O patentowaniu programów komputerowych

O patentowaniu
programów
komputerowych
Patrycja Cierlak
Wiele polskich startupów chce patentować
software. Polskie prawodawstwo nie przewiduje
jednak możliwości uzyskania patentu na program komputerowy. W Polsce, tak jak w innych
państwach UE, programy komputerowe są
chronione na podstawie prawa autorskiego. Taka ochrona stanowi zabezpieczenie przed przejęciem formy wyrażenia programu, czyli przede
wszystkim jego kodu źródłowego, ale już nie
funkcjonalności programu czy zastosowanej
w nim metody.
Na poziomie europejskim już kilkanaście lat temu podejmowano próby regulacji tego zagadnienia. Nie zakończyły się one jednak powodzeniem. Parlament Europejski w 2005 r. odrzucił projekt dyrektywy w sprawie zdolności patentowej wynalazków urzeczywistnianych za pomocą komputera.
Praktyka polskiego Urzędu Patentowego (UP)
Zakaz patentowania programów komputerowych wynika w Polsce z ustawy – Prawo własności przemysłowej, która wprost wskazuje, że nie udziela się patentów na programy do maszyn cyfrowych, czyli również
na oprogramowanie. W praktyce istnieje jednak możliwość opatentowania tzw. wynalazków wspomaganych
programem realizowanym przy użyciu komputera, choć
nie jest to proste ze względu na rygorystyczne podejście polskiego UP. Ustawodawca nie podał jednak definicji takiego wynalazku. Upraszczając, chodzi o takie
rozwiązania techniczne, których realizacja wymaga
(ale tylko dodatkowo) użycia programów komputerowych. Dla przykładu oprogramowanie służące do sterowania systemem hamulcowym nie będzie mogło zostać opatentowane. Natomiast nie można wykluczyć
uzyskania patentu na nowy system hamowania, w którym zastosowano program komputerowy. W takim
wypadku prawa wyłączne nie będą jednak obejmowały
tego programu. Przykładowo polski UP udzielił patentu
na system wspomagający czytanie, w ramach którego
program komputerowy steruje wyświetlaniem informacji na ekranie urządzenia.
Praktyka Europejskiego Urzędu Patentowego
(EUP)
Zgodnie z art. 52 Konwencji monachijskiej o patencie
europejskim z 1973 r. programy komputerowe nie są
uznawane za wynalazki, w związku z czym udzielenie
patentu europejskiego na program komputerowy nie
jest możliwe. Jednak podejście EUP do patentowania
programów komputerowych i rozwiązań wykorzystują-
cych programy komputerowe jest dosyć liberalne. EUP
przyznaje patenty na oprogramowanie, kierując się
przesłanką wywoływania dalszego „efektu technicznego”. Zgodnie bowiem z aktualnymi wytycznymi EUP
program komputerowy może zostać opatentowany,
jeśli charakteryzuje się cechami technicznymi i wywołuje skutek techniczny. Warto też zwrócić uwagę na
kontrowersyjną decyzję Izby Odwoławczej EUP
z 8 września 2000 r. w sprawie Controlling pension benefits system/PBS (T-931/95), w której uznano, że programy komputerowe mają charakter techniczny z tego
tylko powodu, że wykonywane są na komputerzemaszynie. Sformułowanie takiego standardu pozwala
uznać, że w zasadzie każdy program wykonywany
w komputerze ma charakter techniczny, a więc może
zostać, pod zwykłymi warunkami, opatentowany.
Jak widać, polski UP i EUP mają odmienne podejście do
kwestii udzielania patentów na oprogramowanie i rozwiązania wspomagane komputerowo.
Praktyka w Stanach Zjednoczonych
Z kolei w Stanach Zjednoczonych od dawna uznaje się,
że programy komputerowe mogą podlegać ochronie
patentowej. Pierwszy taki patent został udzielony
w 1968 r. na program do wyszukiwania danych. Nie
sposób jednak nie odnotować, że taki system sprzyja
działaniom tzw. trolli patentowych, które próbują
chronić z pomocą patentu, często do granic absurdu
wszystko, czepiąc korzyści z rzekomych naruszeń
praw.
Jednakże ostatnio w orzecznictwie amerykańskiego
Sądu Najwyższego widoczna jest zmiana podejścia do
możliwości patentowania programów komputerowych.
Nastąpiła ona w związku z wydaniem orzeczenia
w sprawie Alice Corp. v. CLS Bank w czerwcu 2014 r.
(134 S. Ct. 2347, 19 czerwca 2014). W orzeczeniu tym
Sąd Najwyższy pozbawił ochrony patentowej programy
komputerowe zawierające abstrakcyjne idee i reguły,
np. takie jak sposób obliczania ryzyka finansowego
z wykorzystaniem znanego wzoru matematycznego.
Od tego orzeczenia datuje się wzrost liczby negatywnych decyzji dotyczących udzielania ochrony na software. Stało się ono też przyczynkiem do procesów
w sprawach unieważniania już udzielonych patentów na
oprogramowanie.
Podsumowanie
Obecnie, zgodnie z prawem, program komputerowy –
jako taki – nie może być chroniony patentem ani na
poziomie europejskim, ani w Polsce. Jednak jak widać,
praktyka polskiego i europejskiego urzędu patentowego jest w tym zakresie rozbieżna. W Polsce możliwe
jest uzyskanie patentu na wynalazek wspomagany komputerowo. Natomiast w Stanach Zjednoczonych od
2014 r. widoczny jest odwrót od dotychczasowego
liberalnego podejścia do udzielania patentów na programy komputerowe. Warto obserwować rysujące się
trendy orzecznicze, zwłaszcza pod kątem ich ewentualnego wpływu na praktykę decyzyjną w Europie.