Recenzja publikacji Pod Parasolem Kazimierza

Prof. nadzw. dr hab. Mirosław Kowalski
Uniwersytet Zielonogórski – Wydział Pedagogiki, Socjologii i Nauk o Zdrowiu
(University of Zielona Góra – Faculty of Education, Sociology and Health Sciences)
65-762 Zielona Góra, al. Wojska Polskiego 69
..............................................
Członek Komitetu Nauk Pedagogicznych Polskiej Akademii Nauk
(The Committee on Pedagogical Sciences of the Polish Academy of Sciences)
................................................................................... ..............................................
e-mail: [email protected] tel. +48/601 87 24 90
Zielona Góra, 15 listopada 2012 roku
Recenzja wydawnicza pracy zbiorowej: Rewitalizacja społeczna, współpraca
międzysektorowa, streetworking. Refleksje wokół realizacji pilotażowego programu
rewitalizacji społecznej „Pod parasolem Kazimierza” pod redakcją naukową Jacka
Kowalczyka; przewidzianej do druku w Oficynie Wydawniczej „Impuls” w Krakowie (2012)
o objętości 192 stron komputeropisu.
***
Na prośbę Pana Wojciecha Śliwerskiego – Redaktora Naczelnego Oficyny
Wydawniczej „Impuls” w Krakowie (Wydawcy) zapoznałem się szczegółowo z treścią
nadesłanej mi, jakże interesującej książki, celem sporządzenia recenzji wydawniczej
wskazanej pracy. Analiza treści poszczególnych szkiców/części nasunęła mi szereg refleksji
które poniżej pozwalam sobie przedłożyć Panu Redaktorowi, jako znakomitemu Wydawcy.
***
Na wstępie podaję, iż niniejsze opracowanie książkowe, to już druga z kolei udana
praca przygotowana do druku przez wspomnianego wyżej Redaktora 1. Przypomina ona w
1
Nakładem Oficyny Wydawniczej „Impuls” w Krakowie ukaże się drukiem publikacja książkowa: Programy
Aktywności Lokalnej – nowa jakość w pomocy społecznej? Doświadczenia w organizowaniu społeczności
lokalnych i aktywizowaniu grup wymagających wsparcia.
przyjętej konwencji prowadzonych narracji uprzednio edytowaną książkę, natomiast podjęta
problematyka staje się obecnie w większym stopniu ukierunkowana na refleksje i praktykę.
Pozwolę sobie zatem - na wstępie oceny - zarysować problematykę, stanowiącą
aktualny przedmiot prowadzonych analiz/dywagacji, traktując pojęcia wyartykułowane w
tytule książki, jako podstawowe hasła/tematy wywoławcze.
Zagadnienia leżące u podstaw tytułu książki są niezwykle rozległe i wielowymiarowe.
W rzeczy samej w publikacji skupiono się na innowacyjnych formach pomocy i integracji
społecznej, a zwłaszcza na projektach wykorzystujących jednocześnie kilka instrumentów
polityki społecznej i pomocy społecznej dla ożywienia społeczności lokalnej. Tak
przemyślana i zintegrowana interwencja m.in. społeczno-edukacyjna, dotycząca terytorium o
dużym natężeniu problemów społeczno-ekonomicznych, określana jest bardzo często mianem
rewitalizacji społecznej2. W tym miejscu warto podkreślić, że swoistym kluczem - do
społecznej i indywidualnej aktywizacji ludzi np. zmarginalizowanych jest - między innymi,
próba świadomego „uwikłania” ich w różnorodne ruchy społeczne. W rzeczy samej
organizowanie społeczności lokalnej to – najkrócej rzecz ujmując – proces wspierania ludzi w
podejmowanych wspólnie działaniach na rzecz ulepszania własnego środowiska, a także
metoda profesjonalnego działania, którego celem jest mobilizowanie społeczności do
podejmowania wysiłków zmierzających do poprawy jej sytuacji (zob. np.: K. Wódz, Praca
socjalna w środowisku zamieszkania, Katowice 1998, s. 151–160; A. Niesporek, K. Wódz,
Grupy marginalizowane, przedsiębiorczość społeczna, praca socjalna – strategia rozwoju
społeczności lokalnych, [w:] W stronę aktywnej polityki społecznej, T. Kaźmierczak, M.
Rymsza (red.), ISP, Warszawa 2003, s. 112–140). Zatem ważne – i stanowiące niejako myśl
przewodnią recenzowanego tomu – stają się słowa Redaktora (z Wprowadzenia): zadaniem
służb
społecznych
jest
obserwacja
i
analiza
zachodzących
zmian
i
nieustanne
dostosowywanie skali i sposobu swoich działań do aktualnej sytuacji społecznej. Tak
sformułowane postulaty implikują konieczność stałej weryfikacji organizowanych działań
pomocowych – np. opracowany i przetestowana metoda pomagania zmusza do ciągłej
refleksji nad tym, czy to, co było przyczyną przyjętego rozwiązania, wciąż jeszcze istnieje w
niezmienionym kształcie, a nowe, (czy też znane, ale w innej skali i nasileniu) zjawiska
wymagają odnalezienia innej, lepszej formuły interwencji pomocowej.
2
Bardzo często w literaturze przedmiotu rewitalizacja rozumiana jest jednowymiarowo, tj. wyłącznie jako
działania ograniczające się do przedsięwzięć infrastrukturalnych. Należy jednak podkreślić, iż jest to
kompleksowy, skoordynowany, wieloletni, prowadzony na określonym obszarze proces przemian technicznych,
społecznych i ekonomicznych, inicjowany przez samorząd terytorialny (głównie lokalny) w celu wyprowadzenia
tego obszaru ze stanu kryzysowego, poprzez nadanie mu nowej jakości funkcjonalnej i stworzenie warunków do
jego rozwoju, w oparciu o charakterystyczne uwarunkowania.
2
Jednocześnie pragnę zwrócić uwagę, do czego również odnoszą się Autorzy tekstów
(na kartach złożonej do druku publikacji) – iż udany program rewitalizacji społecznej musi
spełniać kilka kryteriów (wymogów) (zob. również: A. Twelvetrees, Community Work,
Houndmills 2002, s. 67-68):
- pomiędzy partnerami społecznymi istnieje swoista „umowa-consensus”, wskazująca
na fakt, iż programy rewitalizacji społecznej muszą być budowane na wiele lat;
- istnieje zgoda, co do konieczności respektowania zasady partnerstwa (o określonej
formie porozumienia o współpracy) pomiędzy wszystkimi aktorami społecznymi (np.
instytucjami, publicznymi i prywatnymi, organizacjami non-profit / non-for-profit i
grupami reprezentującymi np. interesy mieszkańców);
- partnerstwo wymaga nie tylko odpowiedniego wsparcia organizacyjnego i kadrowego,
ale i powołania osób lub zespołów doradczych, które będą określały strategiczne cele
programu i aktywnie będą działały na rzecz ułatwiania współpracy pomiędzy
partnerami.
Tytuł niniejszej opracowania zbiorowego wskazuje, iż jest to publikacja o dosyć
szeroko zakrojonym wachlarzu obejmowanych problemów oraz próby ich przeanalizowania z
zastosowaniem różnych perspektyw badawczych i metod naukowych. Łączy je pojęcie
rewitalizacji społecznej, bowiem każdy z Autorów uczynił to zagadnienie wiodącym w
swoich refleksjach i analizach. W przeważającej części są to treści istotne z punktu widzenia
różnych dyscyplin (socjologii, pedagogiki, psychologii i ich subdyscyplin naukowych) oraz
pracy socjalnej. Należy się uznanie dla redaktora naukowego za to, iż udało się mu dokonać
poprawnej systematyzacji opracowań. Dowodzą tego przede wszystkim: logiczny układ
publikacji oraz dobrze przemyślana struktura spisu treści książki.
Przedłożona do recenzji praca znajduje pełne uzasadnienie w aktualnych sytuacjach i
problemach społeczno-edukacyjnych oraz kulturowych. Rysujące się na ich tle potrzeby,
wielorakie wyobrażenia, jak i poszukiwania w zakresie dostępnej literatury, w odniesieniu do
sytuacji indywidualno-społecznej, w stosunku do pojęć, jak i wartości społecznych jakie
wiążą się z rewitalizacją społeczną, znajduje w postaci prezentowanego tomu dobry
drogowskaz dla uzupełnienia tego deficytu. Myślę, że słusznie Redaktor tomu – w
analizowanym opracowaniu - przyjął trzy wiodące cele: pierwszy to przybliżenie
czytelnikowi sensu i znaczenia pojęcia rewitalizacji społecznej oraz społeczności lokalnej;
drugi – pokazanie, jak w społecznościach lokalnych wyglądają i funkcjonują grupy
wykluczonych i trzeci wreszcie – przekazanie wiedzy, jak zmobilizować wykluczonych do
aktywności zawodowej i życiowej, a także do angażowania się w ruchy społeczne.
3
Jednocześnie podkreślam, że usytuowanie powyższych celów pozwala na bardziej całościowy
ogląd problematyki społeczności lokalnych i umieszczonych w ich granicach grup
wykluczonych, z którymi podejmuje się pracę w kierunku aktywizacji i rewitalizacji. Zatem,
po pierwsze, usytuowany zakres treściowy publikacji powinien ułatwić pracę praktykom,
zajmującym się procesami społecznej inkluzji i ożywiania środowisk wycofanych i
zmarginalizowanych. Po drugie zaś, o czym pisze Redaktor, publikacja stawia sobie za cel
„połączenie refleksji naukowej, badawczej z refleksją praktyków, bezpośrednio związanych z
wdrażaniem nowych usług” (z Wprowadzenia).
Praca, jaka została przedłożona do recenzji wydawniczej składa się z dwóch części. W
sumie zawierają one 10 tekstów, usystematyzowanych dość logicznie w dwóch
perspektywach, które redaktor naukowy sytuuje w modelach-obszarach: model sieci
współpracy instytucji i organizacji działających na terenie rewitalizowanym oraz model pracy
z dziećmi i młodzieżą w formule streetworkingu.
Praca zawiera także Wprowadzenie, przy czym ów tekst jest wielopłaszczyznowym
opisem artykułów prezentowanych w publikacji.
Praca pod redakcją Jacka Kowalczyka oparta została na bogatej literaturze. Czytelnik
znajdzie tam wiele interesujących tekstów i przypisów m.in. z zakresu wielopłaszczyznowej
analizy kategorii pojęciowych używanych w pracy socjalnej i polityce społecznej, z
przestrzeni działań na rzecz społeczności lokalnych oraz działalności ośrodków pomocy
społecznej.
Wartością publikacji, a zarazem osiągnięciem Autorów tekstów i Redaktora jest:
– między innymi zwrócenie uwagi na problem skuteczności działań aktywizacyjnych,
prowadzonych przez instytucje pomocy społecznej i potrzebę przywrócenia im funkcji
integracyjnej, która była dotychczas niejednokrotnie ograniczana przez wyłącznie
„ratowniczy” charakter systemu pomocy społecznej;
– wskazanie wykorzystania nowych instrumentów integracyjnych przez instytucje
pomocy społecznej;
– wskazanie konieczności wzmacniania instytucji pomocy społecznej poprzez rozwój
współpracy zarówno wertykalnej, jak i horyzontalnej pomiędzy różnymi podmiotami
polityki społecznej;
– usytuowanie opisu o rewitalizacji społecznej w jej czterech obszarach: Rewitalizacja
społeczna – praca w społeczności lokalnej /z i na jej rzecz/; Rewitalizacja społeczna –
dialog lokalnych doświadczeń; Rewitalizacja społeczna – nurty, inspiracje, refleksje
4
/oraz problemy/; Rewitalizacja społeczna – o potrzebie /konieczności/ zintegrowania
narzędzi polityki społecznej;
– fakt, że kluczowe zagadnienia poznawcze a związane z pojęciem rewitalizacji
społecznej zostały zdynamizowane poprzez ukazanie ich w perspektywie mobilizacji
ruchów społecznych;
– próba oceny procesu identyfikacji pożądanych kierunków działań podmiotów
publicznych a odnosząca się do łączenia rewitalizacji infrastrukturalnej z rewitalizacją
społeczną;
– podkreślanie (lub inicjowanie ważności) zasady, iż kluczem do powodzenia
programów rewitalizacji jest wsparcie ze strony władz publicznych zarówno na
szczeblu lokalnym (np. wsparcie w postaci wpisania strategii rozwoju społeczności
/organizowania społeczności/ do lokalnego programu rewitalizacji) jak i centralnym
(systemowe wsparcie w postaci odpowiedniej polityki i poprzez politykę).
– przemyślana, logiczna struktura, odznaczająca się przejrzystością wywodu i co
najważniejsze, wnosząca nowe treści w postaci próby humanistycznej oceny działań
związanych ze skutecznością działań w obszarze pomocy społecznej. Treści zawarte w
poszczególnych częściach są interesująco poznawczo dla potencjalnego czytelnika.
Jednocześnie pragnę podkreślić, że należy się uznanie dla redaktora naukowego za to, iż
udało się dokonać poprawnej systematyzacji opracowania.
W publikacji, oprócz głęboko i poprawnie metodologicznie poczynionych analiz,
odnaleźć można także treści o charakterze przeglądowym, jak i takie, które mają służyć
rozwojowi teorii, zwłaszcza z obszaru pracy socjalnej i polityki społecznej. Zauważalne jest
niekiedy zróżnicowanie poziomu metodologicznego i merytorycznego w poszczególnych
tekstach, jakkolwiek nie na tyle znaczące, by uznać to za problematyczne i wstrzymujące
dalszy proces w przygotowaniu publikacji do druku.
Dokonując
oceny
pracy
zbiorowej,
świadomie
rezygnuję
z
dyskusji
nad
poszczególnymi testami autorów. Decyzja ta jest spowodowana wysoką jakością
poszczególnych opracowań, co oznacza, iż zostały one dokładnie przemyślane przez autorów,
ale i – jak sądzę - przedyskutowane z redaktorem naukowym publikacji. Wartością pracy i
zarazem osiągnięciem autorów - jak i redaktora naukowego - jest przede wszystkim to, że
przy dość wyraźnym skoncentrowaniu się na głównym temacie, jakim jest rewitalizacja
społeczna, udało się uniknąć jednostronności w podejściu do poszczególnych obszarów tegoż
zagadnienia. Interdyscyplinarność, która dziś wydaje się być nie tylko modą, ale raczej
koniecznością, uzewnętrznia się w niniejszym tomie w dobrym tego słowa znaczeniu.
5
Wyraźnie widać, iż autorom i redaktorowi zależało, aby ich namysł nad problematyką stał się
także przedmiotem dalszej dyskusji i poszukiwań badawczych, co wynika z przekonania, iż
dokonane analizy nie pretendują do rozwiązań wyczerpujących. Dostrzegalna jest także
rzetelność w przygotowaniu tekstów. Ujednolicenie w zakresie cytowania, w większości
artykułów poprawnie sformułowane cele prezentowanych analiz, porównań i równie dobrze
dokonane konkluzje – to kolejne walory recenzowanego tomu. Można przyjąć, iż wszystkie
artykuły zasługują na publikację, przy jednak ich bardziej szczegółowej i dokładniejszej
adjustacji stylistycznej i redakcyjnej.
Konkludując recenzję, zwracam uwagę na duże bogactwo tematyki w
podejmowaniu analizy nad rewitalizacją społeczną. Opracowanie tratuję jako wysoce
interesujące poznawczo. Można by już teraz zasugerować Autorom i Redaktorowi
recenzowanej publikacji, by jak najwięcej z refleksji, które mają tutaj miejsce, stały się
przedmiotem w podejmowaniu dyskusji, analiz, jak i badań, zważywszy na fakt, iż
żadna z takich i podobnych publikacji, nigdy raczej nie wyczerpuje tematu. Uznaję, iż
niektóre z poszczególnych artykułów wnoszą nową wiedzę w teorię i praktykę związaną z
opracowanym ciekawie i innowacyjnie zagadnieniem rewitalizacji społecznej. Podkreślając
walory poznawcze przygotowywanej publikacji, jej szczególnie uwidaczniającą się
wartość edukacyjną, w zasadniczej części stosującej komunikatywny język przekazu
treści, po dokonaniu dokładnej adjustacji stylistyczno-gramatycznej, rekomenduję
niniejszą książkę do druku w przesłanej formie.
dr hab. Mirosław Kowalski
(prof. nadzw. Uniwersytetu Zielonogórskiego)
6