XIX WIEK Omówienia i materiały do nauki historii sztuki część 6

Omówienia i materiały do nauki
historii sztuki
część 6
XIX WIEK
CHRONOLOGIA SZTUKI XIX WIEKU
• ARCHITEKTURA ( style historyczne/neostyle)
•
•
•
•
•
Neoklasycyzm XVIII – XIX w.
Neogotyk XVIII – pocz. XX w.
Neorenesans XIX w.
Neobarok – Eklektyzm 2 poł. XIX w.
Secesja ok.1890 – 1918 r.
• MALARSTWO i RZEŹBA
•
•
•
•
•
•
•
1.
2.
Klasycyzm 2 poł. XVIII – ok. 1830 r.
Romantyzm kon XVIII – ok. 1850 r.
Akademizm 2 poł XIX w.
Realizm ok. 1840 – kon XIX w.
Impresjonizm 1874 – kon. XIX w.
Postimpresjonizm po 1880 r.
Modernizm od 1890 - 1914
Symbolizm
Protoekspresjonizm
Klasycyzm - neoklasycyzm
Zakresy znaczeniowe terminu klasycyzm:
(łac. classicus = wyuczony w klasie, wzorowy, pierwszorzędny)
• Zespół cech charakterystycznych dla literatury i sztuki staroż.
greckiej i rzymskiej; antyczna twórczość artystyczna.
• Kierunek w literaturze i sztuce nawiązujący do wzorów antycznych,
naśladujący sztukę starożytną grecką i rzymską.
Neoklasycyzm: kierunek literacko-artystyczny XIX-XX w.
nawiązujący do form staroż. Sztuki greckiej i rzymskiej oraz
klasycyzmu nowożytnego XVI-XVII w.; klasycyzm nowoczesny.
Zakresy terminu klasyczny:
• Odnoszący się do starożytnej kultury greckiej (szczególnie z okresu
obejmującego V-IV w. p.n.e.) i rzymskiej;
• Właściwy klasycyzmowi epok późniejszych, związany z kierunkami
mającymi charakter nawrotu do antyku, jak renesans czy
neoklasycyzm;
• Typowy, doskonały, uznany za wzór;
NURTY ARCHITEKTURY NEOKLASYCYZMU:
• Barokizujący - o odcieniu barokowym:
styl Ludwika XVI, styl stanisławowski,
• Antykizujący – erudycyjny - archeologiczny
• Palladiański – nawiązujący do twórczości architekta z XVI w.
Andrei Palladia
• Rewolucyjny (Awangardowy) – strukturalny
KLASYCYZM W ANGLII
• Nurt palladiański XVIII w.
• Styl Adamów 2 poł. XVIII w.
• Antykizujący – erudycyjny, archeologiczny 2 poł. XVIII – XIX w.
ARCHITEKCI KLASYCYZMU:
• Robert Adam [1728-1792]
• John Soane [1753-1837]
• John Nash [1752-1835]
• Robert Smirke [1780-1867]
ANGIELSKIE PREROMANTYCZNE OGRODY
KRAJOBRAZOWE XVIII W.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Wizja Arkadii
Nawiązanie do naturalnego krajobrazu
Podporządkowanie architektury naturze
Plan nieregularny, swobodny, asymetryczny
Wyeliminowanie linii prostej
Rośliny swobodnie rozrośnięte, rozmieszczone pojedynczo lub w
nieregularnych grupach jako klomby lub gaje, tworzyły kulisy dla
prospektów wewnątrz ogrodów
i na otaczający krajobraz
Malownicze, naturalnie wyglądające stawy
Wodne kaskady, strumyczki
Sztuczne ruiny
Łąki i trawniki zamiast parterów i kwietników
KLASYCYZM WE FRANCJI
• Styl Ludwika XVI – barokizujący,
• Awangardowy (rewolucyjny) - strukturalny
• Styl empire architektura klasycyzmu czasu Napoleona
ARCHITEKCI KLASYCYZMU:
• Jacques-Ange Gabriel [1698-1782]
• Jacques-Germain Soufflot [1713-1780]
• Etienne-Louis Boullée [1728-1799]
• Claude Nicolas Ledoux [1736-1806]
• Pierre Vignon [1753-1828]
• Jean Francois Chalgrin [1739-1811]
KLASYCYZM W NIEMCZECH
• Karl Gotthard Langhans [1733-1808]
• Karl Friedrich Schinkel [1781-1841]
• Leo von Klenze [1784-1864]
KLASYCYZM W POLSCE
fazy:
1. 1764-1795 – styl stanisławowski
2. 1795-1815 – po III rozbiorze i czasów napoleońskich
3. 1815-1830 – okres Królestwa Polskiego
architekci:
•
•
•
•
•
•
Dominik Merlini [1730-1797]
Szymon Bogumił Zug [1733-1807]
Jan Christian Kamsetzer [1753-1795]
Jakub Kubicki [1758-1833]
Christian Piotr Aigner [1756-1841]
Antoni Corazzi [1792-1877]
SECESJA
• secessio łac., secession franc. [odejście, oddzielenie]
• Kierunek ostatniego 10-lecia XIX w. i pierwszej dekady wieku XX;
nazwa od typowego dlań oderwania od akademickich i
historyzujących tendencji.
• Secesja choć była epizodem w historii architektury,
lecz
doprowadziła do trwałych przekształceń
w pojmowaniu roli architektury i sposobie projektowania.
• Prekursorskie znaczenie miał ruch Arts and Crafts
dążący do integracji wszystkich sztuk, ich równości, podniesienia
rangi sztuki użytkowej, odrodzenia rzemiosła i tworzenia całości
stylowo jednorodnych.
Nazwy stylu:
•
•
•
•
•
•
Art Nouveau - Anglia, Francja
Modern Style - Belgia
Style 1900
Jugendstil - Niemcy
Secessionsstil, Secession - Austria
Modernismo, Arte Modernista - Hiszpania, Włochy
ARTYŚCI SECESYJNI:
Architekci:
• Hector Guimard (Francja)
• Victor Horta (Belgia)
• Antonio Gaudi (Hiszpania)
• Joseph Maria Olbrich (Austria)
• Otto Wagner (Austria)
• Charles Rennie Mackintosh (Szkocja)
• Louis Sullivan (Stany Zjednoczone)
Sztuki zdobnicze:
• Émile Gallé
• Renè Lalique
• Louis Comfort Tiffany
• Alphonse Mucha
CECHY ARCHITEKTURY SECESYJNEJ
• Secesja stanowiła próbę stworzenia nowego stylu
bez odniesienia do historii, wyłącznie na podstawie motywacji
estetycznej.
• Poza czołowymi architektami, wyznaczającymi rozwój kierunku, styl
ograniczał się zasadniczo do zdobnictwa, sprawy funkcji i
konstrukcji pozostawiając inżynierom budowlanym.
• Ornament secesyjny miał nie tylko podkreślać konstrukcję i
tektonikę budynku, stanowił także symboliczne przedstawienie
jego funkcji.
• Bogata ornamentyka na całej powierzchni ścian zewnętrznych.
Ornament obejmował także detale wykończenia budynku - klamki,
balustrady schodów.
• Elewacje o ciągłej i płynnej powierzchni.
• Zamiłowanie do miękkich, falujących linii.
TEMATY MALARSTWA NEOKLASYCYSTYCZNEGO
• Sceny przedstawiające wzniosłe epizody głównie
z historii starożytnej Grecji i Rzymu.
• Sceny alegoryczno-heroiczne w kostiumie
antycznym [mitologia].
• Tematy o wydźwięku moralizatorsko-dydaktycznym związane z
wydarzeniami historycznymi i ideologią oświecenia.
• Apoteoza i apologia Napoleona jako wodza
i cesarza.
CECHY MALARSTWA KLASYCYZMU:
• Statyczne kompozycje, oparte na klarownych podziałach z
podkreślaniem osi i zazwyczaj zamknięte.
• Prymat rysunku na kolorem, barwy stonowane.
• Inspiracje sztuką antyczną i renesansem; idealizacja.
• Patos, teatralizacja, wyrazista gestykulacja.
• Czytelny dydaktyzm i alegoryczność przedstawień.
MALARZE OŚWIECENIA:
•
•
•
•
•
•
William Hogarth
Thomas Gainsborough
Joseph Wright of Derby
Jean-Baptiste-Siméon Chardin
Marceli Bacciarelli
Bernardo Bellotto zw. Canaletto
MALARZE KLASYCYZMU:
•
•
•
•
•
Jacques-Louis David
François-Pascal-Siméon Gérard
Antoine-Jean Gros
Jean-Auguste-Dominique Ingres
Antoni Brodowski
RZEŹBIARZE KLASYCYZMU:
• Antonio Canova
• Bertel Thorvaldsen
• Jakub Tatarkiewicz
Jacques Louis David,
Stanisław Kostkanie
Potocki;
1781 być wielką szkołą dla malarzy
„Starożytność
przestała
nowoczesnych i źródłem, z którego czerpią piękno swej sztuki.
Staramy się naśladować wielki charakter koncepcji starożytnych,
czystość ich rysunku, wyraz postaci i grację form.”
Jacques-Louis David
„Moimi ideałami są zawsze Rafael, jego epoka, dawni mistrzowie,
a przede wszystkim boscy Grecy.”
„Kolor dorzuca do malarstwa zdobności, ale jest on jedynie damą do
towarzystwa, albowiem sprawia on tylko to, że prawdziwe
doskonałości sztuki stają się wdzięczniejsze.”
Jean-Auguste-Dominique Ingres
1.
•
•
•
•
•
Jacques Louis David,
Przysięga Horacjuszy, 1784
KOMPOZYCJA
Prostokąt poziomy
Kompozycja wielofiguralna we wnętrzu
Kompozycja zamknięta, statyczna
Oparta na trójkącie, osiowa, symetryczna
Wyodrębnione centrum, tożsame z
centrum treściowym – samotna postać
starszego mężczyzny; kompozycja
zrównoważona
• Kompozycja trójdzielna - postaci ujęte w 2
zwarte grupy: mężczyzn i kobiet
• Kompozycja dośrodkowa, wieloplanowa
• Przestrzeń wykreślona za pomocą
perspektywy zbieżnej, centralnej z płytkim
pierwszym planem
• Linia horyzontu lekko obniżona
2. ŚWIATŁOCIEŃ
• Źródło światła poza obrazem
• Światło nieokreślone
• Padające z lewej strony
• Równomierne rozłożenie świateł
• Kontrast jasnego pierwszego planu z
mrokiem planu drugiego
• Światłocień wyrazisty, twardy - rzeźbiarski
Jacques-Louis Dawid, Przysięga Horacjuszy, 1784
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
3. KOLORYSTYKA
Szeroka gama barwna, dominują
żółcienie, brązy, ugry, szarości, biele,
czerń
Dominują barwy ciepłe
Barwy stonowane, ciemne
Akcenty barwne – czerwień strojów
Delikatne kontrasty temperaturowe
Barwy lokalne
Kolorystyka podporządkowana
rysunkowi
4. EKSPRESJA
Precyzja rysunku – głównego środka
wyrazu
Staranne wykończenie szczegółów
Gładka powierzchnia
Inspirowanie sztuką antyczną:
nawiązania do reliefów i rzeźb
antycznych, izokefalia
Idealizacja postaci
Wyraziste gesty i mimika twarzy
Teatralizacja sceny
Nastrój podniosły, patetyczny
Bertel Thorvaldsen,
Pomnik Mikołaja Kopernika w Warszawie,
1830
CECHY FORMY:
• Rzeźba całopostaciowa,
monumentalna (pomnikowa)
• Wolnostojąca, na wysokim
prostokątnym cokole i
kilkustopniowym podwyższeniu
• Rzeźba statyczna, zwarta
• Postać siedząca, ubrana w
długą szatę o łagodnych,
podkreślających części ciała
fałdach
• Figura upozowana z wysuniętą
lekko jedną nogą, trzymająca w
rękach przyrządy
astronomiczne
• Przeznaczona do oglądania z
przodu i z boku
• Gładka, niezróżnicowana
faktura
• Nawiązująca do antycznych
przedstawień siedzących
filozofów
• Odlana z brązu
NEOKLASYCYZM/ROMANTYZM
•
•
•
•
•
Racjonalizm/religijność, duchowość, uczuciowość
Obiektywizm/indywidualizm
Uniwersalizm/poczucie narodowe, propagowanie rodzimości
Gloryfikacja człowieka/uwielbienie natury
Akceptacja zastanej rzeczywistości/ bunt i niezależność, ucieczka
w świat fantazji i egzotyki, zwrot ku przeszłości.
ROMANTYCZNE UCIECZKI:
•
•
•
•
W czasie – ku średniowieczu;
W przestrzeni – na wschód, tam gdzie nie ma cywilizacji europejskiej;
Od rozumu i wiedzy – ku irracjonalizmowi i uczuciu;
Od ustalonego porządku rzeczy – ku swobodzie i wolności.
CZTERY PODSTAWOWE TYPY ROMANTYZMU:
•
•
•
•
Romantyzm
Romantyzm
Romantyzm
Romantyzm
poetycki, wizyjny, odkrywający nową mitologię.
kontemplacyjny.
barokowy.
nazareński – historyzujący.
CECHY MALARSTWA ROMANTYZMU:
• Kompozycje dynamiczne, oparte na kontrastach, wykorzystujące
skosy, przekątne i łuki.
• U większości artystów prymat koloru nad precyzyjnym rysunkiem;
nieraz improwizacyjna technika malarska, z impastami i duktami.
• Emocjonalizm, eksponowanie uczuć; subiektywizm w ujmowaniu
tematu, silna ekspresja przedstawienia.
• Wykorzystywanie wyobraźni, fantazja, wizjonerstwo.
• Podziw dla natury, często ukazującej własne emocje artysty.
• Inspiracje ludowością i literaturą (zwłaszcza Szekspirem i Dantem
Alighieri).
• Wrażliwość historyczna, ukazywanie wątków rewolucyjnych i
narodowowyzwoleńczych.
EUGÉNE DELACROIX:
„Wykonanie w malarstwie powinno być zawsze podobne do improwizacji[...]”
„Malarze, którzy nie są kolorystami, zajmują się kolorowaniem rysunków,
a nie malarstwem. Kolor w malarstwie (chyba, że ktoś robi obraz
jednobarwny) jest jednym z zasadniczych elementów, podobnie jak
światłocień, proporcje i perspektywa. Koloryści, których dzieła zawierają
wszystkie elementy malarstwa, powinni od samego początku i jednocześnie
ustalić to wszystko, co jest właściwe i istotne dla ich sztuki, modelować
kolorem jak rzeźbiarz gliną, marmurem czy kamieniem.”
MALARZE:
• Johann Heinrich Füssli
• William Blake
• Francisco Goya
• Théodore Géricault
• Eugéne Delacroix
• Piotr Michałowski
• John Constable
• Joseph Mallord William Turner
• Caspar David Friedrich
• Friedrich Overbeck (członek grupy Nazareńczyków)
MODELE PEJZAŻU ROMANTYCZNEGO
„Malarstwo również jest nauką i powinno być uprawiane tak, jak
badanie praw natury. Dlaczego tedy nie mielibyśmy traktować
malarstwa pejzażowego jako gałęzi filozofii przyrody, gdzie obraz
spełnia rolę eksperymentu.”
John Constable
• Postawa trzeźwego, rzeczowego obserwatora
• Krajobraz topograficzny
• Meteorologiczny stosunek do natury, obserwacja ruchu powietrza,
oświetlenia i temperatury
• Badanie współzależności światła i koloru, zmienności atmosfery i
oświetlenia
• Rozjaśnienie palety - migotliwy połysk świateł nazwany śniegiem
Constable’a
• Malował w dwóch wersjach:
1. szkicowej [szkiców nie sprzedaje]: „nie mam nic naprzeciwko
sprzedaży zboża, ale nie pola na którym rośnie”
2. wykończonej - akademickie opracowanie każdego szczegółu.
John Mallord William Turner
• Wizjoner przedstawiający wielki teatr kosmosu poprzez wizję światła i
koloru.
• Podniósł pejzaż do rangi uniwersalnego wątku malarskiej
wypowiedzi.
• Ewolucja jego malarstwa zmierza w kierunku ukazywania
przestrzeni, ruchu, obecności wydarzenia niż wydarzenia samego.
• Rozproszone formy stają się wirującym ruchem; odrealnione motywy
roztapiającą się w świetlistej atmosferze.
Caspar David Friedrich
• Panteistyczny stosunek do natury, symbolicznej księgi boskiego
objawienia, równorzędnej z biblią.
• Pejzaż o ukrytej symbolice – mistycyzm przyrody i losu ludzkiego,
kosmiczne symbole nieskończoności, trwania i pamięci.
• Człowiek wobec losu, czasu i śmierci, w obliczu potęgi i bezmiaru
natury, jej wielkości, siły, świętości, widzianej ze szczytów gór i
bezkresu morza.
• Romantyczny nastrój tajemniczości i smutku.
NAZAREŃCZYCY (od 1818 r.)
Ugrupowanie malarzy niemieckich i austriackich doby romantyzmu.
Program odnowy sztuki opierającej się na religii, propagującej
malarstwo monumentalne, przesycone treściami moralnymi,
realizowane zespołowo na wzór dawnych bractw. Religijno-mistyczny
charakter ugrupowania - sztuka najbliższa przeżyciu religijnemu,
inspirowana malarstwem wczesnego renesansu.
BIEDERMEIER (niem. Biedermeier)
styl w sztuce, literaturze, muzyce i architekturze wnętrz, rozwinięty w
Europie Środkowej, głównie w Niemczech i Austrii oraz w krajach z tego
kręgu kultury w okresie pomiędzy 1815 (Kongres wiedeński) a rokiem
1848 (Wiosna Ludów). Głównym założeniem stylu było stwierdzenie, że
jest to sztuka mieszczan dla mieszczan. Najbardziej wyraziście i
powszechnie przejawiał się we wzornictwie wyposażenia wnętrz,
sprzętów domowych, w tym w meblach.
Malarstwo tego nurtu stanowi pochwałę życia mieszczańskiego,
intymności, skromności, cnót moralnych i religijnych. Cechuje je
realizm, dokładność w odwzorowaniu przedstawianego świata, staranne
wykończenie szczegółów, gładka powierzchnia.
Francisco Goya, 3 maja 1808 r. rozstrzelanie powstańców madryckich, 1814
1. KOMPOZYCJA
• Prostokąt poziomy
• Kompozycja wielofiguralna w
pejzażu nocnym (nokturn)
• Kompozycja wieloplanowa z
wyeksponowanym planem
pierwszym
• Postaci nie wyodrębnione
stanowią zwarte grupy
• Kompozycja dynamiczna, oparta
na skosach i łukach
• Kompozycja skomplikowana,
asymetryczna
• Centrum kompozycyjne stanowi
postać jasno oświetlonego
mężczyzny po lewej
• Kompozycja dośrodkowa –
kulisowa
• Przestrzeń zasugerowana
perspektywą malarską
Francisco Goya, 3 maja 1808 r. rozstrzelanie powstańców madryckich, 1814
3. KOLORYSTYKA
• Szeroka gama barwna
• Tonacja barwna ciemna,
stonowana, ciepła
• W obrębie motywu dominującego
– barwy nasycone intensywne; w
tle barwy wygaszone, mroczne
• Akcenty barwne: czerwienie,
żółcień, biel
4. EKSPRESJA
• Najważniejszym środkiem wyrazu
jest plama barwna i intensywny
światłocień
2. ŚWIATŁOCIEŃ
• Widoczne dukty i wyraźna faktura
• Wyodrębnione źródło światła w
• Gwałtowna gestykulacja i mimika
twarzy powstańców
centrum obrazu (latarnia)
przeciwstawiona statyce i
• Światło punktowe oświetlające postaci
anonimowości żołnierzy
rozstrzeliwanych
• Silna ekspresja, nastrój
• Silne kontrasty światłocieniowe
dramatyczny, przerażenia, grozy
• Dominują silne płaszczyzny cieni na
• Deformacja twarzy,
pierwszym planie i mrok nieba w tle
zindywidualizowanie typów ludzi
- elementy realizmu
• Modelunek malarski bogaty, barwny
Eugene Delacroix, Wolność wiodąca lud na barykady, 1830
1. KOMPOZYCJA
• Prostokąt poziomy
• Kompozycja wielofiguralna w
otwartej przestrzeni miasta
• Kompozycja wieloplanowa z
dominującym planem pierwszym
• Kompozycja otwarta, dynamiczna,
osiowa
• Kompozycja piramidalna (oparta na
trójkącie równobocznym)
• Postacie tworzą zwartą grupę
• Wyraźne centrum kompozycyjne
(kobieta unosząca trójkolorowy
sztandar)
• Przestrzeń oddana za pomocą
perspektywy powietrznej
2. ŚWIATŁOCIEŃ
• Źródło światła poza obrazem
• Światło naturalne padające z lewego
górnego rogu
• Silne kontrasty światła i cieni
• Najjaśniejszą częścią obrazu jest
chmura za centralną postacią
• Światłocień wyrazisty, malarski
Eugene Delacroix, Wolność wiodąca lud na barykady, 1830
3. KOLORYSTYKA
• Szeroka gama barwna
• Dominują barwy ciepłe, stonowane:
żółcienie, ugry, szarości, czerń, biel,
błękit
• Kontrasty temperaturowe
• Akcenty czerwieni i błękitu
4. EKSPRESJA
• Mimo ograniczenia gamy barw kolor
jest podstawowym środkiem wyrazu
• Malowany szerokimi pociągnięciami
pędzla, bez starannego wykańczania
szczegółów
• Nastrój pełen patosu, uniesienia,
ekspresji
• Wprowadzenie postaci alegorycznej
w krąg postaci realnych
• Postacie zróżnicowane ukazują
typowe cechy przynależności do
klasy społecznej (inteligent,
robotnik)
• Twarze i gesty postaci wyrażają
emocje
AKADEMIZM to kierunek w sztuce europejskiej rozwijający się
•
•
•
•
od połowy XIX wieku, przede wszystkim w malarstwie i rzeźbie.
Polegał na odwoływaniu się do zasad i ideałów sztuki antycznej oraz
renesansowej, a także naśladowaniu dzieł uznanych za doskonałe,
preferujący tematykę historyczną, religijną i mitologiczną.
Propagowany głównie przez Akademie Sztuk Pięknych.
Potocznie: konwencja artystyczna, odznaczająca się konwencjonalną
poprawnością formy przy jednoczesnym odrzuceniu spontanicznej
ekspresji. Dzieła akademików stawały się demonstracją
artystycznych ideałów burżuazyjnego społeczeństwa, unikającego
sztuki „niebezpiecznej społecznie” czy poszukującej nowych środków
wyrazu, lecz oczekującego sztuki łatwej w odbiorze, odwołującej się
do usankcjonowanych historycznie wzorów opartych na dokonaniach
wielkich mistrzów z dawnych epok i utrwalającej ład i moralność
wyznawaną przez XIX wieczne społeczeństwa.
Przedstawiciele:
Thomas Couture
Alexandre Cabanel
William Adolphe Bouguereau
Henryk Siemiradzki
NURT HISTORYZMU W MALARSTWIE POLSKIM
•
•
•
•
•
Artur Grottger
Romantyczno-realistyczne cykle kartonów rysunkowych
opowiadające o wydarzeniach Powstania Styczniowego 1863 roku
i jego skutkach dla Polaków po klęsce zrywu:
Warszawa I 1861 [7 prac]
Warszawa II 1862 [7 prac]
Polonia 1863 [9 prac]
Lituania 1864-66 [6 prac]
Wojna 1866-67 [11 prac]
• Łączy poetycki symbolizm z epicką narracją kreując bohaterów
zarazem typowych i idealnych.
• Poromantyczny sentymentalizm spotyka się z symbolizmem,
klasyczna alegoria z reportażowym weryzmem. Elegijno-liryczny
nastrojowy patos.
• Przyczynił się do stworzenia zespołu polskich mitów i stereotypów
patriotyczno - martyrologicznych, wciąż ożywających w chwilach
zagrożeń.
•
•
•
•
Jan Matejko
Nowy sens malarstwa historycznego, które przestało być pouczającą
rekonstrukcją czy wzruszającą ilustracją przeszłych zdarzeń, a stało
się historiozoficzną wizją dziejów Polski, zwłaszcza przyczyn utraty
niepodległości, ujętą w sugestywną, pełną ekspresji, widowiskową
formę.
Płótna układają się w wielki cykl historyczny, chrześcijański
moralitet o winie i pokucie, który „zawładnął” zbiorową wyobraźnią
historyczną Polaków, kształtując wizję zdarzeń z przeszłości i ich
bohaterów.
Matejko łączy w obrębie jednego obrazu różne epizody z segmentów
historycznego czasu, kreuje własne fakty historyczne, dąży do
ukazania całokształtu dziejowego wypadku. Ujawnia przyczyny i
skutki obrazowanego faktu, w jednej scenie scala ludzi i zdarzenia
kosztem historycznej wierności.
Obrazy, nieraz wbrew intencjom malarza, traktowane były jako
źródło „pokrzepienia serc” po powstaniu styczniowym.
„Sztuki od miłości Ojczyzny oddzielić nie wolno[...] jest w miłości
Boga z miłością kraju złączona.”
CYKL HISTORYCZNY JANA MATEJKI
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Stańczyk 1862
Kazanie Skargi 1864
Rejtan 1866
Unia Lubelska 1869
Batory pod Pskowem 1872
Bitwa pod Grunwaldem 1879
Hołd Pruski 1882
Sobieski pod Wiedniem 1883
Kościuszko pod Racławicami 1888
Konstytucja 3 maja 1791 roku 1892
REALIZM,
•
•
•
•
•
•
kierunek w malarstwie europejskim drugiej połowy XIX
wieku; zapoczątkowany we Francji, szybko został podchwycony na całym
kontynencie. Obrazy realistyczne to głównie sceny rodzajowe z życia
prostych ludzi, namalowane przy pomocy uproszczonych środków wyrazu, o
spokojnej palecie i kompozycji. Po francuskiej rewolucji w 1848 roku, wielu
malarzy odwróciło się od romantyzmu i akademizmu poszukując nowych
tematów inspirowanych rzeczywistością XIX wieku. Po raz pierwszy terminu
"realizm" jako określenia kierunku malarskiego użył francuski artysta
Gustave Courbet w 1855 roku.
Najważniejsze postulaty kierunku:
odejście od romantycznej inspiracji wyobraźnią,
rezygnacja z akademickiego idealizowania tematu malarskiego.
przedstawianie niezakłamanej rzeczywistości dostępnej przeciętnemu
człowiekowi (żadnych boginek i aniołów!),
zaakcentowanie życia zwykłych ludzi, ich problemów, pracy i trosk (niektórzy
malarze byli bliscy programowi socjalistów),
Zobrazowanie współczesnej rzeczywistości: dokonań techniki, osiągnięć
nauki, zmian stylu życia,
uproszczenie kompozycji płótna, rezygnację z ozdobników, przesadnie
żywych kolorów i promiennego oświetlenia.
Nic nie przedstawia programu realistów lepiej niż buńczuczne słowa
Courbeta: "Pokażcie mi anioła, to go namaluję!„.
BARBIZOŃCZYCY (ok.1830-1870)
•
•
•
•
•
Ugrupowanie malarzy francuskich uprawiających malarstwo
pejzażowe.
Koncepcja malarstwa pejzażowego opartego na bezpośrednim
studium natury (malowanego w plenerze) – realizm.
Intymny, nastrojowy pejzaż – oddający zjawiska zachodzące w
naturze w sposób swobodny, bez akademickiego wykończenia obrazu
w pracowni.
Przedstawiciele:
Théodore Rousseau
Jean François Millet (wspólnie wystawiał z barbizończykami)
PIERIEDWIŻNICY (od1870)
(Towarzystwo Objazdowych Wystaw Artystycznych) – rosyjska grupa
artystyczna, powstała w 1870 w Petersburgu. Stowarzyszenie miało
na celu popularyzację sztuki realistycznej, przepojonej dążeniami
postępowymi. Tematyką prac były pejzaże, malarstwo historyczne,
sceny rodzajowe i portrety, ukazywana była ciężka dola ludu i
zacofanie Rosji.
Przedstawiciel:
• Ilia Riepin
„SZKOŁA” MONACHIJSKA
• Polska kolonia artystyczna w Monachium od lat 60-tych XIX wieku
[w 1873 przebywa około 70 artystów reprezentujących nurty
akademizmu, historyzmu i realizmu]
• Wśród artystów grupa malarzy realizujących program realizmu,
których określa się jako „monachijczków”
Przedstawiciele:
Józef Brandt, Stanisław Witkiewicz, Maksymilian i Aleksander
Gierymscy, Józef Chełmoński, Alfred Wierusz-Kowalski, Adam
Chmielowski.
• Cechy:
 Realistyczna ścisłość obserwacji, uwrażliwienie na grę światła i barw,
wartości luministyczne.
 Przewaga motywów pejzażowych; zaczerpnięte z codziennego życia
sceny rodzajowe ukazujące rzeczywistość miejską oraz realia życia na
wsi.
 Sceny z powstania styczniowego ukazane realistycznie, bez
romantycznej symboliki.
 Nastrojowe nokturny – sceny nocne.
NATURALIZM (fr. naturalisme)
• Nurt w literaturze i sztuce zmierzający do wiernego, niemal
fotograficznego naśladownictwa natury, mający na celu ukazanie
natury w pierwszej fazie rozwoju. Traktowany jest często jako
bardziej zawansowaną, rozwiniętą postać realizmu.
• Powstał we Francji w drugiej połowie XIX wieku, gdzie jego głównym
propagatorem i teoretykiem był pisarz Emil Zola.
• Głównym założeniem naturalizmu było wierne naśladowanie
rzeczywistości oparte na jej dokładnej obserwacji bez ukrywania jej
mrocznych aspektów. Często uwypuklano skrywane strony życia,
traktowane jako tematy „tabu”: przemoc, wyzysk, prostytucję.
• Wśród założeń naturalizmu istotną rolę odgrywała idea „obnażania”
ukrytych mechanizmów społecznych i procesów ekonomicznych,
prowadzących do wynaturzeń w życiu współczesnym, których
ukazanie miało prowadzić do ich przezwyciężenia.
• Malarską realizacją założeń naturalizmu jest twórczość Edwarda
Maneta z lat 60-tych XIX w. (przed impresjonizmem).
IMPRESJONIZM (łac. impressio 'odbicie', 'wrażenie')
• Kierunek w sztuce, który został zapoczątkowany przez grupę
paryskich artystów w drugiej połowie XIX wieku.
• Osiem paryskich wystaw w latach 1874-1886 zaowocowało
zerwaniem nowej sztuki z akademizmem obowiązującym w II połowie
tego stulecia.
• Za początek impresjonizmu uznaje się I wystawę grupy artystów
zorganizowaną w atelier fotograficznym Nadara w 1874 roku.
• Nazwa kierunku została ironicznie nadana przez krytyka sztuki oraz
dziennikarza Louisa Leroy i pochodzi od tytułu obrazu Claude'a
Moneta Impresja, wschód słońca.
Członkowie grupy impresjonistów:
• Claude Monet
• Pierre-Auguste Renoir
• Alfred Sisley
• Camille Pissarro
• Édouard Manet
• Berthe Morisot
Cechy impresjonizmu:
• Czysto zmysłowe przekazywanie widzenia rzeczywistości uchwyconej
w zmieniających się, ulotnych, zależnych od czynników
atmosferycznych i pory dnia lub roku stanach.
• Głównym źródłem barwy jest światło, barwy przedmiotów ulegają
ciągłym zmianom w zależności od kąta padania światła i jego
natężenia.
• Stosowanie barw czystych, unikanie barw złamanych – neutralnych,
akademickich „sosów”.
• Ukazanie rzeczywistości w sposób jaki „widzi” je ludzkie oko,
zredukowanej do barwnych powierzchni przedmiotów, przed ich
„rozpoznaniem” w mózgu.
• Lekkie szkicowe nakładanie farb, zacieranie konturu i bryłowatości
przedmiotów, budowanie płaszczyzn kolorem i światłem.
• Kadrowanie inspirowane fotografią oraz drzeworytem japońskim.
Impresjoniści dążyli do „naturalistycznego” odwzorowania
postrzegania świata przez człowieka, lecz w rezultacie zainicjowali
oddalanie się malarstwa nowoczesnego od iluzjonistycznego
imitowania rzeczywistości.
POSTIMPRESJONIZM
sztuka po impresjonizmie
•



•
•
•
•
•
•
Termin nieprecyzyjny i niejednoznaczny
Termin określający różnorodność zjawisk w sztuce francuskiej 18861905 będących bezpośrednim następstwem impresjonizmu, lecz w
różnym stopniu przeciwstawiającym się jego założeniom i praktyce:
odrzucenie zainteresowania naturalistycznym oddaniem światła i
koloru;
uwolnienie obrazu od naśladownictwa natury [mimesis];
nacisk na autonomiczność dzieła malarskiego ;
Wszelkie kierunki kolorystyczne dla których pierwowzorem była
jasna gama barwna impresjonistów.
Przedstawicielami tej formacji są:
Paul Cézanne,
Georges Seurat,
Paul Gauguin,
Vincent van Gogh,
Henri Toulouse-Lautrec
Trzy drogi przekroczenia impresjonizmu:
•
•
•
Zwiększenie dyscypliny kompozycji i konstrukcji przez „odtworzenie”
przedmiotów i form utraconych w impresjonistycznych mgławicach.
Paul Cézanne i Georges Seurat.
Zwiększenie zainteresowania dekoracyjną rolą obrazu akcentując
linearny kontur i intensywną plamę barwną.
Tendencja Paula Gauguina i jego następców.
Droga prowadząca do naładowania malarstwa ekspresją,
dramatyzmem, gwałtownym wyrazem treści psychicznych.
Vincent van Gogh i Henri de Toulouse Lautrec.
Te trzy postawy charakteryzują dzieje sztuki francuskiej na
przełomie XIX i XX, z nich wyszły wszystkie zasadnicze kierunki
rozwojowe sztuki XX.
• Kolor kształtuje, buduje formę. Georges Seurat, Paul Cézanne.
• Kolor jest czynnikiem dekoracyjnym. Wyraża stany duchowe,
ponadzmysłowe. Kolor ma znaczenie symboliczne. Paul Gauguin.
• Kolor ma znaczenie ekspresyjne. Wyraża stany emocjonalne. Vincent
van Gogh
Przejście od przezroczystości powierzchni obrazowej
do autonomii formy
Leone Battista Alberti [1404-1472]
Traktat o malarstwie (De pictura) 1436
Obraz jest jak okno, przez które widać historie, które ma przedstawiać.
Maurice Denis [1870-1943]
Artykuł „Definition du neo-traditionisme” w Art et Critique 1890
Należy pamiętać, że obraz, zanim stanie się koniem bojowym, nagą
kobietą czy jakąkolwiek inną anegdotą, stanowi zasadniczo płaską
powierzchnię pokrytą kolorami dobranymi według określonego porządku.




Zamiast odtwarzania/przedstawianie - wyrażanie:
stanów ducha [duchowości, sensu istnienia, bytu, idei tworzących
świat]
stanów emocjonalnych, psychicznych
mistycznych i filozoficznych spekulacji intelektualnych zawierających
się w poszukiwaniu istoty uniwersum
wyrażanie idei przez symbol bez znaku i alegorii poprzez formę,
plamę barwna i linię.
NEOIMPRESJONIZM
• Dywizjonizm - rozdzielenie, podział
Teoria estetyczna - metoda malarska. Analityczne podejście do
budowy obrazu w oparciu o prawa fizjologii i psychologii widzenia
oraz teorii barw. Rozbijanie plamy barwnej na małe regularne punkty
czystego pigmentu, by mogły się „zmieszać” w oku patrzącego.
• Pointylizm – kropka. Technika malarska polegająca na malowaniu
obrazu drobnymi punktami nanoszonymi pędzlem.
Przedstawiciele:
• Georges Seurat
• Paul Signac
• Henry Edmond Cross
SYNTETYZM
• Poszukiwania plastycznego odpowiednika -syntetycznego znaku symbolu zewnętrznej warstwy rzeczywistości.
Pokazanie idei sprowadzonej do podstawowych elementów.
• Prostota kompozycji, eliminowanie szczegółów, wyciszanie
kontrastów na rzecz harmonii dekoracyjnej, unikanie niespokojnych
efektów w gestach i pozach, antyiluzjonizm, dążenie do idealnej
równowagi.
• Sylwetowe traktowanie kształtu ujętego w mocny kontur tworzący w
obrębie kompozycji przegrody między barwnymi polami: kluazonizm
(cloisonizm) [fr. cloisonné (przepierzenie, przegroda), nazwa techniki
zdobniczej: emaliowania komórkowego].
WYZWOLENIE OD WZORÓW NATURY:
• Rysunek poddany zasadom dekoracyjności.
• Barwy lapidarnie podkreślają treść i klimat kompozycji.
• Syntetyzowanie form:
uproszczenie, zwartość, rytmiczność, monumentalizm
• Nie naśladowanie, ale deformacja sprowadzająca każdy przedmiot do
ogólnego znaku:
nie dosłowność, ale sugerowanie doznań, nastrojów, znaczeń
•
•
•
•
•
Przedstawiciele:
Paul Gauguin
Malarze z grupy Pont-Aven:
Władysław Ślewiński
Malarze z grupy nabistów:
Paul Serusier
Maurice Denis
Felix Vallotton
PROTOEKSPRESJONIZM – tendencja w malarstwie końca
XIX w. polegająca na eksponowaniu stanów emocjonalnych
artysty w obrazie poprzez deformację i intensywne barwy,
wyprzedzająca pojawienie się awangardowego kierunku w
sztuce XX w.
Przedstawiciele:
• Vincent van Gogh,
• Henri de Toulouse Lautrec,
• Edward Munch
Vincent van Gogh
NIEOGRANICZONE WYZWOLENIE EKSPRESJI UCZUĆ
• Osobowość impulsywna, gwałtowna, wnosi do sztuki najwięcej
elementu emocji i intuicji.
• Malarstwo odważne, ekspresyjnie deformujące, zuchwałe w
zestawieniu barw o niespotykanej intensywności, całkowicie
oderwane od wzorów natury.
• Kolor: rysuje, modeluje, ustala rytm, określa proporcje i stosunki
przestrzenne.
• Dramatyczne rozedrganie barw i linii konturowych przedmiotów.
• Teoria koloru sugestywnego:
„Próbowałem za pomocą czerwieni i zieleni odzwierciedlić
przerażające namiętności ludzkie”
(Vincent van Gogh)
• KOMPOZYCJA:
• Prostokąt pionowy
• Kompozycja zamknięta, wyważona, z
tendencją do dynamicznej (nachylenia
pionów, wielokierunkowy dukt pędzla)
• Dominantę stanowi gotycki kościół
• Linia horyzontu w połowie wys.
obrazu
• Perspektywa rysunkowa
potraktowana umownie, zastosowano
też perspektywę barwną
• ŚWIATŁOCIEŃ:
• Źródło światła poza obrazem
• Lekko zasugerowany cieniem budowli
kierunek padania światła
• Światło dzienne, lecz nie sprawia
wrażenia naturalnego
• Bardzo uproszczony i lekko
zaznaczony modelunek
Vincent van Gogh,
Kościół w Auvers-sur-Oise, 1890 światłocieniowy
• KOLORYSTYKA:
• Kolorystyka intensywna, barwy
nasycone
• Szeroka gama barwna
• Przewaga barw chłodnych
• Przejście od błękitów w górnej
partii obrazu do ciepłych zieleni i
żółcieni w dole
• Kontrasty temperaturowe
• EKSPRESJA:
• Podstawowy środek wyrazu –
intensywne plamy koloru
• Wyraźnie zaakcentowany dukt
• Podkreślanie linii i konturów,
spłaszczające przedstawione formy
• Silna ekspresja, odrealnienie,
emocjonalizm
Vincent van Gogh,
Kościół w Auvers-sur-Oise, 1890
Paul Cézanne
SZTUKA JEST HARMONIĄ RÓWNOLEGŁĄ DO NATURY.
• Cézanne stworzył podstawy obrazu autonomicznego.
• Dzieło miało być samodzielnym organizmem, w którym natura nie
byłaby reprodukowana tylko reprezentowana przez układ form
uproszczonych za pomocą geometryzacji i ukazanych poprzez grę
barw czystych nakładanych wyrazistymi, konsekwentnie
prowadzonymi ruchami pędzla (duktami).
• Została stworzona nowa rzeczywistość obrazowa.
„trzeba przedstawiać naturę podług walca, kuli, stożka;
całość ujętą w perspektywie, tak aby każda strona przedmiotu lub
planu skierowana była do punktu centralnego. Linie równoległe do
horyzontu wyznaczają rozciągłość lub odcinek natury czy też[...]
widowiska. [...] Otóż dla nas ludzi natura jest raczej w głębi niż na
powierzchni, stąd konieczność wprowadzenia do naszych wibracji
świetlnych reprezentowanych przez czerwienie i żółcie odpowiedniej
ilości błękitu, aby można było odczuć powietrze.”
Paul Cézanne
Paul Cézanne, Martwa natura z zielonym wazonem i jabłkami, 1893-94
1. KOMPOZYCJA
• Prostokąt poziomy
• Kompozycja otwarta budowana w
głąb po przekątnej
• Kompozycja dynamiczna – układ
draperii tkanin, skośna linia stołu
• Kompozycja piramidalna – patera
stanowi wierzchołek nieforemnego
trójkąta
• Swobodne ukazanie głębi –
niezgodne z perspektywą linearną
(perspektywa prekubistyczna)
• Całość ukazana z góry
(panoramiczne ujęcie)
• Centrum kompozycyjne podkreślone
przez owoce
• Napięcia kierunkowe wprowadzają
niepokój w całość układu
Paul Cézanne, Martwa natura z zielonym wazonem i jabłkami, 1893-94
3. KOLORYSTYKA
• Szeroka gama barwna – przeważają
barwy ciepłe: żółcienie i oranże
• Mocno zaznaczony kontrast barw
chłodnych i ciepłych (kontrasty
temperaturowe)
• Barwy intensywne, nasycone, czyste
2. ŚWIATŁOCIEŃ
• Brak konkretnego źródła światła /
źródło światła poza obrazem
• Światło równomiernie oświetla całość
• Brak określonego kierunku padania
światła
• W draperiach ostre kontrasty
światłocieniowe
• Światłocień budowany kolorem
4. EKSPRESJA
• Podstawowym środkiem wyrazu jest
kolor
• Obraz malowany szerokimi plamami
• Wyraźnie zaznaczone kontury
• Dążenie do geometryzacji form ujętych
syntetycznie
• Silna ekspresja osiągnięta
skomplikowanymi układami draperii
• Podkreślanie plastyczności
przedmiotów
• Szkicowa technika malarska, wyraźne
dukty
• Wrażenie dekoracyjności, bogactwa
form
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Paul Cézanne,
Wielkie kąpiące się, 1904-06
•
KOMPOZYCJA
Prostokąt poziomy
Wieloplanowa/wyodrębnione
plany/pasy
Symetryczna
Oparta na trójkącie/piramidalna
Dośrodkowa
Brak centrum
Zamknięta
Lekko zdynamizowana skosami
Linia horyzontu poniżej połowy wys.
ŚWIATŁOCIEŃ
Źródło światła poza obrazem
Światło dzienne nie sprawiające
wrażenia naturalnego
Rozproszone/ równomiernie
rozłożone
Światłocień zredukowany uzyskany
kolorem
Światło nie odgrywa w obrazie
istotnego znaczenia
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Paul Cézanne, Wielkie kąpiące się, 1904-06
KOLORYSTYKA
Szeroka gama barwna
Dominują barwy chłodne
Barwy czyste, jasne, delikatnie
nasycone
Kontrast temperaturowe
EKSPRESJA
Uproszczony obraz rzeczywistości
Schematyzm postaci o
zaburzonych proporcjach i
anatomii
Geometryzacja form
Szkicowa technika malarska –
cienkie warstwy farby
Dukty
Autonomia koloru
Sztuczność sytuacji/postacie
podporządkowane geometrycznej
koncepcji kompozycji
FIN DE SIECLE
koniec wieku
• Tendencje schyłkowe, dekadenckie w życiu społecznym, sztuce
i literaturze końca XIX w.
• Dekadencja - fr. schyłek, chylenie się ku upadkowi.
• Dekadentyzm - jeden z kierunków artystycznych przełomu XIX i XX
wieku hołdujący indywidualizmowi, estetyzmowi, symbolizmowi,
hasłom sztuki czystej, wolnej, sztuki dla sztuki L’art pour l’art.
SYMBOLIZM
• Kierunek w literaturze i sztukach plastycznych, w ostatnim
dwudziestoleciu XIX i początku XX wieku będący reakcją na realizm
i impresjonizm.
• Stanowił jeden z prądów literackich i artystycznych obok
dekadentyzmu, estetyzmu, secesji, które ujęte zostały wspólnym
mianem modernizmu.
• Odwołuje się do świata przeżyć wewnętrznych, pragnąc oddać
duchową i zmysłową dwoistość zjawisk w sposób subiektywny. Dąży
do wyrażania prawd ogólnych, idei odczutych intuicyjnie i
emocjonalne. Dociera w rejony niedostępne poznaniu racjonalnemu,
poza byt realny, do rzeczywistości transcendentalnej.
NURTY SYMBOLIZMU
•
•
•
Symbolizm literacki,
posługuje się symbolem i alegorią, zjawisko realizmu
fantastycznego, bliski romantyzmowi
Symbolizm syntetyczny,
klimat tajemniczości budowany za pomocą uproszczonych form o
dekoracyjnych układach płaskich plam i mocnych linii Szkoła Pont
Aven i Nabiśći
Symbolizm ekspresyjny,
wydobywa dynamizm i napięcie emocjonalne deformacją form,
intensywną plamą koloru
Podstawowy środek wyrazu: symbol, skrót, abstrakcyjny znak
komunikujących o przeżyciach i emocjach artysty
Po raz pierwszy nazwa symbolizm pojawiła się w 1886 w tytule
manifestu programowego młodych poetów francuskich
Le Symbolisme opublikowanym w paryskim dzienniku Le Figaro.
PREKURSORZY
• Artyści generacji 1820-30 uznani za ojców duchowych właściwych
symbolistów; ich dzieła stanowiły pomost pomiędzy późnoromantycznym światem wyobraźni a symbolizmem końca wieku XIX;
• John Everett Millais 1829-1896
• William Holman Hunt 1827-1910
• Dante Gabriel Rossetti 1828-1882
• Arnold Böcklin 1827-1901
• Gustave Moreau 1826-1898
• Pierre-Cecile Puvis de Chavannes 1824-1898
SYMBOLIŚCI NASTĘPNEJ GENERACJI
•
•
•
•
•
•
•
James McNeill Whistler
Aubrey Beardsley
Odilon Redon
Nabiści (P. Sérusier, M. Denis, E. Vuillard, F. Vallotton, P. Bonnard)
Franz von Stuck
Ferdinand Hodler
Gustav Klimt
PRERAFAELICI 1848-1852
• stowarzyszenie artystyczne założone w 1848 przez studentów
londyńskiej The Royal Academy of Art.
• Występowali przeciwko wiktoriańskiej, czysto akademickiej sztuce i
głosili program sztuki odrodzonej moralnie, wzorowanej na
twórczości mistrzów wczesnego włoskiego renesansu. Inspirowali się
literaturą (Dante Alighieri, W. Shakespeare), chrześcijaństwem,
średniowiecznymi legendami arturiańskimi, baśniami. Ukazywali
treści rodzajowe nasączone symbolizmem.
• Odegrali kluczową rolę w narodzinach symbolizmu – kierunku w
malarstwie końca XIX w.
• Członkowie:
 John Everett Millais 1829-1896
 William Holman Hunt 1827-1910
 Dante Gabriel Rossetti 1828-1882
• Osoby powiązane z Bractwem Prerafaelitów:
 Ford Madox Brown 1821-1893
 Edward Burne-Jones 1833-1898
 William Morris 1834-1896
NABIŚCI
(z hebrajskiego – prorok)
• Ugrupowanie utworzone w 1889 dzięki inicjatywie Paula Sérusiera
ucznia Gauguina z Pont-Aven
• Dwie tendencje:
1. neoklasycyzm mistyczny, uduchowienie, echo Pont-Aven [Sérusier,
Denis]
2. postimpresjonistyczny koloryzm, imtymiści [Bonnard, Vuillard]
• Cel: pokazanie istoty zjawiska; rzeczywistość w dziele sztuki
podlega podwójnej deformacji - subiektywnej, która doprowadza
do symbolicznego znaczenia i obiektywnej poprzez ujednolicenie
w duchu dekoracji, syntezą jest jednoznacznie zrozumiały przekaz
idei symbolizowanych przez lapidarnie przedstawiane przedmioty.
[przeciwstawienie anegdocie]
• Dbałość o formę, wyrafinowane kompozycje, ograniczenie do dwóch
planów, stłumiony koloryt, matowość, płaska plama barwna
obwiedziona konturem.
• Nabiści uprawiali wszystkie dziedziny sztuk plastycznych:
scenografię, witraż, typografię, grafikę, plakat, sztuki stosowane,
malarstwo ścienne.
Nabiści
Członkowie ugrupowania:
1. Paul Sérusier
2. Pierre Bonnard
3. Maurice Denis
4. Édouard Vuillard
5. Felix Vallotton
6. Aristide Maillol
Lekcja udzielona przez Gauguina Paulowi
Sérusierowi: „Sztuka jest uczuciowym
ekwiwalentem odebranego wrażenia oddanego
przez kontrastujące kolory zebrane w pewnym
porządku na płaskiej powierzchni.
Widzi pan te drzewa? Są żółte? W takim razie
niech pan użyje najpiękniejszej żółci z pana
palety. Ten cień jest raczej niebieski?
Niech go pan namaluje czystą ultramaryną.
Te liście są czerwone? Niech pan weźmie
cynober.”
Paul Sérusier, Talizman, 1888
OSKAR WILDE:
„Sztuka może się udoskonalić tylko sama przez
się, a nie pod wpływem jakichkolwiek
czynników zewnętrznych. Nie wolno jej sądzić
z punktu widzenia jej podobieństwa do świata
widzialnego. Jest ona raczej zasłoną niż
zwierciadłem. Posiada kwiaty, nieznane w
żadnym borze, ptaki w żadnym nie istniejące
lesie. Światy stwarza i niszczy, a księżyc
ściąga z nieba za pomocą nici purpurowej.”
„Spacerowałem z dwojgiem przyjaciół, słońce
zachodziło, nagle niebo wypełniła krwista
czerwień. Zatrzymałem się, czując wyczerpanie
i oparłem na barierce, nad czarno-błękitnym
fiordem i miastem widać było krew oraz języki
ognia. Stałem i drżałem z niepokoju, czułem
nieskończony krzyk przenikający naturę .”
Edvard Munch
•
•
•
•
•
•
SYMBOLIZM EKSPRESYJNY (PROTOEKSPRESJONIZM)
James Ensor
Edvard Munch
Gustav Klimt (w późniejszym okresie)
Egon Schiele
w malarstwie polskim:
Wojciech Weiss
Konrad Krzyżanowski
MŁODA POLSKA 1890-1914
• 1898 - termin Młoda Polska pochodzi od tytułu cyklu artykułów
Artura Górskiego drukowanych w krakowskim Życiu
• Żądanie by sztuka była polska a zarazem młoda
• Malarstwo oscylujące między różnymi nurtami symbolizmu,
secesyjną dekoracyjnością i stylizacją najczęściej określaną mianem
modernizmu
• Hasła epoki:
 hołdowanie indywidualizmowi
 apoteoza jednostki i akceptacja jej praw do wolności
 estetyzm
 sztuka wolna, czysta, sztuka dla sztuki
 zwrot ku romantyzmowi - idea posłannictwa narodowego
 symbolizm - wyrażanie ukrytej istoty świata, odwiecznych rytmów
natury, egzystencji ludzkiej.
• Twórczy młodopolscy dążyli do włączenia sztuki w nurt
europejskich przemian i jednocześnie pragnęli stworzyć sztukę
narodową:
• Przenoszenie na rodzimy grunt założeń
 impresjonizmu
 różnych nurtów symbolizmu
 secesji
• Inspiracje poezją romantyczną i kulturą ludu
• Malarstwo Młodej Polski z perspektywy czasu wydaje się nie sztuką
nowości i przełomu, ale dojrzałości i równowagi, dojrzałości
paradoksalnie umożliwiającej nowatorstwo. Malarstwo polskie
zachowało tożsamość w procesie przemian sztuki europejskiej
utrzymując równowagę miedzy narodowymi powinnościami a sztuką
czystą, własną tradycją a impulsami płynącymi z innych centrów.
• 1900 Szczęśliwa godzina malarstwa polskiego
• Przesłanki rozkwitu:
 Sztuka nowa, młoda przeciwstawiająca się przeszłości głównie
malarstwu historycznemu, ale umiejąca wykorzystać rangę
malarstwa nadaną przez wizjonerstwo Matejki.
 Przekonanie torujące sobie drogę od czasu walki o realizm o
autonomicznym bycie i przeznaczeniu sztuki
 Erupcja talentów artystycznych
• Dla poprzedniego pokolenia wielkim tematem była Historia dla
artystów Młodej Polski Natura
• Odejście od historii pojętej anegdotycznie, dochodzi do głosu historia
jako dziedzina uczuć, przeżyć
• Treści historyczne: motyw tematyczno-treściowy rozprzestrzenia się
na wszystkie warstwy dzieła, jest wszechobecny w obrazach pozornie
nic nie mających wspólnego z historią.
IMPRESJONIZM POLSKI 1889-92
•
•
•
•
•
Przedstawiciele:
Józef Pankiewicz
Władysław Podkowiński
Leon Wyczółkowski
W późniejszym okresie wszyscy ci artyści zostali symbolistami
przedstawicielami Młodej Polski.
Impresjonizm nie był wstanie utrwalić się w wersji oryginalnej,
ortodoksyjnej, zaznaczył się jedynie na polu technicznych chwytów.
Nowe sposoby notowania efektów świetlnych dawały wyraz innej niż
impresjonistyczna postawie traktując światło jako „mowę ducha”,
instrument pamięci, źródło ekspresji, środek „psychologicznej”
deformacji natury.
Światło obejmowało przedmioty i emanowało z nich, nadawało
plenerowym studiom ton oddalenia, rzecz wywoływaną z przeszłości.
[Maria Poprzęcka]
• Wszystkie impresjonistyczne środki służą stworzeniu
nieimpresjonistycznej sugestii.
DEKADENTYZM
• [z fr. chylenie się ku upadkowi, łac. odpadnięcie, zmarnienie] termin
po raz pierwszy użyty przez Theophie Gautiera w przedmowie do
Kwiatów zła Baudelaire 1868, stał się popularny dzięki pismu
Decadent wydawanemu od 1886 odpowiadającemu nastrojowi
rezygnacji
i rozczarowania.
• Skrzydła niezwykle piękne ale nie zdolne do lotów.
• Przybyszewski żartuje: dekadentyzm stał się równoznaczny
ze zdechlactwem fizycznym, wywołanym życiową birbantką.
• Malarze Młodej Polski (symbolizmu; modernizmu):
• Stanisław Wyspiański
• Józef Mehoffer
• Jacek Malczewski
• Wojciech Weiss
• Witold Wojtkiewicz
• Olga Boznańska
• Jan Stanisławski
• Ferdynand Ruszczyc
• Włodzimierz Tetmajer
ŚRODOWISKO KRAKOWSKIE
• Periodyki: Czas, Życie [1897-1900] redagowane przez Ignacego
Maciejowskiego-Sewera, Artura Górskiego, od 1899 przez Stanisława
Przybyszewskiego; kierownikiem artystycznym pisma był Stanisław
Wyspiański. Drukowano m.in. Warszawiankę i Klątwę
Wyspiańskiego, cykl artykułów Młoda Polska Artura Górskiego i
Confiteor Przybyszewskiego
• Animatorzy życia kulturalnego:
 Feliks Manggha Jasieński, salony Pareńskich, Maciejowskich,
Przybyszewskich, Żeleńskich.
 Kawiarnia Lwowska Jana Michalika na Floriańskiej
 Kabaret Zielony Balonik 1905
 1854 Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych TPSP 1901 własna
siedziba – Pałac Sztuki, Plac Szczepański 4
 1897-1950 Towarzystwo Artystów Polskich Sztuka TAP
ŚRODOWISKO WARSZAWSKIE
• Chimera [1901-1907] czasopismo literacko-artystyczne wydawane
przez Zenona Miriama Przesmyckiego
• Hasło programowe sztuka dla sztuki, odcięcie od wydarzeń
politycznych.
• Każda wielka sztuka jest w formie symboliczna zaś w treści
metaforyczna.
• Pismo hołduje zasadzie symbiozy sztuk, łączy materiał literacki z
piękną szatą edytorsko- ilustracyjną.
• Realizacja wagnerowskiej koncepcji Gesamtkunstwerk (syntezy
sztuk).
• Idee głoszone w epoce Młodej Polski stopniowo traciły na wartości,
kryzys koncepcji filozoficznych, estetycznych nastąpił po rewolucji
1905 r.
• Karol Irzykowski w Dwóch rewolucjach: Młoda Polska przez jedną noc
posiwiała.
• Warszawa przeszła przez rewolucję 1905 r., Kraków przez
‘Zielony balonik’ [Jan Kott]
RZEŹBA XIX WIEKU
ROMANTYZM
François Rude, Wymarsz ochotników 1792 r. (Marsylianka), 1833-35; Paryż
AKADEMIZM
Jean Baptiste Carpeaux, Alegoria Tańca, 1865-66, fasada Opery Paryskiej
REALIZM
Edgar Degas, 14-letnia tancerka, 1879-84
SYMBOLIZM
Auguste Rodin, Brama Piekieł, 1880-1917; Mieszczanie z Calais, 1885-95
Wacław Szymanowski, Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie, 1904
Xawery Dunikowski, Tchnienie, 1903; Fatum, 1904; Kobiety brzemienne, 1906
Rzeźba XIX wieku rozwija się jako element dekoracji przestrzeni
publicznej w miastach, stąd rola zamówień publicznych na pomniki
stawiane na placach i ulicach, rzeźby dekoracyjne w parkach i
skwerach, figury i reliefy zdobiące fasady reprezentacyjnych
budowli. Stąd w mniejszym stopniu niż w malarstwie występują w
rzeźbie zjawiska o nowatorskim charakterze, natomiast dominującą
rolę spełniają nurty klasycyzmu, a zwłaszcza akademizmu,
odpowiadające estetycznym oczekiwaniom burżuazyjnych elit.
François Rude, Wymarsz ochotników
1792 r. (Marsylianka), 1833-35
CECHY FORMY:
• Relief wypukły, częściowo
pełnoplastyczny
• Format kompozycji prostokąt
pionowy
• Kompozycja wielofiguralna,
zwarta, ujęta frontalnie,
jednoplanowa
• Kompozycja dwupoziomowa: dół
– zwarta grupa mężczyzn, nad
nimi unosząca się skrzydlata
postać Nike
• Kompozycja wertykalna
• Kompozycja dynamiczna
wykorzystująca skosy
• Idealizacja postaci
• Gładkie powierzchnie, bez
efektów światłocieniowych i
fakturalnych
• Antykizacja; typ postaci, nagość,
zbroje, izokefalizm w dolnej
grupie, nawiązania do rzymskich
reliefów
CECHY FORMY:
• Grupa rzeźbiarska, wielofigurowa
• Przyścienna, ujęta frontalnie
• Zwarta, jednoplanowa
• Dominanta kompozycyjna:
bóstwo tańca, otoczony kręgiem
bachantek
• Kompozycja dynamiczna
• Kompozycja wertykalna, oparta
na licznych skosach i łukach
• Grupa otwarta na przestrzeń, z
licznymi otworami
• Wykorzystująca silne kontrasty
światłocieniowe i fakturowe
• Postacie o lekko wydłużonych
proporcjach, z wyraziście
zaznaczoną budową anatomiczną
• Silna ekspresja grupy, gwałtowne
wygięcia tułowia, gesty, mimika
twarzy
• Nastrój żywiołowego tańca,
bachicznej zabawy
• Inspiracja rzeźbą barokową (zwł.
Jean Baptiste Carpeaux, Alegoria Tańca,
G. L. Berninim)
1865-66, fasada Opery Paryskiej
• Kuta w kamieniu
• Materiał i technika:
•
Odlew z brązu, autentyczne elementy
ubioru
• Kompozycja i stosunek do
przestrzeni:
•
•
rzeźba figuralna, wolnostojąca
postać stojąca w pozie baletowej, z
wysuniętą prawą nogą i rękoma z tyłu
ciała
• kompozycja statyczna, wertykalna,
wykorzystująca lekki skos (wygięcie
ciała)
• rzeźba otwarta na przestrzeń, z
prześwitami
• Środki artystycznego wyrazu i
ekspresja:
•
wierne ukazanie proporcji i budowy
anatomicznej nastoletniej dziewczyny
• naturalizm – imitowanie „żywej” osoby
• kontrast elementów z brązu z
autentycznym strojem baletowym
• nastrój skupienia, oczekiwania,
zatrzymania czasu
Edgar Degas, 14-letnia tancerka, 1879-84
Auguste Rodin (1840-1917)
Najwybitniejszy rzeźbiarz końca XIX w. Reprezentant symbolizmu,
inspirował się twórczością Michała Anioła i architekturą gotycką.
CECHY TWÓRCZOŚCI
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Prace rozpoczynane bez jasno sprecyzowanej koncepcji finalnej dzieła.
Pozostawione duże nie wykończone fragmenty non finito – wrażenie, że
postać dopiero wyłania się i przyjmuje ostateczny kształt.
Człowiek przedstawiony w sposób dynamiczny w całym bogactwie przeżyć
psychicznych, podkreśleniem gestu [mowa ciała], emanujący biologiczną
energią.
Znajomość anatomii ale i ekspresyjna deformacja.
Kompozycja wieloprofilowa o dynamicznej formie, do oglądania z wielu stron.
Połączenie w jednej figurze paru faz ruchu.
Bryła wyważona, zwarta, ale kształt jest ustawiony we wszystkich
kierunkach – forma otwarta.
Swobodna szkicowa, szorstka, zróżnicowana faktura, wibracja refleksów
świetlnych, wrażenie zmienności i ruchu.
Powierzchnia z licznymi zagłębieniami i wypukłościami, kontur roztapiający
się w przestrzeni.
Modelunek światłocieniowy zacierający ostrość konturów,
Auguste Rodin,
Wrota Piekieł - Bramy Piekieł
1880-1900 i później
• 1880 zamówienie państwowe na brązowe drzwi do planowanego
Muzeum Sztuk Dekoracyjnych; nigdy nie ukończone;
przedstawione na Wystawie Światowej 1900.
• Temat: Boska komedia Dantego [Brama do piekła] i Kwiaty zła
Baudelaira [Brama do ogrodu zła] - synteza losów ludzkości
• Monumentalna kompozycja,186 postaci, wiele motywów znanych
jako niezależne rzeźby: Pocałunek, Myśliciel, Paolo i Francesca,
Ugolino, Syn marnotrawny.
• Rzeźba stanowiła syntezę wszystkich znaczących tematów artysty.
• Gipsowa replika znajduje się w Musee d’Orsey, odlew w brązie [1938]
w Muzeum Rodina w Paryżu.
• Inspiracje:
- Bramy Raju [Porta del Paradiso] Lorenzo Ghibertiego
- Sąd Ostateczny Michała Anioła
- ilustracje do Boskiej komedii Wiliama Blake i Gustava Doré.
Auguste Rodin,
Mieszczanie z Calais
1885-1895
• Zamówienie przez miasto Calais do ustawienia przed ratuszem.
• Temat pomnika wzięty z kroniki Jeana Froissarda.
Opowiada o wydarzeniu z czasów Wojny Stuletniej [1337-1453].
W 1347 w czasie oblężenia francuskiego miasta Calais król angielski
Edward III postawił mieszkańcom miasta ultimatum: oszczędzi
miasto, jeśli do jego obozu zgłosi się dobrowolnie sześciu mieszczan,
odda klucze do bram miasta i poniesie śmierć. Mieli przyjść z gołymi
głowami, w samych koszulach i powrozami na szyi. Bohaterskich
ochotników poprowadził starzec Eustachy de Saint Pierre.
Królowa Philippa z Hainault wybłagała przebaczenie.
• Głębia wyrazu emocjonalnego ludzi w różny sposób reagujących
na zagrożenie śmiercią.
• Projekt przewidywał postawienie rzeźby na bardzo niskim
postumencie. Wywołało to wiele oporów i dopiero w 1895, po loterii
na zakup odlewu z brązu Mieszczanie stanęli na właściwym miejscu.
A. Rodin, Mieszczanie z Calais, 1885-95
CECHY FORMY:
1. Grupa rzeźbiarska wolnostojąca,
luźna
2. Kompozycja przestrzenna,
wielofiguralna, wieloplanowa
3. Kompozycja wielokierunkowa,
otwarta na przestrzeń
4. Postacie stojące lub ukazane w
ruchu
5. Prawidłowe proporcje i anatomia
postaci – realizm w ukazaniu
postaci
6. Zindywidualizowanie postaci,
wyraziste cechy fizjonomii,
różnice wieku
7. Podkreślanie gestów, skrętów
tułowia
8. Silna ekspresja postaci,
eksponowanie emocji
9. Bogata, zróżnicowana faktura
10. Efekty światłocieniowe na
powierzchni
11. Odlew z brązu, patynowany
Wacław Szymanowski,
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie, 1904
CECHY FORMY:
• Rzeźba całopostaciowa,
monumentalna (pomnikowa)
• Skomponowana razem z
cokołem i obramieniem
stawu
• Zharmonizowana z
przestrzenią (otwarta na
przestrzeń)
• Ukazująca siedzącą postać
pod drzewem
• Rzeźba dynamiczna, oparta
na skosach (przekątnej)
• Postać ujęta w skręcie
tułowia, o anatomii ukazanej
syntetycznie, lekko
uproszczone fałdy szat są
jakby poruszone wiatrem
• Organiczność form i falistość
linii (secesyjność)
• Bogata faktura dająca efekty
świetlne na powierzchni
• Ekspresja postaci,
poruszenie, gesty, napięcie i
skupienie widoczne na twarzy
• Odlana z brązu, patynowana