Biochemia

Edward Bańkowski
H
3
2
1
4
N
N
H
H
H
H
N
8
N
5
6
7
Biochemia
H
Podręcznik dla studentów
studiów licencjackich i magisterskich
Wrocław 2006
Spis treści
Słowo wstępne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Redakcja i korekta:
Stanis³awa Trela
Projekt ok³adki:
Andrzej Moczyd³owski
Opracowanie typograficzne:
Agnieszka Gutkowska
Wykonanie rycin i wzorów:
Jolanta Mikiciuk
Opracowanie skorowidza:
Monika Jacyszyn
Dzie³o w ca³oœci jest chronione prawem autorskim. ¯adna z czêœci tej ksi¹¿ki nie mo¿e byæ w jakiejkolwiek formie publikowana bez uprzedniej zgody Wydawnictwa. Dotyczy to równie¿ sporz¹dzania fotokopii, mikrofilmów, t³umaczenia oraz przenoszenia danych do systemów komputerowych.
ISBN-10: 83-60466-08-4
ISBN-13: 978-83-60466-08-7
© 2006 Copyright by MedPharm Polska
Wydawnictwo MedPharm Polska Sp. z o.o.
ul. Powstañców Œl¹skich 28–30
53-333 Wroc³aw
www.medpharm.pl
Przygotowanie do druku:
Pracownia Sk³adu Komputerowego TYPO-GRAF
Druk i oprawa:
Wroc³awska Drukarnia Naukowa PAN im. S. Kulczyñskiego Sp. z o.o.
1
Właściwości materii ożywionej œ 1
2
Aminokwasy, peptydy i białka œ 3
ROZDZIAŁ
ROZDZIAŁ
2.1
2.1.1
2.1.2
2.1.3
2.1.4
2.1.5
2.1.6
2.1.7
2.1.8
2.1.9
2.2
2.2.1
2.2.2
2.2.3
2.3
2.3.1
2.4
2.4.1
2.4.2
2.4.3
2.5
2.5.1
2.5.2
2.6
2.7
2.8
2.9
2.9.1
2.9.2
2.10
Aminokwasy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Struktura i systematyka aminokwasów białkowych . . . . . . . . . . . . .
Aminokwasy rzadko występujące w białkach . . . . . . . . . . . . . . . . .
Symbolika aminokwasów białkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aminokwasy niebiałkowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Właściwości optyczne aminokwasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Amfoteryczne właściwości aminokwasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Równanie Hendersona-Hasselbalcha . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Właściwości buforujące aminokwasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biologiczne znaczenie aminokwasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Peptydy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wiązanie peptydowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Nazewnictwo peptydów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Peptydy pełniące funkcje biologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Białka . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Struktura pierwszorzędowa białek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Struktura drugorzędowa białek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
α-Helisa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Struktura β . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Struktury niepowtarzalne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Struktura trzeciorzędowa białek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wiązania stabilizujące strukturę trzeciorzędową . . . . . . . . . . . . . . .
Przykłady struktur trzeciorzędowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Struktura czwartorzędowa białek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Denaturacja białek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Właściwości białek w roztworach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Izolacja białka z materiału biologicznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ekstrakcja białek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Oczyszczanie białek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Funkcje biologiczne białek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
XV
3
3
7
8
9
9
10
10
11
13
14
14
16
17
19
20
24
24
26
26
27
27
29
29
30
31
32
33
33
35
VI
3.1
3.2
3.3
3.4
3.4.1
3.4.2
3.4.3
3.4.4
3.4.5
3.4.6
3.4.7
3.5
3.6
3.7
3.7.1
3.7.2
3.7.3
3.8
3.9
3.9.1
3.9.2
3.9.3
3.10
3.11
3.11.1
3.11.2
3.11.3
3.11.4
3.11.5
3.11.6
3.11.7
3.12
3.13
3.14
3.15
3.16
3.17
4
Spis treści
ROZDZIAŁ
4.2
4.2.1
4.2.2
4.3
4.3.1
4.3.2
4.3.3
4.4
4.5
4.6
4.7
4.7.1
4.7.2
4.7.3
Enzymy i metabolizm œ 37
Procesy kataboliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Procesy anaboliczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ogólne informacje o enzymach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wspólne cechy reakcji enzymatycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Niezmienność stałej równowagi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zmiany energii swobodnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Addytywność zmian energii swobodnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Enzym obniża energię aktywacji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Enzym nadaje reakcji jeden z możliwych kierunków . . . . . . . . . . . .
Miejsce (centrum) aktywne enzymu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Enzym tworzy kompleks z substratem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Znaczenie kompleksu – enzym : substrat . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Mechanizm biokatalizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Prędkość (szybkość) reakcji enzymatycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wpływ temperatury i pH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wpływ stężenia substratu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wpływ efektorów allosterycznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aktywność enzymu i sposób jej wyrażania . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inhibicja enzymów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inhibitory kompetycyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inhibitory niekompetycyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inhibicja mieszana . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Praktyczne znaczenie inhibitorów enzymatycznych . . . . . . . . . . . . .
Regulacja aktywności enzymatycznej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aktywacja proteolityczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Regulacja poprzez wiązanie i odłączanie białek regulacyjnych . . . . . .
Regulacja poprzez fosforylację i defosforylację białka enzymatycznego
Regulacja allosteryczna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Regulacja przez naturalne inhibitory . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Regulacja poprzez sprzężenie zwrotne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Regulacja poprzez tworzenie kompleksów wieloenzymatycznych . .
Swoistość enzymów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Koenzymy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Izoenzymy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Systematyka enzymów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Międzynarodowy kod enzymatyczny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zastosowanie enzymów w praktyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
37
37
38
39
39
39
41
42
42
43
44
45
46
46
47
47
50
50
51
51
52
53
54
55
55
56
57
57
57
58
58
58
59
61
63
66
66
Wytwarzanie energii w komórce œ 69
4.1
4.1.1
4.1.2
4.1.3
Przekazywanie energii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rola wspólnych pośredników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Związki fosforanowe o wysokiej energii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inne związki bogate w energię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
70
70
72
73
5
ROZDZIAŁ
Mitochondrium . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Błony mitochondrialne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Macierz mitochondrialna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Organizacja łańcucha transportu protonów i elektronów . . . . . . . .
Elementy składowe łańcucha transportu elektronów . . . . . . . . . . . .
Kompleksy oddechowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Inhibitory transportu elektronów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wyzwalanie energii podczas transportu elektronów . . . . . . . . . . . .
Fosforylacja oksydacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Utlenianie substratów niezależne od łańcucha oddechowego . . . . .
Reaktywne formy tlenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Hemoglobina i mioglobina generują RFT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Łańcuch oddechowy – źródłem RFT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biologiczne efekty działania RFT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
74
74
75
76
76
79
80
80
81
82
83
84
84
85
Cukry proste. Budowa i metabolizm œ 87
5.1
5.1.1
5.1.2
5.2
5.3
5.3.1
5.3.2
5.3.3
5.3.4
5.4
5.4.1
5.4.2
5.5
5.6
5.6.1
5.6.2
5.6.3
5.7
5.8
5.8.1
5.8.2
5.8.3
5.8.4
5.9
5.9.1
5.9.2
5.9.3
5.9.4
Klasyfikacja i nazewnictwo cukrów prostych . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Monosacharydy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Izomeria monosacharydów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Utlenianie i redukcja cukrów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Glikoliza tlenowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Faza zużywająca energię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Faza generująca energię . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bilans energetyczny glikolizy tlenowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Regulacja glikolizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Glikoliza beztlenowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przebieg glikolizy beztlenowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bilans energetyczny glikolizy beztlenowej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metaboliczne losy pirogronianu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cykl kwasów trikarboksylowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reakcje cyklu kwasów trikarboksylowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bilans cyklu kwasów trikarboksylowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Regulacja cyklu kwasów trikarboksylowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bilans energetyczny utleniania glukozy do CO2 i H2O . . . . . . . . . . .
Glukoneogeneza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Reakcje glukoneogenezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Substraty zużywane w glukoneogenezie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bilans glukoneogenezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Regulacja glukoneogenezy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Szlak pentozofosforanowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Faza oksydacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Faza nieoksydacyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Bilans szlaku pentozofosforanowego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Funkcje NADPH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
87
87
89
91
92
92
95
98
98
99
99
100
100
102
103
106
107
108
108
108
112
113
113
113
114
116
119
120
Spis treści
3
ROZDZIAŁ
VII
VIII
IX
6
ROZDZIAŁ
7
Disacharydy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Budowa i powstawanie disacharydów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozkład disacharydów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Polisacharydy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Skrobia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Celuloza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Glikogen – budowa i funkcja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biosynteza glikogenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozkład glikogenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Regulacja biosyntezy i rozkładu glikogenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Choroby spichrzania glikogenu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
129
129
130
132
132
133
134
135
137
139
142
Lipidy. Budowa i metabolizm œ 145
7.1
7.2
7.2.1
7.2.2
7.3
7.3.1
7.3.2
Spis treści
121
121
122
122
122
122
123
125
125
126
127
128
7.5.2
7.5.3
7.6
7.6.1
7.6.2
7.7
7.7.1
7.7.2
7.8
7.8.1
7.8.2
7.8.3
7.8.4
7.9
7.9.1
7.9.2
7.9.3
7.10
7.10.1
7.10.2
Disacharydy i polisacharydy.
Budowa i metabolizm œ 129
6.1
6.1.1
6.1.2
6.2
6.2.1
6.2.2
6.2.3
6.2.4
6.2.5
6.2.6
6.2.7
ROZDZIAŁ
Metabolizm fruktozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Włączanie fruktozy do glikolizy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaburzenia przemiany fruktozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metabolizm galaktozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Powstawanie galaktozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przetwarzanie galaktozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Zaburzenia przemiany galaktozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Pochodne cukrów prostych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Glikozydy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kwasy uronowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kwas askorbinowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aminoheksozy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
7.3.3
7.3.4
7.4
7.5
7.5.1
Kwasy tłuszczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Acyloglicerole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Trawienie acylogliceroli pokarmowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozkład triacylogliceroli w komórkach . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Utlenienie kwasów tłuszczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
β-oksydacja nasyconych kwasów tłuszczowych o parzystej liczbie
atomów węgla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
β-oksydacja nasyconych kwasów tłuszczowych o nieparzystej
liczbie atomów węgla . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
β-oksydacja kwasów tłuszczowych nienasyconych . . . . . . . . . . . . .
ω-oksydacja kwasów tłuszczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Utleniane glicerolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biosynteza kwasów tłuszczowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przemieszczanie reszt acetylowych z mitochondrium do cytosolu . .
145
147
148
150
150
152
154
155
155
156
157
157
8
ROZDZIAŁ
Karboksylacja acetylo~S-CoA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Powstawanie łańcucha kwasu tłuszczowego . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biosynteza triacylogliceroli . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Powstawanie glicerolo-3-fosforanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Estryfikacja glicerolu kwasami tłuszczowymi . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Ciała ketonowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biosynteza ciał ketonowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozkład ciał ketonowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Budowa i metabolizm fosfolipidów i sfingomielin . . . . . . . . . . . . . . .
Glicerofosfolipidy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sfingomieliny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biosynteza glicerofosfolipidów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozkład glicerofosfolipidów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Budowa i metabolizm steroidów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Budowa cholesterolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biosynteza cholesterolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przetwarzanie i wydalanie cholesterolu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kwasy żółciowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biosynteza kwasów żółciowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przekształcanie kwasów żółciowych przez bakterie jelitowe . . . . . .
158
159
164
164
165
166
167
169
169
172
173
174
177
178
178
179
183
183
184
184
Metabolizm aminokwasów œ 187
8.1
8.1.1
8.1.2
8.1.3
8.1.4
8.2
8.2.1
8.2.2
8.3
8.3.1
8.3.2
8.4
8.4.1
8.4.2
8.4.3
8.5
8.5.1
8.5.2
8.5.3
8.5.4
8.5.5
8.5.6
Źródła metaboliczne wolnych aminokwasów . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozkład białek pokarmowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozkład białek wewnątrzkomórkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Rozkład białek pozakomórkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Biosynteza aminokwasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metabolizm grup aminowych aminokwasów . . . . . . . . . . . . . . . . .
Transaminacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Deaminacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Detoksykacja amoniaku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cykl mocznikowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wiązanie amoniaku przez glutaminian . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Metabolizm energetyczny szkieletów węglowodorowych
aminokwasów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przemiana aminokwasów glukogennych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przemiana aminokwasów ketogennych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Przemiana aminokwasów glukoketogennych . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Aminokwasy źródłem związków biologicznie czynnych . . . . . . . . .
Z aminokwasów powstają aktywne fragmenty jednowęglowe . . . . .
Z tyrozyny powstają hormony i neuroprzekaźniki . . . . . . . . . . . . . .
Z tyrozyny powstają melaniny . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Z tryptofanu powstaje kwas nikotynowy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Cysteina przekształca się w taurynę . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Siarka cysteiny utlenia się do siarczanu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
187
189
189
191
192
193
193
195
196
196
200
201
202
202
203
205
206
206
207
208
209
209
Spis treści
5.10
5.10.1
5.10.2
5.11
5.11.1
5.11.2
5.11.3
5.12
5.12.1
5.12.2
5.12.3
5.12.4