ZASADY SELEKCJI OSOBNICZEJ I POPULACYJNEJ

Załącznik do uchwały NRŁ nr 57/2005 z dnia 22 lutego 2005 r.
- Okręg PZŁ OPOLE ZASADY SELEKCJI OSOBNICZEJ I POPULACYJNEJ ZWIERZĄT ŁOWNYCH W POLSCE ORAZ
ZASADY POSTĘPOWANIA PRZY OCENIE PRAWIDŁOWOŚCI ODSTRZAŁU
Tekst jednolity z dnia 16 kwietnia 2009 r.
Stan prawny na dzień 1 maja 2009 r.
Wstęp
Zgodnie z ustawą Prawo łowieckie z 1995 r. (Dz. U. z 2002 r. Nr 42, poz. 372 i Nr 113, poz.
984 oraz z 2004 r. Nr 92, poz. 880; Nr 172, poz. 1802, Nr 173, poz. 1808) do zadań Polskiego
Związku Łowieckiego należy ustalanie kierunków i zasad rozwoju łowiectwa, zasad selekcji
populacyjnej i osobniczej zwierząt łownych.
Niniejsze zasady dotyczą zwierzyny grubej i odnoszą się do selekcji osobniczej i populacyjnej
realizowanej w ustabilizowanych zwierzostanach. Gospodarowanie zwierzyną w łowiskach
o zachwianej strukturze może odbiegać od prezentowanych zasad selekcji populacyjnej,
w okresie dochodzenia do ustabilizowania populacji.
Prowadząc nowoczesną gospodarkę łowiecką populacjami zwierząt łownych, należy stale
pamiętać, że priorytetem w jej realizacji jest, zgodnie z Ustawą m.in. konieczność utrzymywania
właściwej struktury płciowej i wiekowej oraz liczebności populacji zwierzyny dla zapewnienia
równowagi ekosystemów oraz realizacji głównych celów gospodarczych w rolnictwie, leśnictwie
i rybactwie.
Ustalając łowieckie rejony hodowlane w 1997 r. zakładano wdrożenie realizacji zasady
wielkoobszarowego planowania łowieckiego w gospodarce łowieckiej. Z całą pewnością zasada ta jest
słuszna w odniesieniu do niektórych gatunków zwierzyny grubej, takich jak: jeleń, dzik czy łoś
i w odniesieniu do nich należy ją wprowadzić do praktyki łowieckiej.
Jednym z ważnych zadań jest również przygotowanie i wdrożenie systemu organizacji
i monitoringu gospodarki łowieckiej w Polsce, które stanowić będą niezbędny element skutecznego
wdrażania uchwalonych przez NRŁ „Zasad selekcji populacyjnej i osobniczej zwierząt łownych”.
Niniejsze „Zasady99” są zasadami, które po uzupełnieniu i uszczegółowieniu
w poszczególnych okręgach PZŁ przez zespoły składające się z przedstawicieli PZŁ, wojewodów
i dyrektorów RDLP, stanowić będą szczegółowe zasady dla każdego okręgu PZŁ w zakresie selekcji
populacyjnej i osobniczej oraz kryteria odstrzału dla poszczególnych gatunków zwierzyny grubej.
Zespoły te powinny również dokonać analizy wieloletnich łowieckich planów hodowlanych
(WŁPH) i wytyczyć główne kierunki gospodarowania zwierzyną w ramach funkcjonujących do 2007 r.
WŁPH. W przypadku zaistnienia takiej potrzeby zespoły te wystąpią do właściwych dyrektorów RDLP
z wnioskami o dokonanie korekt WŁPH dla poszczególnych obwodów.
Sposób powoływania okręgowych komisji oceny prawidłowości odstrzałów samców zwierzyny
płowej i muflonów, zespołów oceniających oraz szczegółowe ustalenia w sprawie oceny i znakowania
trofeów ocenionych, określi zarządzenie Zarządu Głównego PZŁ, podobnie jak udział przedstawicieli
PZŁ w zespołach oceniających w obwodach zarządzanych przez ALP i ANR.
Przedstawione dalej „Zasady selekcji populacyjnej i osobniczej zwierząt łownych” odnoszą się,
jak zaznaczono wcześniej, do populacji ustabilizowanych. Ich ramy pozwalają na w miarę
nieskrępowane korzystanie z nich, zarówno z punktu widzenia kryteriów selekcji, jak i gospodarowania
gatunkami zwierzyny grubej w konkretnych łowiskach. Wymaga to jednak stworzenia stałego
monitoringu gospodarowania zwierzyną i jej jakości osobniczej. Umożliwi to określenie jakości
populacji w kolejnych okresach stosowania zasad, a tym samym da podstawę do rzetelnej ich oceny
w kolejnych dekadach.
JELEŃ SZLACHETNY
W populacjach ustabilizowanych należy prowadzić gospodarowanie populacjami jelenia
szlachetnego według poniższych zasad i z uwzględnieniem podanych wskaźników.
Struktura płci
Pożądana struktura płci powinna kształtować się w przedziale od 1:1 do 1:1,5 na korzyść łań.
Przyrost zrealizowany
W zależności od struktury płci, presji drapieżników, kłusownictwa i innych czynników
wpływających na ubytki, przyrost zrealizowany może kształtować się w przedziale od 10 – 30% stanu
wiosennego populacji. W uzasadnionych przypadkach np. straty wywołane przez wilki, klęski
żywiołowe, przyrost zrealizowany może wynosić mniej niż 10%.
Zagęszczenie
2
Za optymalne zagęszczenie, pozwalające na prowadzenie właściwej gospodarki jeleniem,
uważa się zagęszczenie wynoszące 15 - 35 osobników na 1000 ha powierzchni leśnej obwodu.
W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się zagęszczenie do 50 osobników na 1000 ha
powierzchni leśnej obwodu.
Struktura pozyskania
Plan odstrzału musi wynikać z rzeczywistego stanu populacji i nie może być prostym
przełożeniem wskaźników modelowych. W populacjach o zachwianej strukturze wiekowej, w grupie
jeleni – byków i przewadze osobników w I klasie, a taką sytuację obserwujemy w większości łowisk w
Polsce, należy podjąć zdecydowane kroki prowadzące do zmiany tej sytuacji.
Winno to nastąpić poprzez ochronę byków prawidłowo rozwijających się w II klasie wieku oraz
ograniczenie nadmiernego odstrzału w klasie I. Odstrzał w I klasie wieku nie może w żadnym
przypadku przekraczać 50% stanu jeleni – byków przeznaczonych do odstrzału w danym
sezonie, a tym samym niedopuszczalnym jest, aby jelenie – byki były zamiennie realizowane w
innych niż zaplanowane klasach wiekowych. Jednocześnie należy stwierdzić, że niezrealizowanie
planu odstrzału w danym sezonie jeleni – byków nie powinno skutkować w najbliższych 3 - 5 latach
sankcjami, o których mowa w art. 30 ust. 1 ustawy Prawo łowieckie.
W zależności od aktualnego w danej populacji stanu struktury wiekowej w grupie jeleni –
byków, należy w najbliższych 3 – 5 latach obniżyć odstrzał byków nawet o 30% aktualnie
realizowanego pozyskania, zarazem realizując odstrzał w grupie łań na dotychczasowym poziomie.
Przy odstrzale łań szczególną uwagę należy zwracać na rozpoznanie łani – licówki – i w
żadnym wypadku nie dokonywać jej odstrzału.
Struktura pozyskania jelenia szlachetnego winna wynosić:
a) w grupach płciowo - wiekowych:
-
byki
łanie
cielęta
30 - 40%
40 - 50%
do 30%
b) w klasach wieku byków:
-
I klasa wieku (1 – 4 poroże, 2 – 5 rok życia)
30 - 50%
-
II klasa wieku (5 – 9 poroże, 6 – 10 rok życia)
30 - 50%
-
III klasa wieku (10 poroże i powyżej, 11 rok życia i starsze)
do 20%
Kryteria oceny prawidłowości odstrzału byków jelenia szlachetnego
Klasa
wieku
Poroże
rok życia
Opis poroża
-
1 poroże
2 rok życia
-
szpicaki o długości tyk do 20 cm, tj. do średniej
długości łyżek
szpicaki o długości tyk powyżej 20 cm do 30 cm, tj. do
1,5 długości łyżek
szpicaki o długości tyk powyżej 30 cm, tj. powyżej 1,5
długości łyżek oraz szpicaki o tykach rozwidlonych
i koronne – niezależnie od długości
Ocena
O
X
XX
I klasa
wieku
II klasa
wieku
2 poroże
3 rok życia
-
ósmaki nieregularne i poniżej tej formy,
ósmaki regularne,
byki powyżej regularnego ósmaka,
O
X
XX
3 i 4 poroże
4 – 5 rok
życia
-
wszystkie byki niekoronne,
wszystkie byki jednostronnie koronne,
wszystkie byki obustronnie koronne
O
X
XX
-
wszystkie byki niekoronne i jednostronnie koronne
bez względu na masę poroża oraz obustronnie
koronne o masie poroża poniżej 3,50 kg ( ustalonej
dla okręgu),
byki obustronnie koronne o masie poroża od 3,51 kg
do 4,50 kg( ustalonej dla okręgu) ,
byki obustronnie koronne o masie poroża powyżej
5–9 poroże
6–10 rok
życia
-
O
X
3
4,50 kg (ustalonej dla okręgu) i wszystkie byki
obustronnie koronne medalowe.
-
III klasa
wieku
10 poroże
i powyżej
11 rok życia
i starsze
-
-
wszystkie byki niekoronne i jednostronnie koronne
oraz obustronnie koronne o masie poroża poniżej
4,50 kg (ustalonej dla okręgu) oraz prawidłowo
wykonany odstrzał łowny,
byki obustronnie koronne o masie poroża powyżej
4,50 kg (ustalonej dla okręgu) lecz niemedalowe
pozyskane na odstrzał selekcyjny,
byki obustronnie koronne medalowe pozyskane na
odstrzał selekcyjny.
XX
O
X
XX
Ustalenia dodatkowe
1. Za byka łownego uznaje się byka w III klasie wieku (w 11 roku życia i starszego) o prawidłowo
ukształtowanym porożu (obustronnie koronnego), o masie wieńca powyżej 4,50 kg (ustalonej dla
okręgu).
2. Za odnogę uznaje się każdy odrostek o długości powyżej 3 cm w I klasie wieku oraz powyżej 5
cm w II i III klasie wieku.
3. Pozyskanie myłkusa i szydlarza uznawane jest zawsze za odstrzał prawidłowy bez względu na
przyznaną do odstrzału klasę wieku i nie przyznaje się za nie punktów niebieskich.
4. Podawana masa poroża jest masą brutto ( wieniec z czaszką, bez żuchwy).
Selekcja łań i cieląt.
Pozyskanie łań i cieląt należy prowadzić poprzez odstrzał sztuk o masie tuszy mniejszej niż
przeciętna w rejonie hodowlanym, łań starych i późno urodzonych cieląt. Jako zasadę należy przyjąć,
że strzelając cielę z chmary, należy w pierwszej kolejności wybrać sztukę najsłabszą. Jeżeli istnieje
konieczność odstrzału łani i jej cielaka, to jako bezwzględną zasadę należy przyjąć, że w pierwszej
kolejności strzelamy cielę a ewentualnie potem łanię – nigdy odwrotnie.
SARNA
Średnie zagęszczenie sarn w łowiskach polskich wynosi obecnie 2,36 osob./100ha
powierzchni obwodów i wykazuje duże zróżnicowanie. Poniżej 2 osob./100 ha jest w 20 okręgach.
Powyżej 4 osob./100 ha w czterech okręgach. Nawet na terenie jednego okręgu zagęszczenia
wykazują znaczące różnice. Dlatego też gospodarowanie populacjami sarny wymaga od nas w
najbliższym okresie szczególnej uwagi.
Struktura płci
Pożądana struktura płci powinna kształtować się w przedziale od 1 : 1,5 do
1 : 2,5 na korzyść kóz.
Przyrost zrealizowany
Przyrost zrealizowany powinien wynosić od 10 do 30% stanu wiosennego populacji. W
zależności od tego czy w obwodzie występują duże drapieżniki, nadmierna ilość lisów, gęsta sieć dróg
lub wzmożone kłusownictwo, wielkość pozyskania powinna być ustalona na poziomie od 50% do
100% przyrostu zrealizowanego.
Zagęszczenie
Optymalne zagęszczenie powinno wynosić od 3 do 10 osob./100 ha powierzchni obwodów
(nawet do 15 szt.). Zważywszy na aktualne zagęszczenie sarny w naszych łowiskach należy uczynić
wszystko, aby w ciągu najbliższych lat doprowadzić do stanu, w którym nie będzie ono niższe od 2-3
osob./100 ha powierzchni obwodu łowieckiego.
Struktura pozyskania:
a) w grupach płciowo - wiekowych:
rogacze
kozy
koźlęta
- 40 - 50%
- 40 - 50%
- do 20% - ze wskazaniem koźląt płci żeńskiej
b) w klasach wiekowych sarn rogaczy:
I klasa (1-2 poroże; 2-3 rok życia)
- do 50%
II klasa (3 poroże i dalsze; 4 rok życia i starsze ) - dopełnia do 100%
4
Kryteria oceny prawidłowości odstrzału sarn Klasa wieku
Poroże
rok życia
1 poroże
2 rok życia
I klasa wieku
2 poroże
3 rok życia
Opis parostków
3 poroże i starsze
4 rok życia i starsze
Ocena
-
guzikarze, szpicaki, myłkusy a także
widłaki średniej długości tyk do 10 cm
O
-
widłaki o średniej długości tyk powyżej 10
cm
X
-
szóstaki
XX
-
szóstaki nieregularne i poniżej tej formy
O
-
regularne szóstaki i powyżej tej formy o
masie do 250 g (ustalonej dla okręgu)
X
-
regularne szóstaki i powyżej tej formy o
masie większej niż 250 g (ustalonej w
okręgu).
XX
nieregularne szóstaki i poniżej tej formy
oraz
regularne
szóstaki
o masie
parostków poniżej 300 g (ustalonej w
okręgu) oraz prawidłowo wykonany
odstrzał łowny,
O
regularne szóstaki lub powyżej tej formy o
masie parostków od 301 g do 350 g
(ustalonej w okręgu),
X
regularne szóstaki lub powyżej tej formy o
masie parostków powyżej 350 g
(ustalonej w okręgu).
XX
-
II klasa wieku
rogaczy
-
-
Ustalenia dodatkowe
1. Za rogacza łownego uznaje się regularnego szóstaka (lub powyżej tej formy), w wieku od
szóstego roku życia wzwyż, o masie trofeum ponad przeciętną (ustaloną dla okręgu).
2. Za selekcyjne uznaje się wszystkie myłkusy i szydlarze oraz nie przyznaje się za ich odstrzał
punktów niebieskich.
3. Zaleca się oszczędzanie szpicaków o długości tyk powyżej długości łyżek.
4. Przy ocenie prawidłowości odstrzału za odnogę uznaje się w I klasie wieku odrostek o długości
powyżej 1 cm, a w II klasie wieku – odrostek o długości powyżej 3 cm.
5. Wyznaczając średnią masę parostków w II klasie wieku w danym okręgu należy pamiętać, iż poza
średnią masą parostków w II klasie wieku, należy ustalić również wartość graniczną przy odstrzale
kwalifikowanym na dwa punkty czerwone. Wartość ta musi być większa od średniej masy
parostków w II klasie, a mniejsza od minimalnej masy parostków medalowych.
6. Podawana masa parostków jest masą brutto (parostki z czaszką bez żuchwy).
7. W przypadku uszkodzenia mechanicznego jednej tyki oceny dokonuje się na podstawie wyglądu
drugiej zakładając, że tyka uszkodzona miała taki sam kształt (zasada ta dotyczy wszystkich
samców zwierzyny płowej).
Selekcja kóz i koźląt
Należy dążyć do pozyskania jak największej liczby kóz nie prowadzących oraz sztuk
cherlawych i chorych. Należy eliminować z populacji kozy prowadzące więcej niż dwoje koźląt,
pamiętając, że w takiej sytuacji najpierw należy dokonać odstrzału koźląt.
Wśród koźląt całość pozyskania należy w zasadzie zrealizować w grupie kózek, przyjmując
jednak zasadę, że z bliźniąt w pierwszej kolejności wybieramy do odstrzału sztukę słabszą.
DZIK
Struktura płciowa
Należy dążyć do uzyskania struktury płci u dzików dorosłych w proporcji co najmniej 1:1, lub z
niewielką przewagą osobników męskich.
5
Zagęszczenie
Trudno jest wyznaczyć optymalne, czy dopuszczalne wskaźniki zagęszczenia populacji, o tym
bowiem decyduje przede wszystkim poziom szkód w uprawach rolnych limitujący możliwości
finansowe dzierżawców lub zarządców obwodów łowieckich. Z punktu widzenia ochrony lasu
zagęszczenie powinno być nawet wysokie, gdyż szkody w drzewostanach są minimalne, a dzik jest
przede wszystkim bioindykatorem zagrożenia lasu przez niektóre owady oraz w znacznym stopniu
może ograniczyć ich gradacje.
Przyrost zrealizowany
W naszych warunkach wynosi od 50 do 150% stanu wiosennego populacji (choć bardziej
poprawnym określeniem byłoby – stanu przedrozrodczego, gdyż wyproszenia zdarzają się często już
zimą). Dolny wskaźnik przyrostu dotyczy wyłącznie niektórych terenów o surowych warunkach
klimatycznych i występowaniu dużych drapieżników, tzn. przede wszystkim wilka.
Na takim samym poziomie powinno planować się wysokość rocznego pozyskania.
Podczas odstrzału należy dążyć do pozyskania przede wszystkim osobników żeńskich z
wyjątkiem loch (tj. samic w 3 roku życia i starszych).
Struktura pozyskania według grup wiekowych:
-
warchlaki
przelatki
starsze niż 2-letnie
do
40 – 60%
20 – 40%
20%
Warchlaki - to dziki w pierwszym roku życia (do ukończenia 12 miesiąca). W praktyce za górną
granicę przedziału uznaje się koniec roku gospodarczego, czyli 31 marca, choć pewna część
osobników z tej klasy może być już nieco starsza.
Przelatki - to osobniki od 13-go do 24-go miesiąca życia (z zastrzeżeniem jak u warchlaków).
Ustalenia dodatkowe
1.
Zaleca się oszczędzanie mocnych przelatków, które np. w roku nasiennym dębów i buków
mogą późną jesienią osiągnąć masę tuszy 60 – 70 kg.
2.
Konieczne jest wprowadzenie zasady oszczędzania wycinków - samców w 3-4 roku życia, które
nie mogą jeszcze prezentować prawie żadnych wartości trofeowych.
3.
W trudnych warunkach środowiska i presji wilka dopuszcza się inną strukturę odstrzału
wynikającą z rzeczywistej struktury wiekowej dzików.
4.
W rejonach o wzmożonym przyroście populacji, pozyskanie warchlaków i przelatków traktować
łącznie, tj. do 80%.
Zgodność – Podstawa prawna
Tekst jednolity z dnia 16 kwietnia 2009 r.
Stan prawny na dzień 1 maja 2009 r.
1. Uchwała NRŁ Nr 57 / 2005 z dnia 22 lutego 2005 r.
2. Uchwała NRŁ Nr 63 / 2009 z dnia 16 kwietnia 2009 r. w sprawie :
zmiany uchwały Nr 57 / 2009 NRŁ dnia 22 lutego 2005 r. w sprawie przyjęcia:
zasad selekcji osobniczej i populacyjnej zwierząt łownych w Polsce oraz zasad
postępowania przy ocenie prawidłowości odstrzału.