Dialekt to odmiana języka narodowego, charakterystyczna

„Tyle języków, ile
pragnień”
dialekt, dialektyzmy
i dialektyzacja
języka.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Dialekt to odmiana języka
narodowego, charakterystyczna dla
określonego terytorium. W ramach
dialektu wyróżnia się także gwary
(odmiany o mniejszym zasięgu
terytorialnym).
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
W Polsce występuje współcześnie pięć
dialektów:
małopolski
wielkopolski
śląski
mazowiecki
kaszubski
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Najważniejsze cechy
dialektu małopolskiego:
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
 mazurzenie, czyli wymawianie głoski s zamiast
sz, c zamiast cz i z zamiast ż, np. zona zamiast
żona, casy zamiast czasy;
 udźwięcznianie spółgłosek w formach czasu
przeszłego czasowników, np. jezdem zamiast
jestem; wiuzem zamiast wiozłem;
 wymawianie na końcu wyrazów k zamiast ch,
np. na nogak zamiast na nogach.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Najważniejsze cechy
dialektu mazowieckiego:
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
 mazurzenie, czyli wymawianie głoski s zamiast
sz, c zamiast cz i z zamiast ż, np. zona zamiast
żona, casy zamiast czasy;
 wymawianie ly zamiast li, np. lypa zamiast lipa,
czytaly zamiast czytali;
 wymawianie ke, ge zamiast kie, gie, lub
odwrotnie, np. kedy zamiast kiedy; ogeń zamiast
ogień; młotkem zamiast młotkiem; kiefir zamiast
kefir;
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
 wymawianie chi- zamiast chy-, np. chitry
zamiast chytry; wymawianie mnia zamiast
mia, bzia zamiast bia, np. mniasto zamiast
miasto, bziały zamiast biały;
 częste używanie przyrostka –ak, np.
warszawiak, cielak.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Najważniejsze cechy
dialektu śląskiego:
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
 wymawianie na końcu wyrazu głoski a zamiast ę, np.
Ida po gazeta zamiast Idę po gazetę;
 w części południowej Śląska wymawianie miękkich
spółgłosek szi, ci, żi zamiast ś,ć,ź, np. sziano zamiast
siano, czisza zamiast cisza;
 wymawianie samogłoski i na początku wyrazu jako
je, np. jegła zamiast igła;
 w czasownikach czasu przeszłego używanie końcówki
–ech zamiast –em, np. byłech zamiast byłem i –chmy
zamiast –śmy, np. robiłychmy zamiast robiłyśmy.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Najważniejsze cechy
dialektu wielkopolskiego:
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
 wymawianie końcówki –ewi zamiast –owi w
celowniku l. poj., np. wujewi zamiast wujowi;
 częste wymawianie samogłosek jako
podwójnych dźwięków, np. zymby zamiast zęby,
ptouk zamiast ptak;
 dodawanie w przed samogłoską o, np. owca,
owies są wymawiane jako wowca, wowies;
 używanie końcówki –ma w 1. os. l. mn. trybu
rozkazującego, np. siedźma zamiast siedźmy.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Najważniejsze cechy
dialektu kaszubskiego:
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
 ruchomy akcent, czyli umieszczanie go w różnych
wyrazach w różnym miejscu;
 wymawianie zamiast głosek ś, ć, ź, dź ich twardych
odpowiedników s, c, z, dz, np. sedzec zamiast siedzieć;
 wymawianie głosek ć, dź zamiast ki, gi, np. cenci
zamiast cienki;
 wymawianie nieznanej w polszczyźnie ogólnej głoski e
(brzmieniowo przypominającej dźwięk pośredni
między e oraz y), sen zamiast syn.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Dialektyzm to wyraz lub inny element
językowy pochodzący z określonego
dialektu i odbiegający od ogólnej
normy językowej (np. sielny – ‘wielki’;
kierz – ‘krzak’; szych – ‘błyszcząca
nić’).
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Niektórzy pisarze celowo posługują się
dialektyzmami. Służy to przede wszystkim
charakterystyce bohaterów (obrazuje
środowisko społeczne, z którego się wywodzą,
np. w „Antku” Bolesława Prusa) oraz
odtworzeniu kolorytu lokalnego (np. w
„Chłopach” Władysława Reymonta). Taki
zabieg stylistyczny nazywamy dialektyzacją.
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Bibliografia
1.
2.
Zofia Czarniecka-Rodzik „Gramatyka i
stylistyka”, WSiP, Warszawa 2009, s. 92-134
Elżbieta Wierzbicka-Piotrowska „Rozwinąć
skrzydła. Kształcenie językowe.”,
Wydawnictwo Nowa Era, Warszawa 2001
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Dziękuję za uwagę
Aniela Ignaszak
Projekt jest współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego