Obchody Europejskich Dni Dziedzictwa na Zamku w Malborku

Obchody Europejskich Dni Dziedzictwa na Zamku w Malborku
W zwi±zku z obchodami Europejskich Dni Dziedzictwa, 19 wrze¶nia Muzeum Zamkowe zaprasza do zwiedzania Zamku
bez op³at. Wstêp i zwiedzanie Muzeum z przewodnikiem w godzinach od 10:00 do 16:00.Dla upamiêtnienia
siedemdziesi±tej rocznicy wybuchu drugiej wojny ¶wiatowej przygotowa³o wystawê "Restitutio ad integrum. Zniszczenie
Zamku Malborskiego w 1945 r. i jego powojenna odbudowa".
Sw± tematyk± wpisuje siê ona doskonale w tegoroczne obchody Europejskich Dni Dziedzictwa "Zabytkom na odsiecz!
Szlakiem grodów, zamków i twierdz". W zamierzeniu autora wystawa prezentuje archiwalne fotografie zniszczeñ
wojennych gotyckiej twierdzy i jej systematyczn± odbudowê po drugiej wojnie ¶wiatowej oraz detal architektoniczny,
zabytki i zbiory zamku-muzeum. Autor pragnie uchroniæ od zapomnienia nazwiska ludzi, którzy w tym trudnym okresie
po¶wiêcili cz±stkê swego ¿ycia na rzecz ratowania zrujnowanej warowni. Ich ogromn± zas³ug± by³o podjêcie trudu
przemiany ¶wiadomo¶ci spo³ecznej w kierunku akceptacji odziedziczonego po wojnie zabytku, obci±¿onego
niekorzystnymi konotacjami historycznymi.
Proces ten kontynuowany jest nadal przez polskich i niemieckich uczonych, którzy dok³adaj± starañ, by oba narody
potrafi³y spojrzeæ na swoj± przesz³o¶æ bez dawnych urazów, uprzedzeñ i stereotypów.
Otwarcie wystawy odbêdzie siê 19 wrze¶nia 2009 roku o godz.16.00 w Piwnicach pod Wielkim Refektarzem.
Wszystkich mi³o¶ników Zamku Malborskiego zainteresowanych opisan± tematyk± serdecznie zapraszamy na wernisa¿.
Zamek Malborski w latach 1945-1960, trochê historii...
Zamek w Malborku, dzie³o monumentalnej architektury gotyckiej zosta³ dotkliwie zniszczony w czasie drugiej wojny
¶wiatowej. Wiadomo ponad wszelk± w±tpliwo¶æ, ¿e ju¿ od koñca czerwca1944 roku Malbork by³ starannie
przygotowywany przez Niemców do obrony. Zosta³ wówczas og³oszony twierdz±, podobnie jak inne wiêksze miasta Prus
le¿±ce na prawym brzegu Wis³y: Elbl±g, Kwidzyn czy Grudzi±dz. Obecno¶æ mostów na rzece Nogat stwarza³a z niego
wa¿ny punkt strategiczny w batalii o Prusy Wschodnie. Przy budowie systemu obronnego wykorzystano fortyfikacje z
czasów I wojny ¶wiatowej. Pocz±tkowo kwaterê dowództwa obrony Malborka zorganizowano w obecnych koszarach
wojskowych (dzi¶ ul. 17 marca). Z czasem w wyniku utraty kolejnych dzielnic miasta, siedzibê przeniesiono do zamku,
do piwnic pod Pa³acem Wielkiego Mistrza. W zamku zorganizowano tak¿e dowództwo przyczó³ków mostowych.
Z zachowanych w Instytucie Herdera w Marburgu notatek ostatniego niemieckiego konserwatora zamku Bernharda
Schmida wiemy, ¿e ju¿ od po³owy 1942 roku na terenie warowni przeprowadzano systematyczne æwiczenia obrony
przeciwlotniczej i przeciwpo¿arowej.
Groza wojny do samego Malborka dotar³a dopiero w styczniu 1945 roku, kiedy to miasto znalaz³o siê na drodze
ofensywy II frontu Bia³oruskiego pod dowództwem marsza³ka Konstantego Rokossowskiego.
Pierwsze czo³gi radzieckie dotar³y na przedpole miasta 23 stycznia 1945 roku, a dwa dni pó¼niej zamek opu¶ci³ ostatni
niemiecki konserwator zamku Bernhard Schmid.
W tym czasie rozpoczê³y siê ciê¿kie walki o miasto i zamek, które trwa³y prawie siedem tygodni. W wyniku dzia³añ
wojennych dosz³o do katastrofalnego zniszczenia wielu cz³onów bezcennego kompleksu zamkowego.
Po drugiej wojnie ¶wiatowej rozpocz±³ siê d³ugotrwa³y i ¿mudny proces odbudowy Zamku Malborskiego. Pierwsze
powojenne piêtnastolecie jego zagospodarowania to niew±tpliwie okres przej¶ciowy dla przysz³ych losów tego zabytku.
To czas precyzowania koncepcji dla roli, jak± mia³ ewentualnie odegraæ zamek w przysz³o¶ci.
Od 1949 roku w³adze wykazywa³y coraz wiêksze zainteresowanie zabytkiem, wówczas nast±pi³o wpisanie
pokrzy¿ackiej twierdzy do rejestru zabytków. Kilkakrotnie nastêpowa³a zmiana w³a¶ciciela i g³ównego opiekuna zamku.
By³o nim Muzeum Wojska Polskiego, potem Zarz±d G³ówny Polskiego Towarzystwa Turystyczno Krajoznawczego w
Warszawie.
Ju¿ w po³owie 1945 roku podjêto pierwsz± próbê inwentaryzacji ocala³ych zabytków ruchomych, zainicjowa³a j± i
nadzorowa³a Alicja Godlewska, kierownik Referatu Kultury i Sztuki w Starostwie Powiatowym. Zabezpieczono wtedy
g³ównie bezcenne rêkopisy, porozbijane meble i uszkodzone egzemplarze dawnego orê¿a, pozosta³o¶ci
przedwojennego bogatego zbioru militariów.
W tej trudnej sytuacji troskê o zamek wykazywali te¿ ludzie spoza Malborka, przede wszystkim gdañszczanie. W prace
inwentaryzacyjne i porz±dkowe w³±czy³ siê tak¿e Jan Kilarski, ówczesny naczelnik Wydzia³u Kultury i Sztuki przy
Urzêdzie Wojewódzkim w Gdañsku. Gdañszczanie usystematyzowali zbiory grafiki i architektury oraz rze¼bê
o³tarzow±.
Jednak kompleks zamkowy nadal nie by³ nale¿ycie zabezpieczony, zgin±³ wówczas s³ynny srebrny relikwiarz
elbl±skiego komtura domowego Thilo von Lorich z 1388 r., znaleziony przez z³odziei za blach± okrywaj±c± ¶ciany
skarbca i sprzedany niemieckiemu z³otnikowi w Malborku. Odzyskano go pó¼niej przez przypadek i dzi¶ przechowywany
jest w Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.
Od sierpnia 1946 do 1950 roku stanowisko pierwszego kustosza zamku przejê³a Zofia Hendzel. Rozpoczêto wówczas
systematyczn± naprawê dachów zamkowych, aby zminimalizowaæ niekorzystny wp³yw warunków atmosferycznych oraz
naprawiano wnêtrza oraz niektóre mury budowli.
W pozyskiwanie zbiorów dawnego muzeum zaanga¿owa³a siê miejscowa spo³eczno¶æ mobilizowana przez ówczesnego
proboszcza malborskiego ksiêdza Feliksa Sawickiego. Dziêki tej pracy uratowano liczne rysunki, fotografie i
dokumenty archiwalne oraz 467 rêkopisów, inkunabu³ów i starodruków, nale¿±cych niegdy¶ do Biblioteki Gdañskiej.
Po zakoñczeniu wojny nie zachowa³y siê ¿adne wyczerpuj±ce spisy obiektów, st±d te¿ trudno czasem o rzeteln±
ocenê podjêtych dzia³añ.
Zamek ci±gle pozostawa³ bez sta³ej opieki konserwatorskiej. Dopiero wielki po¿ar dachów na Zamku ¦rednim w
http://www.malbork.pl/um/ - Malbork, Urz±d Miasta
Page created by www.kraszewski.pl
Generated: 7 March, 2017, 15:25
Malborku, który wybuch³ w 1959 roku uzmys³owi³ wszystkim niedostatek opieki nad historyczn± budowl±. Zniszczy³ on
dachy nad Wielkim Refektarzem i ca³ym pó³nocnym skrzyd³em.
Po¿ar sta³ siê punktem zwrotnym w powojennej historii obiektu i przyczyni³ siê do przyspieszenia dzia³añ, które
zdecydowa³y o przysz³ym losie zabytku. Sprawê przedyskutowano na nadzwyczajnej naradzie zwo³anej przez
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Gdañsku Henryka Raczyniewskiego (pó¼niejszego pierwszego dyrektora
Muzeum Zamkowego w Malborku). Natomiast Rada Konserwatorska pod kierunkiem prof. Bohdana Guerquina
opracowa³a d³ugofalowy program odbudowy i zagospodarowania zespo³u zamkowego.
Za³o¿enia programu przewidywa³y utworzenie muzeum historyczno-artystycznego, w dwóch g³ównych czê¶ciach
kompleksu zamkowego. Przedzamcze mia³o s³u¿yæ jako zaplecze dla ruchu turystycznego. Przygotowaniem warunków
do otwarcia w zamku placówki muzealnej zaj±³ siê na pocz±tku 1960 roku Pe³nomocnik Ministra Kultury i Sztuki do
Spraw Odbudowy i zagospodarowania Zespo³u Zamkowego w Malborku. Zosta³ nim Antoni Duda-Dziewierz.
Pe³nomocnik Ministerstwa otrzyma³ szerokie uprawnienia, w jego gestii znalaz³y siê sprawy zwi±zane z ustaleniem
programu u¿ytkowego.
Minister Kultury i Sztuki wyda³ w 1960 roku zarz±dzenie, na mocy którego z dniem 1 stycznia 1961 r. gospodarzem
obiektu sta³o siê nowo utworzone Muzeum Zamkowe w Malborku. Decyzja o utworzeniu muzeum zamyka³a okres
tymczasowo¶ci i zmienia³a dora¼ne remonty na planowe, d³ugofalowe dzia³ania konserwatorskie, prowadzone w
oparciu o naukowe badania zamku.
Dyrektorem zamku zosta³ Henryk Raczyniewski, architekt i konserwator zabytków. Nie by³ te¿ przypadkowy zespó³
podstawowy ludzi, którym powierzono organizowanie fachowej opieki nad zabytkiem. W sk³ad jego weszli: Bronis³aw
Mieszkowski, historyk sztuki i konserwator zabytków, mgr in¿. Maciej Kilarski, architekt, historyk sztuki, pierwszy
powojenny badacz zamku.
Ten ostatni odegra³ istotn± rolê w procesie odbudowy Malborskiego Zamku.
By³ inicjatorem wielu przyjêtych do realizacji koncepcji i projektów powojennej odbudowy zamku. Przeprowadzi³
pierwsz± planow± segregacjê detalu architektonicznego, pochodz±cego g³ównie z Ko¶cio³a Naj¶wiêtszej Marii Panny i
Kaplicy ¶w. Anny na Zamku Wysokim w Malborku.
W sk³ad zespo³u podstawowego weszli tak¿e Janusz Or³owski, archeolog, nauczyciel i numizmatyk oraz artysta
plastyk Stanis³aw ¯ukowski, pierwszy kierownik Pracowni Sztuk Plastycznych w Gdañsku.
To krótkie przypomnienie historii zamku i osób zaanga¿owanych w jego odbudowê, to tylko niektóre fakty opisuj±ce to
wielkie dzie³o powojennej odbudowy.
¦wietno¶æ i piêkno tej ¶redniowiecznej budowli mo¿na dzisiaj podziwiaæ w pe³nej okaza³o¶ci. Niech Europejskie Dni
Dziedzictwa Kulturowego bêd± okazj± do przypomnienia trudnych i zarazem fascynuj±cych losów warowni nad Nogatem
i jej genius loci.
Mariusz Mierzwiñski
Dyrektor Muzeum Zamkowego w Malborku
Opracowanie na podstawie: ten¿e, Zamek Malborski w latach 1945-1960, w: Studia Zamkowe, T.I Malbork 2004, s.7-54.
http://www.malbork.pl/um/ - Malbork, Urz±d Miasta
Page created by www.kraszewski.pl
Generated: 7 March, 2017, 15:25