„Łódź Charona” („Nigdy tu już nie powrócę”, 1988)

„Łódź Charona” („Nigdy tu już nie powrócę”, 1988)
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Autor Tadeusz Kantor Czas powstania 1987–1988 Wymiary wysokość: 185 cm, długość: 75 cm, szerokość: 139 cm Numer inwentarzowy CRC/VII/408/1­2 Muzeum Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka Tematy teatr, znane postaci, śmierć Materiał drewno, metal, blacha ocynkowana, taśma izolacyjna Prawa do obiektu Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka Prawa do wizerunków cyfrowych Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka Digitalizacja RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski Tagi scenografia, teatr, Tadeusz Kantor, Teatr Cricot 2, 2D Prezentowany obiekt pochodzi ze spektaklu Teatru Cricot 2 Qui non ci torno più (Nigdy tu już nie powrócę), który powstawał w Krakowie i Mediolanie w latach 1987–1988. Premiera spektaklu odbyła się 23 czerwca 1988 roku w Piccolo Teatro Studio w Mediolanie.
Wanna wykonana jest z pięciu kawałków blachy ocynkowanej — spód, boki, przód i tył. Fragmenty blachy są zlutowane ze sobą. Brzegi wanny wywinięte na zewnątrz i oklejone srebrną taśmą izolacyjną. W środku wanny do dwóch przeciwległych boków szerszej części wanny przykręcone są cztery płaskowniki. Do górnych przykręcony jest metalowy wkręt zakończony kółkiem, do dolnych przyspawane są krótkie wąskie rurki. W kółko i rurkę wchodzi element wiosła. Od zewnątrz po przeciwległych stronach za pomocą śrub przymocowane są metalowe uchwyty. Od spodu wanny przykręcona jest śrubami sklejka o grubości 2 cm i pomalowana srebrno­szarą farbą. Do sklejki przykręcone są płaskowniki, do których przymocowane są cztery gumowe kółka, cztery blaszane półkola zasłaniające gumowe kółka oraz cztery blaszane kółka. Wiosło wykonane jest z blachy ocynkowanej. Składa się z kija i łopaty wiosła. Kij to metalowa rurka obita zlutowanymi kawałkami blachy. Miejsca popękanych lutowań są podklejone taśmą. Łopata wykonana jest z dwóch kawałków blachy i jest w środku pusta. Na kiju w odległości 46 cm od łączenia z łopatą znajduje się metalowa obręcz. Do obręczy przymocowany jest metalowy, ruchomy pręt o długości 79 cm, służący do montowania wiosła w wannie.
Spektakl Nigdy tu już nie powrócę jest podsumowaniem dotychczasowej twórczości teatralnej Tadeusza Kantora. Dokonywana przez niego synteza obejmuje postacie, przedmioty, kostiumy, manekiny, a także motywy i całe sceny z poprzednich spektakli, począwszy od Powrotu Odysa zrealizowanego w 1944 roku w Podziemnym Teatrze Niezależnym, poprzez wybrane realizacje spektakli witkacowskich (zobacz Dzieci w Wózku na śmieci, Szafę
— interior imaginacji — Kurka Wodna (1967) i Nadobnisie i koczkodany (1973), oraz spektakle Teatru Śmierci, jak Umarła klasa z 1975 roku (zobacz Dzieci w ławkach), Wielopole, Wielopole (1980) (zobacz Aparat fotograficzny/wynalazek Pana Daguerre'a), czy ostatni spektakl — Dziś są moje urodziny (1985); zobacz Drzwi, Łapkę na szczury, Pręgierze.
Każda z pojawiających się na scenie postaci zachowała swój kostium oraz atrybuty dane im przez Kantora dla potrzeb poszczególnych realizacji. Ich sposób bycia na scenie nie pozostaje już jednak w związku z pierwotną rolą. Wydają się funkcjonować tutaj na swój własny sposób, niezwiązany ani z partyturą ich macierzystych spektakli, ani z niegdysiejszym zamysłem artysty wobec nich. W „Przewodniku” po spektaklu Tadeusz Kantor objaśnia swoją i ich rolę w przedstawieniu: „Za chwilę wejdę / do nędznej i podejrzanej / knajpy. / Szedłem do niej długo. / Nocami. / Bezsennymi. / Szedłem na spotkanie, / nie wiem, z widmami czy z ludźmi. / Powiedzieć, że ich, od wielu, wielu już lat, / tworzyłem, / byłoby za wiele. / Dawałem im życie, ale i oni dawali swoje. / Nie byli łatwi ani posłuszni. / Wędrowali ze mną długo / i stopniowo pozostawali na różnych drogach i postojach. / Teraz mamy się spotkać. / Być może ostatni raz. / Jak na polskich Zaduszkach. / Jeszcze raz ich zobaczę. / Po tylu latach”[1].
Aktorzy pojawiają się jako bohaterowie poprzednich spektakli Kantora. Artysta przypisał im jednak bardzo szczególną funkcję — zostali zdegradowani do duchów, „żałosnych postaci przeszłości”, które pojawiają się jako wizerunki umarłych. „Przyjdą do tej knajpy / jak na / SĄD OSTATECZNY, / aby dać świadectwo / naszego losu”[2].
Ich rola i przeznaczenie zarazem zostają przez Kantora określone w scenie „Łódź Charona”, rozgrywającej się w epilogu sztuki. Jest to podsumowanie sekwencji scen nawiązujących bezpośrednio do Powrotu Odysa. Obecny na scenie artysta odczytuje fragmenty swojego notatnika reżyserskiego, parafrazując dramat Stanisława Wyspiańskiego: „Nikt żywy w kraj młodości raz drugi nie wraca. Ojczyznę miałem w sercu, dziś mam ją w pragnieniu. Dziś tęsknię jeno do niej”. W tle pojawia się Łódź Charona, która okrąża scenę i pociąga za sobą aktorów, którzy chwytają się łodzi i w powolnym, somnambulicznym korowodzie znikają za drzwiami, udając się na „tamtą stronę”.
Łodzią Charona stała się tutaj wanna Kurki Wodnej ze spektaklu Kurka wodna (1967). Kierującym łodzią Charonem była w Nigdy tu już nie powrócę ta sama aktorka, która grała Kurkę wodną w spektaklu witkacowskim — Mira Rychlicka. Kantor, opisując bohaterów Nigdy tu już nie powrócę, scharakteryzował tę postać: „Oto: / Kurka Wodna / ze swoją / wanną, / w której bezlitośnie / topiono ją w 67 roku”[3].
To znamienne, że Kantor przywrócił w tym spektaklu przedmioty z poprzednich, ale w nowej wersji — w większości, tak jak w tym wypadku, zbudowane z ocynkowanej blachy. W Kurce wodnej była to emaliowana wanna, tak zwany przedmiot gotowy. Kantor pisał o niej: „wanna stara znaleziona na strychu”. Jej rekonstrukcja została zmontowana ze zlutowanych ze sobą kawałków blachy (spód, boki, przód i tył); brzegi wanny zostały wywinięte na zewnątrz i oklejone srebrną taśmą izolacyjną. Użyto tu znacznie większych niż w pierwotypie metalowych kół, dla podkreślenia mobilności obiektu. Z blachy ocynkowanej wykonane jest także wiosło.
Opracowanie: Małgorzata Paluch­Cybulska (Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka), © wszystkie prawa zastrzeżone
Zobacz również: spektakl Nigdy tu już nie powrócę
[1] T. Kantor, Nigdy tu już nie powrócę Przewodnik, [w:] T. Kantor, Pisma, t. III: Dalej już nic... Teksty z lat 1985–1990, wyb. i oprac. K. Pleśniarowicz, Wrocław–Kraków 2004–2005, s. 109.
[2] Tamże, s. 109—110.
[3] Tamże, s. 114.
Porządkowanie, autopodsumowanie
Ostatni okres twórczości Tadeusza Kantora − po roku 1986 − jest autopodsumowaniem, które dzieje się na teatralnej scenie, w obrazach i rysunkach, pismach teoretycznych artysty, a także w jego działalności związanej z Cricoteką (potrzeba dokumentowania i zabezpieczania zbiorów).
Motyw ten jest szczególnie widoczny w Łódzi Charona
Tadeusza Kantora ze spektaklu Nigdy tu już nie powrócę z 1988 roku i ostatnim spektaklu Kantora Dziś są moje urodziny, którego premiera odbyła się już po śmierci artysty (zobacz Stolik Artysty).
Opracowanie: Małgorzata Paluch­Cybulska (Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka), © wszystkie prawa zastrzeżone
Tagi: Tadeusz Kantor, teatr, Ośrodek Dokumentacji Sztuki Tadeusza Kantora Cricoteka