Przygody zwierzČt

pedagogiczne inspiracje
Przygody zwierzt
Warto wykorzystać szczególną predyspozycję
i skłonność małych uczniów do czworakowania
do urozmaicenia zajęć ruchowych. W pozycji
czworaczej odciążamy odcinek lędźwiowy kręgosłupa.
Czworakowanie jest więc skuteczną metodą
profilaktyki chorób kręgosłupa w jesieni życia.
Właśnie z tego powodu, w zgodzie z kanonami
metodycznymi ukształtowanymi już wiek temu,
na każdej lekcji wychowania fizycznego (do klasy IV
włącznie) uczniowie powinni czworakować choć
przez kilka minut.
dr Piotr Winczewski
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Filia w Piotrkowie Trybunalskim
P
oruszanie się w pozycji czworaczej jest dla dorosłego
nie lada wyzwaniem. Gdy ma on przejść w ten sposób
choćby kilkanaście metrów, to ledwie daje radę. Takie zadanie jest czasem wręcz ponad jego siły. Kiedy dorosły naśladuje psa lub kota, to czworakuje za każdym razem identycznie: powoli, z wyraźną niechęcią, wręcz niezdarnie i do
tego bez oddania specyfiki ruchu każdego z tych zwierząt.
W przypadku kilkuletnich dzieci sytuacja wygląda zgoła odmiennie. Kroki każdego z ilustrowanych zwierząt odtwarzają one inaczej. Z ich ruchów w ciągu paru chwil
można wywnioskować, którego przedstawiciela fauny naśladują. Kroki obrazowanych zwierząt są zgrabne, lekkie
i elastyczne. Przy tym dzieci mogą przebywać w pozycji czworaczej naprawdę długo, pokonując znaczne odległości. Wygląda to dosłownie tak, jak gdyby kilkulatek
w porównaniu z dorosłym miał wyraźne predyspozycje
do przemieszczania się w podporze.
Różnice w swobodzie poruszania się w pozycji czworaczej dziecka i osoby dorosłej wynikają przede wszystkim
z odmiennych proporcji ciała. Pamiętajmy, że kilkulatek
nie jest miniaturą dorosłego. Inne w stosunku do wzrostu
są długości ich kończyn. Także różna jest długość tułowia
1
dorosłego i dziecka w stosunku do wysokości ich ciała .
Zalety czworakowania
Zadaniem ćwiczeń w pozycjach niskich jest wzmocnienie mięśni tułowia i obręczy biodrowej oraz zwiększenie
ruchomości kręgosłupa.
Poniżej przedstawiam przykłady zabaw, których podstawą jest poruszanie się w pozycjach niskich. Będą miały one postać zabaw ruchowych. Warto jednak podkreślić na wstępie, że mówiąc o czworakowaniu, w istocie
rzeczy mam na myśli także inne formy przemieszczania
się w pozycjach niskich, takie jak: pełzanie, czołganie się,
przetoczenia w leżeniu i skuleniach, lokomocje w pod2
porach . Każda z tych pozycji odciąża kręgosłup kilkulatka
przeciążonego długotrwałym siedzeniem w ławce. Mają
one zatem takie zalety jak czworakowanie.
Nie warto ogranicza zaj
wychowania fizycznego do
samych tylko wicze. Lekcje
tego przedmiotu mog i powinny by
znakomit okazj do równoczesnego
prowadzenia edukacji przyrodniczej
kilkulatka. „
Umiejętność poruszania się w pozycjach niskich doskonalimy m.in. w oparciu o fabuły zabaw uczące przylegania do podłoża, wymagające przybierania pozycji
równoważnych, zmieniania kierunków i szybkości przemieszczania się, omijania i pokonywania przeszkód, skoków w pozycji czworaczej, mijania się współćwiczących,
3
wykonywania urozmaiconych ruchów tułowia .
Zaprezentowane zabawy zostały dobrane nieprzypadkowo. W czasie badań nad fabułami 3511 zabaw rucho-
1 Por.: R. Przewęda, Rozwój somatyczny i motoryczny, WSiP, Warszawa 1981, s. 101.
2 Por.: J. Raczek, Antropomotoryka. Teoria motoryczności człowieka w zarysie, PZWL, Warszawa 2010.
3 Por.: M. Bondarowicz, Zabawy i gry ruchowe. Podstawy metodyczne, AWF, Warszawa 1993, s. 41; Technika i metodyka nauczania podstawowych
ćwiczeń gimnastycznych, pod red. K. Barańskiego, AWF, Warszawa 1985.
22
Ż yci e Sz k o ł y n r 6/ 2014
Fot. Fotolia
– doskonalimy czworakowanie
pedagogiczne inspiracje
wych opisanych w najpopularniejszych podręcznikach wyraźnie dostrzegłem, że niektórych zwierząt najzwyczajniej
w świecie nie przedstawia się dziecku w formie zadań ruchowych. Te zaległości postanowiłem nadrobić. Za istotne
bowiem uważam to, by nie ograniczać zajęć wychowania fizycznego do samych tylko ćwiczeń. Lekcje tego przedmiotu
mogą i powinny być znakomitą okazją do równoczesnego
prowadzenia edukacji przyrodniczej kilkulatka.
Ryś
Cele:
zwychowawczy: kształtowanie poczucia współodpowie-
dzialności dziecka za ochronę ginących gatunków;
zdydaktyczny: uświadomienie wychowankom sposobu
poruszania się rysia w koronach drzew;
zw sferze sprawności ruchowej: doskonalenie umiejęt-
ności przemiennego czworakowania i przylegania do
podłoża oraz zastygania w bezruchu w ustawieniu
czworaczym;
zw sferze sprawności fizycznej: kształtowanie siły oraz
zdolności dostosowania motorycznego mięśni kończyn
i tułowia, doskonalenie reakcji ruchowej na zapowiedziane bodźce.
Przybory: linie narysowane w sali gimnastycznej,
ewentualnie kołatka do inscenizowania dźwięku łamanej
gałązki.
Pozycja wyjściowa: czworacza.
Narracja: Jednym ze zwierząt, które najtrudniej jest spotkać w Polsce, jest ryś. Wszystko przez to, że rysiów jest
niewiele i do tego potrafią one znakomicie kryć się przed
wzrokiem ludzi. Ryś, słysząc trzask suchej gałązki złamanej
przez człowieka, nieruchomieje tak, że trudno go dostrzec.
Potrafi on także delikatnie i cicho chodzić po gałęziach rozpostartych wysoko nad ziemią. Czy potrafilibyście skradać
się tak jak on i stanąć nieruchomo na kilka chwil? Czy potrafilibyście minąć się z innym rysiem, który szedłby po tej
samej gałęzi co wy? Sprawdźmy to! Zobaczymy, jak sprawnymi rysiami bylibyście. Bądźcie ostrożni!
Przebieg: uczniowie poruszają się po liniach narysowanych w sali gimnastycznej, traktując je jak gałęzie drzew.
Nauczyciel zachęca wychowanków do wychodzenia sobie
naprzeciw, mijania się i przeskakiwania w pozycji czworaczej z linii na linię. Należy zwrócić uwagę, by dzieci nie
dotykały podłoża poza liniami. Co kilka chwil wychowawca inscenizuje złamanie suchej gałązki przez człowieka
za pomocą drewnianej kołatki lub klaszcząc w dłonie.
Uczniowie natychmiast zastygają w bezruchu i starają się
utrzymać równowagę mimo niesprzyjającej pozycji.
Pogadanka końcowa: Czy ktoś z was ani razu nie spadł
z gałęzi? O! To rewelacyjnie! Bylibyście znakomitymi rysiami. Jak na pewno zauważyliście, rysiom trudno jest utrzymać równowagę, gdy nagle muszą zatrzymać się w czasie
spacerów po gałęziach. Chyba najtrudniej jest im skakać
z gałęzi na gałąź. Pamiętajcie, by w lesie nie hałasować, bo
możecie takim zachowaniem sprawić zwierzętom nie lada
kłopot! Czy będziecie zachowywać się cicho w czasie wycieczek do lasu? To znakomicie! Na pewno dzikie zwierzęta
byłyby z tego zadowolone.
23
Muchy
Cele:
zwychowawczy: wdrażanie uczniów do dbałości o wła-
ściwe przechowywanie żywności;
zdydaktyczny: przedstawienie wychowankom mechani-
zmu rozpoznawania smaków przez muchy;
zw sferze sprawności ruchowej: uplastycznianie umie-
jętności poruszania się w pozycjach niskich przez czasowe przyjmowanie pozycji równoważnej o dwóch lub
trzech punktach podporu;
zw sferze sprawności fizycznej: doskonalenie orientacji
przestrzennej, kształtowanie umiejętności utrzymania
równowagi, rozwijanie zdolności dostosowania się do
zmiennych warunków i sytuacji.
Przybory: siatka różnokolorowych linii narysowanych
w sali gimnastycznej, ewentualnie zdjęcia produktów
spożywczych powycinane z gazetek reklamowych.
Pozycja wyjściowa: czworacza.
Narracja: Muchy to owady, z którymi ludzie czasem mają
niemałe kłopoty: potrafią być natarczywe, nieraz bardzo
trudno je przegonić. Czy zauważyliście, że muchy czasem
pocierają nogi o siebie? Czy wiecie dlaczego? To wszystko
przez to, że odczuwają smak nogami. To tak, jakbyśmy my
mieli język na dłoniach i stopach. Z tego powodu muchy
wciąż starają się usiąść na czymś nowym. Po prostu chyba
są łasuchami, które chciałyby wszystkiego spróbować. Czy
dacie radę chodzić tak, jak robią to muchy? Sprawdźmy to!
Wyobraźcie sobie, że kolorowe linie, które widzicie na podłodze, są różnymi przysmakami. Spróbujcie kolejno każdego
z nich stopami i dłońmi! Co kilka kroków postarajcie się potrzeć stopą o rękę albo na odwrót.
Przebieg: spacery po sali gimnastycznej, w której na
podłodze jest siatka wielokolorowych linii odróżniających
poszczególne boiska. Linie można ewentualnie zastąpić
kolorowymi zdjęciami z gazetek reklamowych, przedstawiającymi żywność. Zadaniem uczniów jest dotarcie do
każdego z pokarmów (zdjęć, kolorowych linii) i dotknięcie go stopą oraz dłonią. Prowadzący zachęca wychowanków do wielokrotnego odwiedzania poszczególnych przysmaków. Należy przypominać uczniom, by co kilka chwil
inscenizowali pocieranie stóp i dłoni o siebie. Dzięki temu
będą oni przybierali pozycję w podporze na trzech lub
dwóch kończynach, doskonaląc umiejętność utrzymania
równowagi.
Pogadanka końcowa: Co wam najbardziej smakowało?
Czy każda mucha spróbowała wszystkich pokarmów? Teraz
już wiecie, dlaczego trzeba przykrywać produkty spożywcze, które długo stoją na widocznym miejscu. Gdybyśmy
ich skutecznie nie chronili, to muchy przenosiłyby na nie
to wszystko, co wcześniej zgromadziły na swoich nogach.
W ten sposób mogłyby zanieczyszczać nasze pokarmy,
a tego chyba nie chcielibyśmy. Czy będziecie chronili pokarmy przed muchami?
Jeż
Cele:
zwychowawczy: uwrażliwianie uczniów na wieloaspek-
towość pojęcia ochrony zwierząt;
Ż yci e Sz k o ł y n r 6/ 2014
pedagogiczne inspiracje
zdydaktyczny: zapoznanie dzieci ze sposobami znajdo-
wania kryjówek przez dzikie zwierzęta;
zw sferze sprawności ruchowej: kształtowanie umiejętności wywierania wpływu na otoczenie przez ruchy
tułowia, szyi i głowy;
zw sferze sprawności fizycznej: doskonalenie orientacji
przestrzennej, kształtowanie umiejętności łączenia ruchów w całość, rozwijanie zdolności dostosowania się
do zmiennych warunków i sytuacji.
Przybory: duże gazety.
Pozycja wyjściowa: czworacza.
Narracja: Na pewno zastanawialiście się nad tym, dlaczego trudno jest spotkać dzikie zwierzęta w naturze. Najczęściej wynika to z tego, że umieją one znakomicie kryć
się przed ludźmi. Ulubioną kryjówką jeża jest sterta liści.
Potrafi on tak się w niej zakopać, że nie można go dostrzec.
Jesteście jeżami. Postarajcie się tak ukryć, by nikt nie mógł
was zobaczyć. Czy dacie radę schować się tak dobrze jak
jeż? Uważajcie, żeby nie porozdzierać liści, bo trudniej byłoby wam się nimi przykryć.
Przebieg: uczniowie starają się ukryć, przykrywając się
płachtami gazet. Nie mogą przy tym dotykać ich rękoma.
Należy uważać, by gazety nie rozerwały się, bo to znacząco ogranicza możliwość przykrycia się nimi. Wielokrotne
próby chowania się i wychodzenia z kryjówek.
Pogadanka końcowa: Czy wszystkim udało się ukryć
w stercie liści? Gratuluję! Bardzo dobrze spisaliście się jako
jeże. Teraz już wiecie, dlaczego w ogrodach należy zostawiać kopczyk liści na zimę. Może on być znakomitą kryjówką i domem dla jeży na chłodne miesiące.
Dzik
Cele:
zwychowawczy: inspirowanie dzieci do refleksji nad
biologią wybranych gatunków zwierząt, motywowanie
uczniów do poradzenia sobie z trudnym zadaniem;
zdydaktyczny: uzmysłowienie wychowankom związku budowy dzika z buchtowaniem, w czasie którego
przerzuca on znaczne ilości ziemi w poszukiwaniu pożywienia;
zw sferze sprawności ruchowej: kształtowanie umiejętności przenoszenia przyborów o znacznych rozmiarach
w nietypowej pozycji;
zw sferze sprawności fizycznej: doskonalenie orientacji
przestrzennej, kształtowanie umiejętności łączenia ruchów w całość, rozwijanie zdolności dostosowania się
do zmiennych warunków i sytuacji.
Przybory: tekturowe pudła różnej wielkości i w różnych kolorach (dzięki temu będzie można łatwo ocenić,
czy uczeń próbował przenieść każde z nich).
Pozycja wyjściowa: czworacza.
Narracja: Gdy dzik jest głodny, sam musi znaleźć sobie pożywienie. Problem polega na tym, że jego przysmakami są larwy chrząszczy, korzonki i żołędzie, które często są ukryte w kępach mchu i pod ziemią. Dlatego poszukując pożywienia, ryje
w ściółce leśnej, rozrzucając hałdy ziemi na boki. Jesteście dzikami. Sprawdźcie, czy pod pieńkami nie ukryto waszych przysmaków. Postarajcie się je odsunąć albo odrzucić! Pamiętajcie
24
jednak, że możecie to robić jedynie głową, czyli tak jak dzik.
Czy uda wam się to zrobić? Czy potrafilibyście znaleźć przysmaki pod ziemią jak dzik? Przekonajmy się! Zobaczymy, kto
będzie umiał sprawdzić, co jest pod każdym pieńkiem w lesie.
Przebieg: uczniowie wędrują w kierunku kolejnych
tekturowych pudeł (pieńków), starając się je podważyć,
przesunąć lub odrzucić. Wychowankowie nie mogą dotykać pudełek rękoma. Nauczyciel zachęca uczniów do mierzenia się z wyzwaniem. Należy zwrócić uwagę, by dzieci
nie niszczyły pudeł, a jedynie je przemieszczały.
Pogadanka końcowa: Czy każdy dzik znalazł jakiś smakołyk? To znakomicie! Dalibyście sobie radę jako dziki. Chyba zauważyliście, jak trudno jest dzikowi szukać pożywienia
zimą, gdy ziemia jest zamarznięta. Z tego powodu trzeba
pamiętać o dokarmianiu dzików o tej porze roku. Czy chcielibyście kiedyś pomóc leśniczemu w zbieraniu żołędzi dla
dzików, żeby dożywiać je zimą?
Wielbłąd
Cele:
zwychowawczy: budzenie zainteresowania światem
zwierząt przez prezentowanie uczniom ciekawostek
opisujących ich biologię;
zdydaktyczny: uświadomienie uczniom sposobu poruszania się wielbłąda (tzw. inochodu), który jest zdecydowanie odmienny od powszechnie spotykanego u innych czworonogów;
zw sferze sprawności ruchowej: uplastycznianie umiejętności czworakowania przez nietypowy rytm kolejnych kroków;
zw sferze sprawności fizycznej: kształtowanie umiejętności dostosowania motorycznego mięśni kończyn
i tułowia do nietypowego zadania.
Przybory: zbędne.
Pozycja wyjściowa: czworacza.
Narracja: Jak zapewne zauważyliście, wielbłądy poruszają się w bardzo nietypowy sposób. Stawiają one równocześnie obie prawe nogi, a potem obie lewe. Sprawdźmy,
czy potraficie chodzić jak wielbłądy! Zacznijmy powoli, żeby
nie poplątały się nam ręce i nogi.
Przebieg: wychowankowie przemieszczają się w pozycji czworaczej w dowolnych kierunkach, zachowując
nietypową koordynację ruchów. Nauczyciel zachęca ich do
stopniowego przyspieszania i wielokrotnego zmieniania
kierunku ruchu.
Pogadanka końcowa: Czy trudno było chodzić tak, jak
robi to wielbłąd? Spróbujcie kiedyś tak chodzić latem po
piasku. Wyobraźcie sobie, że jesteście na pustyni.
Rak
Cele:
zwychowawczy:
budzenie zainteresowania biologią
rzadkiego gatunku;
zdydaktyczny: przedstawienie dzieciom utrudnień związanych z poruszaniem się w tył;
zw sferze sprawności ruchowej: uplastycznianie umiejętności czworakowania przez chodzenie w nietypowy
sposób;
Ż yci e Sz k o ł y n r 6/ 2014
pedagogiczne inspiracje
zw sferze sprawności fizycznej: kształtowanie siły oraz
umiejętności dostosowania motorycznego mięśni kończyn i tułowia do nietypowego zadania.
Przybory: zbędne, ewentualnie kołatka zastępująca
klaskanie oznaczające niebezpieczeństwo.
Pozycja wyjściowa: czworacza.
Narracja: Czasem mówi się, że raki chodzą do tyłu. To
prawda. Na co dzień mogą one jednak chodzić w dowolnym
kierunku. Najczęściej idą przed siebie albo w bok. Do tyłu
poruszają się właściwie tylko wtedy, kiedy są zagrożone
i muszą uciekać. Sprawdźmy, czy potraficie uciekać tak, jak
robią to raki. Chodźcie po sali w dowolnych kierunkach. Gdy
usłyszycie hałas, postarajcie się wykonać szybko kilka kroków do tyłu. Uważajcie na inne raki! Nie możecie się z nimi
zderzyć. Czy bylibyście sprytnymi rakami? Sprawdźmy to!
Przebieg: wychowankowie poruszają się w dowolnym
kierunku, czworakując. Wychowawca wielokrotnie inscenizuje zagrożenie, klaszcząc w dłonie. Na dźwięk klaśnięcia raki szybko chodzą tyłem.
Pogadanka końcowa: Czy trudno być rakiem? Czy łatwo
było chodzić tyłem? Jak widzicie, lepiej nie utrudniać życia
rakom, bo ucieczka nie jest dla nich najłatwiejsza.
Kret
Cele:
zwychowawczy: budzenie troski o faunę;
25
zdydaktyczny: uzmysłowienie dzieciom powodów chro-
nienia chodników kretów;
zw sferze sprawności ruchowej: doskonalenie umiejęt-
ności przemieszczania się w nietypowej pozycji;
zw sferze sprawności fizycznej: rozwijanie orientacji
przestrzennej, kształtowanie umiejętności łączenia ruchów w całość, rozwijanie zdolności dostosowania się
do zmiennych warunków i sytuacji.
Przybory: materace do zilustrowania naporu ziemi na
ciało kreta.
Pozycja wyjściowa: czworacza.
Narracja: Kret pracowicie ryje korytarze pod ziemią. To
chyba bardzo trudna praca. Takie małe zwierzątko musi
podnieść tak ogromne ilości ziemi! Jak sądzicie, czy poradzilibyście sobie z takim zadaniem? Spróbujcie! Przekonamy
się, komu uda się przejść przez wąski, podziemny tunel.
Przebieg: wychowankowie starają się przepełznąć pod
materacem ułożonym na podłodze. Nauczyciel asekuruje
ich w czasie przemieszczania się pod przeszkodą, ewentualnie nieco unosząc brzeg materaca, by pomóc osobom,
które gorzej radzą sobie z zadaniem.
Pogadanka końcowa: Czy łatwo jest być kretem? Czy trudno było przeciskać się pod zwałami ziemi? Chyba teraz już
wiecie, jak niełatwo jest poruszać się pod ziemią. Dlatego na
pewno teraz już nikt z was nie będzie niszczył kopców kreta.
Wiecie przecież, jak trudno jest kopać podziemne korytarze.
Ż yci e Sz k o ł y n r 6/ 2014