Wskaźniki płodności
Transkrypt
Wskaźniki płodności
Zdarzenia i zasoby W demografii wyróżniamy (w najbardziej ogólnym podziale) pewne zdarzenia i związany z nimi stan faktyczny (zasoby). Zdarzeniami są na przykład: liczba urodzeń, liczba zgonów, liczba migracji. Zaś zasoby to liczba mieszkańców Polski, liczba kobiet, liczba osób w wieku produkcyjnym. Dane wyrażone w postaci liczby bezwzględnych muszą oczywiście dotyczyć konkretnego obszaru i czasu. Na przykład, liczba mieszkańców Polski w roku 2011, liczba wyjazdów za granicę na pobyt stały z Polski w latach 2005-2010, etc. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 2 Wskaźniki demograficzne i ich podział Jednakże porównanie zjawisk demograficznych w czasie i w przestrzeni na podstawie danych bezwzględnych może być trudne, a nawet zupełnie mylące. Dlatego też wiele zjawisk demograficznych opisuje się za pomocą wskaźników demograficznych. Wskaźniki demograficzne dzielą się na surowe wskaźniki demograficzne i standaryzowane wskaźniki demograficzne. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 3 Wybrane wskaźniki (1) W pierwszej kolejności zajmiemy się surowymi wskaźnikami demograficznymi, które są wyliczane jako iloraz liczby interesujących nas zdarzeń demograficznych do wielkości populacji stanowiącej punkt odniesienia. Wskaźniki te są najczęściej podawane w przeliczeniu na 1 tys. mieszkańców. Najbardziej popularne surowe wskaźniki pokazujące relację zdarzeń do zasobów to: demograficzne, • wskaźnik urodzeń (rodność) – liczba urodzeń żywych na 1 tys. mieszk. • wskaźnik zgonów – liczba zgonów na 1 tys. mieszk. • wskaźnik małżeństw – liczba małżeństw na 1 tys. mieszk. • wskaźnik rozwodów – liczba rozwodów na 1 tys. mieszk. • wskaźnik emigracji zagranicznych – liczba wyjazdów za granicę na 1 tys. mieszk. • wskaźnik imigracji zagranicznych – liczba imigrantów na 1 tys. mieszk. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 4 Wybrane wskaźniki (2) Wskaźniki pokazujące relację zasobów do zasobów, to: • wskaźnik urbanizacji - procentowy udział mieszkańców miast w całej populacji; • wskaźnik feminizacji – liczba kobiet na 100 mężczyzn; • wskaźniki obciążenia – liczba osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 5 Próba standaryzacji wartości wskaźników W przypadku niektórych wskaźników można rozważyć inne punkty odniesienia, wyliczając cząstkowe wskaźniki demograficzne, na przykład: • liczbę rozwodów można odnieść do liczby istniejących małżeństw; • liczbę urodzeń odnieść do liczby kobiet w wieku rozrodczym; Wskaźniki tego typu lepiej obrazują natężenie danego zjawiska demograficznego, ponieważ ich wartość nie jest w tak dużym stopniu zależna od struktury danej populacji. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 6 Wskaźniki cząstkowe Aby dokładnie opisać, zrozumieć i co za tym idzie, przewidywać rozwój pewnych zjawisk demograficznych konieczne jest wyznaczenie cząstkowych wskaźników demograficznych. Zwłaszcza w przypadku urodzeń i umieralności, analizy bez uwzględniania specyfiki wieku nie ma większej wartości poznawczej. Aby porównać natężenie urodzeń w różnych latach i na różnych obszarach, konieczne jest wyznaczenie wskaźników urodzeń względem wieku kobiet – są to tak zwane wskaźniki płodności. Są one najczęściej wyznaczane jako liczba urodzeń w danej grupie wiekowej kobiet w przeliczeniu na 1000 kobiet z tej grupy wiekowej. W rocznikach statystycznych wskaźniki płodności są podawane dla 5-letnich grup wiekowych. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 7 Wskaźniki płodności Poniżej przedstawiono zmiany poziomu wskaźników płodności w Polsce w latach 1970-2010. Jak widać, w pewnych grupach wiekowych, mimo ogólnej tendencji spadkowej, względna liczba urodzeń wzrosła. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 8 Przykład rachunkowy Poniżej przedstawiono prosty przykład rachunkowy, pokazujący błędy wnioskowania o zjawiskach demograficznych, jeśli zostanie ono oparte o wskaźniki surowe, bez uwzględniania struktury populacji (wskaźników cząstkowych). Dane umowne, dotyczą populacji dwóch państw A i B. W której populacji, A czy B, poziom zdrowotności społeczeństwa jest wyższy? Rozpatrując tylko surowy wskaźnik umieralności, wnioskujemy, że w populacji A. Tymczasem tak naprawdę umieralność jest niższa (dla każdej grupy wiekowej!) w populacji B, jednak większy udział grupy wiekowej 65+ powoduje, iż łączny wskaźnik prowadzi do błędnych wniosków. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 9 Wskaźniki standaryzowane Z przedstawionego przykładu wynika, iż porównanie pewnych kluczowych zjawisk i procesów demograficznych w dwóch populacjach wymaga porównywania wskaźników cząstkowych. Ponieważ rzetelne przedstawienie takiego zjawiska wymaga wyznaczenia wskaźników cząstkowych z większą dokładnością (najczęściej dla 10-letnich lub 5-letnich grup wiekowych) oraz z podziałem względem płci, więc każdorazowo mielibyśmy do czynienia z kilkunastoma wskaźnikami dla jednej populacji. Aby ułatwić porównania (szczególnie międzynarodowe) wyznacza się standaryzowane wskaźniki demograficzne. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 10 Wyliczanie wskaźników standaryzowanych Sposób wyznaczania wskaźników standaryzowanych zostanie zobrazowany na poprzednio rozważanym przykładzie. W pierwszym etapie wylicza się cząstkowe wskaźniki a następnie wylicza ich średnią ważoną, względem struktury populacji wzorcowej. Wyznaczenie standaryzowanego wskaźnika umieralności dla obu populacji pozwala w prawidłowy sposób porównać poziom zdrowotności – wyższa wartość wskaźnika (7,75) wskazuje na niższy poziom życia w populacji A. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 11 Dynamika zjawisk demograficznych W wielu badaniach przedmiotem rozważań jest zmiana sytuacji demograficznej w danej zbiorowości w pewnym czasie. Aby móc obiektywnie ocenić tempo zmian pewnej wielkości, należy wyliczyć odpowiedni indeks dynamiki. W szczególności, bardzo często wyliczaną miarą jest zmiana procentowa poziomu danego zjawiska. Wartość ta może być wyliczana zarówno w odniesieniu do wielkości bezwzględnych (liczby mieszkańców, liczby rozwodów, etc.), jak i dla wskaźników. Aby wyznaczyć zmianę procentową pomiędzy dwiema wielkościami, wcześniejszą (Y1) i późniejszą (Y2), należy skorzystać ze wzoru: Zmiana procentowa = (Y2 – Y1)/Y1· 100%1) 1) Jeśli wykorzystujemy formuły arkusza w Excelu lub STATISTICE, nie należy mnożyć wyniku przez 100% a jedynie zmienić format wyświetlania na procentowy. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 12 Statystyka opisowa w demografii W celu syntetycznego opisu zmienności zjawisk demograficznych w ujęciu przestrzennym, można posłużyć się wybranymi charakterystykami liczbowymi – statystykami opisowymi. Najlepiej posługiwać się miarami pozycyjnymi (mediana, minimum, maksimum, kwartyle), gdyż wartość średnia z poziomu wskaźników dla poszczególnych obszarów nie musi być równoważna wartości średniej na całym obszarze. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 13 Kierunek zmian wielkości demograficznych Aby sklasyfikować dane jednostki według kierunku zmian pewnej wielkości w czasie – na przykład stwierdzić, w ilu miastach w 2011 roku wskaźnik rozwodów był wyższy niż w 2010 roku, należy wykorzystać warunki logiczne, dostępne w programie STATISTICA, za pomocą polecenia PRZEKODOWANIE, a następnie zestawić wyniki w tabeli liczności. Opracował: Marek Sobolewski (Politechnika Rzeszowska) 14