W. Klenczon, Opracowanie przedmiotowe w JHP BN podstawowe

Wanda Klenczon
Instytut Bibliograficzny
Biblioteka Narodowa
OPRACOWANIE
PRZEDMIOTOWE W JHP BN –
PODSTAWOWE ZASADY
WERSJA ROBOCZA (VIII.2011)
1
Opracowanie przedmiotowe, a szerzej: rzeczowe, sprawia osobom katalogującym
zwykle więcej problemów niż opracowanie formalne dokumentów. O ile bowiem opis
bibliograficzny jest znormalizowany i bibliotekarz dostaje dokładne wzorce opisu i
wskazówki, którymi kieruje się w pracy, o tyle w opisie przedmiotowym tak ścisłych i
powszechnie uznawanych zaleceń nie ma. Praca jest bardziej subiektywna, wiele decyzji
podejmowanych przez bibliotekarza ma charakter jednostkowy, niepowtarzalny.
Prezentowane poniżej wskazówki i zalecenia mają charakter ogólny, wskazują najważniejsze
etapy pracy nad tworzeniem charakterystyk treściowych dokumentów i sygnalizują pewne
istotne reguły, którymi należy się kierować.
Celem opracowania przedmiotowego jest charakterystyka treści zbiorów bibliotecznych i
udostępnienie jej w opisach bibliograficznych prezentowanych w katalogu. Pracę tę można
podzielić na kilka etapów:
1) analiza treściowa i formalna dokumentu,
2) synteza informacji pochodzących z analizy
3) przełożenie informacji uznanych za najistotniejsze na hasła przedmiotowe zbudowane
z dozwolonych do stosowania elementów zapisanych w określonym szyku.
Pierwszym etapem opracowania przedmiotowego dokumentu jest jego analiza, której celem
jest uzyskanie odpowiedzi na podstawowe pytania dotyczące treści i formy dokumentu
piśmienniczego, wizualnego lub dźwiękowego:
Co jest przedmiotem? Czy dokument ma jeden przedmiot (przedmiot główny), czy więcej
(przedmioty równorzędne)? Jeśli przedmiotów jest kilka, czy któryś z nich jest ważniejszy od
innych (przedmiot nadrzędny i poboczne)?
2
W jaki sposób przedmiot został zaprezentowany – kompleksowo, wyczerpująco, czy też
wycinkowo, w pewnym aspekcie lub z określonego punktu widzenia?
Do kogo jest adresowany? Do szerokiej publiczności czy też do określonej grupy (dzieci,
uczniowie, studenci, badacze, fachowcy, hobbyści)
Jaka jest forma piśmiennicza, wydawnicza dokumentu i jego postać fizyczna?
Opracowanie rzeczowe następuje zazwyczaj po wykonaniu opisu bibliograficznego
dokumentu. Osoba katalogująca przedmiotowo dysponuje już pewną wiedzą na temat
opracowywanej publikacji – w opisie bibliograficznym znajduje nazwy autora/-ów i instytucji
sprawczej (z możliwością rozszerzenia o informacje zawarte w odpowiednich rekordach
wzorcowych), tytuł, nazwa wydawcy, seria wydawnicza, informacje o języku oryginału,
obecności lub nie bibliografii i ilustracji, przeznaczeniu czytelniczym itp. Są to informacje
bardzo przydatne, niemniej źródłem informacji o treści i podstawą opracowania
przedmiotowego nie może być wyłącznie opis bibliograficzny. Osoba katalogująca
przedmiotowo jest zobowiązana do analizy całości dokumentu.
Cennym źródłem informacji jest tytuł, w którym często autor stara się zwięźle kreślić treść i
przeznaczenie dzieła. W wielu przypadkach tytuł wraz z podtytułem zawiera najważniejsze
informacje o treści, formie i adresacie publikacji. Dotyczy to zwłaszcza publikacji
naukowych, popularno-naukowych, informacyjnych czy fachowych np.:
Historia Archikonfraterni Literackiej i działalność jej członków : (1507-1980)
Historia broni siecznej : miecze, rapiery, szable i pałasze
Pamięć człowieka i jej mechanizmy : analiza neuropsychologiczna
3
Wynagrodzenia pracowników
Dzieje Zamysłowa, dzielnicy Rybnika
Czas pracy lekarzy a komercyjne usługi medyczne szpitali
W wielu innych przypadkach – dotyczy to przede wszystkim, ale nie wyłącznie humanistyki,
publicystyki i prac pamiętnikarskich– tytuł nie zawiera żadnej informacji o treści, albo
zawiera informacje niejednoznaczne, mylące, np.:
Gdzieś dalej, gdzie indziej
A jednak tak było
Moje miejsce
Koktajl misyjny
Moje Bielany
Dobrodziejka Joanna
Krew nad Warszawą
Centrum Europy mam pod stopami
Historia jednej młodości na wschodzie Trzeciej Rzeszy
Aby zakwitła pustynia...
Osoba katalogująca przedmiotowo jest zobowiązana dokonać analizę całości dokumentu.
Oprócz danych pochodzących z opisu bibliograficznego należy zwrócić uwagę na spis treści,
sposób prezentacji, załączony materiał ilustracyjny, obecność bibliografii załącznikowej (lub
jej brak) w postaci przypisów lub wykazu literatury przedmiotu. Czasem taka analiza jest
wystarczająca do sporządzenia opisu przedmiotowego, dla pewności należy jednak
przynajmniej przejrzeć zawartość pod kątem treści. W innych przypadkach należy publikację
przejrzeć systematycznie i uważnie.
4
Po zakończeniu analizy, której efektem jest określenie, czego dotyczy dokument, do kogo jest
kierowany i jaka jest jego forma , należy zastanowić się, które z elementów są kluczowe dla
charakterystyki przedmiotowej i jej ewentualnego odbiorcy. Zawsze gdy to możliwe należy
uwzględnić specyficzne potrzeby odbiorców informacji . Jest to wykonalne w sytuacji, gdy
użytkownikiem danej biblioteki/katalogu jest określona grupa, np. dzieci, studenci,
naukowcy, jedna grupa zawodowa. Nie ma takiej możliwości w przypadku bibliotek
uniwersalnych (np. narodowych) lub publicznych dla dorosłych.
Po selekcji uzyskujemy pulę informacji na temat danej publikacji, którą następnie staramy się
przełożyć na hasła przedmiotowe. W tym celu sprawdzamy, czy wyselekcjonowane przez nas
nazwy, terminy, pojęcia są obecne w kartotece wzorcowej JHP BN jako tematy lub określniki
– bezpośrednio lub jako odsyłacze kierujące do właściwych, przyjętych do stosowania. Z tak
wybranych jednostek leksykalnych budujemy zgodnie z gramatyką JHP BN hasła
przedmiotowe, które będą składać się na pełną charakterystykę wyszukiwawczą dokumentu.
Poprawne hasło musi być zbudowane z dozwolonych do stosowania elementów zestawionych
w poprawnym szyku i z uwzględnieniem zakresu stosowania używanych określników.
Hasła przedmiotowe są zapisywane w rekordzie bibliograficznym w polach grupy 6XX,
odpowiadających polom grupy 1xx rekordu wzorcowego:
600 – hasło osobowe
610 – hasło korporatywne – nazwa ciała zbiorowego
611 – hasło korporatywne – nazwa imprezy
630 – hasło tytułowe (tytuł ujednolicony)
650 – hasło przedmiotowe ogólne (rzeczowe)
651 – hasło geograficzne
655 – hasło rodzaj/forma/gatunek (temat formalny)
5
Opcjonalnie można stosować dodatkowe punkty dostępu do treści dokumentu w polach 653
(hasło rzeczowe niekontrolowane) oraz 648 (termin chronologiczny).
Określniki we wszystkich typach haseł są zapisywane w podpolach:
x – określnik rzeczowy
z – określnik geograficzny
y – określnik chronologiczny
Zgodnie z metodyką JHP BN jedynie podpole x przewidziane na określnik rzeczowy może
być zwielokrotnione w jednym haśle przedmiotowym.
Opracowanie przedmiotowe - przykładowy sposób postępowania
Przykład 1.
Opracowując publikację
Dwór ostoja tradycji, zwyczaju, polskości : dawne budownictwo rezydencjonalne i obronne
na terenie powiatu ostrowieckiego : materiały z sesji Europejskich Dni Dziedzictwa, 11-12
września 2009 r.
po wstępnej analizie dokumentu ustalamy, że jego przedmiotem są dwory i zamki w
Świętokrzyskiem, zwłaszcza w okolicach Ostrowca Świętokrzyskiego. Publikacja jest
wydawnictwem pokonferencyjnym, poszczególne referaty dotyczą różnych aspektów –
przede wszystkim budownictwa, ale również kultury, życia codziennego, gospodarki. Ze
względu na wielość aspektów, decydujemy się na uogólnienie i sygnalizowanie w haśle
przedmiotowym jedynie dworów i zamków jako obiektów architektonicznych, wskazanie
lokalizacji geograficznej „Ostrowiec Świętokrzyski i jego okolice” oraz wskazanie na
specyficzną formę, jaką są materiały pokonferencyjne.
6
Poszukując wybranego tematu „Dwór” w kartotece wzorcowej znajdujemy przyjęty do
stosowania temat Dwory:
temat/okr. Dwory
NU
Dwór (bud.)
NU
Dworki
TK
Architektura
TK
Budownictwo wiejskie
TK
Szlachta
TK
Ziemiaństwo
Poszukując tematu „Zamki” znajdujemy temat Zamki i pałace. Znajdujemy również hasło
geograficzne Ostrowiec Świętokrzyski (woj. świętokrzyskie ; okręg). Znając ogólne
zasady stosowania określników geograficznych wiemy, że nazwa jednostki mniejszej od
państwa nie może być zastosowana jako określnik geograficzny.
Tematy wiodące możemy więc zapisać jako Dwory – Polska oraz Zamki i pałace- Polska.
Ponieważ chcemy przekazać użytkownikom dokładniejszą informację o lokalizacji opisanych
obiektów, możemy zbudować dodatkowe hasło rozpoczynające się od właściwej nazwy
geograficznej. Zdecydowaliśmy już wcześniej, że publikacja w największym stopniu dotyczy
architektury i budownictwa, poszukujemy więc właściwego określnika do zastosowania po
nazwie geograficznej. W rekordach wzorcowych haseł „Architektura” i „Budownictwo”
znajdujemy identyczną uwagę o określniku i zakresie jego stosowania:
zt. odpowiednie tematy z określnikiem - budownictwo, np.: Bibliotekarstwo budownictwo, Bydgoszcz (woj. kujawsko-pomorskie) – budownictwo.
Posiłkując się tą wskazówką metodyczną możemy zbudować poprawne hasło Ostrowiec
Świętokrzyski (woj. świętokrzyskie ; okręg) – budownictwo.
7
W kartotece wzorcowej znajdujemy także przyjęty do stosowania temat formalny Materiały
konferencyjne.
Pełna charakterystyka przedmiotowa analizowanego dokumentu przestawia się
następująco(zapis w formacie MARC21):
650
650
651
655
4 Dwory |z Polska
4 Zamki i pałace |z Polska
4 Ostrowiec Świętokrzyski (woj. świętokrzyskie ; okręg) |x budownictwo
4 Materiały konferencyjne
Przykład 2
Opracowując publikację pt. Inkubator przedsiębiorczości akademickiej : podręcznik
dla organizatorów i pracowników
po wstępnej analizie dokumentu ustalamy, że jego przedmiotem jest przedsiębiorczość
studentów w Polsce zorganizowana w formie inkubatorów przedsiębiorczości.. Lokalizacja
czasowa nie jest istotnym elementem treści, zjawisko jest zresztą na tyle nowe, że nie może
być pisane z perspektywy historycznej. Publikacja jest podręcznikiem, bez wskazania jednak
przeznaczenia do procesu dydaktycznego na uczelniach.
Poszukując wybranych tematów znajdujemy w kartotece wzorcowej przyjęty do stosowania
temat Inkubatory przedsiębiorczości
temat/okr. Inkubatory przedsiębiorczości
NU
Business incubators
TK
Gospodarka terenowa
TK
Innowacje
TK
Klastry (ekon.)
TK
Parki technologiczne
TK
Przedsiębiorstwa małe i średnie
oraz drugi temat Przedsiębiorczość akademicka
8
temat/okr. Przedsiębiorczość akademicka
NU
Firmy akademickie
NU
Firmy spin-off
NU
Firmy spin-out
NU
Przedsiębiorczość pracowników uczelni
NU
Przedsiębiorczość pracowników szkół wyższych
NU
Przedsiębiorczość studencka
NU
Przedsiębiorczość studentów
NU
Przedsiębiorczość - szkolnictwo wyższe
NU
Przedsiębiorstwo akademickie
NU
Przedsiębiorstwo odpryskowe
NU
Przedsiębiorstwo spin-off
NU
Przedsiębiorstwo spin-out
TK
Innowacje - stosowanie - gospodarka
TK
Przedsiębiorstwo
TK
Szkolnictwo wyższe - a gospodarka
TW
Spółdzielczość studencka
Oba te tematy możemy uzupełnić lokalizacją geograficzną używając określnika
geograficznego Polska.
Poszukując odpowiedniego tematu formalnego znajdujemy w kartotece wzorcowej wiele
tematów rozpoczynających się od słowa „podręczniki”. Ponieważ ustaliliśmy, że publikacja
ma charakter podręcznika, ale nie jest zamierzona jako środek dydaktyczny, zastosujemy
najbardziej obszerny zakresem temat formalny Podręczniki (a nie: Podręczniki akademickie).
Pełna charakterystyka przedmiotowa analizowanego dokumentu przestawia się
następująco(zapis w formacie MARC21):
650 4 Inkubatory przedsiębiorczości |z Polska
650 4 Przedsiębiorczość akademicka |z Polska
655 4 Podręczniki
Przykład 3
9
Opracowując publikację pt. Murwy, wszetecznice, gamratki : o krakowskich ladacznicach
w dawnych wiekach
po wstępnej analizie dokumentu ustalamy, że jego przedmiotem jest prostytucja w Krakowie
w 14-18 w. Publikacja nie ma wyraźnie określonej formy piśmienniczej ani wydawniczej.
W kartotece wzorcowej poszukujemy określnika – prostytucja, który można by zastosować po
nazwie Miasta. Kartoteka wzorcowa nie zawiera takiego określnika, znajdujemy natomiast
przyjęty do stosowania temat Prostytucja .
temat/okr. Prostytucja
NU
Nierząd
TS
Patologia społeczna
TK
Agencje towarzyskie
TK
Domy publiczne
TK
Stręczycielstwo
TK
Życie seksualne
TW
Prostytucja nieletnich
Znając ogólne zasady stosowania określników geograficznych wiemy, że nazwa jednostki
mniejszej od państwa nie może być zastosowana jako określnik geograficzny.
Tematy główny możemy więc zapisać jako Prostytucja – Polska – 14-18 w. Ponieważ
chcemy przekazać użytkownikom dokładniejszą informację o zasięgu geograficznym
omawianego zjawiska, możemy zbudować dodatkowe hasło rozpoczynające się od właściwej
nazwy geograficznej. W rekordzie wzorcowym hasła „Prostytucja” znajdujemy informacją o
określniku i zakresie jego stosowania:
zt. odpowiednie tematy z określnikiem - patologia społeczna, np.: Warszawa patologia społeczna, Młodzież - patologia społeczna
zakres stosowania możemy zweryfikować oglądając rekord wzorcowy określnika.
określnik - - patologia społeczna - stosuje się po nazwach geograficznych z
wyjątkiem nazw państw i regionów świata i po tematach ogólnych
10
Posiłkując się tymi wskazówkami metodycznymi możemy zbudować poprawne hasło
Kraków (woj. małopolskie) - patologia społeczna - 14-18 w.
Pełna charakterystyka przedmiotowa analizowanego dokumentu przestawia się następująco
(zapis w formacie MARC21):
650 4 Prostytucja |z Polska |y 14-18 w.
651 4 Kraków (woj. małopolskie) |x patologia społeczna |y 14-18 w.
Przykład 4
Opracowując publikację pt. Żubry pszczyńskie
po wstępnej analizie dokumentu ustalamy, że jego przedmiotem są żubry występujące w
Pszczynie i jej okolicach, pierwotnie naturalnie, a następnie w wyniku polityki hodowlanej.
W charakterystyce przedmiotowej chcemy wskazać oba aspekty, choć nacisk zamierzamy
położyć na aspekt hodowlany. Lokalizacja czasowa nie jest istotnym elementem, ponieważ
publikacja opisuje zjawisko w całym jego przebiegu czasowym, tzn. od początku
występowania żubra na danym obszarze aż po dzień dzisiejszy. Publikacja nie ma ponadto
wyraźnie określonej formy piśmienniczej ani wydawniczej, nie jest informatorem, choć ma
walory informacyjne, nie jest też wydawnictwem popularnym, na co mogłaby wskazywać
niewielka objętość (39 stron), zawiera bowiem rozszerzoną bibliografię przedmiotu.
W kartotece wzorcowej znajdujemy temat Żubr oraz określnik - hodowla. Znając ogólne
zasady stosowania określników geograficznych wiemy, że nazwa jednostki mniejszej od
państwa nie może być zastosowana jako określnik geograficzny. Temat główny możemy więc
zapisać jako Żubr - hodowla – Polska. Ponieważ chcemy przekazać użytkownikom
dokładniejszą informację o zasięgu geograficznym omawianego zjawiska, możemy zbudować
dodatkowe hasło rozpoczynające się od właściwej nazwy geograficznej. W kartotece
11
wzorcowej znajdujemy hasło geograficzne Pszczyna (woj. śląskie ; okręg) i poszukujemy
określnika, który pozwoliłby na ukazanie danego aspektu. Nie znajdujemy określnika –
zwierzęta, który byłby najbliższy treści dokumentu, natomiast w rekordzie wzorcowym hasła
Zwierzęta trafiamy na informację o określniku – fauna, który może być stosowany po
nazwach geograficznych jednostek mniejszych niż państwo. Posiłkując się tymi
wskazówkami metodycznymi możemy zbudować poprawne hasło
Pszczyna (woj. śląskie ; okręg) – fauna.
Pełna charakterystyka przedmiotowa analizowanego dokumentu przestawia się następująco
(zapis w formacie MARC21):
650 4 Żubr |x hodowla |z Polska
651 4 Pszczyna (woj. śląskie ; okręg) |x fauna
Uwaga: hodowla zwierząt mieści się zakresem również w obszarze rolnictwa, a
gospodarowanie zasobami zwierząt leśnych – w leśnictwie. Kartoteka wzorcowa JHP BN
zawiera oba określniki – rolnictwo i – leśnictwo, które również można stosować po nazwach
geograficznych jednostek mniejszych niż państwo. Użycie jednego z nich w charakterystyce
przedmiotowej opisywanej publikacji byłoby również zasadne. Jeśli zdecydowano się na
określnik – fauna, to ze względu na informacje o żubrach żyjących na tym obszarze w stanie
naturalnym i stanowiących obiekt obserwacji naukowych, a więc nie będących przedmiotem
hodowli w celach gospodarczych.
Przykład 5 i 6
Opracowujemy dwie publikacje:
12
Pierwsza to antologia pamiętników bezrobotnych z okresu międzywojennego, druga to zbiór
danych statystycznych dotyczący bezrobocia kobiet w Polsce w latach 90-tych XX w.
Przedmiotem obu jest bezrobocie, w obu przypadkach istotna jest lokalizacja przestrzenna
(Polska) oraz lokalizacja w czasie. W kartotece wzorcowej JHP BN znajdujemy zarówno
temat Bezrobocie, jak i identycznie brzmiący określnik – bezrobocie. Jest to jeden z wielu
występujących w JHP BN przypadków tematów i określników równobrzmiących. O
zastosowaniu w konkretnej charakterystyce przedmiotowej jednego lub drugiego decyduje
zakres stosowania każdego z nich.
Zgodnie z notą stosowania zapisaną w rekordzie wzorcowym określnika
określnik - - bezrobocie - stosuje się po nazwach geograficznych z wyjątkiem
nazw państw i regionów świata oraz po tematach: Euroregiony, Miasta,
Metropolie (urban.), Obszary popegeerowskie, Regiony przygraniczne, Strefa
podmiejska, Wieś. Stosuje się także po nazwach kategorii osób
Nie jest zatem możliwa konstrukcja „Polska – bezrobocie”, należy w tym przypadku
zbudować hasło zaczynając od tematu Bezrobocie uzupełniając go dozwolonym określnikiem
graficznym Polska.
Pierwsza z wymienionych wyżej publikacji otrzyma więc hasło Bezrobocie – Polska
uzupełnione odpowiednim określnikiem chronologicznym wyrażającym okres między
dwiema wojnami światowymi – 1918-1939 r. Inne aspekty będą opisane za pomocą tematów
formalnych Antologie i Pamiętniki.
Pełna charakterystyka przedmiotowa tego dokumentu przestawia się następująco (zapis w
formacie MARC21):
650 5 Bezrobocie |z Polska |y 1918-1939 r.
655 4 Antologie
655 4 Pamiętniki polskie |y 1918-1939 r.
13
Druga z analizowanych publikacji dotyczy bezrobocia kobiet. W kartotece wzorcowej
znajdujemy temat Kobieta, a zgodnie z przytoczoną wyżej notą stosowania określnika –
bezrobocie, możemy go użyć po nazwach kategorii osób. Publikacji otrzyma więc hasło
Kobieta - bezrobocie uzupełnione odpowiednimi określnikami: geograficznym (- Polska) i
chronologicznym wyrażającym okres transformacji ustrojowej (- od 1989 r.). Specyficzny
rodzaj dokumentu można opisać tematem formalnym Dane statystyczne.
Pełna charakterystyka przedmiotowa analizowanego dokumentu przestawia się następująco
(zapis w formacie MARC21):
650 4 Kobieta |x bezrobocie |z Polska |y od 1989 r.
655 4 Dane statystyczne
Podobnie postępujemy w przypadku pozostałych tematów i określników równobrzmiących,
np. Agroturystyka i – agroturystyka, Anatomia i – anatomia.
Szczególnej uwagi wymaga opracowanie dokumentów z użyciem równobrzmiących tematów
i określników wyrażających dziedziny nauki, wiedzy i działalności, takie jak np. socjologia
czy archeologia. Zgodnie z zapisem w kartotece wzorcowej poprawne gramatycznie są
bowiem obie konstrukcje:
[hasło geograficzne – nazwa państwa] + określnik – socjologia/archeologia
Temat Socjologia/Archeologia + [określnik geograficzny – nazwa państwa]
Znaczenie tak zbudowanych haseł jest jednak różne:
konstrukcja Polska – socjologia opisuje ludność Polski w aspekcie społecznym, metodami
socjologicznymi (a nie np. demograficznymi) , sygnalizuje socjologiczną analizę Polaków;
natomiast Socjologia – Polska to hasło opisujące socjologię jako naukę, dyscyplinę badawczą
uprawianą w Polsce, przez Polaków.
14
Analogicznie Polska – archeologia opisuje prace dokumentujące przeszłość terytorium
Polski na bazie danych pozyskanych w trakcie prac archeologicznych, a Archeologia –
Polska to hasło opisujące archeologię jako naukę, dyscyplinę badawczą uprawiana w Polsce,
przez Polaków.
Uważne czytanie not stosowania zapisanych w rekordach wzorcowych oraz porównywanie
opisów analogicznych pozycji w bazie katalogowej pozwala uniknąć niekonsekwencji w
stosowaniu obu tych konstrukcji.
Wskazówki dodatkowe
1) Jak postępować, gdy nie znajdujemy w kartotece wzorcowej tematu niezbędnego do
zbudowania właściwej charakterystyki wyszukiwawczej dokumentu?
Jeśli w kartotece brak poszukiwanego hasła jednostkowego: osobowego,
korporatywnego, tytułowego lub geograficznego, możemy takie hasło utworzyć samodzielnie,
przestrzegając zasad doboru i budowy odpowiednich haseł i posiłkując się analogicznymi
rozwiązaniami już obecnymi w kartotece.
Jeśli w kartotece brak odpowiedniego tematu rzeczowego lub formalnego, należy skierować
do Pracowni JHP BN, odpowiedzialnej za rozwój słownictwa i metodyki opracowania,
propozycję wprowadzenia do kartoteki takiego hasła. Propozycja powinna być
udokumentowana, tzn. należy wskazać publikację, do której opracowania dany temat jest
niezbędny, w miarę możliwości podać również wiarygodne definicje proponowanego
terminu.
2) Jak postępować, gdy nie znajdujemy w kartotece wzorcowej określnika niezbędnego
do zbudowania właściwej charakterystyki wyszukiwawczej dokumentu?
15
Jeśli w kartotece brak hasła z poszukiwanym określnikiem jednostkowym, możemy
takie hasło z określnikiem utworzyć samodzielnie, przestrzegając zasad doboru i budowy
odpowiednich haseł i posiłkując się analogicznymi rozwiązaniami już obecnymi w kartotece.
Jeśli w kartotece brak odpowiedniego określnika rzeczowego, należy skierować do Pracowni
JHP BN, odpowiedzialnej za rozwój słownictwa i metodyki opracowania, propozycję
wprowadzenia do kartoteki takiego określnika. Warto jednak pamiętać, że zasób określników
jest poszerzany w dużo mniejszym stopniu niż zasób tematów – zasada uogólniającego
charakteru określników jest jedną z podstawowych zasad tworzenia leksyki JHP BN. Należy
więc raczej poszukać w zasobie określników takiego, w którego zakresie mieści się
poszukiwany przez nas aspekt. Np. opisując publikację na temat rozmnażania się komarów
nie znajdujemy w kartotece określnika, który nasuwa się nam jako najbardziej adekwatny,
„rozmnażanie”, musimy więc szukać określnika szerszego zakresem. Określnikiem tym może
być – fizjologia. Szczegółowy aspekt przedmiotu „Komary”, którym jest „rozmnażanie”
musimy wówczas zasygnalizować tworząc drugie hasło przedmiotowe .
3) Jak postępować, gdy nie radzimy sobie z opracowaniem rzeczowym konkretnego
dokumentu?
Wprawdzie każdą publikację opracowuje się indywidualnie uwzględniając jej
kluczowe cechy i specyficzne aspekty (wyjątkiem są kolejne, niezmienione wydania lub
dodruki), jednak warto przejrzeć katalog/-i biblioteczne i znaleźć dokumenty analogiczne lub
podobne pod względem tematyki czy ujęcia przedmiotu. Analiza zastosowanych haseł
przedmiotowych może być cenną wskazówką i warto z niej korzystać. Należy jednak
pamiętać, aby odwoływać się raczej do opisów przedmiotowych wprowadzonych do bazy
stosunkowo niedawno – unikniemy wówczas niebezpieczeństwa kopiowania rozwiązań już
16
nieaktualnych, niedozwolonych. Do opisów starszych warto sięgać wówczas, gdy mamy
pewność, że zostały one zmeliorowane zgodnie z aktualną metodyką opracowania.
4) Czy wolno stosować w opisie przedmiotowym jednego dokumentu tematy powiązane
w rekordzie wzorcowym relacjami hierarchicznymi i kojarzeniowymi?
W charakterystyce rzeczowej dokumentu nie należy stosować jednocześnie tematów
powiązanych relacją hierarchiczną (TS-TW). Jeśli publikacja dotyczy np. uprawy jabłoni, nie
ma powodu, by w opisie przedmiotowym zastosować oprócz adekwatnego hasła Jabłoń
również termin szerszy Drzewa owocowe; jeśli stosujemy w opisie hasło Uczniowie, to nie
dodajemy drugiego hasła Uczniowie szkół podstawowych, które jest węższe zakresem.
Jednoczesne użycie haseł powiązanych w rekordzie wzorcowym relacją hierarchiczną jest
dopuszczane w wyjątkowych przypadkach, wówczas gdy brak któregoś z haseł wyraźnie
zubożyłby informację o treści dokumentu. Np. jeśli publikacja na temat pielęgnacji bydła jest
poświęcona w znacznej części higienie krowy, można w opisie przedmiotowym uwzględnić
oba hasła (Bydło, Krowa) jako przydatne informacyjnie, mimo że pozostają w relacji temat
szerszy – temat węższy.
Nie ma natomiast żadnych ograniczeń stosowania w charakterystyce rzeczowej dokumentu
tematów powiązanych relacją kojarzeniową (TK).
17