DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH Ocena

DOLNOŚLĄSKIE CENTRUM STUDIÓW REGIONALNYCH
Ocena wdrażania DSI
Rola władzy w zakresie kreowania regionalnej polityki innowacyjnej – od podejścia
elitystycznego do regime theory
dr hab. Jacek Sroka, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego
dr Leszek Kwieciński
Uniwersytet Wrocławski
WROCŁAW, 2007
Projekt współfinansowany przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Społecznego oraz budżetu Państwa
w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.
1
Spis treści
1. Rola władz w tworzeniu regionalnej polityki innowacyjnej
– regulacje zawarte w Dolnośląskiej Strategii Innowacji (DSI).................................................3
2. Rola władz publicznych w zakresie kreowania regionalnej polityki innowacyjnej
– ujęcie modelowe.....................................................................................................................4
3. Nowe modele zarządzania rozwojem regionu – aspekt regionalnej
polityki innowacyjnej................................................................................................................10
3.1. Model elitystyczny ............................................................................................................12
3.2. Model pluralistyczny..........................................................................................................12
3.3. Model porównawczy..........................................................................................................14
3.4. Teoria reżimów (regime theory)........................................................................................14
4. Procesy transferu zasobów pomiędzy ośrodkami władzy publicznej
a podmiotami społeczeństwa obywatelskiego..........................................................................16
4.1. Pojęcie zasobów.................................................................................................................18
4.2. Rodzaje zasobów................................................................................................................19
5. Wiedza jako zasób i wyzwania stojące przed władzą publiczną..........................................28
Literatura...................................................................................................................................31
1. Rola władz w tworzeniu regionalnej polityki innowacyjnej – regulacje zawarte w
Dolnośląskiej Strategii Innowacji (DSI)
Przystępując do opisu modeli oraz ról, jakie pełnią lub pełnić powinny w regionalnej
polityce innowacyjnej władze publiczne kreowane na tym szczeblu, należy, w naszym
przekonaniu, rozpocząć od przytoczenia adekwatnych zapisów Dolnośląskiej Strategii
Innowacji (DSI). W DSI przedstawiono bowiem analizę potencjałów, które mają
determinować rozwój innowacyjny Dolnego Śląska. Jednym z takich potencjałów/zasobów
regionu jest właśnie potencjał administracyjny. Analiza DSI, nie tylko zresztą w zakresie
potencjału administracyjnego, skłania nas do postawienia tezy, iż zasadniczym obszarem
aktywności regionalnych władz publicznych ma być realizacja założeń tzw. „gry o region”.
Wskazywane w DSI zasady „gry o region” są kontynuacją zapisów zawartych w innym
dokumencie przygotowanym na potrzeby samorządu, a mianowicie Strategii Rozwoju
Województwa Dolnośląskiego do 2020 roku. Co zawierają zatem zasady owej „gry o region”,
zarówno w kontekście kreowania regionalnej polityki innowacyjnej, jak i roli władz
publicznych w tej „nowej” polityce publicznej? Wymienić należy kilka kluczowych obszarów
aktywności dla władz publicznych, które mają wpisywać się w logikę tej gry:
1. Budowa regionalnych klasterów kompetencji i to głównie w oparciu o przedsięwzięcia
z obszaru partnerstwa publiczno-prywatnego1.
2. Zaangażowanie wszystkich możliwych podmiotów do twórczego włączenia się w
realizację celów strategicznych (możliwie najszersza partycypacja społeczna i
obywatelska). Wojewódzkie struktury administracyjne mogą być partnerami bądź
inicjatorami działań, jednakże muszą udzielać wsparcia inicjatywom zgodnym ze
strategią2.
3. Harmonijny rozwój regionalnego systemu innowacyjnego, co oznacza wsparcie celów
horyzontalnych dla rozwoju województwa, takich jak: zatrudnienie, środowisko,
badania i kształcenie.
4. Powyższe, holistyczne ujęcie rozwoju regionalnego systemu innowacji, nie może
jednak
wykluczać
wsparcia
Województwa
dla
obszarów
lub
podmiotów
wykazujących największą aktywność, inwencję i gotowość do zaangażowania
własnych środków w procesy innowacyjne3.
5. Pozyskiwanie wsparcia finansowego. Działania w tym kierunku, prowadzone w logice
gry o region, powinny być stymulowane i wspierane przez samorząd województwa
1
Dolnośląska Strategia Innowacji, Wrocław styczeń 2005, UMWD, s. 10.
Ibidem, s. 12 i 13.
3
Ibidem, s. 34.
2
3
Potrzebne jest jednak zrozumienie specyfiki takiego działania przez działające w
regionie banki i inne instytucje finansowe i być może wygenerowanie przez nie
odpowiednich procedur i mechanizmów4.
Pięć zaprezentowane powyżej elementów „gry o region” innowacyjny, tworzy swego rodzaju
pięć pól aktywności dla władz publicznych, tzn.: wsparcie klastrów, szeroka partycypacja,
holistycznie rozumiany system innowacyjny a jednocześnie silnie zogniskowane wsparcie dla
podmiotów najbardziej aktywnych innowacyjnie oraz wsparcie finansowe.
Bazując na szerokiej literaturze opisującej regionalną politykę innowacyjną5, można
byłoby przyjąć, że powyższych pięć pól aktywności władz publicznych to rzeczywiście
najistotniejsze obszary, w których samorząd może i powinien pobudzać procesy innowacyjne.
Równocześnie jednak w tej samej DSI zapisano, że „Innowacyjność gospodarki jest
wartością deklarowaną w strategii województwa i pojawia się jako hasło również w
dokumentach strategicznych niektórych gmin (np. Wrocławia). Brak jest jednak dobrych,
godnych rozpowszechnienia rozwiązań praktycznych”, a także, iż „Proinnowacyjne działania
administracji wymagają usprawnienia procedur i zmiany nastawienia w stosunku do
przedsiębiorstw w ogóle oraz wdrożenia systemów pomocy dla innowacyjnych MSP”6.
Biorąc pod uwagę warstwę deklaratywną z jednej strony oraz istniejące, realne
przesłanki dla kreowania regionalnej polityki innowacji na Dolnym Śląsku z drugiej, należy
się zastanowić, które z poniżej prezentowanych w literaturze modeli nowego zarządzania
rozwojem regionu są najbliższe do realizacji. W pierwszej części niniejszego opracowania
analizie poddaliśmy rolę władz publicznych w regionalnej polityce innowacyjnej w ujęciu
modelowym oraz związane z nią cztery modele nowego zarządzania rozwojem regionalnym:
•
model elitystyczny,
•
model pluralistyczny,
•
model porównawczy,
•
teoria reżimów (regime theory).
4
Ibidem, s. 43.
European Commission, 2003, European Trend Chart on Innovation, Thematic Report – Regional Innovation
Policies, Edquist C. (red.), 1997, System of Innovation. Technologies, Institutions and Organisations, London,
Pinter, Lundvall B.A., 1995, The Learning Economy – challenges to Economic Theory and Policy, London,
Pinter. Etzkowitz H., Leydesdorff L., 1995, The Triple Helix – University – Industry – Government Relations: A
Laboratory for Knowledge Based Economic Development, EASST Review 14.
6
Dolnośląska Strategia Innowacji, op. cit., s. 10.
5
4
Natomiast w drugiej części opracowania ukazane zostały procesy transferu zasobów,
a także analiza znaczenia tych zasobów, które to są niezbędne dla komunikacji
wewnątrzsystemowej pomiędzy ośrodkami władzy publicznej a podmiotami społeczeństwa
obywatelskiego.
2. Rola władz publicznych w zakresie kreowania regionalnej polityki innowacyjnej –
ujęcie modelowe
Do lat osiemdziesiątych polityka innowacyjna rozwiniętych gospodarczo państw nie
uwzględniała aspektu regionalnego. Regionalne działania były postrzegane jako produkt
uboczny państwowej polityki w dziedzinie badań i rozwoju technologicznego. Wielu autorów
uważa, że centralnie planowana polityka innowacyjna wzmacniała regionalne podziały,
ponieważ wspierane organizacje częściej znajdowały się w pobliżu wielkich aglomeracji niż
na obszarach peryferyjnych Dobrze to ilustruje choćby przykład polityki innowacyjnej Francji
czy Włoch. Instytucje położone peryferyjnie wykazywały deficyt informacji w postaci
utrudnionego dostępu do know-how, wiadomości o rynku, itp. Firmy te wykazywały także
mniejszą innowacyjność już w fazie adaptacji do zasad rynkowych. Odnosiło się to głównie
do deficytu strukturalnego, np. w formie poziomu kwalifikacji pracowników7.
Rozwijana w większości państw UE, już od lat dziewięćdziesiątych, regionalnie
zorientowana polityka innowacyjna pozwala w większym stopniu na artykulację interesów
sektora MŚP, gdyż na centralnie kierowaną politykę innowacji większy wpływ miały duże
przedsiębiorstwa. Ponadto duże firmy z racji posiadania niezbędnych zasobów i umiejętności
oraz bardziej rozwiniętych kontaktów z otoczeniem, uznawane są przez polityków
gospodarczych za podmioty stosunkowo dobrze przygotowane do realizacji innowacji, a
ewentualna pomoc państwa adresowana do tej grupy firm, może dotyczyć wsparcia dla
podejmowanych przez nie programów badawczych czy współpracy z mniejszymi firmami.
Rosnące zainteresowanie państwa działalnością innowacyjną małych firm ma związek z
zauważalnym wzrostem udziału tego sektora firm w rozwoju gospodarczym i społecznym,
tworzeniem nowych miejsc pracy i wzrostem produktywności oraz rolą, jaką pełnią małe
firmy w procesach dyfuzji technologii, będąc katalizatorami przepływów wiedzy pomiędzy
różnymi regionami i sektorami, jak również między firmami o różnej wielkości i odmiennym
potencjale. Jest to możliwe dzięki specjalnej funkcji małych firm w sieciach innowacyjnych,
będących jednostkami pomostowymi, które wypełniają lukę między instytucjami naukowymi
7
Feldmann F., 1999, Betriebs-und regionalwirtschaftliche Effekte von Technologieparks, Josef Eul Verlag,
Köln, s. 54.
5
i badawczymi oraz innymi firmami w bardziej tradycyjnych przemysłach. Celem polityki
innowacyjnej wobec sektora MŚP jest obniżanie progu trudności podejmowania i realizacji
innowacji, zmniejszanie stopnia ryzyka i niepewności oraz pomoc w dokonaniu optymalnego
wyboru dla przedsiębiorstw wprowadzających innowacje8. Ogólny podział programów i
inicjatyw polityki innowacyjnej odnośnie MŚP wskazuje na trzy podstawowe grupy:
•
wzmacnianie więzi między firmami a publiczną infrastrukturą B+R,
•
budowanie zdolności firm do uczestnictwa w sieciach,
•
budowanie wewnętrznej zdolności absorpcyjnej i innowacyjnej firm.
Jednakże do najważniejszych instrumentów wsparcia publicznego należy wspomaganie
infrastruktury instytucjonalnej transferu technologii (centra transferu technologii, parki
technologiczne,
inkubatory
technologiczne),
a
także
upowszechnianie
informacji,
subwencjonowanie edukacji i szkoleń, opłacanie zatrudnienie w firmach pracowników o
wysokich kwalifikacjach, ułatwianie wchodzenia firm do przedsięwzięć kooperacyjnych.
Wyzwaniem dla polityki innowacyjnej jest zatem stymulowanie zapotrzebowania małych
firm na innowacje i pomoc w jej realizacji poprzez różnego rodzaju wsparcie finansowe (ulgi
inwestycyjne i podatkowe, preferencje kredytowe) oraz kompleksowe programy pomocowe9.
Głównym celem wspierania MŚP realizowanej w oparciu o narzędzia regionalnej
polityki innowacyjnej jest podnoszenia stopnia konkurencyjności regionu i to zarówno w
skali kraju, jak i w skali międzynarodowej. Na konkurencyjność regionu można spojrzeć z
kilku punktów widzenia. Według jednej z definicji konkurencyjność regionów można
rozumieć „jako przewaga nad innymi regionami będącą wypadkową:
•
atrakcyjności oferty usługowej kierowanej do obecnych i potencjalnych
użytkowników regionu, którymi są mieszkańcy, firmy, inwestorzy, goście; jej
źródłem jest nowoczesna infrastruktura materialna, instytucjonalna i
intelektualna regionu,
•
atutów, czyli najważniejszych silnych stron regionu, których źródło tkwi
między innymi w systemie edukacyjnym, strukturze gospodarczej i
infrastrukturze,
•
dostępności do otoczenia i rynku międzynarodowego,
•
inwestorów i turystów krajowych i zagranicznych,
•
lokalizację siedzib ważnych instytucji i ich agend,
8
Matusiak B., Stawasz E., Jewtuchowicz A., 2001, Zewnętrzne determinanty rozwoju innowacyjnych firm, UŁ,
Łódź, s. 48 i 49.
9
Ibidem, s. 50 i 51.
6
•
organizację dużej
rangi
imprez
i
spotkań o
zasięgu krajowym
i
międzynarodowym,
•
realizację dużych projektów infrastrukturalnych, ekologicznych i społecznych,
•
środki pomocowe Unii Europejskiej i innych międzynarodowych instytucji
finansowych”10.
Uwzględniając w definicji konkurencyjności regionu jego zdolność do pobudzania
innowacji można przyjąć, że region konkurencyjny to obszar, w jakim współcześnie
kształtuje się silny układ powiązań sieciowych, przez który jednostki przynależące do sieci
mają dostęp do wspólnie generowanych korzyści zewnętrznych i wewnętrznych np. korzyści
skali, zakresu, korzyści wynikających z bliskości, czyli korzyści aglomeracji, korzyści
urbanizacji, czy ostatnio tak mocno lansowanych korzyści metropolizacji, jakie dają wielkie
układy miejskie o złożonych funkcjach metropolitalnych. Sieciowe powiązania między
jednostkami gospodarującymi sprawiają, iż czerpanie ze źródeł zewnętrznych i wewnętrznych
przewag konkurencyjnych odbywa się często nie w sposób bezpośredni tj., tak jakby to
sugerowały najkrótsze powiązania linowe i czasowe, ale pośrednie, pozornie nielogiczne i
dłuższe. Na przeszkodzie pełnemu zdyskontowaniu korzyści wytwarzanych w naturalnych
układach sieciowych stoją różnego rodzaju bariery komunikacyjne, administracyjne,
kulturowe, polityczne, społeczne, rasowe itp.
Nie ma jednego uniwersalnego wzorca budowy regionu innowacyjnego. Każdy z
regionów wymaga innego podejścia i innej polityki. Niezależnie jaką strategię przyjmie dany
region wspieranie regionalnej polityki innowacyjnej przez władze publiczne powinno odnosić
się do trzech kluczowych założeń:
•
aktywizacji i wsparcia regionalnych zasobów innowacyjnych w celu
wzmocnienia kolektywnej zdolności do współpracy oraz rozwoju i stosowania
nowych technologii i usług. Ważna jest tu identyfikacja potrzeb i deficytu
regionu, aby dokładnie określić popyt i podaż dostępnych zasobów,
•
koordynacji i włączenia tych zasobów w regionalną sieć innowacji w celu
integracji możliwie wszystkich podmiotów procesu innowacyjnego z branży
gospodarczej, szkolnictwa wyższego, świata polityki oraz partnerów
gospodarczo – społecznych,
•
integracji tych sieci regionalnych w regionalne i narodowe strategie i sieci
innowacyjne przez tworzenie sprawnych punktów kontaktowych oraz
10
Markowski T., 2003, Konkurencyjność i innowacyjność polskich regionów wobec akcesji do UE, artykuł
zamieszczony na stronach Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej www.web.mg.gov.pl.
7
wspierania interregionalnej współpracy, a w efekcie podniesienie zdolności
konkurencyjnej regionów.11
Do kryteriów sukcesu innowacyjnej polityki regionalnej zalicza się:
•
możliwie wysoką motywację utworzonych politycznych struktur zarządzania,
•
budowę zaufania jako podstawy współpracy i funkcjonowania sieci,
•
szeroką informację o środkach realizacji polityki, np. poprzez warsztaty,
broszury, informacje w mediach,
•
region jako strategiczny poziom, w którym aktorzy regionalni mają duży
wpływ na kształtowanie jego profilu innowacyjnego,
•
dokonywanie oceny na bieżąco (monitoring), aby w jak najlepszy sposób
określić środki realizacji,
•
otwartość na doświadczenia innych regionów,
•
otwartość na nowe niekonwencjonalne sposoby rozwiązywania problemów
regionu.
Z drugiej strony należy określić czynniki porażki:
•
brak skupienia środków realizacji polityki na przedsiębiorstwach (głównie na
sektorze MŚP),
•
konfrontacja sił w regionie, która może prowadzić do blokady realizacji
założeń polityki,
•
nieefektywne zarządzanie środkami, np. przez wspieranie działań, które nie są
głównym celem, względnie które nie prowadzą do osiągnięcia wyznaczonych
celów,
•
zbyt długi okres między opracowywaniem strategii działań a implementacją
pierwszych środków, czego skutkiem może być demotywacja uczestników12.
Regionalna polityka innowacyjna urasta do rangi jednej z najważniejszych polityk władz
regionalnych krajów Unii Europejskiej. Znaczenie jej wynika z dwóch faktów:
1. Roli, jaką innowacje (organizacyjne, usługowe, społeczne, technologiczne) odgrywają
we wzroście gospodarczym. We współczesnych gospodarkach rośnie waga innowacji
w stosunku do tradycyjnych czynników wzrostu gospodarczego, takich jak ziemia,
kapitał i siła robocza. Badacze oceniają, że aż 2/3 wzrostu krajów rozwiniętych należy
łączyć z wprowadzaniem innowacji.
11
Koschatzky K., Gundrum U., 1997, Die Bedeutung von Innovationsnetzwerken für kleine Unternehmen, [w:]
Technologieunternehmen im Innovationsprozes. Management, Finanzierung und regionale Netzwerke, K.
Koschtzky (red.), IfW, Heidelberg, s. 207-217.
12
Ibidem, s. 91 i n.
8
2. Z tzw. zjawiska niedoskonałości funkcji samoregulacyjnej rynku, który sam z siebie,
bez wsparcia władz, nie jest w stanie zapewnić innowacyjności gospodarki na
optymalnym, z punktu widzenia społecznego (konkurencyjność gospodarcza, rozwój
regionalny, wzrost zatrudnienia) poziomie13.
W tabeli zamieszczonej poniżej dokonano zestawienia wszystkich narzędzi regionalnej
polityki innowacyjnej, które stosowane są w regionach państw członkowskich UE.
Tabela 1: Szczegółowe narzędzia regionalnej polityki innowacyjnej
Rodzaje
narzędzi
Finansowe,
kredytowe
Podatkowe
Przykłady
Dotacje, pożyczki, dotacje warunkowe, dodatki inwestycyjne, subsydia,
porozumienia dotyczące udziałów finansowych, fundusze na badania i
wdrożenia,
pożyczki
i
przekazanie
wyposażenia,
kredyty
niskooprocentowane lub o zmiennej stopie, bezzwrotne, gwarancje
kredytowe, bezpłatne usługi, przekazanie budynków, pomoc państwa w
finansowaniu likwidacji „schyłkowych” przemysłów, fundusze typu
venture capital czy private equity, stypendia, ulgi, porozumienia w
sprawie podziału finansowania.
Opodatkowanie
dodatkowe
przedsiębiorstw
mało
aktywnych
innowacyjnie, opodatkowanie osób prywatnych, podatki pośrednie,
wyższe
opodatkowanie
płac
lub
podwyższanie
składek
ubezpieczeniowych w przemysłach nie rozwojowych, zwolnienia
podatkowe i różnego typu ulgi podatkowe dla realizujących produkcje
innowacyjną, zróżnicowanie skali opodatkowania wartości dodanej
(przedmiotowe), przyspieszona amortyzacja, tzw. dodatkowe potrącenia,
specjalne fundusze depozytowe (nie podlegają opodatkowaniu), podatki
firmowe.
Prawne i o
charakterze
regulacyjnym
Patenty, regulacje dotyczące środowiska naturalnego, regulacje w sferze
zdrowia, inspektoraty, ochrona projektowa, służby arbitrażowe
(ekspertyzy), regulacje antymonopolowe, koordynacja pozioma i pionowa
wewnątrz i pomiędzy przemysłem, pozwolenia na planowanie budowy
obiektów i przedsiębiorstw.
Oświatowe
(związane ze
szkolnictwem)
Szkolnictwo podstawowe, uniwersytety, edukacja techniczna, kształcenie
ustawiczne i uzupełniające, szybkie przekwalifikowania i dostosowania
edukacyjne, kształcenie „dla przyszłości”, stypendia.
Zamówienia
(nabywcze)
Zamówienia wojskowe, zamówienia władz centralnych i kontrakty władz
lokalnych, a także korporacji publicznych, kontrakty na cele B+R, zakupy
13
Wolman E., 2000, Rola ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w perspektywicznej, innowacyjnej polityce
gospodarczej państwa, [w:] „Innowacje” nr 9, s. 2.
9
prototypów.
Informacje
Sieć informacyjna i centra (np. naukowe, innowacyjne, informacyjne),
biblioteki, radio i telewizja, swoboda informacji, usługi doradcze, usługi
statystyczne, publikacje rządowe, banki lub bazy danych, wystawy,
warsztaty, targi, służby pośredniczące, konferencje, seminaria, warsztaty,
nowe media (internet, intranet).
Innowacja
technologiczna
za
pośrednictwem
przedsiębiorstw
państwowych i komunalnych, instalowanie nowych przemysłów,
Przedsiębiorstwa zastosowanie nowych technik przez korporacje publiczne, korekta
nierównowagi
przez
przedsiębiorstwa
publiczne,
udział
w
publiczne
przedsiębiorstwie prywatnym, non profit organization.
Zakupy, obsługa, nadzór i innowacje w służbie zdrowia, budownictwo
budownictwo,
transport,
ochrona
konsumenta,
Usługi publiczne publiczne,
telekomunikacja.
Polityczne
„klimat”, system motywatorów niematerialnych (uznaniowych),
planowanie regionalne na rzecz tworzenia parków technologicznych
(Technocentra, Technopolie), innowacje dekretowane, działania związane
z rynkiem pracy.
Naukowe i
techniczne
Standardy techniczne, laboratoria badawcze, stacje testującodiagnostyczne, poparcie dla stowarzyszeń badawczych, towarzystw
fachowych, rządowe centra badawcze, związki profesjonalistów, dotacje
na cele badawcze (granty badawcze).
Handlowe
Porozumienia handlowe, protekcjonizm, taryfy, regulacje walutowe.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: EU Commission, 2003, Assessment of the Community regional
innovation and technology transfer strategies; http://www.innovating-regions.org/network/regionalstrat/ ; Final
Report of the On-going Evaluation of the Regional Innovation Strategies under Article 10 of the ERDF,
ECOTEC Research and Consulting Ltd., Landabaso M., Outghton C., 2001,Morgan K., Learning Regions in
Europe: Theory, Policy and Practice throuhgt the RSI experience, Brussels.
3. Nowe modele zarządzania rozwojem regionu – aspekt regionalnej polityki
innowacyjnej
Głównym celem jakim stawiamy sobie w niniejszej części opracowania jest
syntetyczny opis mechanizmów polityki regionalnej odnoszących się do zasad konstruowania
i udziału władz publicznych w regionalnym systemie innowacyjnym. Przedstawimy, jak
mogą wyglądać kolejne etapy polityczne dla realizacji tego rodzaju polityki branżowej,
realizowanej przez samorząd regionalny we współdziałaniu z samorządami lokalnymi.
Chodzi tu o trzy zasadnicze procesy:
10
•
przygotowanie koncepcji regionalnej polityki innowacyjnej realizowanej przez
samorządy,
•
podejmowanie decyzji,
•
realizacja przyjętych rozwiązań.
W literaturze opisującej regionalne systemy innowacyjne, często stawia się tezę, że
tradycyjna rola samorządów, polegająca na dostarczaniu jedynie usług publicznych i
określana mianem biurokracji nieodpowiadającej na potrzeby społeczne wyczerpała się, a
dowodem na to są różnorakie zmiany polityczne i organizacyjne, w tym kreowanie nowych
metod zarządzania regionem odnośnie nowych polityk publicznych, np. polityki
innowacyjnej. R. Hambelton sugeruje, że trzy główne strategie odpowiedzi na niedostatki
tradycyjnego modelu to:
1. Jak najszersze stosowanie mechanizmów rynkowych (wraz z równoległym
zmniejszeniem roli biurokracji) i stwarzaniu odbiorcom/konsumentom większego
wyboru w zakresie szeroko pojętych usług tradycyjnie świadczonych przez
samorządy.
2. „Samonaprawa”
administracji
regionalnej
i
lokalnej
poprzez
stosowanie
nowoczesnych technik zarządzania, łączonych zazwyczaj z koncepcją New Public
Management (Nowe Zarządzanie Publiczne).
3. Doskonalenie
demokracji
poprzez
zwiększanie
bezpośredniego
udziału
w
podejmowaniu i realizacji decyzji oraz wprowadzanie mechanizmów społecznej
kontroli nad działaniami samorządów (civil and social assesement)14.
Ten sam autor stawia następującą hipotezę, że do efektywności realizacji polityki regionalnej,
także i rozważanej przez nas polityki innowacyjnej, przyczynia się komplementarność dwóch
zasadniczych czynników:
•
przywództwa, czyli sposobów, dzięki którym lider prowadzi do realizacji
swoich zamierzeń,
•
różnych form udziału społeczności regionalnych i lokalnych w podejmowaniu
i realizacji przyjętej polityki. Ten aspekt będziemy szczegółowo rozważali w
kolejnych
opracowaniach
dotyczących
partnerstwa
regionalnego
i
obywatelskiego.
14
Hambelton R., 2001, The new city management, [w:] Globalism and local democracy, Hambelton R., Savitch
H., Stewart M. (red.), PAlgrave, Houndmiels.
11
Użyte w tym przypadku pojęcie komplementarności oznacza możliwość zaistnienia efektu
synergii, który w nomenklaturze unijnej określany jest mianem europejskiej wartości dodanej
(European added value). Odnosząc te dwa pojęcia do wyraźnie wyeksponowanej w DSI
„grze o region” można powiedzieć, że jest to gra o sumie dodatniej, a nie zerowej. Nie jest
więc tak, że wzrostowi zasobów władzy/znaczenia politycznego lub też innych rodzajów
zasobów zaprezentowanych poniżej i odnoszących się do jednego aktora musi odpowiadać
proporcjonalny spadek znaczenia jakiegoś innego aktora.
Aby wyjaśnić procesy polityczne, zgodne z zaprezentowanym powyżej podejściem,
należy
odwołać
się
do
najważniejszych
teoretycznych15,
koncepcji
opisujących
funkcjonowanie regionu w dobie tzw. nowej ekonomii wiedzy.
3.1. Model elitystyczny
Punktem wyjścia stosowanym w tym modelu jest tzw. metoda reputacyjna. Polega ona na
badaniu i analizie grupy osób wywierających największy wpływ na decyzje regionalne i
lokalne. Przeprowadzone badania w regionach europejskich pokazują, że w procesie
podejmowania
decyzji
na
szczeblu
regionalnym
dominują
biznesmeni,
którzy
„podporządkowują” sobie polityków. W sumie regionem/miastem rządzi wąska elita. Co
ważne rola tych decydentów, wywodzących się z sektora biznesu, w całym procesie
politycznym nie jest szczególnie widoczna. Przeważnie żadna z takich osób nie zajmuje się
zawodowo polityką (nie zasiada we władzach regionalnych czy municypalnych). Zdaniem
twórców tej koncepcji, instytucje polityczne odgrywają zasadniczą rolę w realizacji polityki,
ale jej formułowanie odbywa się często poza urzędami. W tym przypadku demokracja
przedstawicielska, partycypacyjna jest „zasłoną dymną” dla dominujących interesów
ekonomicznych.
3.2. Model pluralistyczny
Model ten jest oparty w głównej mierze na analizie wieloczynnikowej stosowanej w
naukach społecznych najpierw przez Maxa Webera, a następnie przez Roberta Dahla. Modele
te pokazują, że siła polityczna regionu zależna jest od nagromadzenia i wykorzystywania
przez aktorów regionalnych różnego rodzaju zasobów, takich jak: głosy wyborców, kapitał (w
tym także BIZ), legitymizacja, dostęp do mediów, dostęp do polityków. Rodzaje zasobów i
15
Patrz szerzej: Swianiewicz P., Klimska U., Milczarek A., 2004, Nierówne koalicje – liderzy miejscy w
poszukiwaniu nowego modelu zarządzania rozwojem, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, s. 15-22.
12
ich oddziaływanie na procesy kształtowania siły regionu lub jego „imago regionis” zostały
poniżej szczegółowo omówione. Według R. Dahla16 kluczowa dla skutecznej realizacji
polityki regionalnej jest nie tyle obecna siła polityczna, ale zasoby, które mogą (potencjalnie)
być użyte do realizacji celów politycznych. Dahl dopuścił w swojej pracy taką możliwość, że
ktoś ma zasoby, ale ich nie wykorzystuje (np. z powodu braku zainteresowania polityką
regionu). Dahl postawił szereg pytań odnoszących się do kształtowania konkretnej polityki
publicznej realizowanej na szczeblu regionalnym, np.:
•
Czy nierówności w dostępie do zasobów kumulują się?
•
Jak podejmowane są najważniejsze decyzje?
•
Jacy aktorzy mają największy wpływ na decyzje?
•
Co jest najważniejszym zasobem i jakie jest jego znaczenie dla rozwoju
regionu w obszarze konkretnej polityki publicznej?
•
Czy struktura władzy jest trwała, czy podlega zmianom (jakim)?
W wielu analizach przeprowadzonych przez Dahla powtarza się konstatacją, że zasoby
posiadane przez poszczególnych aktorów nie wystarczają do wywierania wpływu na proces
polityczny. Z tego powodu muszą powstać koalicje, aby łączyć zasoby współpracujących ze
sobą uczestników gry politycznej. Wyjaśnianie polityki regionalnej przez Dahla ma zatem
charakter pluralistyczny: jest wiele różnych grup, które wywierają wpływ na podejmowanie
decyzji. Stosunkowo niewielu aktorów posiada duży, bezpośredni wpływ, ale większość
obywateli w sposób ograniczony i pośredni wpływa na decyzje. Jest to ważne, gdyż politycy
regionalni mają cały czas w pamięci rzeczywiste (lub domniemane) preferencje wyborców i
biorą je pod uwagę, kiedy podejmują decyzje. Główne elementy modelu pluralistycznego
można podsumować w następujących punktach:
•
siła polityczna w regionie jest podzielona,
•
wszystkie grupy polityczne mają dane zasoby polityczne, choć istnieją między
nimi oczywiste nierówności w dostępie do nich,
•
takie rozproszenie jest pozytywnym zjawiskiem dla demokracji,
•
polityka realizowana w różnych sektorach jest odzwierciedleniem różnych
procesów politycznych,
•
rzeczywista siła polityczna wykracza poza formalne struktury instytucji
demokratycznych,
16
Patrz więcej: Dahl R., 1961, Who Governs?, Yale University Press, New Haven.
13
•
interakcja, komunikacja, konfrontacja są jako źródło legitymizacji władzy –
alternatywą wobec pojęcia „woli ogółu”,
•
wybrane władze są poddawane różnym wpływom, ale ponieważ wpływy te są
właśnie różnorodne, mieszczą się porządku demokratycznym i podlegają
społecznej kontroli.
3.3. Model porównawczy
Jest to model opracowany i analizowany przez amerykańskiego badacza Terry N.
Clarka i jest on syntezą obu powyżej omówionych modeli. T.N. Clark dowodził, że
poszczególne regiony znacząco różnią się między sobą stylami i modelami podejmowania
decyzji politycznych. Różnicował od regiony w odniesieniu do następujących zmiennych:
demografia, gospodarka, struktura polityczna, relacje na linii centrum-peryferie, centralizacjadecentralizacja, spójność-konkurencyjność, struktura społeczna oraz kultura.
Istotne u T.N. Clarka jest pojęcie dekoncentracji władzy w regionie. Władzę rozumiał
jako możliwość dostępu do zasobów finansowych oraz politycznych (władczych). W efekcie
prowadzonych przez tego badacza analiz okazało się, że zdecydowana większość struktur
regionalnych, rozumiana jako jednostki terytorialno-polityczno-administracyjne dysponuje
bardzo ograniczoną, zogniskowaną władzą polityczną. Ten fakt determinował możliwość
realizacji danej polityki branżowej, a także jej społecznej akceptowalności/legitymizacji.
3.4. Teoria reżimów (regime theory)
Teoria reżimów, która zyskuje coraz większe znaczenie w kontekście wyjaśniania
relewantności realizacji poszczególnych polityk publicznych, wychodzi od obserwacji, że
wyzwania rozwojowe (np. kreowania nowych polityk) narzucają konieczność współpracy
między sektorem publicznym a prywatnym. Samorząd coraz częściej musi pracować z innymi
podmiotami, a co więcej musi osiągać swe cele poprzez inne organizacje. W literaturze
pojawiło się w tym kontekście pojęcie enabling government (samorządu ułatwiającego), który
stara się stwarzać innym warunki do działania, zamiast sam je bezpośrednio wykonywać.
Regime theory pomaga w rozumieniu zagadnienia władzy odnosząc je do otoczenia.
Zwolennicy teorii reżimów podzielają argumenty tradycyjnej szkoły elitarnej, że dominujące
znaczenie w polityce regionalnej i lokalnej ma biznes, a głównym źródłem niepowodzeń w
polityce rozwojowej są zarówno uwarunkowania strukturalne, jak i brak „inteligentnej”
polityki.
14
Wskazując na mnogość aktorów wywierających wpływ na decyzje, regime theory
nawiązuje do modeli pluralistycznego. Dochodzi jednak do innych wniosków. Centralnym
punktem teorii reżimów jest pojęcie kompleksowości. Instytucje i indywidualni aktorzy
uwikłani są w niezmiernie skomplikowane sieci interakcji. Znalezienie prostych zależności
przyczynowych jest prawie niemożliwe, co powoduje, że polityka realizowana na szczeblu
regionalnym jest bardzo chaotyczna. Ten brak przejrzystości ogranicza w oczywisty sposób
rolę samorządu w sprawowaniu władzy i kontrolowaniu procesów rozwoju. Najważniejszą
rolą samorządu staje się mobilizacja i koordynacja zasobów. Zdarza się oczywiście i tak, że
władze regionalne narzucają swoje decyzje i wymuszają działania, ale jest to stosukowo
rzadko spotykany przypadek. Istotą polityki jest formułowanie priorytetów, a głównym
wyzwaniem jest zapewnienie współpracy różnych aktorów, która doprowadzi do realizacji
tych celów. Aby działać efektywnie, sektor publiczny musi łączyć swoje możliwości z
pozarządowymi/”pozapolitycznymi” aktorami. Sektor publiczny i prywatny tworzą w ten
sposób reżimy umożliwiające wspólne działanie. Reżim jest w takim przypadku definiowany
jako „nieformalna, ale stosunkowo stabilna grupa posiadająca dostęp do zasobów (z
uwzględnieniem zasobów władzy instytucjonalnej). Dostęp ten umożliwia jej trwały wpływ
na podejmowanie decyzji w określonym obszarze realizacji polityki publicznej”17.
W ramach reżimów nie istnieje formalna hierarchia. Nie ma jednego kierunku
działania i kontroli. Z drugiej jednak strony, nie jest to grupa otwarta. Podkreśla się raczej jej
sieciowy charakter i współpracę między zaangażowanymi podmiotami. Raz ustanowiona
współpraca postrzegana jest jako wartość wymagająca ochrony ze strony wszystkich
„sygnatariuszy”, jest to swego rodzaju stabilna grupa.
Jak już wspomniano powyżej głównym przedmiotem zainteresowania władzy nie jest
kontrola i dominacja, ale zdolność do osiągania celów. C. Stone wprowadza rozróżnienie
pomiędzy power over (władzą nad) a power to (wpływem potrzebnym do osiągnięcia celu),
konstatując, że to pierwsze pojęcie ma coraz mniejsze znaczenie. Samorządy nie będą zatem
współpracować jedynie z tymi, którzy mają największą siłę polityczną, ale raczej z grupami,
które mają zasoby istotne dla osiągnięcia celów strategicznych. Tradycyjna teoria reżimów
rozróżnia dwie grupy, które zawierają koalicje: wybieralni politycy i biznes. Dostrzega także
inne grupy, np.: zorganizowani pracownicy, specjaliści-(technokraci)-administracja, itp.
Czynnikiem decydującym o roli i znaczeniu poszczególnych grup w danej polityce
realizowanej na szczeblu regionalnym, jest połączenie wiedzy i pozycji ekonomicznej.
17
Stone C., 1998, Theory of Regime Politics – Second Studies, University Press of Kansas, Lawrance.
15
W oparciu o zaprezentowane powyżej modele zarządzania rozwojem regionu oraz
zasady tzw. „gry o region”, można sformułować kilka przesłanek odnoszących się do
postulowanej roli władz publicznych niezbędnych dla efektywnej realizacji regionalnej
polityki innowacyjnej dla Dolnego Śląska:
1. Komplementarność udziału i wpływu na realizowaną politykę możliwie szerokiego
spektrum aktorów tworzących regionalny system innowacji.
2. Legitymizowana reprezentacja sektora biznesu, w tym głównie pochodząca z sektora
MŚP.
3. Koncyliacyjny sposób kreowania i uprawianie tego rodzaju polityki publicznej
(współpraca a nie konfrontacja sił w regionie).
4. Otwartość na inne podsystemy społeczno-polityczne.
5. Ocena efektów realizacji polityki innowacyjnej.
6. Możliwie szybkie wdrażanie zmian odnośnie założeń tej polityki.
7. Przywódcza rola władz samorządowych, która powinna polegać głównie na
kreowaniu, inicjowaniu (paradygmat organiczności procesów innowacyjnych).
Z przeprowadzonych w 2006 r. przez Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową
(IBnGR) badań odnoszących się do funkcjonowania polskich regionów widać, iż władze
publiczne szczebla regionalnego województwa dolnośląskiego mogą stać się kreatorem tej
nowej polityki publicznej. Z badań tych wynika bowiem, że region Dolnego Śląska cechuje
najwyższa w Polsce dynamika udziału dochodów własnych samorządów w dochodach
ogółem. Świadczy to o dążeniu samorządów do niezależności w wydatkowaniu środków
finansowych. Istotnym jest fakt, że te środki nie są marnotrawione, gdyż wydatki
samorządów gminnych na administrację rosną zdecydowanie wolniej niż przeciętnie w kraju.
Województwo dolnośląskie od kilku lat przeżywa także ożywienie, jeśli chodzi o napływ
inwestycji zagranicznych i to w branżach high-tech (LG Philips, Toshiba, Hewlett-Packard,
Siemens, Sauer-Danfoss). Niewątpliwie istotną rolę w przyciągnięciu dużych inwestycji
odegrały samorządy, stwarzające inwestorom korzystne warunki dla prowadzenia
działalności18.
Jeżeli zatem efekty tego typu działań zostaną właściwie „wpisane” w postulowane
powyżej obszary aktywności władz publicznych, można będzie mówić, iż Dolny Śląsk ma
szanse prowadzić własną w pełni upodmiotowioną regionalną politykę innowacji.
18
Kalinowski T. (red.), 2006, Sukces rozwojowy polskich regionów, IBnGR, Gdańsk, s. 36-37.
16
4. Procesy transferu zasobów pomiędzy ośrodkami władzy publicznej a podmiotami
społeczeństwa obywatelskiego
Przedmiotem tej części opracowania jest lokalna aktywność aktorów, których
działalność, w dużej mierze za sprawą mass mediów, bywa potocznie odbierana jako
dwuznaczna i potencjalnie szkodliwa. Podobną interpretację wypada uznać nie tylko za
zdecydowanie niewystarczającą. Celem prezentowanej analizy nie jest uwypuklanie
przykładów świadczących o negatywnych aspektach manifestacji interesów grupowych, bo o
nie właśnie nam chodzi. Teza wyjściowa niniejszego opracowania zakłada istnienie
pozytywnego potencjału działań grup interesu i ich organizacji, które należy postrzegać jako
istotne podmioty społeczeństwa obywatelskiego i społeczeństwa informacyjnego, które to
wspólnoty kształtują się zresztą w Polsce powoli, m.in. z uwagi na dominację etatyzmu wciąż
wyraźnie zaznaczającą się także na poziomie regionalnym. Piętno etatyzmu w sposób
oczywisty dotknęło również relacji, w które zaangażowane są grupy interesu biorące udział w
procesach wymiany politycznej. Zasadniczym celem tejże wymiany jest transfer zasobów
pomiędzy nimi a ośrodkami decyzyjnymi. Pojawia się on z tego podstawowego powodu, iż
wspomniane zasoby są z jednej strony potrzebne do skutecznego sprawowania władzy
publicznej, z drugiej zaś są przydatne w realizacji prywatnych interesów grupowych. W ten
sposób powstaje niemal symbiotyczny układ relacji, których podłożem są mikro kontrakty
dotyczące wymiany poszczególnych dóbr. We współczesnych naukach społecznych układ ten
określa się mianem sieci politycznej (policy network). Jak wspominaliśmy we wcześniejszych
opracowaniach relacje o charakterze sieciowym przecinają zarówno formalne rozwiązania
instytucjonalne, jak i podziały na podmioty publiczne i niepubliczne, rządowe oraz
pozarządowe. Przebiegają one na wskroś poszczególnych systemów politycznych, a czasem
nawet ‘ponad’ nimi, jak to ma miejsce w przypadku niektórych sieci pojawiających się w
kontekście funkcjonowania polityk sektorowych UE. Sieci polityczne mają dynamiczny i
‘pulsujący’ charakter. Z drugiej strony, jak wcześniej przekonywaliśmy, nie są one aż tak
labilne by nie była możliwa ich obserwacja. Przyczyna tej nietrwałej wprawdzie, ale jednak
wystarczająco wyraźnej strukturyzacji jest stosunkowo wyraźna. Otóż we współczesnym
zarządzaniu sprawami publicznymi z jednej strony zaznacza się postępująca komplikacja
zadań, jakie stają przed ośrodkami decyzyjnymi, z drugiej zaś ma miejsce pogłębiający się
deficyt zasobów, które muszą być wykorzystane do realizacji zadań. W tej sytuacji ośrodki
władzy nie są w stanie kontrolować wszystkich przydatnych zasobów i zmuszone są do
wchodzenia w rozmaite transakcje z ich grupowymi dysponentami. Strony tej wymiany są
zwykle zainteresowane utrzymaniem swych ‘kontrahentów’, co przyczynia się do
17
stabilizowania sieci politycznej. W takim właśnie, sieciowym otoczeniu działania lokalnych
grup interesu wydają się być bardziej uchwytne, pod warunkiem, że przybliżone zostanie
pojęcie zasobów. Zakładamy, że wspomniane transfery pełnia również istotna rolę w
kształtowaniu się sieci pro-innowacyjnych. W tej perspektywie mogą się one jawić jako jeden
z ważnych elementów oddolnej kreacji otoczenia wsparcia innowacji.
4.1. Pojęcie zasobów
Pojęcie zasobów oraz ich transferu wykorzystywane jest w wielu, nierzadko bardzo
dowolnych kontekstach. Konceptualizację dodatkowo komplikuje niedostatek klasyfikacji
poszczególnych rodzajów zasobów.
Jak zatem definiować zasoby? Przede wszystkim należy podkreślić, że w niniejszym
opracowaniu chodzi o pewien ich rodzaj, a mianowicie o zasoby, które są istotne w
kontekście partycypacji (pro-innowacyjnych) grup interesu w publicznych procesach
decyzyjnych. Będą to więc zasoby niejako z gruntu upolitycznione. Jeśli zaś chodzi o ich
pojmowanie, najogólniej można przyjąć, że rozumianym w ten sposób zasobem potencjalnie
może stać się w zasadzie ‘cokolwiek’ – zarówno rzecz materialna, jak i symbol, struktura czy
ludzkie umiejętności oraz pomysły. W zasadzie jedynym warunkiem jest to, żeby czynnik ten
był postrzegany jako przydatny lub nawet niezbędny w oddziaływaniach mających swe
wyraźne polityczne konteksty, a służących realizacji celów bieżących i zaspokajaniu
doraźnych potrzeb grupowych, jak i realizacji celów długofalowych oraz ochronie
utrwalonych interesów grupowych, a także zabezpieczaniu innych zasobów, które grupa
kontroluje. Rozumianymi w ten sposób zasobami i ich wymianą będą żywotnie
zainteresowani liderzy grup interesu, ale i reprezentanci władzy publicznej, gdyż ta coraz
rzadziej jest w stanie wygenerować szeroki wachlarz czynników przydatnych w toku
realizacji komplikujących się zadań, które współcześnie przed nią stają. W tym sensie jednym
z podstawowych rodzajów aktywności w ramach wariantu polityki grup interesu, który
rozwija się w warunkach funkcjonowania uzgodnieniowego (negocjacyjnego) wzorca
dochodzenia do decyzji publicznych19, będą dążenia do pozyskiwania, operacjonalizacji,
kapitalizacji, kontroli oraz ochrony zasobów przy jednoczesnym przestrzeganiu zasad
obowiązujących w obrębie konkretnej sieci wymiany.
19
Herbut R., Sroka J., Sula P., 2006, Rozwój dialogu społecznego w Europie i w Polsce, (w:) M. Błaszczyk, J.
Sroka (red.), Sieci czy struktury? Dialog społeczny na poziomie regionalnym, Instytut Spraw Publicznych,
Warszawa.
18
Proponowana poniżej lista zasobów nie jest stanowi zamkniętej całości. Z uwagi na
wielką różnorodność kształtu oraz dynamiki zjawisk z kręgu policy networks, o których
jedynie napomknięto w niniejszym opracowaniu, zasoby transferowane w obrębie sieci mogą
być łączone, dzielone i przekształcane na rozmaite sposoby.
4.2. Rodzaje zasobów
Część
zasobów,
które
potencjalnie
stanowią
przedmiot
wymiany
w
uzgodnieniowym modelu decydowania publicznego, może mieć bardziej uchwytny
charakter (dobra, usługi, fundusze), podczas gdy inne są zdecydowanie mniej uchwytne
(predyspozycje członków organizacji, ‘jakość’ stosunków międzyludzkich, czy ‘klimat’
wewnątrzorganizacyjny). Zdając sobie sprawę ze znacznego uproszczenia proponowanej
klasyfikacji można wskazać na kilka podstawowych rodzajów zasobów20, które wywierają
wpływ zarówno na przebieg, jak i efekty publicznego procesu decyzyjnego (Tabela 2).
Tabela 2. Rodzaje zasobów
Rodzaj zasobów
Charakterystyka
Zasoby dostępu do
Uczestnictwo w organach reprezentacyjnych i
strategicznych ośrodków
partycypacyjnych, formalna i nieformalna kontrola
władzy
stanowisk w administracji publicznej etc.
Zasoby finansowe
Zasoby pieniężne, kontrola obrotu papierów
wartościowych, dostęp do alternatywnych źródeł
finansowania
Zasoby merytoryczne
Dostęp do dysponentów wiedzy specjalistycznej,
informacji administracyjnej, naukowej i fachowej,
posiadanie zaplecza merytorycznego w postaci struktur
organizacyjnych, które wytwarzają, pozyskują,
segregują, przechowują oraz przekształcają informacje,
a także utrzymują stały kontakt z ekspertami
20
Por. Claramount C.O., Arrayo S.C., 2000, The Role of ‘the Resources of the Power Hypothesis’ in Explaining
the Spanish Welfare State between 1975-1995, European Journal of Political Research, Nr. 2, vol. 38, ss. 30-42.
Giza-Poleszczuk A., 2000, Przestrzeń społeczna, (w:) A. Giza-Poleszczuk, M. Marody, A. Rychard, Strategie i
system, IFiS PAN, Warszawa.
19
Zasoby symboliczne
Tożsamość organizacji, jej światopoglądowa i
normatywna afiliacja, wizerunek i zarządzanie nim,
kultura organizacyjna, styl komunikacji wewnętrznej i
zewnętrznej, wzory postępowania w przestrzeni
gospodarczej, społecznej i politycznej. ‘Logo’
organizacji umożliwiające przewidywanie jej posunięć
oraz ułatwiające uruchamianie innych zasobów
Zasoby mobilizacyjne
Poziom lojalności członków i zwolenników organizacji
grupy interesu, zdolność elit organizacyjnych do ich
dyscyplinowania i kontroli. Potencjalne i realne
możliwości inicjowania akcji kolektywnej oraz
skutecznego zagrożenia sankcjami skierowanymi
zarówno przeciw niezdyscyplinowanym członkom, jak i
przeciw podmiotom, z którymi organizacja rywalizuje
Zasoby ‘kapitału ludzkiego’
Kulturowe kompetencje elit oraz członków organizacji,
‘jakość’ liderów, struktura wieku i płci wśród członków
oraz zwolenników (‘elektoratu’) organizacji
Zasoby afiliacji i koalicji
Potencjał (para)koalicyjny, ułatwienia oraz bariery
afiliacji. Efektywność koalicyjnych strategii
realizowanych przez liderów politycznych, grupy
urzędnicze oraz przedstawicieli organizacji grup
interesu
Zasoby instytucjonalne oraz
Dostęp do trwałych, nieformalnych oraz
dostępu do podstawowych
sformalizowanych ‘matryc’ aksjonormatywnych,
dóbr publicznych
obejmujących normy oraz wzorce postępowania
przestrzeni społecznej, politycznej i gospodarczej.
Możliwości korzystania z dobrodziejstw rozwiązań
prawnych oraz urządzeń życia publicznego na
warunkach równych z innymi podmiotami, m.in. dostęp
do mass mediów, rzeczywista możliwość dociekania
praw drogą sądową, sprawiedliwe zasady rywalizacji na
rynku politycznym i ekonomicznym
Zasoby bazy strukturalnej i
Zakres uzwiązkowienia, centralizacji, koncentracji i
20
koordynacji
spójności organizacyjnej oraz stan zaplecza
materialnego. Harmonijne wykorzystanie dostępnych
zasobów
Źródło: opracowanie własne
Zasoby dostępu do strategicznych ośrodków decyzji publicznych
Czynnik dostępu do strategicznych ośrodków władzy decyduje o powodzeniu
działań przebiegających zgodnie z logiką Olsonowskich działań kolektywnych21, mających
na celu zdobycie kontroli nad określoną częścią dóbr publicznych, m.in. poprzez wywarcie
wpływu na decyzje strategicznych ośrodków władzy. Niektórzy spośród działających w
ten sposób aktorów uznawani będą za legitymizowanych rozmówców, podczas gdy akces
innych może być blokowany przez wpływowe środowiska (gatekeepers) usytuowane
wewnątrz lub na zewnątrz publicznych podmiotów decyzyjnych. Blokada dojścia może
dotyczyć określonej kategorii interesów jako całości, bez względu na formę ich
zorganizowania, bądź odnosić się tylko do niektórych organizacji pretendujących do
wyrażania interesów grupowych. W pierwszym przypadku zablokowani aktorzy mogą być
np. uznawani za wyrazicieli interesów o charakterze antysystemowym. W drugim, mogą to
być organizacje, które z punktu widzenia konkretnego ośrodka władzy, nie mają zbyt wiele
do zaoferowania, z określonych powodów uznawane są za słabe (np. z uwagi na niski
poziom reprezentatywności grupowej) lub za niegodne zaufania22. Mogą to być również te
organizacje, które z różnych przyczyn nie uzyskały afiliacji w obrębie instytucjonalnych
form służących negocjacjom oraz konsultacjom. Mamy też niekiedy do czynienia z
sytuacją, którą N. Luhman określa jako stan komunikacji w zwarciu23. Wówczas to na
pierwszy plan wysuwają się konfliktowe formy wymiany informacji, dóbr i usług.
Transakcje pomiędzy aktorami społeczno-politycznymi poprzedza np. eskalacja żądań,
wzajemnych oskarżeń, próby manipulacji opinią publiczną itp.
Czynnik dostępu do ośrodków władzy, sam w sobie bardzo istotny, umożliwia
także sięganie po inne zasoby – np. o charakterze finansowym, symbolicznym, czy
merytorycznym. Warto przy tym w dość oczywisty sposób stwierdzić, że relacje pomiędzy
zasobami mają charakter obustronny. Zatem wskazane zasoby finansowe, symboliczne,
21
Olson M., 1965, The Logic of Collective Action, Harvard University Press, Cambridge.
Kaase M., 1999, Interpersonal Trust, Political Trust and Non-institutionalised Political Participation in
Western Europe, West European Politics, Nr. 3, vol. 22, ss. 2, 3.
23
Luhman N., 1994, Teoria państwa bezpieczeństwa socjalnego, PWN, Warszawa.
22
21
czy merytoryczne mogą wspomagać wykorzystanie zasobów dostępu do strategicznych
ośrodków władzy.
Zasoby finansowe
Jest rzeczą oczywistą, że czynnik finansowy ułatwia dostęp do ośrodków władzy,
zabezpiecza powodzenie strategii organizacyjnej oraz decyduje o sile wpływu w przetargach
politycznych (zwłaszcza tych, których przedmiotem są kwestie dotyczące gospodarczych
aspektów polityk sektorowych). W tym kontekście stosunkowo dobrze rozpoznana jest
najbardziej widoczna forma tego rodzaju oddziaływania, jaką jest finansowanie przez grupy
interesu kampanii wyborczych partii politycznych. Potęgę finansową określonego podmiotu
odzwierciedlać będzie także dostęp do alternatywnych źródeł finansowania, takich jak
kredyty, różnego rodzaju dotacje, subwencje, ulgi podatkowe, kontyngenty administracyjne,
zamówienia publiczne etc.
Zasoby merytoryczne
Czynnik merytoryczny (fachowości i profesjonalnego przygotowania) umożliwia
formułowanie projektów innowacyjnych, ułatwia rzeczowe negocjacje i konsultacje,
umożliwia skonstruowanie czytelnych komunikatów oraz pozwala grupom interesów na
sprawowanie kontroli nad strefami niepewności. Ta zaś stwarza możliwość kreacji mniej lub
bardziej rozwiniętych równoległych stosunków władzy, które jak wiadomo mogą się tworzyć
„wokół nie przewidzianych i dlatego nie unormowanych obowiązującymi przepisami oraz nie
uregulowanych przez schematy organizacyjne stref niepewności”24. Analizując rzecz z tego
punktu widzenia można powiedzieć, że źródłem znaczenia czynnika merytorycznego jest nie
tylko sama innowacyjna wiedza, ale także znaczny poziom komplikacji zagadnień
powstających w kręgu oddziaływania stref niepewności (np. w przypadku relacji pomiędzy
różnymi aspektami polityk sektorowych). Administracja publiczna i rozmaite komisje
konsultacyjne
korzystają
zwykle
z
ekspertyz
przygotowanych
przez
specjalistów
afiliowanych organizacji grup interesu. Pojawia się w ten sposób układ wymiany, w obrębie
którego, w zamian za opracowanie określonego projektu, przedstawiciele grup interesu
uzyskują wpływ na kierunek interesujących ich ścieżek decyzyjnych. Zachodzi przy tym
24
Crozier M., Friedberg E., 1982, Człowiek i system. Ograniczenia działania zespołowego, PWN, Warszawa, s.
183.
22
prawdopodobieństwo,
że
część
spośród
opracowań,
mających
na
pozór
służyć
administracyjnemu ‘doregulowywaniu’, będzie w istocie sprzyjać ochronie konkretnej strefy
niepewności przed wpływami administracji, zakusami konkurencyjnych grup interesu a
niekiedy również przed ‘wścibstwem’ dziennikarzy oraz badaczy.
Zasoby symboliczne
Czynnik symboliczny służy nie tylko oznaczaniu ‘barw’, w których występuje
określony aktor polityczny, społeczny, czy gospodarczy. Uniezależnia on również elity
grupowe od źródeł informacji podlegających kontroli zewnętrznej, ułatwia poczynania
grupy w zakresie ideologicznych uzasadnień aktywności organizacyjnej, pozwala
wzmacniać i reprodukować więzi organizacyjne, a także stanowi źródło rytuału
organizacyjnego. Czynnik ten bywa zasilany przez symbole o charakterze generalnym,
czego charakterystycznym przykładem jest wykorzystywanie, przez niektóre organizacje
grup interesu, symboliki narodowej, patriotycznej, niepodległościowej czy religijnej.
Rywalizacja wokół tego rodzaju kwestii symbolicznych, jeśli w ogóle będzie widoczna,
będzie miała charakter raczej drugoplanowy. Inaczej jest już jednak z zasileniami o
charakterze symbolicznym, których korzenie tkwią w takich determinantach struktury
społecznej jak: pozycja społeczna, wiek, płeć, wykształcenie, wyznanie, wykonywany
zawód, miejsce zamieszkania, czy styl życia. Większość spośród wymienionych
zmiennych ma charakter niezależny, a ich konfiguracja, stanowiąca splot czynników
kulturowych,
psychologicznych,
społecznych,
ekonomicznych
oraz
politycznych,
przyczynia się do rozwoju podziałów socjopolitycznych.
Czynnik symboliczny jest istotnym elementem tożsamości organizacyjnej. Niesie
z sobą informacje dotyczące:
•
światopoglądowej afiliacji grupy interesu,
•
odniesień łączących grupę interesu z istotnymi składowymi struktury
społecznej,
•
miejsca organizacji grupy interesu w układzie lewica – prawica,
•
potencjalnych możliwości koalicyjnych,
•
wewnątrz organizacyjnych wzorów normatywnych,
•
prestiżu jakim cieszy się w życiu publicznym organizacja reprezentująca
interesy grupowe.
23
Wspomniany powyżej prestiż koresponduje z aktualnym stanem kultury politycznej i
oznacza społeczne uznanie organizacji za wpływową oraz pozytywną ocenę jej wpływu na
życie publiczne. Należy jednak pamiętać, że prestiż to kategoria „wielobarwna”25. W związku
z tym przymioty, które uzna za prestiżowe jedna wspólnota, mogą być pozbawione tego
znaczenia, a nawet nabierać znaczeń pejoratywnych w oczach innej. Prestiż ma również
istotne konotacje sytuacyjne. I tak np. sukces i władza same w sobie nie tylko nie są
‘generatorami’ prestiżu w dowolnym czasie i miejscu określonej przestrzeni społecznopolitycznej, ale także mogą stać się atrybutem kolaboracji, przynależności do obcego obozu,
mogą też symbolizować alienację jednostki czy grupy od tradycji, stan ‘odcięcia od korzeni’.
Aspekty, towarzyszące zasobom o charakterze symbolicznym, korespondują po trosze z
kategorią relewancji, której używa się do określenia znaczenia partii politycznych na arenach
wyborczej, parlamentarnej i gabinetowej. Funkcjonalne grupy interesu, a tym bardziej grupy
urzędnicze są mniej widoczne na wymienionych arenach. Nie oznacza to oczywiście, iż nie
realizują w ich obrębie określonych strategii. Przeciwnie, są niekiedy bardzo aktywnymi i
zarazem relewantnymi koalicyjnymi partnerami poszczególnych skrzydeł politycznych a
nawet partii politycznych. Niemniej jednak cele strategiczne większości grup interesu
rozlokowane są głównie na arenie administracyjnej, zarówno na jej poziomie centralnym, jak
i regionalnym. Wydaje się zatem, iż w przypadku grup interesu stopień relewancji powinien
być kalkulowany z uwzględnieniem ‘siły przebicia’ jaką dysponują one w wymienionych
płaszczyznach.
Zasoby mobilizacyjne
Czynnik ten umożliwia elicie organizacyjnej26:
•
inicjowanie działań zbiorowych,
•
operowanie sankcjami objawiające się np. wywieraniem presji poprzez
postawienie rywali w sytuacji zagrażającej stratami materialnymi,
•
kontrolę treści postrzeganych jako mieszczące się w kategorii interesu
publicznego,
25
Domański H., 1999, Prestiż, PAN, Wrocław.
Por. McLaughinm A., Jordan G., 1995, The Rationality of Lobbying in Europe: Why Euro-Groups are so
Numerous and so Weak? Some Evidence from the Car Industry, (w:) Mazey S., Richardsonv J. (red.), Lobbying
in European Community, Routledge, London, s. 132.
26
24
•
prezentację siły oraz związanej z nią potencjalnej lub realnej presji na opinię
publiczną.
Rozkład zasobów mobilizacyjnych uzależniony jest od: (1) liczebności grupy, (2)
poziomu lojalności grupowej oraz (3) autorytetu liderów. Wysokim poziomem czynnika
mobilizacji odznaczają się przede wszystkim pracownicze grupy interesu. Czynnik
mobilizacji odgrywa istotną rolę w procesie kapitalizacji innych zasobów, którymi dysponuje
grupa interesu, gdyż zasoby te mogą stać się ‘kapitałem’ grupy tylko wówczas, gdy zostaną
one zmobilizowane. Jest to istotne zwłaszcza wówczas, gdy ograniczony jest dostęp do grupy
interesu podstawowych dóbr publicznych oraz do instytucjonalnych zasobów systemu. W
sytuacji braku lub niesprawności tego rodzaju zasobów niezbędna okazać się może
mobilizacja wszystkich aktualnie dostępnych zasobów. Celem działań mobilizacyjnych
będzie wówczas realizacja strategii zorientowanych na kompensację braku dostępu do
podstawowych dóbr publicznych oraz do instytucjonalnych zasobów systemu i / lub presja w
kierunku kreacji tychże zasobów w kształcie odpowiadającym potrzebom grupy. Przy czym,
w odniesieniu do rozwiązań systemowych, istotne są dwie sprawy o znaczeniu zasadniczym.
Po pierwsze, liczy się to, czy grupy interesu dokonują mobilizacji dostępnych im dóbr
zgodnie z ogólnie obowiązującymi regułami. Mówiąc inaczej, chodzi o to czy grupy interesu
w toku mobilizacji zasobów, nie naruszają obowiązującego we wspólnocie konsensu –
zarówno w jego warstwie podstawowej, która odnosi się do chronionego katalogu wartości,
jak i w odniesieniu do istniejących reguł (procedur) gry politycznej oraz uogólnionych
poglądów odnoszących się do przyzwolenia na istnienie różnorodności interesów i postaw27.
Po drugie, istotne jest to czy grupy interesu nie dążą do zawłaszczania istniejących instytucji
politycznych i administracyjnych celem realizacji zysków, które z punktu widzenia
funkcjonowania wspomnianych instytucji mają uboczny lub wręcz sprzeczny charakter.
Jeśli aktywność grupowa nie stwarza wspomnianych zagrożeń, można stwierdzić,
iż jest ona zyskowna zarówno dla przedstawicieli organizacji grup interesu, dla których
nagrodą będzie np. pełnienie istotnych ról politycznych i administracyjnych, jak i dla całości
wspólnoty, gdyż w toku realizacji swoich strategii grupy interesu przyczyniać się będą do
generowania zasobów społecznych w skali mikro i w ten sposób pomnażać będą zasoby
systemu jako całości. Przy czym warto zaznaczyć, że kapitalizacja dostępnych grupie
zasobów zawsze zależeć będzie od dostępnych elitom grupowym alternatyw działań
mobilizacyjnych. Od przebiegu wspomnianych działań (korespondujących z czynnikiem
27
Sartori G., 1994, Teoria demokracji, PWN, Warszawa, s. 120.
25
koordynacji) uzależnione są szanse realizacji celów grupowych. Co więcej, działania
mobilizacyjne stanowią jeden z wiodących warunków powodzenia procesów wiodących ku
decentralizacji oraz dekoncentracji sfery zarządzania sprawami publicznymi.
Zasoby ‘kapitału ludzkiego’
Czynnik ten akumulowany jest dzięki rozmaitym zasobom, których nosicielami oraz
dysponentami są jednostki. Na poziomie zagregowanym zasoby tego rodzaju wykazują swe
powiązania z zagadnieniami demograficznymi, kulturowymi oraz psychologicznymi. W
obszarze zagadnień interesujących demografów odnajdziemy m.in.: wiek, płeć, stan zdrowia,
fazę życia itp. Na kulturowe zasoby indywidualne składać się będą: wykształcenie, zawód
oraz szeroko rozumiane kompetencje kulturowe (znajomość języków obcych, czy poziom
ogólnego ‘obycia’). Z kolei zasoby, o których najwięcej mają do powiedzenia psychologowie
tworzą: odporność na stres, wiara we własne siły, poczucie własnej wartości, motywacja i jej
rodzaj, czy asertywność. Rozkład i natężenie rozumianego w ten umowny sposób ‘kapitału
ludzkiego’ określa realne możliwości działania aparatu administracyjnego, wyznacza szanse
powodzenia przedsięwzięć pro-innowacyjnych, powoduje wzrost lub spadek społecznego
prestiżu grup interesu. Czynniki tego rodzaju stanowią przedmiot aktywności kierowniczej
określanej mianem zarządzania zasobami ludzkimi (HRM), która – zwłaszcza w tradycji
anglosaskiej (w ramach szkoły human relations) – bywa postrzegana jako narzędzie
przydatne w praktykowaniu alternatywnej, w stosunku do kontynentalnej formuły
kształtowania stosunków pracy.
Zasoby afiliacji i koalicji
Pomiędzy zasobami afiliacji i koalicji a wymienionym wcześniej czynnikiem
dostępu do ośrodków decyzyjnych nie jest możliwe ustalenie dystynkcji, nie tyle ścisłej, bo
taka nie jest możliwa również w odniesieniu do innych zasobów, co klarownej. Oba czynniki
w sposób istotny przenikają się. Wynika to z łączącej je prostej zależności. Bardzo często nie
jest możliwe uzyskanie dostępu do tego czy innego gremium decyzyjnego bez uprzedniej
interwencji kogoś, kto stanowi istotne ogniwo w otaczającej ten ośrodek ‘sieci przyjaciół’,
współpracowników oraz klientów. Szczególnie cenne byłoby w podobnym przypadku
wstawiennictwo wpływowego gatekeepera. Wysoka kumulacja czynnika afiliacji i koalicji
26
nie tylko ułatwia grupom interesu przeprowadzanie akcji kolektywnych, ale również może
decydować
o
powodzeniu
szeroko
zakrojonych
reform
administracyjnych.
Brak
wystarczającego ‘natężenia’ czynnika afiliacji i koalicji doprowadzić może do załamania
programów decentralizacji i dekoncentracji zarządzania sprawami publicznymi.
Zasoby dostępu do podstawowych dóbr publicznych
W przypadku tego rodzaju zasobów chodzi o swobodny dostęp do tych dóbr, które są
wytwarzane oraz konsumowane zbiorowo, z partycypacji w których nie powinno się
wykluczać żadnego członka zbiorowości cieszącego się pełnią praw obywatelskich.
Najogólniej mówiąc chodzi tu o dostęp do dóbr elementarnych, takich jak obronność kraju,
bezpieczeństwo publiczne, czy nieskażone środowisko naturalne, ale również o swobodę
korzystania z prawnie zagwarantowanej edukacji publicznej, placówek ochrony zdrowia i
innych publicznych urządzeń socjalnych, jak np. możliwość skorzystania z wcześniejszej
emerytury28. Jest zarazem oczywiste, że niektóre spośród podstawowych dóbr publicznych
mogą z czasem tracić swój powszechny charakter.
Zasoby instytucjonalne
Jeśli zgodzimy się z dość oczywistym stwierdzeniem, że kategoria instytucji zawiera
w sobie, zarówno formalne, jak i nieformalne, trwałe reguły i wzory działania29, łatwiej
zgodzić się będzie również i z tym, że wiele spośród grup interesu, prędzej czy później,
będzie zmuszonych zabiegać o rezerwację możliwości organizacyjnego wykorzystania
wspomnianych reguł i wzorów działania. Jeśli grupa interesu (w tym także klika urzędnicza)
jest wystarczająco silna może nawet dążyć do przeobrażenia istniejących lub kreacji nowych
instytucji, poprzez upowszechnianie takich wzorców działania organizacyjnego, które w
ocenie jej członków przynoszą relatywnie więcej korzyści.
28
Szerzej zob. Rychard A., 2000, Przestrzeń instytucjonalna, (w:) pod red. Giza-Poleszczuk A., Marody M.,
Rychard A., Strategie i system, IFiS PAN, Warszawa, ss. 167-204.
29
Zob. np. Kato J., 1996, Review article: Institutions and Rationality in Politics – Three Varietes of NeoInstitutionalists, British Journal of Political Science Nr. 26, ss. 553-582.
27
Zasoby bazy strukturalnej
Czynnik bazy strukturalnej informuje o materialnym zapleczu organizacji grupy
interesu. Można go starać się zmierzyć przy wykorzystaniu takich parametrów jak:
•
poziom unionizacji, który określa poziom zorganizowania określonego sektora
(kalkulowany jako procentowy stosunek członków określonej organizacji do
ogółu określonej wspólnoty interesów),
•
zakres centralizacji obejmujący zarówno zagadnienia spójności organizacyjnej,
jak i kwestie związane z rzeczywistym zapleczem elit, a w szczególności
informujący o tym, czy są one dostatecznie silne, aby reprezentować interes
zrzeszonych na poziomie centralnym, uruchamiać określone zasoby, a
następnie dyscyplinować podległe ogniwa na rzecz realizacji zobowiązań
podjętych wobec swych ‘kontrahentów’ (innych grup interesu, opinii
społecznej, administracji publicznej etc.),
•
dane informujące o stanie materialnego zaplecza organizacyjnego, m.in. w
postaci posiadanego majątku trwałego.
Czynnik koordynacji
Czynnik koordynacji służy do oznaczenia zdolności organizacyjnego ośrodka
decyzyjnego do zestawiania zasobów oraz zarządzania powstałymi w ten sposób
kombinacjami. Umiejętności tego typu są ważne, gdyż w praktyce zarządzający mają zwykle
do dyspozycji zasoby o charakterze kombinowanym. Można powiedzieć, że zasoby te
stanowią jeden z najważniejszych elementów codzienności organizacyjnej. Ich wartości
brzegowe wyznaczone są zmiennymi konfiguracjami wszystkich wcześniej wymienionych
czynników. Czynniki ‘kombinowane’ są więc ich swoistą wypadkową. W tym sensie są to
wieloczynnościowe narzędzie służące realizacji celów organizacyjnych.
5. Wiedza jako zasób i wyzwania stojące przed władzą publiczną
Bob Jessop, odwołując się do pojęcia gospodarki opartej na wiedzy stawia (skądinąd
dość oczywistą) tezę, że we współczesnej ekonomii wiedza uzyskuje rolę równie doniosłą, co
28
zasoby tradycyjnie, jak praca, ziemia oraz pieniądz30. We współczesnych państwach
stopniowe odchodzenie od „prymitywnych”, tzn. pozbawionych wkładu w postaci wiedzy,
form akumulacji kapitału powoduje stawia przed władzą publiczną niebagatelne zadanie
wypracowania nowych form koordynacji oraz regulacji zjawisk i procesów wolnorynkowych.
Jest ono trudne m.in. z uwagi na fakt, iż wiedza, jako zasób, przybiera rozmaite formy. Dzieje
się tak z powodu oddziaływań kombinacji 3 głównych czynników.
Pierwszy z nich sprowadza się do pozyskiwania a następnie kontrolowania, przez
podmioty komercyjne, rozmaitych form uogólnionej wiedzy „tubylczej” w poszczególnych
częściach
świata.
Przybiera
ona
często
postać
nieudokumentowanych
lub
słabo
udokumentowanych empirycznie wzorców kulturowych wraz z ich specyficzną symboliką.
Dla podmiotów rynkowych zręczne wykorzystanie tejże symboliki, a także unikanie kolizji
wartości może oznaczać sukces rynkowy.
Istotą czynnika drugiego jest, według B. Jessopa, postępująca separacja dwóch pojęć:
pracy wykorzystującej wiedzę (‘pracy umysłowej’) oraz produkcji, które jeszcze do niedawna
w opinii potocznej były uznawane za spójne, czego wyrazem było postrzeganie praktycznej
aktywności inżynierów. Współcześnie praca umysłowa kojarzona jest zwykle z działalnością
akademicką, administracyjną lub menedżerską, zaś ‘inteligentna produkcja’ staje się w
potocznym rozumieniu domeną zorganizowanych procedur i systemów produkcyjnych
pracujących pod technicznym nadzorem ludzi.
Czynnik trzeci sprowadza się do ewolucji praw autorskich w kierunku nowych form
indywidualnej własności intelektualnej, które przyczyniają się do zubożenia szeroko
rozumianej własności publicznej oraz erozji pojęcia interesu publicznego.
Oddziaływanie wspomnianych czynników tworzy niespotykane dotąd warunki
generowania tzw. renty technologicznej, której pojawienie się skłania do przemyślenia na
nowo roli państwa. Wiele wskazuje na to, że zasadniczym celem działania władzy publicznej
w interesującym nas obszarze powinno być, obok wspierania przedsiębiorczości i kreowania
warunków sprzyjających innowacjom, zapobieganie powstawania monopoli wiedzy i
informacji, a także pomoc w zredefiniowaniu relacji zachodzących pomiędzy społeczeństwem
obywatelskim, rynkiem ekonomicznym a władzą publiczną. Wśród zadań prowadzących do
zarysowanego w ten sposób celu można wymienić:
•
zarządzanie napięciami powstającymi pomiędzy podmiotami społeczeństwa
informacyjnego a aktorami gospodarki opartej na wiedzy,
30
Jessop B., 2000, The State and the Contradictions of the Knowledge-Driven Economy, (w:) J.R. Bryson, P.W.
Daniels, N.D. Henry, J. Pollard (red.), Knowledge, Space, Economy, Routledge, London.
29
•
projektowanie i inicjowanie powstawania nowych form relacji łączących
gospodarkę z nauką i edukacją,
•
artykułowanie
potrzeb
związanych
z
potrzebami
od-rynkowienia
(dekomodyfikacji) niektórych form wiedzy i informacji,
•
artykułowanie wyzwań związanych z de-terytorializacją wiedzy i informacji.
Realizacji wyznaczonych w ten sposób zadań służyć powinien ożywiony monitoring
zachodzących zmian łącznie z wykorzystaniem metod foresightowych oraz sprawne
zarządzanie przepływami zasobów w ramach sieci politycznych. Coraz częściej wskazuje się
przy tym, że nowej aktywności władzy publicznej towarzyszyć będzie rozwój cyber
demokracji. Jednak problem ten, z uwagi na jego zbyt szerokie implikacje, nie zostanie w
niniejszym opracowaniu omówiony.
30
Literatura:
[1] Claramount C.O., Arrayo S.C., 2000, The Role of ‘the Resources of the Power Hypothesis’
in Explaining the Spanish Welfare State between 1975-1995, European Journal of Political
Research, Nr. 2, vol. 38.
[2] Crozier M., Friedberg E., 1982, Człowiek i system. Ograniczenia działania zespołowego,
PWN, Warszawa.
[3] Dahl R., 1961, Who Governs?, Yale University Press, New Haven.
[4] Dolnośląska Strategia Innowacji, Wrocław , styczeń 2005, UMWD.
[5] Domański H., 1999, Prestiż, PAN, Wrocław.
[6] Etzkowitz H., Leydesdorff L., 1995, The Triple Helix – University – Industry –
Government Relations: A Laboratory for Knowledge Based Economic Development, EASST
Review 14.
[7] EU Commission, 2003, Assessment of the Community regional innovation and
technology transfer strategies; http://www.innovating-regions.org/network/regionalstrat/
[8] European Commission, 2003, European Trend Chart on Innovation, Thematic Report –
Regional Innovation Policies.
[9] Edquist C. (red.), 1997, System of Innovation. Technologies, Institutions and
Organisations, London, Pinter.
[10] Feldmann F., 1999, Betriebs-und regionalwirtschaftliche Effekte von Technologieparks,
Josef Eul Verlag, Köln.
[11] Final Report of the On-going Evaluation of the Regional Innovation Strategies under
Article 10 of the ERDF, ECOTEC Research and Consulting Ltd.
[12] Giza-Poleszczuk A., 2000, Przestrzeń społeczna, (w:) A. Giza-Poleszczuk, M. Marody,
A. Rychard, Strategie i system, IFiS PAN, Warszawa.
[13] Hambelton R., 2001, The new city management, [w:] Globalism and local democracy,
Hambelton R., Savitch H., Stewart M. (red.), PAlgrave, Houndmiels.
[14] Herbut R., Sroka J., Sula P., 2006, Rozwój dialogu społecznego w Europie i w Polsce,
(w:) M. Błaszczyk, J. Sroka (red.), Sieci czy struktury? Dialog społeczny na poziomie
regionalnym, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
[15] Jessop B., 2000, The State and the Contradictions of the Knowledge-Driven Economy,
(w:) J.R. Bryson, P.W. Daniels, N.D. Henry, J. Pollard (red.), Knowledge, Space, Economy,
Routledge, London.
[16] Kalinowski T. (red.), 2006, Sukces rozwojowy polskich regionów, IBnGR, Gdańsk.
[17] Kaase M., 1999, Interpersonal Trust, Political Trust and Non-institutionalised Political
Participation in Western Europe, West European Politics, Nr. 3, vol. 22.
31
[18] Kato J., 1996, Review article: Institutions and Rationality in Politics – Three Varietes of
Neo-Institutionalists, British Journal of Political Science Nr. 26.
[19] Koschatzky K., Gundrum U., 1997, Die Bedeutung von Innovationsnetzwerken für kleine
Unternehmen, [w:] Technologieunternehmen im Innovationsprozes. Management,
Finanzierung und regionale Netzwerke, K. Koschtzky (red.), IfW, Heidelberg.
[20] Landabaso M., Outghton C., 2001,Morgan K., Learning Regions in Europe: Theory,
Policy and Practice throuhgt the RSI experience, Brussels.
[21] Luhman N., 1994, Teoria państwa bezpieczeństwa socjalnego, PWN, Warszawa.
[22] Lundvall B.A., 1995, The Learning Economy – challenges to Economic Theory and
Policy, London, Pinter.
[23] Markowski T., 2003, Konkurencyjność i innowacyjność polskich regionów wobec akcesji
do UE, artykuł zamieszczony na stronach Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej www.web.mg.gov.pl
[24] Matusiak B., Stawasz E., Jewtuchowicz A., 2001, Zewnętrzne determinanty rozwoju
innowacyjnych firm, UŁ, Łódź.
[25] McLaughinm A., Jordan G., 1995, The Rationality of Lobbying in Europe: Why EuroGroups are so Numerous and so Weak? Some Evidence from the Car Industry, (w:) Mazey S.,
Richardsonv J. (red.), Lobbying in European Community, Routledge, London.
[26] Olson M., 1965, The Logic of Collective Action, Harvard University Press, Cambridge.
[27] Rychard A., 2000, Przestrzeń instytucjonalna, (w:) pod red. Giza-Poleszczuk A., Marody
M., Rychard A., Strategie i system, IFiS PAN, Warszawa.
[28] Sartori G., 1994, Teoria demokracji, PWN, Warszawa.
[29] Stone C., 1998, Theory of Regime Politics – Second Studies, University Press of Kansas,
Lawrance.
[30] Swianiewicz P., Klimska U., Milczarek A., 2004, Nierówne koalicje – liderzy miejscy w
poszukiwaniu nowego modelu zarządzania rozwojem, Wydawnictwo Naukowe Scholar,
Warszawa.
[31] Wolman E., 2000, Rola ośrodków innowacji i przedsiębiorczości w perspektywicznej,
innowacyjnej polityce gospodarczej państwa, [w:] „Innowacje” nr 9.
32