Publikacja darmowa

O rolach, w jakich mo¿e wystêpowaæ prokurent...
Rejent * rok 13 * nr 12(152)
grudzieñ 2003 r.
Maksymilian Pazdan
O rolach, w jakich mo¿e wystêpowaæ prokurent przy
dokonywaniu czynnoœci prawnych
1. Uwagi wstêpne
Z dniem 25 wrzeœnia 2003 r. wesz³y w ¿ycie nowe przepisy o prokurze
(ustawa z dnia 14 lutego 2003 r., Dz.U. Nr 49, poz. 409)1. Znalaz³y siê
one w kodeksie cywilnym (art. 1091-1099). Jednoczeœnie utraci³y moc
przepisy o prokurze mieszcz¹ce siê w kodeksie handlowym z 1934 r.
(art. 60-65) oraz dokonano odpowiednich zmian (w art. 19a ust. 1 i 2
oraz w art. 39 pkt 3) pod k¹tem prokury w ustawie z dnia 20 sierpnia
1
Por. omówienia nowych przepisów w nastêpuj¹cych publikacjach: L. M o s k w a,
Nowe przepisy o prokurze, Rejent 2001, nr 9, s. 25-42; t e n ¿ e, Prokura w œwietle projektowanych zmian, Prawo Spó³ek 2001 nr 9, s. 19-23; t e n ¿ e, [w:] Prawo handlowe,
red. A. Koch, J. Napiera³a, Kraków 2002, s. 75-89; P. B i e l s k i, Prokura jako instytucja
prawa przedsiêbiorców rejestrowych, Problemy Prawa Handlowego 2001, nr 9, s. 41-51;
T. S i e m i ¹ t k o w s k i, Instytucja prokury w projekcie Komisji Kodyfikacyjnej Prawa
Cywilnego, Przegl¹d S¹dowy 2002, nr 5, s. 100-115; A. B u c h e n f e l d, Prokura w projekcie
nowelizacji kodeksu cywilnego, Radca Prawny 2002, nr 1, s. 46-50, nr 2, s. 72-82; J. S z w a j a, Ustanowienie, udzielenie oraz odwo³anie prokury przez spó³kê handlow¹, Prawo Spó³ek
2003, nr 7 i 8, s. 3-17; M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny. Suplement, t. I i II, Warszawa
2003, s. 72-90; A. D o l i w a, Prokura w œwietle zmienionych przepisów Kodeksu cywilnego, Monitor Prawniczy 2003, nr 20, s. 919-923; A. K i d y b a, Nowe rozwi¹zania kodeksu
cywilnego dotycz¹ce prokury, [w:] Pañstwo. Prawo. Myœl Prawnicza. Prace dedykowane
Profesorowi Grzegorzowi Seidlerowi, Lublin 2003, s. 93-99; K. P i a s e c k i, Kodeks cywilny.
Ksiêga pierwsza. Czêœæ pierwsza. Czêœæ ogólna, Kraków 2003, s. 447-455.
9
Maksymilian Pazdan
1997 r. o Krajowym Rejestrze S¹dowym (Dz.U. z 2001 r. Nr 17, poz. 209
i Nr 110, poz. 1189 oraz z 2002 r. Nr 1, poz. 2 i Nr 113, poz. 984).
Sk³ania to do dyskusji nad prokur¹. Dalsze rozwa¿ania bêd¹ poœwiêcone rolom, w jakich wystêpowaæ mo¿e prokurent przy sk³adaniu oœwiadczenia woli przed notariuszem. Bez rozpoznania jego roli w danym przypadku nie sposób prawid³owo sporz¹dziæ aktu notarialnego.
Prokura stanowi szczególn¹ odmianê pe³nomocnictwa.
Na podstawie art. 98 k.c. zwyk³o siê wyró¿niaæ trzy rodzaje pe³nomocnictwa:
a) pe³nomocnictwo ogólne,
b) pe³nomocnictwo rodzajowe (do czynnoœci prawnych okreœlonego
rodzaju) i
c) pe³nomocnictwo do poszczególnej czynnoœci prawnej (nazywane
te¿ czasem pe³nomocnictwem szczególnym).
Listê tê nale¿y dziœ uzupe³niæ o czwarty rodzaj pe³nomocnictwa, to
jest o prokurê.
Prokurent – podobnie jak ka¿dy inny przedstawiciel – swoim zachowaniem (swoim oœwiadczeniem woli) wywo³uje skutki prawne bezpoœrednio w sferze prawnej reprezentowanego2. Czasem jednak wystêpuje
w innej roli. Bêdzie o tym mowa w dalszych rozwa¿aniach.
Prokurê odró¿niaj¹ od innych rodzajów pe³nomocnictwa nastêpuj¹ce
cechy:
a) nie ka¿dy mo¿e udzieliæ prokury,
b) zakres umocowania prokurenta okreœla ustawa,
c) jest on bardzo szeroki,
d) obejmuje czynnoœci zawi¹zane z prowadzeniem przedsiêbiorstwa,
e) wpis prokury do rejestru jest obligatoryjny, choæ jedynie deklaratoryjny,
f) odwo³alnoœæ prokury nie mo¿e byæ ograniczona.
Prokura stanowi instrument u³atwiaj¹cy obrót u¿yteczny dla mocodawców, bezpieczny dla ich kontrahentów3. Jej niew¹tpliw¹ zaletê stanowi ustawowe okreœlenie zakresu umocowania prokurenta oraz zakaz
ograniczenia przez mocodawcê tego zakresu ze skutkami wobec osób
2
3
10
Por. M. P a z d a n, [w:] Kodeks cywilny. Suplement, s. 73.
Por. J. S z w a j a, Ustanowienie..., s. 4 i 5.
O rolach, w jakich mo¿e wystêpowaæ prokurent...
trzecich. Cechy te zapewniaj¹ bezpieczeñstwo obrotu i ochronê osób
trzecich.
2. Prokurent wykonuj¹cy umocowanie okreœlone w art. 1091
§ 1 k.c.
W myœl art. 1091 § 1 k.c. prokura obejmuje umocowanie do czynnoœci
s¹dowych i pozas¹dowych. Przepis ten ma charakter przepisu bezwzglêdnie
wi¹¿¹cego. Wy³¹czona jest wiêc mo¿liwoœæ ograniczenia umocowania
prokurenta ze skutkiem wobec osób trzecich, z wyj¹tkiem przypadków
przewidzianych w ustawie (art. 1091 § 2).
Umocowanie wynikaj¹ce z prokury nie obejmuje czynnoœci prawnych
okreœlonych w art. 1093 k.c. W myœl art. 1095 k.c. prokurê mo¿na
ograniczyæ do zakresu spraw wpisanych do rejestru oddzia³u przedsiêbiorcy (prokura oddzia³owa). Do swoistego ograniczenia sposobu wykonywania prokury mocodawca doprowadza, udzielaj¹c prokury ³¹cznej
(art. 1094 § 1).
Wprowadzone do treœci prokury ograniczenia, naruszaj¹ce przepis art.
1091 k.c., mog¹ byæ skuteczne tylko w ramach stosunku wewnêtrznego
³¹cz¹cego mocodawcê z prokurentem.
Pamiêtaæ przy tym trzeba, ¿e umocowanie prokurenta obejmuje jedynie czynnoœci zwi¹zane z prowadzeniem przedsiêbiorstwa nale¿¹cego
do mocodawcy. Nie sposób je wszystkie tutaj wymieniæ. Przyk³adowo
wspomnieæ mo¿na4 o umowach sprzeda¿y, dostawy lub kontraktacji
towarów wytwarzanych przez przedsiêbiorcê, umowach prowadz¹cych
do nabycia maszyn, urz¹dzeñ, lub surowców albo do zbycia b¹dŸ oddania
w u¿ywanie przedmiotów zaliczanych do œrodków trwa³ych przedsiêbiorstwa, umowach o œwiadczenie us³ug (w charakterze zarówno przyjmuj¹cego zamówienie, jak i zamawiaj¹cego), umowach po¿yczki czy kredytu (bez wzglêdu na wysokoœæ przedmiotu umowy), umowach prowadz¹cych do nabycia nieruchomoœci, lub praw na nieruchomoœciach,
umowach o pracê z pracownikami przedsiêbiorcy, umowach darowizny
4
Por. na tle poprzedniego stanu prawnego J. S z w a j a, [w:] S. S o ³ t y s i ñ s k i, A. S z a j k o w s k i, J. S z w a j a, Kodeks handlowy. Komentarz, t. I, wyd. 2, Warszawa 1997, s. 510
i nast. (cyt. dalej jako J. Szwaja 1997); T. S i e m i ¹ t k o w s k i, Prokura w spó³kach prawa
handlowego, Warszawa 1999, s. 65 i nast.; M. K a s p r z y k, Prokura, Kraków 1999, s. 84
i nast.
11
Maksymilian Pazdan
odliczanych od podstawy opodatkowania, albo stanowi¹cych sposób promocji przedsiêbiorcy, umowach porêczenia5, czynnoœciach prawnych
zwi¹zanych z ochron¹, b¹dŸ wykonywaniem praw w³asnoœci przemys³owej6.
Prokurent mo¿e te¿ dokonywaæ wyboru prawa w³aœciwego, zawieraæ
umowy o arbitra¿ (zapis na s¹d polubowny), umowy z arbitrami (receptum arbitrii) i wszelkie inne porozumienia w postêpowaniu polubownym
(np. co do miejsca arbitra¿u lub jêzyka postêpowania), umowy prorogacyjne b¹dŸ derogacyjne w zakresie jurysdykcji krajowej. Mo¿e wnosiæ
do s¹du w imieniu mocodawcy pozwy, cofaæ powództwa, zawieraæ
ugody, wnosiæ œrodki odwo³awcze, udzielaæ pe³nomocnictw procesowych w postêpowaniu przed s¹dami pañstwowymi lub innymi organami
(np. w postêpowaniu przed Urzêdem Patentowym), a tak¿e przed s¹dami
polubownymi. Nie jest jednak organem przedsiêbiorcy, nie mo¿e wiêc byæ
przes³uchiwany w charakterze strony, a jedynie w charakterze œwiadka7.
Dotyczy to tak¿e sytuacji, gdy bra³ on udzia³ w reprezentacji ³¹cznej
przedsiêbiorcy.
Prokurent dzia³a w imieniu reprezentowanego przedsiêbiorcy. Powinno to znaleŸæ odzwierciedlenie w jego zachowaniu (w z³o¿onym przez
niego oœwiadczeniu woli).
W myœl t³umacz¹cej charakter dzia³ania ka¿dego przedstawiciela (a wiêc
tak¿e prokurenta) teorii reprezentacji, prokurent sk³ada w³asne oœwiadczenie woli (on dokonuje czynnoœci prawnej), z bezpoœrednimi skutkami
dla reprezentowanego (art. 95 § 2 k.c.).
W razie zawarcia umowy w formie pisemnej (co odnosi siê tak¿e do
formy aktu notarialnego) prokurent mo¿e w dwojaki sposób zaznaczyæ
swoj¹ rolê przedstawiciela: albo przez jej okreœlenie w czêœci pocz¹tkowej
(g³owie) umowy, w której dokonuje siê zwykle opisu stron i ich przedstawicieli, albo przez umieszczenie dopisku wskazuj¹cego na prokurê przy
w³asnorêcznym podpisie prokurenta pod tekstem oœwiadczeñ woli sk³adaj¹cych siê na umowê.
Por. orzeczenie SA w Poznaniu z dnia 28 kwietnia 1992 r. I ACr 111/92, Orzecznictwo Gospodarcze 1992, nr 4, poz. 73 oraz J. Szwaja 1997, s. 510.
6
Por. J. Szwaja 1997, s. 512.
7
Por. orzeczenie SN z dnia 23.01.1936 r. II C 2083/35, OSP 1937, poz. 351 oraz
J. Szwaja 1997, s. 512; K. P i a s e c k i, Kodeks cywilny..., s. 449.
5
12
O rolach, w jakich mo¿e wystêpowaæ prokurent...
Koñcowy fragment przepisu art. 1099 (zaczynaj¹cy siê od s³ów: „chyba
¿e...”) nale¿y kojarzyæ z fragmentem bezpoœrednio przed nim wystêpuj¹cym (dotycz¹cym dopisku), a nie z pocz¹tkow¹ czêœci¹ tego przepisu
(w której wymaga siê od prokurenta starannoœci przy sk³adaniu podpisu).
Okreœlony w art. 1099 obowi¹zek starannoœci ci¹¿y wiêc na prokurencie
zarówno wtedy, gdy jego rola zosta³a opisana w czo³owej czêœci czynnoœci prawnej (wystarczy wówczas pod oœwiadczeniem woli jego podpis, bez dopisku wskazuj¹cego na prokurê), jak i wtedy, gdy jest zobowi¹zany do zaznaczenia owego dopisku (je¿eli w czo³owej czêœci czynnoœci
prawnej brak informacji o wystêpowaniu przy jej dokonaniu prokurenta).
W okresie obowi¹zywania kodeksu handlowego istnia³y w¹tpliwoœci
dotycz¹ce formy, jak¹ nale¿a³o zachowaæ przy udzielaniu prokury, gdy
prokurent zamierza³ dokonaæ czynnoœci prawnej mieszcz¹cej siê wprawdzie w granicach jego umocowania, lecz wymagaj¹cej pod rygorem niewa¿noœci zachowania innej formy szczególnej ni¿ forma pisemna zwyk³a
(w praktyce najczêœciej chodzi³o o formê pisemn¹ z podpisem notarialnie
poœwiadczonym lub formê aktu notarialnego).
W doktrynie przewa¿a³ pogl¹d, ¿e art. 99 § 1 k.c. odnosi³ siê tak¿e
– w rozwa¿anej sytuacji – do udzielenia prokury8. G³osy przeciwne by³y
nieliczne9.
Od prokurenta, zamierzaj¹cego dokonaæ czynnoœci prawnej, której
przes³ankê wa¿noœci stanowi³o zachowanie formy aktu notarialnego,
wymagano, by udzielenie prokury nast¹pi³o równie¿ w formie aktu notarialnego. W zwi¹zku z tym dochodzi³o do ponownego udzielenia prokury komuœ, kto ju¿ by³ prokurentem.
8
Por. M. A l l e r h a n d, Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935, s. 121 i 122 (uw.
7); S. G r z y b o w s k i, [w:] System prawa cywilnego, t. III, cz. 2, Prawo zobowi¹zañ –
czêœæ szczególna, Wroc³aw i in. 1976, s. 855 przyp. 34; B. G a w l i k, [w:] System prawa
cywilnego, t. I, Czêœæ ogólna, red. S. Grzybowski, Wroc³aw i in. 1985, s. 497 i nast.;
M. K a s p r z y k, Prokura, s. 76; T. S i e m i ¹ t k o w s k i, Prokura w spó³kach..., s. 37;
A. S z a j k o w s k i, Prawo spó³ek handlowych, Warszawa 2000, s. 162 i 163; A. K i d y b a,
Prawo handlowe, Warszawa 2001, s. 119.
9
Por. W. P y z i o ³, A. S z u m a ñ s k i, I. W e i s s, [w:] Prawo spó³ek, Bydgoszcz 1998,
s. 53; Z. K u n i e w i c z, Uwagi o formie pe³nomocnictwa, Rejent 2000, nr 6, s. 54 i 56;
M. P a z d a n, [w:] System prawa prywatnego, t. 2, red. Z. Radwañski, Warszawa 2002,
s. 512.
13
Maksymilian Pazdan
Wymaganie to by³o zbyt daleko id¹ce, nie mia³o te¿ g³êbszego uzasadnienia.
Dobrze wiêc siê sta³o, ¿e w art. 1092 zd. 2 wyraŸnie wy³¹czono
zastosowanie art. 99 § 1 k.c. do prokury. Prokurent, któremu udzielono
prokury w zwyk³ej formie pisemnej (co w myœl art. 1092 § 1 zd. 1 jest
wystarczaj¹ce), mo¿e dokonaæ bez przeszkód czynnoœci prawnej, dla
której wymagana jest forma pisemna z podpisem notarialnie poœwiadczonym lub forma aktu notarialnego, jeœli tylko jest to czynnoœæ mieszcz¹ca
siê w granicach jego umocowania. Przyk³ad stanowi nabycie dla mocodawcy w³asnoœci nieruchomoœci w wyniku zawarcia prowadz¹cych do
tego umów.
Nale¿y mieæ nadziejê, ¿e ta nowoœæ zostanie dostrze¿ona przez notariuszy.
3. Pe³nomocnictwo do czynnoœci prawnych okreœlonych w art.
1093 k.c.
W myœl art. 1093 k.c., „do zbycia przedsiêbiorstwa, do dokonania
czynnoœci prawnej, na podstawie której nastêpuje oddanie go do czasowego korzystania oraz do zbywania i obci¹¿ania nieruchomoœci jest
wymagane pe³nomocnictwo do poszczególnej czynnoœci.”
Na tle powy¿szego przepisu nie da siê ju¿ broniæ pogl¹du, ¿e w rozwa¿anym przypadku chodzi o rozszerzenie prokury. Nowy przepis wyraŸnie
wymaga pos³u¿enia siê pe³nomocnictwem do poszczególnej czynnoœci.
To, ¿e pe³nomocnictwo w rozwa¿anej sytuacji zostaje udzielone komuœ,
kto sk¹din¹d jest prokurentem, nie ma ¿adnego znaczenia przy ustalaniu
dotycz¹cych go wymagañ.
W zakresie formy pe³nomocnictwa, o którym mowa, znajdzie oczywiœcie zastosowanie art. 99 § 1 k.c. Je¿eli zatem do wa¿noœci czynnoœci
prawnej objêtej pe³nomocnictwem potrzebna jest forma szczególna,
zachowania takiej samej formy wymaga te¿ pe³nomocnictwo.
Przepis art. 1093 wy³¹cza udzielenie osobie bêd¹cej prokurentem
pe³nomocnictwa do czynnoœci okreœlonego rodzaju, obejmuj¹cych czynnoœci w tym przepisie wymienione. Nie wyklucza jednak udzielenia jednym aktem pe³nomocnictwa do kilku poszczególnych czynnoœci.
14
O rolach, w jakich mo¿e wystêpowaæ prokurent...
Wydaje siê, ¿e tak jak dotychczas na tle art. 61 § 2 k.h., równie¿ na
tle art. 1093 k.c. dopuszczalna jest interpretacja, w myœl której zakresem
zastosowania tego przepisu nale¿y obj¹æ nie tylko czynnoœci prawne
rozporz¹dzaj¹ce lub czynnoœci o podwójnym skutku zobowi¹zuj¹corozporz¹dzaj¹cym, lecz równie¿ czynnoœci zobowi¹zuj¹ce. Chodziæ tu
mo¿e o czynnoœci zobowi¹zuj¹ce do przeniesienia w³asnoœci nieruchomoœci lub ustanowienia na nieruchomoœci ograniczonego prawa rzeczowego albo zobowi¹zuj¹ce do przeniesienia przedsiêbiorstwa b¹dŸ ustanowienia na przedsiêbiorstwie u¿ytkowania. Obejmuje to tak¿e umowy
przedwstêpne, zobowi¹zuj¹ce do zawarcia wspomnianych umów.
Mo¿liwoœæ ustanowienia substytuta w rozwa¿anym zakresie oceniaæ
nale¿y wed³ug art. 106 k.c.
Pe³nomocnictwo, o którym mowa, mo¿e mieæ oparcie w oddzielnie
ukszta³towanym przez mocodawcê i pe³nomocnika stosunku podstawowym. Stosunek ten mo¿e stanowiæ uzasadnienie dla ewentualnego zrzeczenia siê odwo³ania tego pe³nomocnictwa, podczas gdy zrzeczenie siê
odwo³ania prokury jest niedopuszczalne.
Wykonuj¹c umocowanie udzielone przez mocodawcê, tak¿e w omawianym przypadku prokurent sk³ada w³asne oœwiadczenie woli, w imieniu
i z bezpoœrednimi skutkami dla mocodawcy. Powinien ujawniæ, ¿e dzia³a
w charakterze pe³nomocnika w sposób przyjêty dla pe³nomocnictwa.
Przepis art. 1099 k.c. tej sytuacji nie dotyczy.
4. Udzia³ prokurenta w reprezentacji ³¹cznej spó³ki
Przepisy k.s.h. dopuszczaj¹ w okreœlonych przypadkach udzia³ prokurenta w reprezentacji ³¹cznej spó³ki. W myœl art. 30 § 1, umowa spó³ki
mo¿e przewidywaæ, ¿e wspólnik spó³ki jawnej jest uprawniony do jej
reprezentowania tylko ³¹cznie z innym wspólnikiem lub prokurentem.
Odnosi siê to równie¿ do komplementariusza w spó³ce komandytowej
(art. 30 § 1 w zwi¹zku z art. 103 i 117 k.s.h.), do partnera w spó³ce
partnerskiej (art. 30 § 1 w zwi¹zku z art. 89 k.s.h.) oraz do komplementariusza w spó³ce komandytowo-akcyjnej (art. 30 § 1 w zwi¹zku
z art. 103, 126 § 1 pkt 1 i art. 137 § 1 k.s.h.).
Wed³ug art. 205 § 1 k.s.h., je¿eli zarz¹d spó³ki z o.o. jest wieloosobowy, sposób reprezentowania okreœla umowa spó³ki, w braku zaœ
15
Maksymilian Pazdan
postanowieñ umownych w tej mierze do sk³adania oœwiadczeñ w imieniu
spó³ki konieczne jest wspó³dzia³anie dwóch cz³onków zarz¹du albo jednego cz³onka zarz¹du ³¹cznie z prokurentem. Powy¿szy przepis – na
podstawie art. 97 § 2 k.s.h. – ma odpowiednie zastosowanie do zarz¹du
spó³ki partnerskiej, jeœli taki zosta³ powo³any.
Podobne unormowanie w odniesieniu do spó³ki akcyjnej znajduje siê
w art. 373 § 1 k.s.h.
Nasuwa siê pytanie, w jakim charakterze wystêpuje w tych przypadkach prokurent: czy jako organ osoby prawnej (u³omnej osoby prawnej),
czy jako prokurent, czy te¿ jeszcze w innej swoistej roli.
Trzeba tu przypomnieæ, ¿e mechanizm dzia³ania organu wyjaœniany
jest przy pomocy teorii organów10. W myœl za³o¿eñ tej teorii, do tworzenia
i urzeczywistniania woli osoby prawnej powo³ane s¹ jednostki (osoby
fizyczne) wchodz¹ce w sk³ad jej organów. Mimo ¿e z psychologicznego
punktu widzenia wola organu jest wol¹ jednostki lub zespo³u ludzi tworz¹cych organ, to z prawnego punktu widzenia uwa¿ana jest za wolê
osoby prawnej. Charakter organu jednostce lub zespo³owi ludzi nadaj¹
przepisy okreœlaj¹ce ustrój danej osoby prawnej. Dzia³anie okreœlonej
jednostki (zespo³u ludzi) tylko wtedy mo¿e byæ uznane za dzia³anie samej
osoby prawnej, gdy jest to jednostka (zespó³ ludzi), która rzeczywiœcie
pe³ni funkcje organu, jej dzia³anie mieœci siê w granicach kompetencji
danego organu oraz zosta³o podjête (w sposób wyraŸny lub dorozumiany)
jako dzia³anie organu.
Z kolei mechanizm dzia³ania prokurenta objaœniany jest – o czym ju¿
by³a mowa wy¿ej – przy u¿yciu teorii reprezentacji.
Wydaje siê, ¿e prokurent, wystêpuj¹c w ramach reprezentacji ³¹cznej
spó³ki handlowej nie staje siê wprawdzie organem spó³ki11, jednak¿e dzia³a
– wespó³ z innym uczestnikiem reprezentacji ³¹cznej bêd¹cej cz³onkiem
organu – jak organ. Ca³y zespó³ osób wymagany dla reprezentacji ³¹cznej
10
Por. szerzej M. P a z d a n, Niektóre konsekwencje teorii organów osoby prawnej,
Prace Prawnicze Uniwersytetu Œl¹skiego 1969, t. I, s. 201-223; t e n ¿ e, [w:] Kodeks
cywilny. Komentarz, red. K. Pietrzykowski, t. I, Warszawa 2003, s. 108.
11
Odmiennie A.D. S z c z y g i e l s k i, Prokura, [w:] Encyklopedia podrêczna prawa
prywatnego, z. XXIX (z. 9 tomu III), Warszawa 1934, s. 1748 uwa¿a³, ¿e prokurent dzia³a
w takim przypadku w charakterze cz³onka zarz¹du.
16
O rolach, w jakich mo¿e wystêpowaæ prokurent...
spó³ki musi byæ z prawnego punktu widzenia oceniany jednolicie. Ton
temu zespo³owi nadaje jego nieodzowny uczestnik: wspólnik lub cz³onek
zarz¹du. Ustawodawca móg³by równie dobrze zezwoliæ na dopraszanie
do tego zespo³u innej osoby ni¿ prokurent, ale by³oby to praktycznie ma³o
u¿yteczne. O zakresie kompetencji, w ramach której mog¹ dzia³aæ, wykonuj¹c reprezentacjê ³¹czn¹, wspólnik osobowej spó³ki handlowej z prokurentem lub cz³onek zarz¹du kapita³owej spó³ki handlowej z prokurentem
decyduj¹ nie kompetencje prokurenta okreœlone w art. 1091 § 1, lecz
kompetencje przewidziane dla wspólnika lub cz³onka zarz¹du12. Oznacza
to, ¿e prokurent mo¿e uczestniczyæ w reprezentacji ³¹cznej spó³ki tak¿e
przy dokonywaniu czynnoœci prawnych, które nie mieszcz¹ siê w zakresie jego umocowania jako prokurenta. Chodziæ tu mo¿e na przyk³ad
o czynnoœci prawne, które na mocy art. 1093 s¹ wy³¹czone z zakresu
umocowania prokurenta.
W razie udzielenia przez spó³kê prokury ³¹cznej, jeœli nawet dla wszystkich czynnoœci prawnych dokonywanych przez prokurentów (w ramach
ich umocowania jako prokurentów) wymagane jest ich ³¹czne dzia³anie,
to do uczestniczenia w reprezentacji ³¹cznej spó³ki w wymienionych wy¿ej
przypadkach doproszony mo¿e byæ tylko jeden (którykolwiek) spoœród
prokurentów ³¹cznych13.
Podobnie te¿ prokurent, któremu udzielono prokury oddzia³owej, mo¿e
byæ doproszony do udzia³u przy dokonaniu przez spó³kê czynnoœci prawnej,
nie zwi¹zanej z oddzia³em przedsiêbiorstwa, którego dotyczy prokura.
Z prawnego punktu widzenia prokurent nie sk³ada w rozpatrywanym
przypadku w³asnego oœwiadczenia woli. Jego zachowanie, podjête wespó³ z innym uczestnikiem reprezentacji ³¹cznej, zostaje przypisane spó³ce
(jest traktowane tak, jak gdyby by³o zachowaniem spó³ki).
Por. E. P ³ o n k a, Mechanizm ³¹czenia skutków dzia³añ prawnych z osobami prawnymi na przyk³adzie spó³ek kapita³owych, Wroc³aw 1996, s. 78, przyp. 164; D. B u g a j n a - S p o r c z y k, Prokura ³¹czna i samoistna w spó³ce kapita³owej, Prawo Spó³ek 1997,
nr 7-8, s. 14; M. K a s p r z y k, Prokura, s. 55. Odmiennie, ¿e decyduje zakres umocowania
prokurenta uwa¿aj¹: Z. K u n i e w i c z, Wspó³dzia³anie prokurenta z cz³onkiem zarz¹du
spó³ki kapita³owej, Przegl¹d S¹dowy 1998, nr 6, s. 30 i nast.; A. B u c h e n f e l d, Prokura
³¹czna nieprawid³owa, (wybrane zagadnienia), Palestra 2003, nr 5-6, s. 36.
13
W tym duchu uzasadnienie orzeczenia SN z dnia 27.04.2001 r. III CZP 6/01, OSN
2001, nr 10, s. 36, poz. 148.
12
17
Maksymilian Pazdan
W czêœci pocz¹tkowej umowy – zgodnie z ogólnymi zasadami – powinna
byæ opisana spó³ka jako strona umowy oraz osoby j¹ reprezentuj¹ce z
zaznaczeniem, która z tych osób jest wspólnikiem lub cz³onkiem zarz¹du,
a która prokurentem. Przepis art. 1099 k.c. nie znajduje w tym przypadku
zastosowania, co nie zwalnia prokurenta z obowi¹zku starannoœci przy
sk³adaniu podpisu.
Wystêpowanie przez prokurenta w reprezentacji ³¹cznej spó³ki dotyczyæ mo¿e tak¿e czynnoœci prawnej mieszcz¹cej siê w granicach umocowania prokurenta, wynikaj¹cego z art. 1091 § 1 k.c. Prokurent móg³by
oczywiœcie takiej czynnoœci prawnej dokonaæ samodzielnie. Przez uczestnictwo w reprezentacji ³¹cznej przy jej dokonaniu nie pozbawia siê w³asnego
w tym zakresie umocowania.
Jednak¿e, uczestnicz¹c w reprezentacji ³¹cznej, nie korzysta z tego
swego umocowania. Wystêpuje w innej roli14.
Ocena prawna roli prokurenta przy dokonaniu czynnoœci prawnej
powinna odzwierciedlaæ rzeczywisty stan rzeczy. Decyduj¹ce znaczenie
maj¹ dla niej okolicznoœci konkretnego przypadku. Unikaæ zaœ nale¿y
jakichkolwiek apriorycznych za³o¿eñ.
14
Odmiennie E. P ³ o n k a, Mechanizm..., s. 78 i 79, której zdaniem w tym przypadku
mamy do czynienia z dzia³aniem prokurenta jako prokurenta (pe³nomocnika), natomiast
zachowanie cz³onka zarz¹du wystêpuj¹cego obok prokurenta jest pozbawione znaczenia
prawnego.
18