Jakość życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze

Stachowska
Hygeia
PublicM,
Health
Szalbierz
2014,
H, Szewczyczak
49(4): 813-819
M. Jakość życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze
813
Jakość życia pacjentów chorujących na nadciśnienie
tętnicze
Quality of life in patients suffering from arterial hypertension
Maria Stachowska 1/, Hanna Szalbierz 2/, Marlena Szewczyczak 1/, Maria Biskupska 1/
Pracownia Pielęgniarstwa Społecznego, Katedra i Zakład Profilaktyki Zdrowotnej, Uniwersytet Medyczny im. Karola
Marcinkowskiego w Poznaniu
2/
Pielęgniarski Ośrodek Medycyny Środowiskowo-Rodzinnej „Nowum” we Wrześni
1/
Cel badań. Ocena jakości życia pacjentów chorujących na nadciśnienie
tętnicze powikłane i niepowikłane oraz ocena jej zależności od czynników
społeczno-demograficznych i wybranych czynników klinicznych.
Materiał i metody. Badaniem objęto 287 osób (142 kobiet i 145
mężczyzn) w wieku od 25 do 70 lat leczących się w poradniach lekarzy
rodzinnych gminy Września, Szpitalu Powiatowym oraz pacjentów
Pielęgniarskiego Ośrodka Medycyny Środowiskowo-Rodzinnej
„Nowum” we Wrześni. W trakcie badania dokonano pomiaru ciśnienia
tętniczego, obwodu talii i wyliczono BMI. Do pomiaru jakości życia
zastosowano wystandaryzowany kwestionariusz SF-36.
Wyniki. Wystąpienie powikłań nadciśnienia istotnie obniżało jakość
życia osób we wszystkich jej obszarach. Jakość życia osób z nadciśnieniem
niepowikłanym nie różniła się istotnie od osób zdrowych. Jakość
życia kobiet była znamiennie gorsza od jakości życia analogicznych
grup mężczyzn. Wśród zmiennych społeczno-demograficznych: płeć,
wiek, wykształcenie, źródło utrzymania, sytuacja materialna istotnie
różnicowała ocenę jakości życia. Wśród zmiennych klinicznych istotne
okazały się: wysokość ciśnienia tętniczego, wskaźnik masy ciała BMI, czas
trwania choroby i systematyczność zażywania leków hipotensyjnych.
Wnioski. Istnieje potrzeba podejścia interdyscyplinarnego do problemu
nadciśnienia w badanej populacji w zakresie edukacji, zwalczania
czynników ryzyka powikłań sercowo-naczyniowych, poprawy
skuteczności leczenia i prewencji psychosomatycznej ze szczególnym
uwzględnieniem grupy kobiet.
Słowa kluczowe: jakość życia, nadciśnienie powikłane, nadciśnienie
niepowikłane
Aim. To determine the quality of life in patients suffering from
uncomplicated and complicated arterial hypertension, and to assess its
dependence on selected socio-demographic and clinical factors.
Material & Methods. The study included 287 patients (142 women
and 145 men) aged from 25 to 70 years undergoing medical treatment
in the community clinics of family physicians of Września, in the
District Hospital and the patients of the “Nowum” Nursing Center of
Environmental and Family Medicine in Września. During the study the
measurements of blood pressure and waist circumference were taken,
also BMI was calculated. The standardized questionnaire SF-36 was used
to measure the quality of life.
Results. The occurrence of complications of hypertension significantly
reduces the quality of life of people in all its areas. Quality of life in people
with uncomplicated hypertension did not differ significantly from the
healthy subjects. Quality of life in women was significantly worse than
the quality of life in similar groups of men. Among the socio-demographic
variables, such as gender, age, education, livelihoods, financial situation
significantly differentiated the quality of life assessment. Among the
clinical variables significant were: level of arterial blood pressure, BMI,
occurrence of complications, duration of disease and systematic use of
antihypertensive drugs.
Conclusions. There is a need for an interdisciplinary approach to
the problem of hypertension in this population in terms of education,
combating risk factors for cardiovascular complications, improving the
effectiveness of treatment and psychosomatic prevention, with special
focus on the group of women.
Key words: quality of life, complicated hypertension, uncomplicated
hypertension
© Hygeia Public Health 2014, 49(4): 813-819
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.h-ph.pl
Dr Maria Stachowska
Pracownia Pielęgniarstwa Społecznego
ul. Smoluchowskiego 11, 60-179 Poznań
telefax 61 8612242, tel. 501254094, e-mail: [email protected]
Nadesłano: 22.12.2014
Zakwalifikowano do druku: 24.12.2014
Wstęp
W ostatnim czasie znacznie wzrosło w medycynie
zainteresowanie badaczy oceną jakości życia (quality
of life – QoL). Celem wprowadzenia tej koncepcji było
uzyskanie dokładniejszych informacji o stanie zdrowia psychicznego, fizycznego i społecznego różnych
populacji ludzi. Takie podejście umożliwiło zdobycie
wiedzy o wielowymiarowych uwarunkowaniach zdrowia i choroby oraz pozwoliło podjąć odpowiednie
populacyjne interwencje medyczne. Z uwagi na to, że
badanie jakości życia obejmuje szeroki zakres problemów, w medycynie badacze koncentrują się głównie na
pojęciu jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia
(healt-related quality of life – HRQoL) [1-5].
Hygeia Public Health 2014, 49(4): 813-819
814
Dzięki wynikom badań nad jakością życia zaczęto
dostrzegać, że istotne znaczenie kliniczne mają nie
tylko ilościowe wskaźniki sukcesu terapeutycznego,
jak np. długość życia, ale również wskaźniki jakościowe
np. dobre samopoczucie, zmniejszenie objawów chorobowych [1-7]. Badanie subiektywnej oceny zdrowia
chorych stanowi także ważny czynnik poznawczy
i praktyczny, który może prowadzić do podniesienia
jakości opieki nad pacjentem.
Wyniki takich badań pozwalają na wytyczenie
obszarów i sfer życia pacjenta, które sprawiają mu
najwięcej problemów, a wynikają z jego stanu zdrowia.
Mogą też stanowić cenne wskazówki w planowaniu czy
modyfikowaniu indywidualnej opieki nad pacjentem
[6]. W związku z tym zrozumiałe jest coraz większe
zainteresowanie badaczy pomiarem jakości życia
w rozpowszechnionych schorzeniach jak np. nadciśnienie tętnicze, ponieważ dostarczają odpowiedzi na
nurtujące ich pytanie, „czy lecząc chorych dodajemy
im lat do życia, czy może życia do lat” [3].
W badaniach jakości życia uwarunkowanej stanem
zdrowia, nadciśnienie tętnicze jest traktowane jako
model wszystkich asymptomatycznych chorób układu
sercowo-naczyniowego, które wymagają także długotrwałego leczenia. Należy pamiętać, że nadciśnienie
tętnicze jest jedną z głównych przyczyn chorobowości
i śmiertelności sercowo-naczyniowych. Stanowi poważny problem społeczny, dotyczy aż 30% dorosłych
Polaków, ponadto tylko u 12% z nich choroba jest
właściwie kontrolowana, czyli wartości ciśnienia nie
przekraczają 140/90 mm Hg [3, 5, 8].
Z analizy literatury przedmiotu wynika, że
pomimo postępu wiedzy, ilość badań jakości życia
przeprowadzonych na dużych populacjach osób z chorobami układu krążenia, jest niewielka. W przypadku
pacjentów z nadciśnieniem tętniczym większość prac
dotyczyła wpływu leków na poszczególne składowe
jakości życia. Natomiast z definicji HRQOL wynika,
że jest ona zdeterminowana wieloczynnikowo, a zauważalne zmiany rzadko można wyjaśnić prostym
wpływem leków [3, 9].
Cel badań
Ocena jakości życia pacjentów chorujących na
nadciśnienie tętnicze powikłane i niepowikłane oraz
ocena jej zależności od czynników społeczno-demograficznych i wybranych czynników klinicznych.
Materiał i metoda
Badaniem objęto 287 osób (142 kobiet i 145
mężczyzn) w wieku od 25 do 70 lat leczących się w Poradniach Lekarzy Rodzinnych gminy Września oraz
pacjentów korzystających ze świadczeń medycznych
Pielęgniarskiego Ośrodka Medycyny Środowiskowo
Rodzinnej „Nowum” we Wrześni. Grupę chorych
z powikłanym nadciśnieniem tętniczym stanowili
pacjenci hospitalizowani w Szpitalu Powiatowym we
Wrześni. Badania zostały przeprowadzone metodą
sondażu diagnostycznego przy użyciu polskiej wersji kwestionariusza SF-36v2. Informacje dotyczące
danych społeczno-demograficznych oraz danych
klinicznych uzyskano dzięki ankiecie dołączonej
do kwestionariusza SF-36v2. W trakcie badania
dokonano pomiaru wzrostu, masy ciała, obwodu
talii i ciśnienia tętniczego krwi, jako średnią z dwóch
pomiarów w odstępie 2-3 minut w pozycji siedzącej.
Wszystkim badanym wyliczono wskaźnik masy ciała
– BMI. Głównym kryterium włączenia do badań było
uzyskanie zgody badanych, brak poważnych zaburzeń
w zakresie sprawności umysłowej i stan zdrowia umożliwiający nawiązanie kontaktu werbalnego.
Kwestionariusz SF-36v2 składa się z 36 pozycji
zgrupowanych w 8 skalach: 1. funkcjonowanie fizyczne (physical functioning), 2. ograniczenia w pełnieniu
ról z powodu problemów ze zdrowiem fizycznym (role
pysical), 3. ból (bodility pain), 4. funkcjonowanie społeczne (social functioning), 5. samopoczucie (mental
health), 6. ograniczenie w pełnieniu ról z powodu
problemów emocjonalnych (role emotional), 7. witalność (vitality), 8. ogólne wyobrażenie na temat
zdrowia – zdrowie ogólne (general health). Dodatkowo
można wyróżnić dwa komponenty: sumaryczną ocenę
zdrowia fizycznego i sumaryczną ocenę zdrowia psychicznego. Każda z tych sfer życia oceniana jest w skali
0‑100 punktów, gdzie im wyższa wartość tym lepsza
ocena jakości życia. Na potrzeby tej pracy uzyskano
zgodę dr Doroty Żołnierczyk-Zreda, współautorki
adaptacji polskiej wersji SF-36v2. Analizę statystyczną
przeprowadzono przy użyciu pakietu Statistica 8.0.
Przyjęto poziom istotności p=0,05.
Wyniki
Badaniem objęto 287 osób dorosłych w wieku
25‑70 lat, w tym 142 kobiety (49,5%) i 145 mężczyzn
(50,5%). Średni wiek badanych wynosił 51,5±10,8
lat. Najliczniejszą grupę badanych stanowiły osoby w
wieku 51‑70 lat (61%), najmniej liczna była grupa
osób do 30. roku życia (5,2%). Badanych podzielono
na trzy grupy:
1. osoby zdrowe – 99 osób (34,5%), w tym 50 kobiet
(50,5%) i 49 mężczyzn (49,5%), średni wiek
badanych w tej grupie to 47,46±11,1,
2. osoby z nadciśnieniem niepowikłanym – 100
osób (34,8%), w tym 47 kobiet (47%) i 53
mężczyzn (53%), średnia wieku w tej grupie to
48,25±9,69,
3. osoby z nadciśnieniem powikłanym – 88 osób
(30,7%), w tym 45 kobiet (51,1%) i 43 mężczyzn
(48,9%), średni wiek badanych to 59, 81±6,11.
Stachowska M, Szalbierz H, Szewczyczak M. Jakość życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze
Wśród badanych najwięcej osób – 104 (36,2%)
miało wykształcenie zawodowe, średnie – 93 osoby
(32,4%), wyższe miało 55 osób (19,2%), a najmniejszą grupę stanowiły osoby z wykształceniem
podstawowym – 35 osób (2,2%). Najliczniejszą grupę
badanych stanowiły osoby pracujące zawodowo – 172
osoby (60%), najmniejszą osoby podające inne źródło
utrzymania – 19 osób (6,6%), a pozostała część badanych – 96 osób (33,4%) otrzymywała rentę lub emeryturę. Wśród badanych, przeważały osoby mieszkające
w mieście – 170 osób (59,2%), pozostałe 117 osób
(40,8%) mieszkało na wsi. Zdecydowana przewaga
osób mieszkających w mieście dotyczyła tylko grup
powikłanego i niepowikłanego nadciśnienia. Połowa
badanych – 144 osoby (50,2%) oceniła swoją sytuację materialną jako dobrą, 133 (46,3%) osoby jako
średnią, a tylko nieznaczny odsetek badanych – 10
osób (3,5%) uznał jako złą. Wśród ankietowanych
zdecydowana większość, bo 243 osoby (85%) była
w związku, natomiast 15% (44 osób) było w stanie
wolnym.
Na podstawie wyliczonego BMI 43,1% chorych
z nadciśnieniem tętniczym miało nadwagę, 25% otyłość, otyłość ciężką (BMI>40) 13,8%, a tylko 18,1%
chorych miało BMI w granicach normy. W grupie
osób zdrowych odsetek nadwagi i otyłości był również niepokojący – łącznie 59,6%. U 61,4% chorych
z nadciśnieniem powikłanym i 36% chorych w grupie
niepowikłanego nadciśnienia występowała otyłość
brzuszna. Osoby z nadciśnieniem niepowikłanym
przyjmowały średnio 1,53 leków/dobę, natomiast
osoby z nadciśnieniem powikłanym średnio 2,6 leków/dobę. Większość badanych 119 (63,3%) przyznała, że leki hipotensyjne zażywa zawsze przy tym
warto zaznaczyć, że ponad połowa z tych osób (73
osoby) to chorzy z nadciśnieniem powikłanym. Chorzy z nadciśnieniem tętniczym najczęściej zgłaszali:
bóle głowy (61,2%), ograniczenie tolerancji wysiłku
(42,5%), zaburzenia snu, lęk i rozdrażnienie (35,6%),
zawroty głowy (28,7%), uczucie duszności (24,5%),
zaburzenie widzenia, szum w uszach (22,9%). Osoby
zdrowe najczęściej skarżyły się bóle głowy (35,4%),
zaburzenia snu 25, 3%, lęk i rozdrażnienie 17,2%.
Chorzy z nadciśnieniem powikłanym uzyskali
zdecydowanie najniższe wyniki we wszystkich podskalach SF-36, dotyczy to zarówno średniej jak i mediany. Najgorzej ocenione zostały następujące obszary:
ograniczenia w pełnieniu ról z powodu problemów
fizycznych (48,79), ból (48,39), zdrowie ogólne (4643), wskaźnik sumaryczny – zdrowie fizyczne (48,85)
i witalność (48,01), natomiast różnice w ocenie jakości życia osób zdrowych i nadciśnienia niepowikłanego
były znacznie mniejsze (tab. I).
Kobiety niżej oceniły większość podskal SF-36
od mężczyzn, z wyjątkiem obszarów ograniczenia
815
Tabela I, Ocena jakości życia w badanych grupach
Table I. Quality of life assessment in studied groups
Podskala kwestionariusza
Sf-36v2
Funkcjonowanie fizyczne (F)
Ograniczenie roli – problemy
fizyczne (R)
Ból (P)
Zdrowie ogólne (H)
Witalność (V)
Funkcjonowanie społeczne (S)
Ograniczenie roli – problemy
emocjonalne (E)
Samopoczucie (W).
Wskaźnik sumaryczny zdrowie fizyczne
Wskaźnik sumaryczny zdrowie psychiczne
Grupa
N
średnia mediana
SD
Z
99
84,90
90,00
16,99
N
P
Z
N
P
Z
N
P
Z
N
P
Z
N
P
Z
N
P
Z
N
P
Z
N
P
Z
N
P
Z
N
P
100
88
99
100
88
99
100
88
99
100
88
99
100
88
99
100
88
99
100
88
99
100
88
99
100
88
99
100
88
84,35
52,61
73,17
76,75
48,79
64,76
65,02
48,39
65,24
59,52
46,43
64,77
59,63
48,01
81,94
77,88
59,09
79,97
83,67
62,12
73,33
69,15
59,49
70,57
69,05
48,85
75,00
72,57
57,18
87,50
50,00
75,00
81,25
50,00
62,00
62,00
41,00
62,00
61,00
46,00
68,75
62,50
50,00
87,50
87,50
62,50
91,67
91,67
58,33
75,00
75,00
60,00
73,70
71,23
47,40
77,40
77,03
54,90
12,36
22,26
21,41
18,80
23,82
26,85
24,35
23,82
15,74
15,52
16,65
17,46
16,39
18,89
17,88
21,82
26,65
22,30
10,35
24,33
16,54
18,53
18,68
14,36
13,64
15,55
14,03
15,83
18,00
Grupa Z – osoby zdrowe, Grupa N – osoby z nadciśnieniem niepowikłanym,
Grupa P – osoby z nadciśnieniem powikłanym
w pełnieniu ról z powodu problemów emocjonalnych
w grupie osób zdrowych i ograniczenia w pełnieniu ról
z powodu problemów fizycznych w grupie powikłanego nadciśnienia. Na rycinach 1 i 2 przedstawiono
ocenę jakości życia w obszarze zdrowia fizycznego
z podziałem na płeć. Na rycinach 3 i 4 przedstawiono
ocenę jakości życia w obszarze zdrowia psychicznego
z podziałem na płeć.
Kobiety w grupie powikłanego nadciśnienia poniżej normy (50 punktów) oceniły funkcjonowanie
fizyczne, ograniczenia w pełnieniu ról z powodu
problemów fizycznych, ból, zdrowie ogólne, wskaźnik
sumaryczny – zdrowie fizyczne i witalność. Natomiast
mężczyźni w tej grupie, poniżej normy ocenili 2 podskale SF-36: ograniczenia w pełnieniu ról z powodu
problemów fizycznych i zdrowie ogólne. Mężczyźni
w grupie niepowikłanego nadciśnienia lepiej radzili
sobie z ograniczeniem ról z powodów emocjonalnych
i fizycznych od mężczyzn w grupie osób zdrowych.
Ponad połowa (65%) chorych z nadciśnieniem
niepowikłanym, podobnie jak osoby zdrowe (67,7%),
Hygeia Public Health 2014, 49(4): 813-819
Średnia ocena
816
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
83,2 81,06
Grupa Z (n=50)
Grupa N (n=47)
Grupa P (n=45)
75,63 74,2
49,44
47,56
56,46 58,85
64,2
59,57
46,27
43,02
Funkcjonowanie Ograniczenia roli
fizyczne (F) problemy fizyczne
Ból (P)
68,55 66,44
Zdrowie ogólne
(H)
46,26
W.S Zdrowie
Fizyczne
Obszar zdrowia fizycznego
Ryc. 1. Porównanie oceny jakości życia w obszarze zdrowia fizycznego
według kobiet
Średnia ocena
Fig. 1. Comparison of quality of life in sphere of physical health by women
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
86,63 87,26
79,01
73,22 70,49
70,66
57,91
Grupa Z (n=49)
Grupa N (n=53)
Grupa P (n=43)
66,31
54
48,11
72,63 71,37
59,57
51,65
46,6
Funkcjonowanie Ograniczenia roli
fizyczne (F) problemy fizyczne
Ból (P)
Zdrowie ogólne
(H)
W.S Zdrowie
Fizyczne
Obszar zdrowia fizycznego
Ryc. 2. Porównanie oceny jakości życia w obszarze zdrowia fizycznego
według mężczyzn
Fig. 2. Comparison of quality of life in sphere of physical health by men
Średnia ocena
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
78,5
63,25
81,5
73,67
58,51
78,19
70,6
61,48
55
73,46
64,47
57,56
68,71
54,76
45
Witalność (V) Funkcjonowanie Ograniczenia Samopoczucie W.S. Zdrowie
społeczne (S) roli - problemy
(W)
Psychiczne
emocjonalne
Grupa Z (n=50)
Grupa N (n=47)
Grupa P (n=45)
Obszar zdrowia psychicznego
Ryc. 3. Porównanie oceny jakości życia w obszarze zdrowia psychicznego według kobiet
Fig. 3. Comparison of quality of life in sphere of mental health by women
Średnia ocena
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Grupa Z (n=49)
85,46
Grupa N (n=53)
81,6
Grupa P (n=43)
66,26
60,61
51,16
88,52
78,4
63,37
76,58 76,01
76,12 73,3
62,79
61,51
59,71
Witalność (V) Funkcjonowanie Ograniczenia Samopoczucie W.S. Zdrowie
społeczne (S) roli - problemy
(W)
Psychiczne
emocjonalne
Obszar zdrowia psychicznego
Ryc. 4. Porównanie oceny jakości życia w obszarze zdrowia psychicznego
według mężczyzn
Fig. 4. Comparison of quality of life in sphere of mental health by men
określiła swój stan zdrowia jako podobny do roku
ubiegłego, a około 20% badanych w obu tych grupach
uznało, że czują się trochę gorzej. Natomiast 36,4%
chorych z grupy powikłanego nadciśnienia określiło
swój stan zdrowia trochę gorszy niż rok temu, 9,1%
dużo gorszy, a 43,2% uważało, że czują się podobnie
jak rok temu.
W grupie niepowikłanego nadciśnienia, ocena
jakości życia istotnie różniła się między kobietami
a mężczyznami w 4 dziedzinach: funkcjonowanie
fizyczne (p=0,0069), ból (p=0,0210), ograniczenia w pełnieniu ról z powodu problemów emocjonalnych (p=0,0026) i samopoczucie (p=0,0168).
W grupie powikłanego nadciśnienia istotne różnice
dotyczyły tylko dziedziny: funkcjonowanie fizyczne
(p=0,0271). W grupie osób zdrowych i nadciśnienia
niepowikłanego występują istotne różnice ze względu
na wykształcenie między oceną jakości życia we wszystkich obszarach z wyjątkiem obszaru ograniczenia
w pełnieniu ról z powodu problemów emocjonalnych.
W grupie osób z nadciśnieniem powikłanym wykształcenie istotnie wpływało na ocenę funkcjonowania
fizycznego (p=0,0001), ograniczenia w pełnieniu ról
z powodu problemów fizycznych (p=0,0098) oraz
wskaźnik sumaryczny zdrowie fizyczne (p=0,0005).
W grupie badanych z nadciśnieniem powikłanym występowało najmniej osób z wykształceniem wyższym,
a osoby z wyższym wykształceniem cechowały się wyższym poziomem jakości życia. Źródło utrzymania jest
czynnikiem istotnie różnicującym jakość życia osób
zdrowych we wszystkich obszarach poza zdrowiem
ogólnym i ograniczeniami w pełnieniu ról z powodu
problemów emocjonalnych. W grupie z nadciśnieniem
niepowikłanym źródło utrzymania jest istotne w następujących dziedzinach: funkcjonowanie fizyczne,
ograniczenia w pełnieniu ról z powodu problemów
ze zdrowiem fizycznym, ograniczenie w pełnieniu
ról z powodu problemów emocjonalnych, zdrowie
ogólne oraz wskaźniki sumaryczne zdrowia fizycznego
i psychicznego. W grupie powikłanego nadciśnienia,
w której zdecydowana większość to emeryci lub renciści, nie stwierdzono żadnych istotnych statystycznie
różnic. Osoby pracujące zawodowo cechowały się
wyższą jakością życia.
Czas trwania choroby okazał się czynnikiem
istotnie różnicującym osoby w grupie powikłanego
nadciśnienia w dziedzinie: ograniczenia w pełnieniu
ról powodu problemów emocjonalnych, samopoczucie
i zdrowie psychiczne. W grupie niepowikłanego nadciśnienia, w której zdecydowanie przeważały osoby
z krótkim czasem trwania choroby (od 1 roku do 5
lat), ten czynnik okazał się nieistotny. Wraz z czasem
trwania choroby istotnie obniżała się jakość życia
w wymiarze zdrowia psychicznego. Systematyczność
zażywania leków okazała się czynnikiem istotnie
Stachowska M, Szalbierz H, Szewczyczak M. Jakość życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze
różnicującym jakość życia osób w ocenie dwóch dziedzin: zdrowie ogólne (p=0,0194) i samopoczucie
(p=0,0251). W grupie powikłanego nadciśnienia ten
czynnik okazał się istotny tylko w dziedzinie zdrowie
ogólne (p=0,0362), gdzie wyższą, jakością życia
w tym wymiarze cechowały się osoby przyjmujące
leki prawie zawsze niż osoby zażywający leki zawsze.
Chorzy z grupy niepowikłanego nadciśnienia, którzy
zalecone leki hipotensyjne przyjmowali zawsze, wyżej ocenili samopoczucie oraz zdrowie ogólne. BMI
okazało się czynnikiem istotnie różnicującym osoby
pod względem 4 dziedzin: ograniczenia w pełnieniu
ról z powodu problemów fizycznych (p=0,0351)
i emocjonalnych (p=0,0276) w grupie osób z nadciśnieniem niepowikłanym i dziedziny: funkcjonowanie
fizyczne (p=0,0206) i zdrowie fizyczne (p=0,0168)
w grupie powikłanego nadciśnienia. Osoby z prawidłową masą ciała w tej grupie cechowały się wyższą
jakością życia od osób z otyłością ciężką.
Wykazano ujemną zależność pomiędzy ciśnieniem skurczowym a jakością życia w grupie kobiet
z nadciśnieniem niepowikłanym. Zależność dotyczyła
dziedziny: funkcjonowanie fizyczne (r=-0,4208,
p=0,0032), ból (r=-0,3887, p=0,0069), funkcjonowanie społeczne (r=-0,4226, p=0,0031), ograniczenia w pełnieniu ról z powodu problemów emocjonalnych (r=-0,2886, p=0,0492) i obydwu wskaźników
sumarycznych: zdrowie (r=-0,3491, p=0,0162) i psychiczne (r=-0,3591, p=0,0132). Podobną zależność
wykazano w grupie kobiet nadciśnienia powikłanego.
Ujemna zależność dotyczyła dziedziny: zdrowie ogólne (r=-0,3208, p=0,0316), ograniczenia w pełnieniu
ról z powodu problemów emocjonalnych (r=-0,3161,
p=0,0343) i wskaźnika sumarycznego: zdrowie
fizyczne (r=-0,3047, p=0,0418). Wykazano także
istotną statystycznie ujemną zależność pomiędzy ciśnieniem rozkurczowym a jakością życia w grupie kobiet
w dziedzinie: funkcjonowanie fizyczne (r=-0,2970,
p=0,0475), ból (r=‑0,4808, p=0,0008) i zdrowie
fizyczne (r=‑0,3321, p=0,0258), oraz w grupie
mężczyzn w dziedzinie: zdrowie ogólne(r=‑0,3109,
p=0,0424).
Dyskusja
Uzyskane wyniki potwierdziły, bo inne publikacje
z badań z użyciem tego narzędzia też o tym na pewno
mówią, że jakość życia osób chorujących na nadciśnienie tętnicze jest uwarunkowana wieloczynnikowo.
Wcześniejsze badania populacyjne wykazały, że jakość
życia osób z nadciśnieniem pierwotnym jest niższa od
osób zdrowych o 10-20% [10]. W przedmiotowym
badaniu populacja chorych z nadciśnieniem tętniczym
została podzielona na dwie grupy: nadciśnienie powikłane i niepowikłane. Przeprowadzone testy wykazały,
że jakość życia chorych z nadciśnieniem tętniczym
817
powikłanym różniła się istotnie we wszystkich jej
dziedzinach od osób zdrowych i chorych z nadciśnieniem niepowikłanym. Natomiast, jakość życia chorych
z nadciśnieniem niepowikłanym nie różniła się istotnie statystycznie od osób zdrowych. Przy tym należy
zauważyć, że w grupie niepowikłanego nadciśnienia
większość stanowiły osoby chorujące na nadciśnienie
od 1 roku do 5 lat, co mogło mieć wpływ na otrzymane wyniki badań. Interesujący jest także fakt, że
w przypadku wystąpienia powikłań nadciśnienia,
deficyt w ocenie jakości życia w poszczególnych jej
dziedzinach w porównaniu do osób zdrowych, wynosił
od 10-30% (biorąc pod uwagę otrzymane średnie).
Jakość życia kobiet zarówno zdrowych jak i chorujących na nadciśnienie tętnicze okazała się niższa
od analogicznych grup mężczyzn. Wyniki są podobne
z doniesieniami innych autorów [3, 11, 12]. Według
Klocka [3] bardziej negatywny wpływ choroby nadciśnieniowej, na jakość życia kobiet niż mężczyzn
można wytłumaczyć różnicami zależnymi od płci
w odpowiedzi układu sercowo-naczyniowego na stres.
W ostatnich latach zaobserwowano u kobiet wzrost
chorobowości i śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych. Ponadto wykazano iż kobiety gorzej od
mężczyzn radzą sobie z fizycznymi jak i psychicznymi
konsekwencjami chorób układu krążenia [13]. Gorsze
funkcjonowanie kobiet w sytuacji wystąpienia chorób
sercowo- naczyniowych tłumaczy się większymi trudnościami w diagnozowaniu tych schorzeń u kobiet,
niezależnie od różnic w jakości życia występujących
jeszcze przed wystąpieniem choroby. Badania dowodzą
[3], że ogólnie kobiety zgłaszają więcej problemów
medycznych i psychologicznych niż mężczyźni, cechuje je większa frustracja, częstsze zaburzenia snu
i przeciążenie pracą domową, co może wpływać na
obserwowane różnice w ocenie jakości życia. Wobec
takiego obrazu sytuacji istotnym wydaje się aby przy
planowaniu opieki dla tej grupy chorych szczególnie
uwzględnić kwestię prewencji psychosomatycznej.
Z analizy literatury przedmiotu wynika, że jednym z najważniejszych czynników determinujących
jakość życia osób z nadciśnieniem tętniczym jest poziom wykształcenia [3]. Zdaniem Bień [10] poziom
wykształcenia znajduje się na wysokiej pozycji (piątej)
w rankingu niezależnego wpływu na zdrowie. Z badań
[3, 14] wynika, że zarówno normotonicy jak i hipertonicy z wyższym wykształceniem cechują się wyższą
jakością życia. Wyniki przedmiotowych badań zdają
się potwierdzać tę hipotezę. Przeprowadzone testy
wykazały, że poziom wykształcenia istotnie różnicował osoby zdrowe i niepowikłanego nadciśnienia pod
względem aż siedmiu z ośmiu podskal SF-36 i dwóch
wskaźników sumarycznych: Zdrowia Fizycznego
i Psychicznego. Natomiast w grupie osób z nadciśnieniem powikłanym ten czynnik był istotny tylko
818
w dwóch dziedzinach, przy czym należy zauważyć, że
ta grupa miała jednocześnie najmniejszy odsetek osób
z wykształceniem wyższym. Zdaniem wielu autorów
[3, 12] niski poziom wykształcenia wiąże się z większą
zapadalnością i umieralnością z powodu nadciśnienia
tętniczego, oraz niższą jakością życia.
Czynnikiem wpływającym na ocenę jakości życia
respondentów jest status materialny. W grupie niepowikłanego nadciśnienia istotnie różnicował badanych
pod względem sześciu z ośmiu podskal SF-36 i obu
wskaźników sumarycznych Zdrowie Fizyczne i Psychiczne. Średnie wyniki pokazały, że osoby z dobrą
sytuacją materialną cechowały się wyższą jakością
życia. Na uwagę zasługuje fakt, że w grupie powikłanego nadciśnienia, z najniższą oceną jakości życia
najczęściej znajdowały się osoby z co najwyżej średnim
wykształceniem oraz trudną sytuacją materialną.
Taki stan rzeczy jest zgodny z doniesieniami innych
badaczy [3,12], którzy wysunęli hipotezę, iż pacjenci
z niższym poziomem wykształcenia i niskim statusem
materialnym cechują się niższą jakością życia. Ponadto
z zebranych danych w badaniu własnym wynika, że
grupa powikłanego nadciśnienia miała zdecydowaną
przewagę osób przebywających na rencie lub emeryturze, łącznie 68%. Tymczasem źródło utrzymania,
okazało się kolejnym czynnikiem istotnie różnicującym osoby zdrowe i nadciśnienia niepowikłanego aż
w siedmiu z ośmiu podskal SF-36 i obu wskaźników
sumarycznych Zdrowia Fizycznego i Psychicznego.
Z analizy średnich wynikało, że osoby pracujące zawodowo cechowały się wyższą jakością życia. Przytoczone
wyniki mogą stanowić także istotną wskazówkę przy
planowaniu kolejnych badań dla tej grupy chorych.
Czynnikiem predysponującym do wystąpienia
nie tylko nadciśnienia tętniczego, ale także cukrzycy
i zaburzeń przemiany substancji tłuszczowych jest
otyłość. Według badań [15, 16] 60% osób z nadciśnieniem tętniczym ma jednocześnie nadwagę, którą
można uznać w tym przypadku za najistotniejszą
przyczynę nadciśnienia. Z analizy danych wynika, że
osoby z otyłością niżej ocenili HRQoL we wszystkich
jej wymiarach, natomiast przeprowadzone testy wykazały, że wskaźnik masy ciała okazał się czynnikiem
istotnie różnicującym ocenę jakości życia w trzech
z ośmiu podskal SF-36 i wskaźnika sumarycznego
Zdrowie Fizyczne. Z doniesień innych autorów [3]
wynika, że otyłość wiązała się z niską, jakością życia
tylko w grupie kobiet z nadciśnieniem tętniczym
i obejmowała takie jej wymiary jak: zdrowie fizyczne,
jakość snu, życie seksualne, zdolność do codziennego
funkcjonowania oraz interakcje społeczne. Zdaniem
innych badaczy [3, 15, 17] zmniejszenie masy ciała
wydaje się mieć największe znaczenie dla poprawy
HRQoL. Ponadto wykazali, że obniżenie masy ciała
Hygeia Public Health 2014, 49(4): 813-819
o 10 kg pozwala obniżyć ciśnienie skurczowe o 20
mm Hg i rozkurczowe o 10 mm Hg, co wskazane
byłoby w przypadku obu badanych grup chorych
z nadciśnieniem tętniczym. Taki stan rzeczy wyznacza kierunek ewentualnych działań edukacyjnych
i profilaktycznych dla tej grupy chorych.
Z doniesień innych autorów [3] wynika, że jakość
życia chorych z nadciśnieniem tętniczym obniża się
wraz z czasem trwania choroby. W badaniach własnych ten czynnik okazał się istotny statystycznie
tylko w grupie powikłanego nadciśnienia. Osoby
chorujące od 6 do 10 lat i powyżej 10 lat istotnie różnili się w ocenie dziedziny Zdrowie Psychiczne i jej
podskali: Ograniczenie roli – Problemy emocjonalne
(E) i Samopoczucie (W). W grupie niepowikłanego
nadciśnienia ten czynnik nie był istotny statystycznie.
Należy jednak wyjaśnić, że w tej grupie zdecydowaną
przewagę stanowiły osoby chorujące od 1 roku do 5 lat,
co mogło mieć wpływ na wyniki badań. Zdaniem innych badaczy [za 3], obniżenie jakości życia u chorych
z nadciśnieniem tętniczym może wynikać z samego
faktu rozpoznania choroby (tzw. efekt etykietowania).
Początkowo twierdzono, że ten problem dotyczył tylko
chorych we wczesnym okresie rozpoznania, czyli do
około roku, ale badania dowiodły, że może mieć on
znaczenie nawet po kilku latach i przyczyniać się do
stałego obniżania HRQoL. Panuje pogląd, że może
wiązać się to z wyższym poziomem lęku, depresji, zamartwianiem się o własne zdrowie, a nawet wywierać
wpływ na życie najbliższej rodziny [18].
Szacunkowe dane wskazują u ok. 30% dorosłych
Polaków, u których występuje nadciśnienie tętnicze,
tylko 12% z nich ma właściwie kontrolowaną chorobę,
czyli ciśnienie nie przekracza 140/90 mm Hg [15].
Badacze [3, 4] zwracają uwagę także na to, że negatywne zjawiska związane z leczeniem mogą prowadzić
do upośledzenia w mniejszym lub większym zakresie,
jakości życia chorych, a także do braku współpracy
z lekarzem, co może wiązać się z pogorszeniem skuteczności kontroli nadciśnienia. Osoby nieleczone
hipotensyjnie odczuwają podobne dolegliwości, co
osoby leczone aktywnie, choć w znacznie mniejszym
odsetku.
Wnioski
1. Jakość życia osób chorujących na nadciśnienie
powikłane była znacznie niższa, od jakości życia
osób zdrowych i nadciśnienia niepowikłanego
we wszystkich jej obszarach. Jakość życia osób
z nadciśnieniem niepowikłanym nie różniła się
istotnie od osób zdrowych.
2. Jakość życia kobiet zarówno zdrowych, jak
i chorujących na nadciśnienie powikłane i niepowikłane, była znamiennie gorsza od jakości życia
analogicznych grup mężczyzn.
Stachowska M, Szalbierz H, Szewczyczak M. Jakość życia pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze
3. Do czynników społeczno-demograficznych istotnie różnicujących ocenę jakości życia badanych
osób należały: płeć, wiek, wykształcenie, źródło
utrzymania, sytuacja materialna. Miejsce zamieszkania okazało się czynnikiem nieistotnym.
4. Do czynników klinicznych istotnie różnicujących
ocenę jakości życia badanych osób należały: wysokość ciśnienia skurczowego i rozkurczowego,
wskaźnik masy ciała BMI, wystąpienie powikłań,
819
czas trwania choroby i systematyczność zażywania
leków hipotensyjnych.
5. W odniesieniu do chorych z nadciśnieniem tętniczym istnieje potrzeba podejścia interdyscyplinarnego w zakresie edukacji, zwalczania czynników
ryzyka powikłań sercowo- naczyniowych, poprawy skuteczności leczenia i prewencji psychosomatycznej ze szczególnym uwzględnieniem grupy
kobiet.
Piśmiennictwo / References
1. Kawecka-Jaszcz K, Klocek M. Jakość życia chorych
z nadciśnieniem tętniczym. [w:] Postępy w nefrologii
i nadciśnieniu tętniczym. Więcek A, Kokot F (red). Med
Prakt, Kraków 2002: 63-155.
2. Szewczyczak M, Stachowska M, Talarska D. Ocena jakości
życia osób w wieku podeszłym – przegląd piśmiennictwa.
Now Lek 2012, 81(1): 96-100.
3. Klocek M, Kawecka-Jaszcz K. Jakość życia osób z nadciśnieniem
tętniczym. [w:] Jakość życia w chorobach układu sercowonaczyniowego. Metody pomiaru i znaczenie kliniczne.
Kawecka-Jaszcz K, Klocek M, Tobiasz-Adamczyk B (red).
Termedia, Poznań 2006: 119-149.
4. Klocek M. Badanie jakości życia w chorobach układu sercowonaczyniowego. Nadciśn Tętn 1998, 3(2):176-184.
5. Mandecki T. Nadciśnienie tętnicze. [w:] Choroby
wewnętrzne. Poradnik Akademicki. Kokot F (red). PZWL,
Warszawa 2002: 174-186.
6. Muszalik M, Kędziora-Kornatowska K. Jakość życia
przewlekle chorych pacjentów w starszym wieku. Gerontol
Pol 2006, 4(14): 185-189.
7. Sierakowska M, Krajewska-Kułak E. Jakość życia w chorobach
przewlekłych – nowe spojrzenie na pacjenta i problemy
zdrowotne w aspekcie subiektywnej oceny. Pielęgn XXI W
2004, 2(7): 23-26.
8. Szyndler A, Gąsowski J, Wizner B, Grodzki T, Narkiewicz K.
Edukacja pacjentów – integralna część postępowania
w nadciśnieniu tętniczym. Przew Lek 2004, 7: 90-97.
9. Prejbisz A, Januszewicz A, Cendrowska-Demkow I, Kabat M.
Postępowanie z chorym z nadciśnieniem tętniczym w świetle
współczesnych zaleceń. Przew Lek 2003, 6(1): 52-62.
10. Bień B. Stan zdrowia i sprawność ludzi starszych. [w:] Polska
starość. Synak B (red). UG, Gdańsk 2002,35-76.
11. Pośnik-Urbańska A, Kawecka-Jaszcz K. Choroby krążenia
u kobiet – problem wciąż niedoceniany. Chor Serca Naczyń
2006, 3(4): 169-174.
12. Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K. Jakość
życia osób starszych z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym
na podstawie badań własnych. Pielęgn XXI W 2005, 1(9):
43-46.
13. Tobiasz-Adamczyk B. Geneza zdrowia, koncepcje i ewolucja
pojęcia jakości życia. [w:] Jakość życia w chorobach układu
sercowo-naczyniowego. Metody pomiaru i znaczenie
kliniczne. Kawecka-Jaszcz K, Klocek M, Tobiasz-Adamczyk B
(red). Termedia, Poznań 2006, 9-42.
14. Arendarczyk M i wsp. Jakość życia pacjentów z reumatoidalnym
zapaleniem stawów. Ann UMCS Sectio D Medicina 2004,
Sup, XIV, 3.
15. Jarosz M, Respondek W (red). Nadciśnienie tętnicze. Porady
lekarzy i diabetyków. PZWL, Warszawa 2006: 7-8, 36-38,
41-42, 52-53, 77-90.
16. Zielińska-Więczkowska H, Kędziora-Kornatowska K. Jakość
życia chorych z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym
w wieku podeszłym na tle uwarunkowań zdrowotnych
(cz. II). Pielęgn XXI W 2007, 2(19): 39-43.
17. Rozpoznanie i leczenie nadciśnienia tętniczego – wytyczne
American Association of Clinical Endocrinologists. Med
Prakt 2006, 7-8.
18. Pokorna-Kałwak D i wsp. Pacjent z nadciśnieniem tętniczym
w wieku podeszłym – wpływ choroby i prowadzonego
leczenia na samopoczucie chorego. Psychiatrogeriatria Pol
2008, 5(1): 37-45.