Umieralność ogólna niemowląt w mieście i na wsi w Polsce w latach

Krzyżak
Probl
HigMEpidemiol
i wsp. Umieralność
2014, 95(2):
ogólna
279-284
niemowląt w mieście i na wsi w Polsce w latach 2002-2011
279
Umieralność ogólna niemowląt w mieście i na wsi w Polsce
w latach 2002-2011
Infant mortality in urban and rural population in Poland between 2002-2011
Michalina Krzyżak 1/, Dominik Maślach 1/, Katarzyna Piotrowska 2/, Małgorzata Kołpak 1/,
Andrzej Szpak 1/, Jan Karczewski 2/
1/
2/
Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Zakład Higieny i Epidemiologii, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Wstęp. Umieralność niemowląt jest bardzo czułym negatywnym miernikiem
stanu zdrowia odzwierciedlającym efektywność funkcjonowania systemu
opieki zdrowotnej oraz warunki środowiskowe i społeczno-ekonomiczne
populacji.
Cel pracy. Poznanie poziomu oraz trendów umieralności ogólnej niemowląt
w Polsce w latach 2002-2011 z uwzględnieniem miejsca zamieszkania
matki miasto-wieś.
Materiał i metoda. Materiał do przeprowadzenia badań stanowiły
informacje o urodzeniach żywych i zgonach niemowląt (do 1 roku
życia) zarejestrowane na terenie 16 województw i Polski ogółem,
z uwzględnieniem miejsca zamieszkania matki (miasto-wieś) w latach
2002-2011, uzyskane z Głównego Urzędu Statystycznego. Analizy trendów
czasowych współczynnika umieralności ogólnej niemowląt oraz wartości
średniej rocznej zmiany (APC – annual percent change) współczynnika
umieralności obliczono za pomocą modeli joinpoint. Różnice w umieralności
niemowląt pomiędzy miastem i wsią przedstawiono za pomocą wskaźnika
miasto-wieś.
Wyniki. W analizowanym okresie umieralność ogólna niemowląt w Polsce
obniżała się systematycznie, w mieście o 5,2% rocznie (p<0,05), na
wsi o 4,1% rocznie (p<0,05). Najszybsze tempo redukcji wartości
współczynników w mieście odnotowano w województwie pomorskim
(APC=-9,1%, p<0,05), podkarpackim (APC=-7,2%, p<0,05) i lubelskim
(APC=-6,9%, p<0,05), na wsi w województwie łódzkim (APC=-6,7%,
p<0,05), lubelskim (APC=-6,6%, p<0,05) i mazowieckim (APC=-6,5%,
p<0,05).
Wnioski. W badanym okresie obserwowano redukcję umieralności
niemowląt w Polsce, zarówno w mieście jak i na wsi. Poziom umieralności
i tempo zmian były zróżnicowane pomiędzy województwami.
Introduction. Infant mortality is a very sensitive negative measure of
health status. It reflects the efficiency of health care system as well as
environmental and socio-economic conditions of the population.
Aim. To recognize the level and the trends of infant mortality in Poland,
taking into consideration the mother’s place of residence (urban-rural)
between 2002-2011.
Materials & methods. The study was based on the information from the
Central Statistical Office on the number of live births and infant deaths
(occurring within the first year after birth) registered between 20022011 within 16 provinces and Poland-wide, taking into consideration the
mother’s place of residence (urban-rural). Time trends of infant mortality
rate and the average annual percent change (APC) were analyzed using
the joinpoint models. The infant mortality differences related to the
mother’s place of residence (urban-rural) were presented with the use of
urban/rural ratio.
Results. During the analyzed period the infant mortality rate in Poland
decreased by 5.2% per year (p<0.05) in rural and 4.1% per year in urban
area (p<0.05). The highest reduction in infant mortality in urban area was
in Pomorskie (APC =-9.1%, p<0.05), Podkarpackie (APC=-7.2%, p<0.05)
and Lublin Province (APC=-6,9%, p<0.05), and in rural area in Lodz
(APC=-6.7%, p<0.05), Lublin (APC=-6.6%, p<0.05) and Mazowieckie
Province (APC=-6.5%, p<0.05).
Conclusions. In the period under study the reduction of infant mortality
in Poland was noted, both in urban and rural area. The level of the infant
mortality rates as well as the tempo of these changes was differentiated
between provinces.
Key words: infant mortality, infants, urban-rural differences, joinpoint
analysis
Słowa kluczowe: umieralność niemowląt, niemowlęta, zróżnicowanie
miasto-wieś, analiza trendów
© Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 279-284
www.phie.pl
Nadesłano: 10.03.2014
Zakwalifikowano do druku: 13.03.2014
Wykaz skrótów
APC – (Annual Percentage Change) – roczna procentowa zmiana
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr n. med. Michalina Krzyżak
Zakład Zdrowia Publicznego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
ul. Szpitalna 37, 15-295 Białystok
tel./fax 85 686 50 55, e-mail: [email protected]
95% PU – 95% przedział ufności
GUS – Główny Urząd Statystyczny
280
Wstęp
Umieralność niemowląt jest bardzo czułym
negatywnym miernikiem stanu zdrowia odzwierciedlającym efektywność funkcjonowania systemu
opieki zdrowotnej oraz warunki środowiskowe i społeczno-ekonomiczne populacji [1]. Jest przedmiotem
zainteresowań nauk medycznych, nauk o zdrowiu jak
również nauk społecznych.
Poziom umieralności niemowląt uwarunkowany
jest zespołem czynników demograficznych i społeczno-ekonomicznych. Do najważniejszych z nich należą:
wiek, stan cywilny, poziom wykształcenia, miejsce
zamieszkania (miasto-wieś), zachowania zdrowotne matki, sytuacja materialna i społeczna rodziców,
a także efektywność systemu opieki medycznej nad
kobietą ciężarną i niemowlęciem [2-5].
W Polsce w ostatnich trzech dekadach nastąpiła
szybka redukcja poziomu umieralności ogólnej niemowląt, w 2010 roku współczynnik umieralności
wynosił 5,0/1000 żywych urodzeń. Pomimo pozytywnego trendu Polska nadal należy do państw, w których
umieralność niemowląt jest wyższa od średniego poziomu w Unii Europejskiej (UE), który w 2010 roku
wynosił 4,2/1000 żywych urodzeń [6].
Cel pracy
Poznanie poziomu oraz trendów umieralności
ogólnej niemowląt w Polsce w latach 2002-2011
z uwzględnieniem miejsca zamieszkania matki miasto-wieś.
Materiał i metoda
Materiał do przeprowadzenia analizy stanowiły
informacje Głównego Urzędu Statystycznego (GUS)
o zgonach niemowląt (do 1 roku życia) i urodzeniach żywych zarejestrowanych w Polsce w latach 2002-2011 [7].
Obliczono współczynnik umieralności ogólnej
niemowląt, jako iloraz zgonów do 1 roku życia i liczby
urodzeń żywych, który wyrażono na 1000 urodzeń
żywych. Obliczenia wykonano oddzielnie dla każdego
z 16 województw z uwzględnieniem miejsca zamieszkania matki miasto-wieś.
Miejsce zamieszkania matki zostało zdefiniowane
przez GUS zgodnie z Ustawą z dnia 29 sierpnia 2003 r.
o urzędowych nazwach miejscowości i obiektów fizjograficznych (Dz. U. z 2003 r., Nr 166, poz. 1612).
Analiza statystyczna. Różnice w poziomie umieralności ogólnej niemowląt przedstawiono za pomocą wskaźnika miasto/wieś, który obliczono jako iloraz współczynnika umieralności ogólnej niemowląt w mieście i na wsi.
Wartości wskaźnika miasto/wieś oraz 95% przedziału
ufności obliczono za pomocą programu Health Disparities calculator (Version 1.2.4. – October 2013) [8].
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 279-284
Wykonano analizę trendów czasowych współczynnika umieralności ogólnej niemowląt w latach
2002-2011. Trendy analizowano w Polsce ogółem
oraz w województwach z uwzględnieniem miejsca
zamieszkania matki miasto-wieś.
Zmiany wartości współczynników umieralności
ogólnej niemowląt oszacowano wykorzystując modele
joinpoint. Metoda ta jest rozszerzeniem regresji liniowej, w której trend czasowy jest wyrażony odcinkami
połączonymi ze sobą w punktach (joinpoint), w których trend zmienia swój kierunek w sposób istotny
statystycznie (p<0,05) [9].
Na podstawie modelu regresji liniowej, w której logarytm naturalny współczynnika umieralności ogólnej
niemowląt był zmienną zależną, a rok kalendarzowy
zmienną niezależną (y=a+bx, gdzie y=ln (wsp.
umieralności ogólnej niemowląt), x=rok kalendarzowy) wyznaczono roczną procentową zmianę (APC
– annual percent change) wartości współczynników
umieralności ogólnej niemowląt dla każdego trendu,
zgodnie z formułą: APC=100 * (expb-1).
Dla określenia istotności statystycznej APC wyznaczono 95% przedział ufności w analizowanym okresie.
Za graniczny poziom istotności statystycznej przyjęto
wartość p=0,05. Analizy trendów oraz wartości APC
obliczono za pomocą programu Joinpoint Regression
Program (Version 4.0.1 – January 2013) [10].
Wyniki
W tabeli I przedstawiono trendy współczynnika
umieralności ogólnej niemowląt w latach 2002-2011
w Polsce ogółem i w województwach, w mieście i na
wsi.
Umieralność ogólna niemowląt w Polsce obniżała się systematycznie, w mieście o 5,2% rocznie
(p<0,05), na wsi nieco wolniej, o 4,1% rocznie
(p<0,05).
W mieście w analizowanym okresie istotne statystycznie obniżanie umieralność niemowląt odnotowano w województwach: dolnośląskim (APC=‑4,9%;
p<0,05), lubelskim (APC=-6,9%; p<0,05), lubuskim (APC=-5,1%; p<0,05), łódzkim (APC=-5,4%;
p<0,05), małopolskim (APC=-5,1%; p<0,05),
mazowieckim (APC=-5,8%; p<0,05), pomorskim
(APC=‑9,1%; p<0,05) i śląskim (APC=-4,5;
p<0,05). W województwie podkarpackim i podlaskim do 2004 roku umieralność niemowląt wzrastała
odpowiednio o 20,1% i 8,7% rocznie. Po 2004 roku
nastąpiło pozytywne odwrócenie kierunku trendu
i współczynnik umieralności obniżał się o 11,4%
rocznie (p<0,05) w województwie podkarpackim,
i o 7,2% rocznie (p<0,05) w województwie podlaskim. W województwie wielkopolskim umieralność
niemowląt wzrastała do 2007 roku o 1% rocznie, po-
Krzyżak M i wsp. Umieralność ogólna niemowląt w mieście i na wsi w Polsce w latach 2002-2011
zytywne odwrócenie trendu nastąpiło po 2007 roku
i w latach 2007-2011 umieralność niemowląt obniżała
się w tempie 13,7% rocznie (p<0,05).
Na wsi w latach 2002-2011 współczynnik umieralności ogólnej niemowląt istotnie obniżał się w województwach: dolnośląskim (APC=-4,4%; p<0,05),
kujawsko-pomorskim (APC=-4,4%; p<0,05), lubelskim (APC=-6,6%; p<0,05), łódzkim (APC=-6,7%;
p<0,05), małopolskim (APC=-3,1%; p<0,05),
mazowieckim (APC=-6,5%; p<0,05), podkarpackim (APC=-2,8%; p<0,05), śląskim (APC=-2,6%;
p<0,05), wielkopolskim (APC=-4,9%; p<0,05),
zachodniopomorskim (APC=-4,0%; p<0,05). W województwie lubuskim i świętokrzyskim korzystny
kierunek trendu umieralność niemowląt obserwowany
był do roku 2008, następnie trend zmienił kierunek
i wartość współczynnika wzrastała o 13,5% rocznie
w województwie lubuskim oraz o 23,8% rocznie
w województwie świętokrzyskim. Wzrost wartości
współczynników w obu województwach nie był istotny
statystycznie. W województwie podlaskim negatywne
odwrócenie trendu odnotowano po roku 2007.
281
W tabeli II przedstawiono różnice w wartości
współczynnika umieralności ogólnej niemowląt
pomiędzy miastem a wsią. Średnioroczny poziom
umieralności niemowląt w Polsce był o 4,0% (p<0,05)
wyższy w mieście niż na wsi. Istotnie wyższy poziom
umieralności niemowląt w mieście odnotowano
w następujących województwach: opolskim (o 31,0%;
p<0,05), pomorskim (o 24%; p<0,05) oraz śląskim
(o 17,0%; p<0,05). W województwie mazowieckim umieralność niemowląt była średnio o 10,0%
(p<0,05) niższa na wsi. W pozostałych województwach nie odnotowano istotnych statystycznie różnic
pomiędzy umieralnością niemowląt w mieście i na
wsi.
Dyskusja
W Polsce współczynnik umieralności ogólnej
niemowląt obniża się od lat 50. ubiegłego wieku.
Na początku lat 80. XX wieku miał wartość powyżej
20/1000 żywych urodzeń, w roku 1990 wynosił
15,9/1000 żywych urodzeń [11]. W latach 90. XX
wieku nastąpiło przyspieszenie tendencji spadkowej
Tabela I. Trendy współczynnika umieralności ogólnej niemowląt w mieście i na wsi w latach 2002-2011
Table I. Trends of infant mortality rate in urban and rural area between 2002-2011
Miasto
Współczynnik
umieralności ogólnej
niemowląt
Wieś
Współczynnik
umieralności ogólnej
niemowląt
Trend
Różnicaa
Okres czasu APC (%)
(%)
Trend
95% PU
2002
2011
Różnicaa
(%)
Okres czasu
APC
(%)
95% PU
-5,2*
(-5,9; -4,5)
7,1
4,8
-32,8
2002-2011
-4,1*
(-4,8; -3,3)
-4,9*
(-6,6; -3,3)
9,8
6,1
-37,9
2002-2011
-4,4*
(-7,3; -1,4)
2002-2011
-3,4
(-7,0; 0,4)
9,5
6,6
-30,5
2002-2011
-4,4*
(-7,6; -0,9)
-44,4
2002-2011
-6,9*
(-9,1; -4,7)
7,8
4,6
-41,6
2002-2011
-6,6*
(-9,0; -4,1)
-34,2
2002-2011
-5,1*
(-8,2; -1,9)
7,5
6,7
-10,3
2002-2008
-9,8*
(-16,6; -2,6)
2008-2011
+13,5
(-9,8; 42,8)
4,5
-47,1
2002-2011
-5,4*
(-8,8; -1,9)
7,4
4,4
-40,0
2002-2011
-6,7*
(-9,7; -3,6)
7,2
4,4
-39,5
2002-2011
-5,1*
(-8,4; -1,7)
6,5
4,2
-35,4
2002-2011
-3,1*
(-5,2; -0,9)
mazowieckie
6,8
3,7
-46,0
2002-2011
-5,8*
(-7,7; -3,9)
5,9
3,0
-49,8
2002-2011
-6,5*
(-10,6; -2,1)
opolskie
6,3
4,3
-32,5
2002-2011
-0,7
(-4,3; 3,0)
4,3
3,3
-23,1
2002-2011
-1,5
(-7,0; 4,2)
podkarpackie
6,5
4,0
-38,0
2002-2004
+20,1
(-23,9; 89,6)
7,1
6,1
-14,0
2002-2011
-2,8*
(-5,2; -0,3)
2004-2011
-11,4*
(-16,6; -5,8)
8,2
5,7
-30,6
podlaskie
6,3
4,2
-32,9
2002-2004
+8,7
(-12,8; 35,5)
2002-2007
-11,3*
(-20,4; -1,3)
2004-2011
-7,2*
(-9,8; -4,4)
2007-2011
+4,5
(-10,2; 21,7)
pomorskie
9,8
3,9
-60,3
2002-2011
-9,1*
(-11,5; -6,6)
5,1
4,4
-12,3
2002-2011
-0,4
(-4,7; 4,1)
śląskie
10,0
6,2
-38,1
2002-2011
-4,5*
(-6,2; -2,8)
7,0
5,4
-22,8
2002-2011
-2,6*
(-4,7; -0,4)
świętokrzyskie
7,5
5,7
-23,9
2002-2011
-2,9
(-7,0; 1,4)
8,3
6,3
-24,6
2002-2008
-11,9*
(-20,7; -2,2)
2008-2011
+23,8
(-9,2; 68,8)
warmińsko-mazurskie
4,9
4,6
-7,1
2002-2011
-2,0
(-5,3; 1,4)
5,4
4,9
-7,9
2002-2011
-1,3
(-5,2; 2,8)
wielkopolskie
6,6
3,7
-43,6
2002-2007
+1,0
(-8,3; 6,9)
7,4
3,6
-51,6
2002-2011
-4,9*
(-8,4; -1,2)
2007-2011
-13,6*
(-22,4; -3,7)
zachodniopomorskie
6,3
5,9
-7,0
2002-2011
-2,7
(-6,3; 0,9)
7,4
6,4
-14,0
2002-2011
-4,0*
(-6,8; -1,0)
2002
2011
Polska
7,9
4,7
-40,3
2002-2011
dolnośląskie
9,8
5,4
-44,9
2002-2011
kujawsko-pomorskie
7,8
5,5
-28,7
lubelskie
7,7
4,3
lubuskie
7,4
4,9
łódzkie
8,5
małopolskie
*APC różni się istotnie statystycznie od zera (p<0,05) /* the APC is statistically significantly different from zero (p<0.05)
a
– różnica w wartości współczynnika umieralności ogólnej niemowląt pomiędzy rokiem 2002 i 2011 w procentach (na podstawie danych obserwowanych)
/Change of infant mortality rate from 2002 to 2011 in percent (of observed values)
282
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 279-284
ze średnim rocznym tempem 9,1% [5], to spowodowało, że w roku 2000 współczynnik umieralności miał
już wartość jednocyfrową i wynosił 8,1/1000 żywych
urodzeń. Obecnie w Polsce obserwuje się kontynuację redukcji umieralności niemowląt, a jej tempo jest
szybsze niż przeciętne w krajach UE [12].
Pomimo pozytywnego trendu Polska nadal należy do państw, w których umieralność niemowląt jest
wyższa od średniego poziomu w UE, który w 2010
roku wynosił 4,2/1000 żywych urodzeń [6]. W Polsce
w 2010 roku współczynnik umieralności niemowląt
miał wartość 5,0/1000 żywych urodzeń a utrzymanie
obecnego tempa pozwoli na uzyskanie w 2015 roku
poziomu średniej dla krajów UE [12].
W większości krajów UE współczynnik umieralności ogólnej niemowląt w 2010 roku miał wartość
poniżej 5,0/1000 żywych urodzeń. Poziom współczynnika powyżej tej wartości odnotowano na Węgrzech
(5,3/1000 żywych urodzeń), Malcie (5,5/1000
żywych urodzeń), Łotwie (5,7/1000 żywych urodzeń), Słowacji (5,7/1000 żywych urodzeń) oraz
najwyższy w Bułgarii (9,4/1000 żywych urodzeń)
i Rumunii (9,8/1000 żywych urodzeń). Najniższe
wartości współczynnika umieralności ogólnej niemowląt, poniżej 3,0/1000 żywych urodzeń odnotowano
w Finlandii (2,3/1000 żywych urodzeń), Portugalii
(2,5/1000 żywych urodzeń), Słowenii (2,5/1000 żywych urodzeń), Szwecji (2,5/1000 żywych urodzeń)
i Czechach (2,7/1000 żywych urodzeń) [6].
Od lat 70. XX wieku we wszystkich państwach
europejskich odnotowano znaczne postępy w zmniej-
szaniu umieralności niemowląt. W Portugalii wartości
współczynnika obniżały się w tempie 7,5% rocznie, co
spowodowało, że umieralność zmniejszyła się z ponad
55/1000 żywych urodzeń do 2,5/1000 żywych urodzeń w 2010 roku. Wysokie tempo zmian odnotowano
również we Włoszech (5,3% rocznie), w Słowenii
(5,5% rocznie), w Grecji (5,0% rocznie), w Czechach
(4,9% rocznie) oraz Polsce (4,8% rocznie). Wolniejszą poprawę umieralności niemowląt odnotowano
w Bułgarii (2,6% rocznie), Holandii (3,0% rocznie)
i na Łotwie (2,8% rocznie) [6].
Wyniki badań przeprowadzonej analizy potwierdzają kontynuację szybkiego tempa redukcji umieralności ogólnej niemowląt w Polsce w latach 2002-2011.
Współczynnik umieralność obniżył się o ponad 40%
w mieście i o prawie 33% na wsi.
W Polsce od wielu lat obserwowane jest regionalne zróżnicowanie stanu zdrowia ludności [12, 13],
jednym z istotnych elementów wpływającym na
powstawanie tych różnice jest miejsce zamieszkania
miasto-wieś.
Wyniki przeprowadzonych badań potwierdziły
międzywojewódzkie różnice w poziomie umieralności
ogólnej niemowląt. W 2011 roku najwyższa umieralność niemowląt w mieście była w województwie
śląskim (6,2/1000 żywych urodzeń), zachodniopomorskim (5,9/1000 żywych urodzeń), świętokrzyskim (5,7/1000 żywych urodzeń), zaś najniższe
wartości odnotowano w województwie mazowieckim
(3,7/1000 żywych urodzeń) oraz wielkopolskim
(3,7/1000 żywych urodzeń). Na wsi najwyższe warto-
Tabela II. Wskaźnik miasto/wieś umieralności ogólnej niemowląt w Polsce w latach 2002-2011
Table II. Urban/rural ratio of infant mortality rates in Poland between 2002-2011
2002
2011
95%PU
M/W
95%PU
M/W
95%PU
Polska
1,11*
1,02;1,19
0,98
0,90;1,08
1,04*
1,01;1,06
dolnośląskie
1,00
0,77;1,31
0,89
0,64;1,24
0,96
0,87;1,05
kujawsko-pomorskie
0,82
0,61;1,10
0,83
0,59;1,18
0,95
0,85;1,05
lubelskie
0,99
0,73;1,35
0,93
0,63;1,42
0,96
0,86;1,07
lubuskie
0,99
0,61;1,58
0,73
0,43;1,21
1,02
0,87;1,19
łódzkie
1,15
0,85;1,56
1,02
0,69;1,50
1,09
0,97;1,22
małopolskie
1,11
0,84;1,44
1,03
0,75;1,42
0,97
0,89;1,07
mazowieckie
1,15
0,91;1,45
1,23
0,91;1,67
0,90*
0,84;0,97
opolskie
1,46
0,81;2,68
1,30
0,65;2,59
1,31*
1,08;1,59
podkarpackie
0,91
0,64;1,28
0,66*
0,44;0,98
1,02
0,92;1,14
podlaskie
0,77
0,50;1,19
0,74
0,43;1,26
1,05
0,90;1,23
pomorskie
1,92*
1,38;2,73
0,89
0,60;1,30
1,24*
1,12;1,39
śląskie
1,43*
1,10;1,87
1,15
0,86;1,54
1,17*
1,07;1,27
świętokrzyskie
0,90
0,60;1,37
0,90
0,56;1,47
1,00
0,86;1,17
warmińsko-mazurskie
0,91
0,59;1,45
0,94
0,58;1,49
0,92
0,80;1,05
wielkopolskie
0,89
0,69;1,16
1,04
0,75;1,45
0,98
0,90;1,07
zachodniopomorskie
0,85
0,58;1,25
0,92
0,61;1,39
1,01
0,89;1,14
– średnioroczny wskaźnik miasto/wieś /annual average urban/rural ratio for 2002-2011
*p < 0,05
a
2002-2011a
M/W
Krzyżak M i wsp. Umieralność ogólna niemowląt w mieście i na wsi w Polsce w latach 2002-2011
ści współczynnika w 2011 roku były w województwie
lubuskim (6,7/1000 żywych urodzeń) i lubelskim
(6,6/1000 żywych urodzeń), najniższe w mazowieckim (3,0/1000 żywych urodzeń) i opolskim
(3,3/1000 żywych urodzeń). Analiza trendów wykazała również zróżnicowanie tempa zmian w poprawie
umieralności niemowląt w poszczególnych województwach. Najszybszą, istotną statystycznie, redukcję
wartości współczynników w mieście odnotowano
w województwach: pomorskim (9,1% rocznie), podkarpackim (7,2% rocznie) i lubelskim (6,9% rocznie).
Natomiast na wsi w województwie łódzkim (6,7%
rocznie), lubelskim (6,6% rocznie) i mazowieckim
(6,5% rocznie).
Na wsi w trzech województwach: podlaskim (po
2007 roku) oraz lubuskim i świętokrzyskim (po 2008
roku) stwierdzono niekorzystne odwrócenie kierunku
trendu. Fakt ten, niewątpliwie wymaga pogłębienia
analiz nad ustaleniem przyczyn pogorszenia sytuacji
w zakresie umieralności niemowląt.
Wyniki badań Jołkiewicz wskazują, iż w latach
60. ubiegłego wieku umieralność niemowląt w Polsce była wyższa na wsi niż w mieście, z największą
(ponad 23%) różnicą w 1964 r. W kolejnych dwóch
dekadach różnica pomiędzy miastem i wsią ulegała
zmniejszeniu, natomiast w latach 90. umieralność
niemowląt w mieście był na wyższym poziomie
[14]. Wyniki przeprowadzonych badań wskazują,
iż w pierwszej dekadzie XXI wieku nastąpiło dalsze
wyrównanie poziomu umieralności pomiędzy miastem i wsią. Wprawdzie w latach 2002-2011 współczynnik umieralności niemowląt w Polsce był o 4%
wyższy w mieście, a w trzech województwach różnica
ta była znaczna: opolskie (31%), pomorskie (24%),
śląskie (17%), to w pozostałych województwach nie
stwierdzono istotnych statystycznie różnic pomiędzy
miastem a wsią, i tylko w województwie mazowieckim
umieralność niemowląt była o 10% wyższa na wsi.
Poziom umieralności niemowląt jest ściśle związany z warunkami społeczno-ekonomicznymi ludności, czynnikami środowiskowymi, funkcjonowaniem
systemu opieki zdrowotnej czy świadomością zdrowotną społeczeństwa [1-5]. Przedstawiona sytuacja
w zakresie umieralności niemowląt w Polsce w latach
283
2002-2011 może świadczyć zarówno o rozwoju społecznym, jak i poprawie efektywności funkcjonowania
opieki zdrowotnej. Wyniki przedstawionych badań
świadczą również o zmniejszaniu się różnic w warunkach i stylu życia pomiędzy mieszkańcami miasta
i wsi. Zróżnicowanie międzywojewódzkie poziomu
i trendów umieralności niemowląt może świadczyć
o odmiennym oddziaływaniu poszczególnych czynników w różnych regionach.
Zgodnie z Narodowym Programem Zdrowia na
lata 2007-2015 nadrzędnym celem opieki zdrowotnej
nad kobietą ciężarną powinno być zapewnienie prawidłowego przebiegu ciąży oraz jak najwcześniejsza
identyfikacja czynników ryzyka, która umożliwi objęcie tych kobiet opieką adekwatną do potrzeb zdrowotnych. Jednak autorzy Narodowego Programu Zdrowia
podkreślają, iż opieka profilaktyczna nad ciężarną jest
na wielu terenach niezadowalająca. Niedostateczna
liczba kobiet wcześnie zgłasza się do lekarza. Często
utrudniona jest także dostępność badań specjalistycznych. Nie wszędzie funkcjonuje w pełni trójstopniowy
system opieki perinatalnej, a ponadto styl życia części
kobiet ciężarnych nie odpowiada wymogom zdrowotnym [15].
Wnioski
1. W analizowanym okresie umieralność ogólna niemowląt w Polsce systematycznie się poprawiała,
zarówno w mieście jak i na wsi.
2. Poziom umieralności i tempo zmian były zróżnicowane pomiędzy województwami.
3. Największą redukcję umieralności w mieście odnotowano w województwie pomorskim, podkarpackim i lubelskim, zaś na wsi w województwie
łódzkim, lubelskim i mazowieckim.
4. Negatywne odwrócenie trendów umieralności
ogólnej niemowląt odnotowano na wsi w województwie podlaskim, świętokrzyskim i lubuskim.
5. Przedstawiona w pracy sytuacja w zakresie umieralności niemowląt wskazuje na konieczność
intensyfikacji działań zmierzających do redukcji
zróżnicowania regionalnego stanu zdrowia ludności w Polsce.
284
Probl Hig Epidemiol 2014, 95(2): 279-284
Piśmiennictwo / References
1. Reidpath DD, Allotey P. Infant mortality rate as an indicator
of population health. J Epidemiol Community Health 2003,
57(5): 344-346.
2. Dominguez-Berjon MF, Benach J, Garcia-Arcal MD, Borrell C.
Infant and perinatal mortality in Spain 1981-1991:
interprovincial variations in Autonomous Communities
with extreme economic levels. Eur J Epidemiol 1999, 15:
723-729.
3. Finch BK. Early origins of the gradient: the relationship
between socioeconomic status and infant mortality in the
United States. Demogr 2003, 40: 675-699.
4. Gissler M, Merilainen J, Vuori E, Hemminki E. Register based
monitoring shows decreasing socioeconomic differences in
Finnish perinatal health. J Epidemiol Community Health
2003, 57: 433-439.
5. Zatoński W, Mikucka M, La Lavecchia C, et al. Infant
mortality in Central Europe: effects of transition. Gac Sanit
2006, 20(1): 63-6.
6. Health at a Glance: Europe 2012. OECD 2012: 30-31.
7. http://www.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx
8. Health Disparities Calculator, Version 1.2.4 – October 29,
2013, Division of Cancer Control and Population Sciences,
Surveillance Research Program and Applied Research
Program, National Cancer Institute.
9. Kim HJ, Fay MP, Feuer EJ, et al. Permutation tests for joinpoint
regression with applications to cancer rates. Statics Med
2000, 19(3): 335-351 (correction: 2001, 20: 655).
10. Joinpoint Regression Program, Version 4.0.1. January 2013,
Statistical Research and Applications Branch, National
Cancer Institute.
11. Główny Urząd Statystyczny Departament Badań
Demograficznych i Rynku Pracy. Podstawowe informacje
o rozwoju demograficznym Polski do 2013 roku. GUS,
Warszawa 2014.
12. Wojtyniak B, Stokwiszewski J, Goryński P i wsp. Długość
życia i umieralność ludności Polski. [w:] Sytuacja zdrowotna
ludności Polski i jej uwarunkowania. Wojtyniak B, Goryński P,
Moskalewicz B (red). NIZP – PZH, Warszawa 2012:
96‑102.
13. Wojtyniak B, Stokwiszewski J, Goryński P i wsp. Długość
życia i umieralność ludności Polski. [w:] Sytuacja zdrowotna
ludności Polski. Wojtyniak B, Goryński P (red). NIZP – PZH,
Warszawa 2008: 69-70.
14. Jołkiewicz D. Umieralność niemowląt barometrem
warunków życia oraz rozwoju społecznego i cywilizacyjnego.
Socjologiczna analiza trendu wskaźnika umieralności
niemowląt na 1000 urodzeń żywych w Polsce (na wsi
i w mieście) w latach 1960-2003. Fam Med Prim Care Rev
2007, 9(1): 96-106.
15. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015. Załącznik
do Uchwały nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja
2007.