , poznanie uczuć
związanych z obdarowywaniem i braniem. Branie jest zobowiązujące ,
jest wizytówką kultury osobistej . Uświadamianie , że wizytówką jest
jedno i drugie .
Nabywanie umiejętności komunikacyjnych werbalnych i
pozawerbalnych.
Blok A „KOMUNIKACJA ”
1. Poznajemy siebie , jesteśmy inni.
2. Autoprezentacja.
3. Uczymy się zasad dobrej komunikacji – mówić o sobie i rozmawiać ze sobą.
4. Czasami mogę już wybierać i decydować.
5. Namawianie i odmawianie.
Blok B „ Emocje ”
1. W krainie uczuć : przyjemnych i nieprzyjemnych .
2. Rozpoznajemy i nazywamy to co czujemy .
3. Kiedy płaczę a kiedy się śmieję.
4. Każdy z nas wstydzić się może .
5. Złość może trwać krótko .
Blok C „ Zdrowie i choroba ”
1. Zdrowe czy niezdrowe ?
2. Co warto jeść. Bank zdrowia . Cukry –szkodniki !
3. Co to jest nałóg. Jakie niezdrowe przyzwyczajenia znasz Ty i Ja ?
4. Twoje ulubione zabawy – czy są naprawę bezpieczne i zdrowe ?
7
Choroba , której nie można wyleczyć tabletką.
Scenariusz zajęć dla grupy sześciolatków
ROZPOZNAJEMY I NAZYWAMY UCZUCIA (PRZYJEMNE I
NIEPRZYJEMNE )
CELE
Każde dziecko ma okazję uświadomić sobie, co to są uczucia przyjemne i nieprzyjemne.
Stosowane zabawy wspierają dziecko w obserwacji własnych nastrojów i zachęcają do
nazywania stanów emocjonalnych, opisu własnego nastroju i innych rówieśników .
W zabawie podkreślają swoją niepowtarzalność, doznają poczucia własnej wartości .
Nauczyciel ma możliwość rozpoznać u dzieci zblokowane emocje , może zauważyć , które
z nich mają niską samoocenę i kłopoty z prezentacją własnej osoby.
CZAS TRWANIA
35-40 minut
POMOCE
Arkusze szarego papieru, markery , kredki, karty pracy –serduszka do wycięcia , czerwony
brystol z sercem, nożyczki , obrazki z twarzą dzieci ( o różnych nastrojach ) , lizaki w
kształcie serduszka .
PRZEBIEG ZAJĘĆ
1 Rozpoczęcie zajęć piosenką grupową ( ruchową ) . Integracją dzieci z osobą prowadzącą
zajęcia . Rundka, jestem ...... mam ...... lubię ........
2 Ćwiczenie << Jestem gwiazdą >> . Prowadzący omawia , demonstruje zabawę . Dzieci
ustawiają się w szpaler . Każde z nich kolejno przechodzi przez jego środek , wypowiada ,
niedokończone zdanie : Wyobrażam sobie , że jestem ............... Po tych słowach ,
grupa wita owacjami każdą gwiazdę maszerującą szpalerem. Ćwiczenie kończy się rundką,
Kiedy muszę wyjść na środek sali czuję się ...............
3. Prowadzący komunikuje – MÓWILIŚMY O TYM CO PRZEŻYWAMY , CZYLI O
UCZUCIACH , NASTROJACH .
4. Co to są uczucia , burza mózgów . Pomysły dzieci są notowane , rysowane na arkuszu
szarego papieru przez nauczyciela grupy . Posumowanie , symbolem uczuć jest
( prezentacja czerwonego arkusza brystolu z narysowanym sercem )
Krótka informacja : serce jest miejscem różnych uczuć , przyjemnych i nieprzyjemnych .
W tym momencie , prowadzący wyznacza dzieci słabo aktywne do dzielenia symbolu serca
na części. Podzielone serduszko świadczy o tym, że w każdym dziecku są różne nastroje :
przyjemne ( radość , zadowolenie , spokój ) ale czasem są nieprzyjemne (złość, gniew,
smutek)
5. Dzieci siadają przy stolikach, otrzymują karty pracy, nożyczki i kredki. Dzielą serce na
dowolną liczbę części , wycinają je. Następnie otrzymują polecenie : Wyobraź sobie, że jest
to twoje serduszko pokoloruj je pamiętając , że szara kredka wyraża nieprzyjemne uczucie ,
kredka żółta – przyjemne , każdą część serduszka pokoloruj wg własnego uznania .
8
6 Rozpoznajemy uczucia innych dzieci . Każde z was wylosuje obrazek, pomyślcie czy twarz
tego dziecka świadczy o przyjemnym czy nieprzyjemnym uczuciu . Zastanówcie się , co się
zdarzyło, że tak się czuje . Opowiedzcie o tym.
7. Zabawa relaksująca – Zwierzaki . Dzieci wybierają zwierzęta : kotek, piesek , kura ,
łączą się w grupy wg wybranych przez siebie zwierząt . W grupach przygotowują się do
koncertu na melodię Wlazł kotek na płotek ...... ( kurki –ko ko ....; pieski hau hau ...; kotkimiu miu ... )
8 Informacja zwrotna : co nowego się dowiedziałam( -em) , jak się teraz czuję ( rysowanie
smutnej bądź wesołej buzi na czerwonym brystolu z symbolem uczuć ) .
9 Dzieci siadają w kręgu , każde z nich otrzymuje lizaka – serduszko . Swój prezent
przekazuje sąsiadowi po prawej stronie , mówiąc życzę tobie dobrego samopoczucia !
9
Scenariusz zajęć dla grupy sześciolatków
HISTORIA CHOROBY, KTÓREJ NIE MOŻNA WYLECZYĆ
TABLETKĄ ............
CELE
Dzieci uczą się redukować swój lęk przed jakąś konkretną chorobą , osobą która nadmiernie
pije . Dzięki temu od początku rzetelnie będą oceniały rzeczywistość dotyczącą alkoholizmu
Uświadomią sobie, że stereotypowy ,, pijak” to chory człowiek , który stracił zdrowie na
własne życzenie, a nie przez kogoś lub coś co mu dokucza .
PRZEBIEG ZAJĘĆ
1 Przypomnienie bajki ,, Pan kotek Był chory ” – wprowadzenie do dyskusji nt. choroby
2 Zabawa w głuchy telefon ( Jaka to choroba ) . Ostatnia z osób wymienia choroby , które
zna. Inne, chętne dzieci również podają nazwy znanych chorób.
Nauczyciel przedszkola zapisuje pomysły dzieci .
2 Prowadzący wspólnie z grupą analizuje :
• czy chory powinien przyjmować tabletki
• czy powinien być pod opieką lekarza
• czy najbliższe osoby mogą troszczyć się o chorego
• czy inni ludzie są wyrozumiali dla chorego , czy się z niego śmieją ?
4 Zabawa , woda –wiatr
Dzieci stoją w kręgu , na hasło wichura : zamieniają się w drzewa i naśladują je podczas
silnego wiatru . Na hasło woda : wyobrażają sobie, że pokonują wysokie fale, z którymi
trzeba sobie poradzić, aby się nie utopić i pójść dalej.
5. Prowadzący opowiada dzieciom o chorobie przymusowego picia , która dotyka bardzo
wielu różnych ludzi , co do płci , wieku , wykonywanego zawodu , wspomina, że rzadko się
zdarza ale starsze uczące się dzieci też mogą zachorować jeśli nie będą dbały o siebie.
Ta chora osoba, jest tak słaba jak drzewo podczas silnej wichury. Tak się czuje jak człowiek
zmagający się z falami , które nie pozwalają mu iść w wodzie.
I znów pytam :
• czy chory człowiek, który często upija się powinien przyjmować leki ?
• czy ktoś powinien troszczyć się o nadmiernie pijącego ?
• czy inni ludzie powinni się śmiać z takiej osoby i rodziny w której mieszka chory ?
6. Zabawa słowno –ruchowa : Raz , dwa , trzy , cztery (stoję nieruchomo), 5,6, 7 ,8 (kręcę
lekko głową ) , 9,10,11 ( macham ramionami ) a 12 i 13 ( kręcę hula , hop biodrami ) - 3x
7. Turniej grupowy .
Prowadzący wybiera 5 osób do konkursu. Za każdą poprawną odpowiedź uczestnik
otrzymuje 2p , za połowiczną 1p , za nieprawidłową 0p .
Pytania :
• Czy ten chory może się zmienić
• Czy jest złym człowiekiem ?
• Czy możemy wierzyć w to co mówi człowiek , który często upija się ?
• Czy można tego człowieka zaczepiać ?
7
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Czy można go obrażać , przezywać ?
Czy można pożyczać mu pieniądze ?
Czy można go bić ?
Czy jeśli jest pijany można z nim jeździć samochodem ?
Czy trzeba zabierać mu alkohol i wylewać ?
Czy chorobę nadmiernego picia alkoholu trzeba ukrywać ?
Czy można okradać pijącego z pieniędzy i jego rzeczy osobistych ?
Czy trzeba z nim rozmawiać jeśli jest pijany ?
Czy taki chory może być kiedyś zdrowy ?
Czy nadmiernie pijący złości się częściej niż zdrowy człowiek ?
Co przeszkadza dziecku w zachowaniu pijącego nadmiernie ?
Czy dziecko może dać takiemu choremu symboliczną złotówkę ?
8. Zajęcia plastyczne.
Dzieci otrzymują kartę pracy z narysowanym sercem chorego, dzielą go na 3 części ,
w każdej części rysują buzie : smutną , przestraszoną i złą .
Prowadzący komentuje : każdy chory może być zdrowy , jeśli przestanie się bać i pójdzie do
lekarza, jeśli uwierzy ,że może być radosny bez alkoholu, jeśli nikt nie będzie za niego
załatwiał jego spraw.
9. Zabawa w murarza .
Komentarz prowadzącego, utworzyliście w swojej grupie mocny mur, widzicie ile pracy to
was kosztowało . W rodzinie chorego , też musi być taka solidarność aby wszyscy byli ze
sobą razem . tak jak wy , muszą sobie pomagać i trzymać się mocno razem aby mur nie pękł .
Trzymajmy kciuki za te rodziny !
8
DZIECI z ALKOHOLOWYM ZESPOŁEM PŁODOWYM FAS
Alkoholowy Zespół Płodowego (Fetal Alcohol Syndrome) jest klinicznie rozpoznawalnym
zespołem chorobowym, występującym w postaci fizycznych i umysłowych zaburzeń wrodzonych,
który jest skutkiem działania alkoholu na płód w okresie prenatalnym. Wyniki badań wskazują, iż
alkohol powoduje więcej szkód w rozwijającym się organizmie, niż inne substancje łącznie z
marihuaną i kokainą. Efekty jego działania mogą być różnorodne - poczynając od obniżenia
możliwości
intelektualnych,
zaburzeń
uwagi
i zdolności uczenia się, aż do wad serca, dysfunkcji mózgu a nawet śmierci. W Polsce około 30 %
kobiet pije alkohol w czasie trwania ciąży. Światowe statystyki pokazują zaś, że rocznie na świat
przychodzi więcej dzieci z FAS niż z Zespołem Downa. W samych tylko Stanach Zjednoczonych, co
roku rodzi się ponad pięć tysięcy dzieci z Alkoholowym Zespołem Płodowym, a około 35 – 50 tysięcy
ma inne zaburzenia alkoholowe. Większość przypadków pozostaje jednak niezdiagnozowana lub
zdiagnozowana niewłaściwie.
Termin Alkoholowy Zespół Płodowy został użyty po raz pierwszy w 1973 roku przez
amerykańskich naukowców K.L. Jonesa i D.W. Smitha. Nazwą tą określono zespół nieprawidłowości
stwierdzanych u niektórych dzieci matek alkoholiczek. Na określenie tego syndromu popularnie
stosuje się skrót FAS, pochodzący od pierwszych liter angielskiej nazwy Fetal Alcohol Syndrom.
Do jednostek chorobowych, których wystąpienie jest spowodowane spożywaniem alkoholu
przez kobiety w trakcie ciąży zaliczamy nie tylko Alkoholowy Zespół Płodowy FAS. Należą do nich
także:
− Fetal Alcohol Effects (w skrócie – FAE) - Efekty Działania Alkoholu na Płód,
Poalkoholowy Efekt Płodowy. W skład tej jednostki chorobowej wchodzą niespecyficzne
zaburzenia
rozwoju
i zachowania, nie zauważamy natomiast u dziecka symptomów w jego wyglądzie
zewnętrznym Alkohol Related Birth Defects - ARBD - Poalkoholowy Defekt
Urodzeniowy, charakteryzujący się przede wszystkim występowaniem u dzieci wad serca,
zaburzeń zmysłu wzroku i słuchu, anomalii stawów itp.
− Alkohol Related Neurodevelopment Disorders - ARND - Poalkoholowe Zaburzenia
Rozwoju Układu Nerwowego, którego głównymi symptomami są między innymi
zaburzenia uwagi oraz zaburzenia zachowania.
Najczęściej spotykanym skutkiem działania alkoholu na organizm rozwijającego się płodu jest
stałe uszkodzenie mózgu, które może być przyczyną trudności w uczeniu się, zaburzeń zachowania,
deficytów pamięci i uwagi, zespołu ADHD i opóźnień rozwojowych. Najbardziej narażonymi na
działanie alkoholu rejonami mózgu są:
ciało modzelowate – zajmujące się przekazywaniem informacji pomiędzy prawą a lewą
półkulą mózgu;
móżdżek – odpowiadający za funkcje motoryczne;
zwoje podstawy mózgu – odpowiedzialne za pamięć i procesy poznawcze;
hipokamp – biorący udział w procesach ucznia się i zapamiętywania;
płaty czołowe – odpowiadające za funkcje wykonawcze oraz kontrolę impulsów i osąd.
Na wystąpienie u dziecka Alkoholowego Zespołu Płodowego ma wpływ wiele czynników. Są
to między innymi:
częstotliwość spożywania alkoholu przez kobietę w trakcie ciąży;
ilość tego alkoholu;
stadium rozwoju płodu w momencie narażenia go na wpływ alkoholu;
faza ciąży, w trakcie której kobieta spożywa alkohol;
stan odżywienia kobiety w ciąży;
przyjmowanie przez kobietę w ciąży innego rodzaju środków psychoaktywnych;
czynniki genetyczne w odniesieniu do płodu;
czynniki genetyczne w odniesieniu do kobiety w ciąży;
ogólny stan zdrowia kobiety w ciąży.
Pełnoobjawowy Alkoholowy Zespół Płodowy spełnia cztery podstawowe kryteria diagnostyczne:
7
opóźnienie rozwoju fizycznego (zazwyczaj wolniejszy rozwój fizyczny, niska waga
urodzeniowa, zły stan ogólny noworodka m. in. częste wady serca, deformacje stawów,
opóźnienie rozwoju psychomotorycznego );
anomalie struktury i funkcji mózgu, w tym zaburzenia funkcji intelektualnych;
nieprawidłowości budowy głowy, twarzy i układu kostno - stawowego;
udokumentowanie faktu spożywania przez matkę alkoholu podczas ciąży.
Do charakterystycznych objawów występujących w budowie twarzy należą między innymi:
zmniejszenie odległości pomiędzy wewnętrznymi a zewnętrznymi kącikami oczu, czyli
skrócenie szpar powiekowych;
opadanie jednej lub obydwu powiek;
małe, szeroko rozstawione oczy;
krótki, zadarty nos;
spowolniony rozwój środkowej części twarzy, którego konsekwencją jest niedorozwój
obszaru znajdującego się pomiędzy oczami a górną wargą;
gładka i wydłużona rynienka podnosowa - wygięcie brzegu górnej wargi w delikatny łuk
do mniej typowych zaburzeń w budowie twarzy należą: szeroka nasada nosa,
zniekształcenia płatka usznego oraz małożuchwie.
Rodzice dzieci z FAS postrzegają je jako:
nerwowe, nieprzewidywalne i złośliwe;
nadruchliwe i impulsywne;
łatwo męczące się i zdenerwowane brakiem snu;
nie potrafiące skoncentrować się na zadaniu;
mające problemy z myśleniem logicznym, abstrakcyjnym i przyczynowo – skutkowym,
pamięcią
i osądem;
mające trudności z samodzielnym rozwiązywaniem problemów i podejmowaniem decyzji;
labilne emocjonalnie;
nadmiernie podatne na wpływ rówieśników;
wyobcowane i samotne;
skoncentrowane na sobie, zachowujące się "jak gdyby świat kręcił się wokół nich";
wymagające i spodziewające się natychmiastowej gratyfikacji;
często oderwane od swoich emocji, niezdolne do rozpoznawania uczuć oraz przyczyn
gwałtownych reakcji i zachowań;
buntujące się przeciwko nadzorowi, którego potrzebują bardziej, niż ich rówieśnicy,
źle radzące sobie w sytuacjach społecznych;
zagrożone wpływem zachowań antyspołecznych.
Kluczem do przynoszącej efekty pracy z dziećmi z FAS jest konsekwencja, różnorodność,
zwięzłość
i wytrwałość. Choć nie ma recepty, którą można zastosować wobec dzieci z Alkoholowym Zespołem
Płodowym, to istnieją skuteczne sposoby postępowania, oparte na następujących wskazaniach:
1. Konkret – dzieci z zespołem FAS zachowują się lepiej, gdy rodzice i nauczyciele mówią do
nich używając konkretnych słów, a unikając słów o podwójnym znaczeniu, aluzji itp.
2. Stałość – dzieci z Alkoholowym Zespołem Płodowym mają trudności z zastosowaniem
zdobytej wiedzy w nowej sytuacji i uogólnianiem informacji, funkcjonują najlepiej w
środowisku, w którym wprowadza się mało zmian. Rodzice i nauczyciele powinni
współpracować ze sobą, aby używać wobec dziecka tych samych zwrotów, słów oraz poleceń.
3. Powtarzanie – dzieci z FAS charakteryzują się tzw. krótką pamięcią o rzeczach, które chcą
zapamiętać, jak również o informacjach, które zostały wyuczone i nie były używane przez
jakiś czas. Jeśli informacja ma pozostać na dłużej, musi być powtórnie uczona i regularnie
powtarzana.
4. Rutyna – regularne czynności, które nie zmieniają się każdego dnia, będą łatwiejsze do
przyswojenia przez dziecko z FAS. Dzieci wiedzą, czego się spodziewać, co zmniejsza w nich
poziom lęku, ułatwiając uczenie się.
5. Prostota – dzieci z Alkoholowym Zespołem Płodowym łatwo ulegają przeciążeniom, co
prowadzi do sytuacji, w której nie przyswajają już więcej informacji. Prostota i zasada „krótko
i zwięźle” stanowi zatem podstawę efektywnego uczenia.
8
6. Szczegółowość – dzieci z zespołem FAS mają trudności z rozumieniem pojęć abstrakcyjnych,
uogólnianiem, dlatego należy mówić im krok po kroku, co mają zrobić, rozwijając w ten
sposób właściwe nawyki.
7. Zasady – są one spoiwem, które sprawia, że świat wokół dziecka z FAS nabiera sensu, staje
się uporządkowany i stały.
8. Nadzór – z powodu trudności w rozwoju poznawczym dzieci z Alkoholowym Zespołem
Płodowym zachowują się naiwnie w codziennych sytuacjach. Aby móc rozwinąć nawyki
właściwego zachowania, wymagają nieustannego nadzoru, jak dzieci młodsze.
Za podstawowe zasady pracy z dziećmi z FAS uważa się:
wczesne rozpoczęcie treningu umiejętności społecznych, koncentrację na nauczeniu wykonywania
czynności życia codziennego;
ustalenie kilku prostych zasad; używanie tych samych wyrażeń do przypominania dziecku
o obowiązujących regułach np. "To jest Twoje łóżko i to jest to miejsce, w którym powinieneś się
znaleźć" , ilustrowanie kierowanych do dziecka instrukcji;
upewnienie się, że dziecko rozumie kierowane do niego wskazówki; powtórzenie przez dziecko
skierowanych do niego słów;
ustalenie rozkładu dnia, rytmu stałych zajęć, tak aby dziecko z FAS było w stanie przewidzieć
nadchodzące wydarzenia i zajęcia;
podawanie dziecku rozmaitych przykładów ilustrujących występowanie związków przyczynowoskutkowych;
ustalenie niezmiennego przebiegu spożywania posiłków czy zasypiania w celu wyeliminowania
nieprzewidywalnych zachowań dziecka i typowych dla dzieci z FAS kłopotów ze snem;
dzielenie pracy, której wykonania wymagamy od dziecka, na małe kroki tak, aby dziecko nie
czuło się przygniecione nadmiarem pracy, aby praca nie wydawała mu się niemożliwa do
wykonania;
ustalanie granic i konsekwentne ich wymaganie;
zauważanie i komentowanie poprawnego zachowania dziecka;
unikanie gróźb w rozmowach z dziećmi;
zaznajomienie dziecka z ewentualnymi konsekwencjami złego zachowania;
stosowanie technik relaksacyjnych, szczególnie w przypadku przeciążenia układu sensorycznego
dziecka, które może objawiać się np. powtarzaniem słów i myśli, izolacją, napadami złości itp.;
konsekwentne i natychmiastowe nagradzanie zachowań pożądanych i karanie postaw
niewłaściwych.
Ważne jest również, aby rodzice byli gotowi do wprowadzenia zmian, które zapewnią
dziecku pełen sukcesów rozwój, stwarzania przyjaznej dla dziecka atmosfery oraz
prowadzenia
pracy
z dzieckiem w taki sposób, który pozwoli w pełni wykorzystać jego potencjalne możliwości
rozwojowe. Problemy napotykane przez dzieci z Alkoholowym Zespołem Płodowym i ich
rodziny, jak również i nauczycieli są coraz liczniejsze. Przyczyną tego zjawiska jest brak
powszechnie dostępnych informacji wyjaśniających przyczyny powstania, przebieg i
konsekwencje zespołu FAS. Prowadzi to do nasilenia niepokoju rodziców związanego z
obserwowanym przez nich, odbiegającym od normy, rozwojem i zachowaniem dzieci.
Pojawia się w związku z tym potrzeba stworzenia skoordynowanego systemu informacji,
interwencji
oraz
profesjonalnej
pomocy
i wsparcia, który umożliwi osobom z FAS pełny rozwój w społeczeństwie i osiągnięcie
maksymalnych możliwości.
9
BIBLIOGRAFIA:
1. Aase J. M. „Kliniczne rozpoznanie Alkoholowego Zespołu Płodowego (FAS)” [w:]
„Uszkodzenia płodu wywołane alkoholem”. Warszawa 1997, PARPA.
2. Coles C. D. „Krytyczne okresy narażenia płodu na działanie alkoholu” [w:] „Uszkodzenia
płodu wywołane alkoholem”. Warszawa 1997, PARPA.
3. Falewicz J. K. „ABC problemów alkoholowych”. Warszawa 1993, PARPA.
4. Jacobson J. L., Jacobson S. W. “Narażenie na działanie alkoholu w życiu płodowym a rozwój
neurobehawioralny” [w:] „Uszkodzenia płodu wywołane alkoholem”. Warszawa 1997,
PARPA.
5. Streissguth A. „Odległe rokowania w FAS” [w:] „Uszkodzenia płodu wywołane
alkoholem”. Warszawa 1997, PARPA.
6. Woronowicz B. T. „Alkoholizm jest chorobą”. Warszawa 1998. PARPA.
Patrycja Augustynopolska
7
LITERATURA
1. ABC wiedzy o narkotykach. Dla nauczycieli, wychowawców i rodziców. Biblioteka Remedium.
2. Arendarska A., Czerniak M., Gryczyńska A., Karmolińska J., Wardyńska M., WieczorekStachowicz M. Sobą być dobrze żyć. Toret 2001
3. Arendarska A., Wojcieszek K. Przygotowanie do profilaktyki domowej. Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Warszawa 1996
4. Bińczycka J. Między swobodą a przemocą w wychowaniu. Impuls Kraków 1997
5. R.Bartz R.W.Nastolatki i alkohol. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
6.
Brett D. Bajki, które leczą. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne Gdańsk 2003
7. Brokowska I. (red ) 50 tajemnic o naszych dzieciach. Instytut Wydawniczy Związków
Zawodowych Warszawa 1987
8. Brześkiewicz Z. Supersłuchanie. Comes Warszawa 1966
9. Cramer B. Pierwsze dwa lata. Relacje pomiędzy matką, ojcem i dzieckiem. Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne
10. Danilewska J. Agresja u dzieci- szkoła porozumiewania WSiP Warszawa 2002
11. Dąbrowska – Bąk M. Przemoc w szkole. Kwartalnik pedagogiczny.1987 nr 2
12. Dimoff T., Carper S. Jak rozpoznać czy dziecko sięga po narkotyki. Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.Warszawa 1993
13. Dodziuk A. Trudna nadzieja. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
14. Dodziuk A. Trzeźwieć razem. Instytut Psychologii Zdrowia. Warszawa 1999
15. Domachowski W. Psychologia społeczna w komunikacji niewerbalnej. Wyd. Edytor Toruń 1993
16. Drath A. Jak postępować z dzieckiem nerwicowym. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych
Warszawa 1986
17. Ekiert- Grabowska D. Dzieci nieakceptowane w klasie szkolnej. Warszawa WSiP 1982
18. Faber E., Mazlish A. Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały, jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły.
Medina Rodzina of Poznań, Ims, Poznań 1992
19. Falwicz J. K. ABC problemów alkoholowych. Państwowa agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
20. Fijewski P. Jak rozwinąć skrzydła. Intra Warszawa 1993
21. Francez L. Iig, Louise Ames Sidney M. Baker Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat. Poradnik
dla rodziców, psychologów i lekarzy.
22. Frączek A. Agresja i przemoc wśród dzieci i młodzieży. Remedium 1997 nr 11
23. Gałkowski T. Jak zrozumieć swoje dziecko. Pierwsze sześć lat życia. PZWL
24. Goleman D. Inteligencja emocjonalna. Media Rodzina Poznań 1995
25. Grochulska J. Reedukacja dzieci agresywnych. Warszawa WSiP 1981
26. Gutowska H. Zanim dziecko pójdzie do szkoły. Rodzina i dom
27. Habrat B. Organizm w niebezpieczeństwie. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
28. Hellsten T. Wsparcie dla dorosłych dzieci alkoholików. Łódź 2004
29. Izdebska H. Szczęście dziecka. Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych Warszawa 1988
30. Jak żyć z ludźmi ( umiejętności interpersonalne ). Program profilaktyczny dla młodzieży.
Ćwiczenia grupowe, MEN Warszawa 1991
31. Johnson V. Od jutra nie piję. Instytut Psychologii Zdrowia Warszawa 1987
32. Karasowska A. Kochać i wymagać Remedium kwiecień 1999
33. Karasowska A. Zintegrowany model pomocy dziecku i rodzinie. Remedium maj 1999
34. Kinney J., Leaton G. Zrozumieć alkohol. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
35. Kobiałka A. ( red ): Dzieci alkoholików. Sytuacja psychologiczna dziecka w rodzinie z problemem
alkoholowym. Materiały szkoleniowe; Ośrodek Rozwoju Umiejętności Wychowawczych, Polskie
Towarzystwo Psychologiczne, Warszawa 1988
36. Kołodziejczyk A., Czemierowska E. Spójrz inaczej. Polskie Stowarzyszenie Psychologów
Praktyków Kraków 1993
7
37. Kołodziejczyk Andrzej Profilaktyka Uzależnień. Program edukacyjny dla klas I-III. Ministerstwo
Edukacji Narodowej Warszawa 1991
38. Konopnicki J. ( red)Problemy niedostosowania społecznego i formy działalności profilaktycznoresocjalizującej. Zielona Góra Kuratorium Oświaty i Wychowania 1979
39. Kozłowska A. Jak pomagać dziecku z zaburzeniami życia uczuciowego. Warszawa Wydawnictwo
Żak 1996
40. Kozłowska A. Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym. Warszawa WSiP 1984
41. Król- Fijewska M. Stanowczo, łagodnie, bez lęku. Intra Warszawa 1992
42. Lemańska W. O sile emocji pozytywnych. Zapobieganie depresji dzieci i młodzieży. WSiP
Warszawa 2005
43. Lewowicki T. Aspiracje dzieci i młodzieży. Warszawa PWN 1987
44. Lipowska - Teutsch A. Rodzina a przemoc. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
45. Lowe G., Foxcroft D.R., Sibley D. Picie młodzieży a style życia w rodzinie. Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
46. Łopatkowa M. Elementarz wychowania małego dziecka. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza
Warszawa 1988
47. Łopatkowa M. Nasz cudzy świat. Młodzieżowa Agencja Wydawnicza 1986
48. Mackenze R.J. Kiedy pozwolić?Kiedy zabronić?
49. Mellibruda J. Nie przebaczona krzywda IPZiT Warszawa 1992
50. Mellibruda J. Poszukiwanie samego siebie. Nasza Księgarnia Warszawa 1980
51. Mellibruda J. Tajemnice Etoh. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
52. Miller A. Dramat udanego dziecka, Jacek Santorski Co.( cop ) Warszawa 1995
53. Nasze dzieci i alkohol. Poradnik dla rodziców.( broszura ) Państwowa Agencja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych.
54. Pacewicz A. Jak pomóc dziecku nie pić. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
55. Pacewicz A. Przemoc wobec dzieci. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
56. Pasek M. Narkotyki przy tablicy. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
57. Pasek M. Narkotyki?- na pewno nie moje dziecko. Państwowa Agencja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych.
58. Pielkowa J. Moje dziecko jest niegrzeczne. Rodzina i dom
59. Portman Rosemarie Gry i zabawy kształtujące pewność siebie. Kielce 2001
60. Powiem Ci co zrobić...Poradnik dla ofiar przemocy w rodzinie. Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
61. Powrót z U: Wiadomości o towarzystwie rodzin i przyjaciół dzieci uzależnionych Warszawa 1987
62. Problemy zagrożenia młodzieży uzależnieniem. Centralny Ośrodek Metodyczny Poradnictwa
Wychowawczo-Zawodowego MEN Warszawa 1989
63. Profilaktyka Uzależnień.Program edukacyjny. Ministerstwo Edukacji Narodowej Warszawa 1991
64. Przemoc wobec dzieci. Zajęcia edukacyjne dla uczniów szkół podstawowych. Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
65. Przetacznikowa M. Rozwój psychiczny dzieci i młodzieży. Warszawa WZWS 1967
66. Ranchburg J. Lęk, gniew, agresja. Przekład z jęz. węg. M.Schweinitz- Kulisiewicz
Warszawa WSiP 1980
67. Robinson B. E., Rhoden J. L. Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików. Państwowa Agencja
rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
68. Rylke H., Klimowicz G. Szkoła dla ucznia. Jak uczyć życia z ludźmi. Wydawnictwa Szkolne i
Pedagogiczne Warszawa 1982
69. Selvig D., Riley D., Nie piję. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
70. Semenowicz H. Kształtowanie więzi rodzinnej. Instytut Wydawniczy CRZZ Warszawa 1976
71. seria Alkohol a zdrowie. Raport 23- Alkohol a młode pokolenie. Polaków połowy lat
dziewięćdziesiątych. Raport 26- Badania nad dziećmi alkoholików. Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
72. Seweryńska A. M. Uczeń z rodziny dysfunkcyjnej. Warszawa WSiP 2004
73. Skorny Z. Psychologiczna analiza agresywnego zachowania się. Warszawa PWN 1968
74. Sobolewska Z. Odebrane dzieciństwo. Instytut psychologii zdrowia i trzeźwości Warszawa 1992
8
75. Sochaczewska G., Kozłowska A. Domowe przedszkole. Rozmowy z psychologiem. Instytut
Wydawniczy Związków Zawodowych Warszawa 1988
76. Steede K. 10 błędów popełnianych przez dobrych rodziców.
77. Sztander W. Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowym. Państwowa Agencja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych.
78. Sztander W. Interwencja wobec osoby uzależnionej. Państwowa Agencja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych.
79. Sztander W. Poza kontrolą. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
80. Sztander W. Pułapka współuzależnienia. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
81. Sztander W. Rodzina z problemem alkoholowym. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
82. Tyszkowa M. Zachowanie się dzieci szkolnych w sytuacjach trudnych. PWN 1986
83. Tyszkowa M., Żurakowski B. Wartości w świecie dziecka i sztuki dla dziecka. Warszawa - Poznań
1984
84. Wall W. D. Twórcze wychowanie w okresie dzieciństwa. Warszawa PWN 1986
85. Wegscheider -Cruse S. Nowa szansa. Instytut Psychologii Zdrowia Warszawa 2000
86. Whitham C. Jak powiedzieć dziecku nie. PZWL Warszawa
87. Więckowska I. Warunki uczenia się agresji przez dzieci a kara i nagroda. Psychologia
Wychowawcza 1997 nr 4
88. Woititz J.t G. Dorosłe dzieci alkoholików. Instytut Psychologii Zdrowia i Trzeźwości Warszawa
2000
89. Wojciechowski M. Dzieci przeciw dzieciom. Od kontestacji do działania. Życie Szkoły. 1998 nr 2
90. Wojcieszek K. Noe. program profilaktyki uzależnień dla uczniów. Państwowa Agencja
Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.
91. Woronowicz B. Alkoholizm jest chorobą. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
92. Woronowicz B. Alkoholizm jako choroba. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych.
93. Ziemska M. Postawy rodzicielskie.Warszawa Wiedza Powszechna 1969
9