Bieszczady

miniprzewodnik
Bieszczady
Tekst – Paweł Luboński
Skrót i opracowanie redakcyjne – Anna Chudzik
Zdjęcia – Ryszard Nater, Zygmunt Nater
Redakcja techniczna – Joanna Kułakowska-Lis
Korekta – Agnieszka Rymarowicz
Projekt graficzny i skład – Jakub Kinel, BOSZ
Druk
Zakład Graficzny „Colonel”, Kraków
Printed in Poland
Olszanica 2012
Wydanie czwarte
ISBN 978-83-7576-156-6
© Copyright by BOSZ
Żadna część niniejszej publikacji nie może
być wykorzystywana bez pisemnej zgody Wydawcy.
38-722 Olszanica 311
Biuro: 38-600 Lesko, Przemysłowa 14
tel. +48 13 469 90 00, faks +48 13 469 61 88
[email protected]
www.bosz.com.pl
2
miniprzewodnik
Bieszczady
Spis treści
7
Od Redakcji
8–13
Wstęp
Geografia
Przyroda
Historia
Turystyka
14–23
Podbieszczadzkie
miasta
Sanok
Zagórz
Sobień
Bezmiechowa
Lesko
Weremień
Kamień Leski
Olszanica
Ustianowa
Ustrzyki Dolne
Jasień
Równia
Krościenko
24–35
Jezioro Solińskie
i okolice
Hoczew
Średnia Wieś
Solina
Polańczyk
Wołkowyja
Chrewt
Polana
Teleśnica Oszwarowa
Myczkowce
Zwierzyń
Uherce
36–45
Dolina Osławy
i Osławicy
Morochów
Rzepedź
Turzańsk
Komańcza
Jeziorka Duszatyńskie
Radoszyce
Łupków
Smolnik
Wola Michowa
46–55
Baligród i Cisna
„Progi skalne na Hoczewce”
Nowosiółki
Baligród
Rabe
Jabłonki
Cisna
Majdan
Wysoki Dział
Roztoki Górne
Przysłup
Łopienka
„Sine Wiry”
56–65
Wschodnie rubieże
Bieszczadów
Jałowe
Bandrów Narodowy
Hoszów
Rabe
Żłobek
Czarna
Bystre
Michniowiec
Lutowiska
Smolnik
Otryt
Dwernik
Chmiel
Zatwarnica
Tworylne
66–79
Bieszczady Wysokie
Wetlina
Połonina Wetlińska
Wielka Rawka
Rabia Skała
Kremenaros
Berehy Górne
Ustrzyki Górne
Tarnica
Połonina Caryńska
Wołosate
Dolina Górnego Sanu
Muczne
Tarnawa Niżna
Bukowiec
Beniowa
Sianki
jeleniem, niedźwiedziem, żubrem, wilkiem, rysiem oraz
ptakami drapieżnymi (w tym
niezwykle rzadkim orłem
przednim). W Bieszczadach
spotkać też można prawie
wszystkie gatunki polskich
gadów, od żmii zygzakowatej po bardzo rzadkiego, największego polskiego gada –
węża Eskulapa, osiągającego
do 180 cm długości.
Choć naj­
star­sze ślaWilk
dy obecności człowieka na
tym terenie pochodzą z III tysiąclecia p.n.e., to o ciągłości osadniczej można mówić dopiero od czasów wczesnohistorycznych.
Aż do połowy XIV w. ziemie te wchodziły w skład państwowości
ruskiej. Dopiero w 1387 r. królowa ­Jadwiga formalnie włączyła je
do Korony Polskiej. W ciągu dwóch następnych stuleci powstała
większość bieszczadzkich miejscowości. Kolejne burze dziejowe
(najazdy łupieżcze, rozbiory, powstania, rabacja galicyjska) miały na
terenie Bieszczadów stosunkowo łagodny przebieg. Istotne zmiany
rozpoczęły się w 2. poł. XIX w. i miały związek z kształtowaniem
się świadomości narodowej miejscowej ludności – Ukraińców. Choć
obie wojny światowe odcisnęły swoje krwawe piętno w regionie
(o czym świadczą zachowane, często zapomniane cmentarze i pojedyncze mogiły żołnierskie), to niewątpliwie najsmutniejszą kartą
najnowszej historii Bieszczadów są lata 1945–1947 – okres walk
z Ukraińską Powstańczą Armią zakończony wysiedleniem ludności
ukraińskiej (głównie w Olsztyńskie) w ramach akcji „Wisła”. Do dziś
Historia
10
w opuszczonych wtedy dolinach spotkać można relikty dawnej
zabudowy i zarastające pola uprawne, a na przedgórzu i w dolinie Osławy – liczne zabytkowe cerkwie. Dopiero po kilku latach, po przyłączeniu do Polski okolic Ustrzyk Dolnych (1951 r.)
i wybudowaniu asfaltowych dróg (m.in. tzw. Dużej Obwodnicy
w 1962 r.) Bieszczady na nowo zaczęły się zaludniać.
Pomimo swej „dzikości” Bieszczady mogą dziś
zaoferować swoim gościom pełne zaplecze
turystyczno-rekreacyjne oraz z roku na rok lepsze połączenia
komunikacyjne. Nocleg znaleźć można zarówno na polu namiotowym czy w gospodarstwie agroturystycznym, jak i w luksusowym pensjonacie czy hotelu.
Bieszczady to doskonały teren do uprawiania turystyki pieszej, konnej i rowerowej. To także raj dla myśliwych i miłośników dzikiej przyrody. Znajdą coś dla siebie tropiciele historii
i pasjonaci architektury drewnianej. Na zwolenników mniej aktywnego wypoczynku czekają ośrodki wczasowe nad jeziorami
Solińskim i Myczkowskim.
A zatem – jedźmy w Bieszczady!
Turystyka
Konna
przejażdżka
11
Polskie Bieszczady – fragment łańcucha Karpat Wschodnich, pomiędzy
przełęczami Łupkowską i Użocką. Najsłabiej zaludnione i zagospodarowane
góry Polski, wielkie kompleksy starych
lasów bukowych i bukowo-jodłowych,
w najwyższych partiach łąki górskie –
połoniny – z unikatową florą wschodniokarpacką. Bogata fauna, z największymi ssakami puszczańskimi i rzadkimi
ptakami drapieżnymi. W opuszczonych
dolinach relikty dawnej zabudowy. Na
przedgórzu i w dolinie Osławy liczne
zabytkowe cerkwie drewniane. Doskonały teren do uprawiania turystyki pieszej, konnej, rowerowej i żeglarskiej (na
Jeziorze Solińskim).
Nasz miniprzewodnik prowadzi kilkoma trasami przez najważniejsze miejsca
regionu. Dla lepszej orientacji na mapkach umieszczono numery odpowiadające opisom miejscowości i atrakcji
turystycznych.
Jezioro Solińskie
i okolice
Obszar wokół Jeziora Solińskiego to strefa rekreacji i sportów
wodnych, świat białych żagli, kajaków, rowerów wodnych i wygodnych pensjonatów; raj żeglarza, wędkarza i wczasowicza.
Jezioro Solińskie to największe jezioro zaporowe w Polsce i niezwykle atrakcyjny akwen dla żeglarzy: blisko 50 km długości
we wszystkich odnogach, wspaniałe krajobrazy, urocze, zaciszne zatoczki. Wypożyczalnie sprzętu wodnego działają w wielu
ośrodkach nad jeziorem, m.in. w Solinie, Polańczyku, Teleśnicy
Oszwarowej. Uwaga, to strefa ciszy – sport motorowodny wykluczony. Dobra i bogata jest tutejsza baza noclegowa, zwłaszcza
w Polańczyku, Solinie, Jaworze i Myczkowcach; liczne są ośrodki
kempingowe, pola namiotowe. Warte uwagi są także cenne zabytki architektury w okolicach jeziora (m.in. w Hoczwi, Uhercach, Orelcu, Średniej Wsi, Polanie).
Żaglówki na Jeziorze Solińskim
25
makiety drewnianych świątyń z pogranicza Polski, Słowacji i Ukrainy; Ogród Biblijny – miniatura świątyni jerozolimskiej w otoczeniu
roślin znanych z Pisma Świętego.
warto skorzystać: kryta pływalnia w domu wczasowym „Bieszczady”; konie wierzchowe, minizoo.
– niewielka wieś, nieopodal cudowne źródełko. Studnia z niezwykłą wodą, otoczona kultem, była w tym miejscu jeszcze przed II wojną światową. Legenda głosi, że ze studni tej pewna kobieta wyciągnęła krzyż. Ów
tajemniczy krucyfiks – ozdobny, drewniany, okładany pozłacaną
blachą krzyż procesyjny teraz można zobaczyć w Muzeum Diecezjalnym w Przemyślu, gdyż specjalistyczne oględziny wykazały, że jest to niezwykle cenny zabytek: wykonano go w XIII w.
we francuskim mieście Limoges! Zagadką pozostanie, jak trafił do
Zwierzyń
Ptaki na wolnym od lodu fragmencie Jeziora Myczkowieckiego
34
ubogiej, odległej o 1500 km, bieszczadzkiej wioski. Kult cudownego źródełka odrodził się w latach 90. XX w.
warto zobaczyć: Grota Matki Bożej z cudownym źródełkiem;
chata z wnęką umożliwiającą przejście pod dachem z izby do
części gospodarczej (poł. XIX w.), charakterystyczna dawniej
dla okolic Sanoka.
– jedna z najstarszych miejscowości w regionie,
lokowana jeszcze przez książąt ruskich; zasiedlona przez Kmitów ludnością przybyłą zza granicy węgierskiej
(stąd nazwa: uhorski to po rusku węgierski).
warto zobaczyć: późnobarokowy kościół pw. św. Stanisława Biskupa (1757 r.) z oryginalnym wyposażeniem, otoczony obronnym
murkiem ze strzelnicami; unikatowy dwór obronny z XVI w.,
obecnie opuszczony.
Uherce
Polańczyk zimą
35
Bieszczady Wysokie
Większą część omawianego w tym rozdziale obszaru obejmuje
Bieszczadzki Park Narodowy. To przede wszystkim teren wycieczek górskich, najwyższe i najefektowniejsze krajobrazowo
partie polskich Bieszczadów: unikatowe w skali kraju łąki górskie
– połoniny, z bogatą roślinnością o charakterze wschodniokarpackim, zachowane fragmenty pierwotnej puszczy karpackiej,
ostoje dzikiej zwierzyny. Ze szczytów oglądać można panoramy
górskie wyjątkowej urody i rozległości. Główne ośrodki ruchu
turystycznego w tym rejonie to Wetlina i Ustrzyki Górne. W tych
ostatnich znajduje się dyrekcja BPN i małe muzeum turystyki górskiej. Na terenie BPN ruch turystyczny dozwolony jest tylko po
drogach publicznych i szlakach znakowanych (wstęp płatny). Ciekawe ścieżki dydaktyczne opatrzone są tablicami objaśniającymi
zjawiska przyrodnicze i kulturowe. Jest także możliwość odbywania wycieczek konnych (stadnina koni huculskich w Wołosatem). W dolinie górnego Sanu rozciągają się malownicze tereny
nieistniejących już wsi, w których pozostały ślady dawnego życia
oraz zespół cennych przyrodniczo torfowisk wysokich.
Połonina Wetlińska
67