Wyliczenie świadczenia z ubezpieczenia społecznego

Sygn. akt III AUa 1659/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 marca 2016 r.
Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Grażyna Horbulewicz
Sędziowie:
SSA Bożena Grubba
SSA Barbara Mazur (spr.)
Protokolant:
sekr.sądowy Angelika Judka
po rozpoznaniu w dniu 3 marca 2016 r. w Gdańsku
sprawy M. D.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.
o wysokość świadczenia
na skutek apelacji M. D.
od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VIII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 20 maja 2014 r., sygn. akt VIII U 97/14
I. oddala apelację;
II. wniosek z dnia 19 września 2014 roku o rozłożenie należności na raty postanawia przekazać do rozpoznania
organowi rentowemu.
SSA Bożena Grubba SSA Grażyna Horbulewicz SSA Barbara Mazur
Sygn. akt III AUa 1659/15
UZASADNIENIE
Decyzją z 31 października 2013 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. dokonał rozliczenia renty
rodzinnej pobieranej przez ubezpieczonego M. D. w związku
z osiągniętym przez niego przychodem w 2012 roku oraz zobowiązał go do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia
w kwocie 4.896,01 zł.
Odwołanie od powyższej decyzji wniósł M. D. wskazując, iż według jego wyliczeń brak jest podstaw do zwrotu
jakiejkolwiek należności. Nadto podał, iż nie wie skąd wzięła się kwota 4.896,01 zł, zaś zaskarżona decyzja nie zawiera
uzasadnienia, do którego mógłby się ustosunkować.
Pozwany w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie, podtrzymując stanowisko przedstawione w zaskarżonej
decyzji. Wyjaśnił, iż od stycznia 2012 roku do grudnia 2012 roku ubezpieczony osiągnął przychód w kwocie 40.165,84
zł, który przekroczył niższą kwotę graniczną przychodu ustaloną dla tego roku, tj. 29.772,30 zł, łącznie o kwotę
4.896,01 zł. Podał wyliczenie: 2 x 20,4% kwoty bazowej 428,27 zł = 856,54 zł (styczeń, luty) i 9 x 20,4% kwoty bazowej
448,83 zł = 4.039,47 zł (marzec – wrzesień, listopad, grudzień).
Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku wyrokiem z dnia 20 maja 2014 roku oddalił
odwołanie. Swoje rozstrzygnięcie Sąd ten oparł na następujących ustaleniach faktycznych i prawnych.
Decyzją z 14 maja 1999 roku pozwany przyznał ubezpieczonemu M. D. prawo do renty rodzinnej od 1 stycznia
1997 roku. Punkt VII tej decyzji zawiera pouczenie, iż wypłata świadczenia podlega zawieszeniu z powodu osiągania
przychodu w kwocie przekraczającej 130% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy,
ostatnio ogłoszonego przez Prezesa GUS; w przypadku osiągania przez osobę uprawnioną do świadczenia przychodu w
kwocie przekraczającej miesięcznie 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy ostatnio
ogłoszonego przez Prezesa GUS, nie wyższej niż 130% tego wynagrodzenia, renta rodzinna podlega zmniejszeniu
o kwotę przekroczenia – miesięcznie nie więcej niż o 20,4% kwoty bazowej. Świadczenie było wielokrotnie
waloryzowane i przeliczane.
W okresie od stycznia do grudnia 2012 roku odwołujący prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. Pozwany
ustalił kwotę 23.271,60 zł jako przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne z tytułu
prowadzonej działalności gospodarczej za 2012 rok – wg najniższej składki na ubezpieczenia społeczne. Z tytułu
zatrudnienia w Hurtowni (...) E. S. odwołujący otrzymał wynagrodzenie w styczniu 2012 roku w kwocie 2.080 zł,
w lutym – kwietniu, czerwcu - grudniu 2012 roku w kwocie 1.500 zł oraz w maju 2012 roku w kwocie 1.314,24 zł.
W 2012 roku przychód odwołującego wyniósł łącznie kwotę 40.165,84 zł i przekroczył o 12.841,34 zł niższą kwotę
graniczną przychodu, tj. kwotę 27.324,50 zł ustaloną dla 2012 roku. Kwota 27.324,50 zł wynika z pomniejszenia kwoty
29.772,30 zł ogłoszonej przez Prezesa ZUS w Komunikacie z 15 listopada 2012 roku w sprawie kwot przychodu dla
2012 roku stosowanych przy zmniejszaniu emerytur i rent o dopuszczalną kwotę przychodu za październik 2012 roku,
tj. 2.447,80 zł. Osiągnięty przez odwołującego
w 2012 roku przychód uzasadnił zmniejszenie łącznej kwoty świadczenia rentowego o kwotę maksymalnego
zmniejszenia, tj. o 4.896,01 zł, wynikającą z pomniejszenia kwoty 5.344,84 zł ogłoszonej przez Prezesa ZUS w
Komunikacie z 21 lutego 2012 roku w sprawie kwot maksymalnych zmniejszeń stosowanych przy zmniejszaniu
emerytur i rent o kwotę maksymalnego zmniejszenia za październik, tj. 5.344,84 zł – 448,83 zł = 4.896,01 zł.
Sąd Okręgowy wskazał, iż odwołujący w okresie od stycznia do grudnia 2012 roku osiągał przychód z tytułu
prowadzonej pozarolniczej działalności gospodarczej oraz z tytułu zatrudnienia
i został przy tym należycie pouczony co do zasad dotyczących zmniejszenia lub zawieszenia wypłaty świadczenia i
konsekwencji osiągania dodatkowych przychodów. Wyliczenie przez pozwanego kwot osiągniętego w spornym okresie
przychodu jest prawidłowe, znajduje oparcie
w wystawionym zaświadczeniu. Odnośnie zaś przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej znajduje
uzasadnienie w treści cytowanego przepisu art. 104 ust. 1a ustawy emerytalnej, w związku z czym brak jest podstaw do
rozliczenia przychodu za 2012 rok w oparciu o przedłożony przez ubezpieczonego PIT-36. W tym stanie rzeczy żądanie
przez pozwanego zwrotu nienależnie wypłaconego świadczenia za sporny okres znajduje pełne oparcie w treści art.
138 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Decyzja wydana przez pozwanego jest prawidłowa, a wniesione od
niej odwołanie, jako bezzasadne, podlegało oddaleniu stosownie do art. 47714 § 1 k.p.c.
Apelację od powyższego wyroku wywiódł odwołujący zaskarżając go w całości i domagając się jego zmiany poprzez
uwzględnienie odwołania, ewentualnie rozłożenia należności ZUS na raty. Skarżący zarzucił naruszenie art. 104 i
105 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez błędne wskazanie przez ZUS na istnienie nienależnie pobranego
świadczenia, do zwrotu którego został zobowiązany odwołujący zaskarżoną decyzją, jak również błędne wyliczenie
przez ZUS kwoty rzekomego nienależnie pobranego świadczenia, podczas gdy prawidłowe wyliczenia
i analiza sprawy powinny prowadzić do wniosku, że odwołujący świadczenie ZUS pobierał
w sposób uprawniony.
W uzasadnieniu apelacji skarżący wskazał, iż w 2012 roku z tytułu umowy o pracę osiągnął przychód w wysokości
18.394,24 zł. Zaznaczył także, że z tytułu działalności gospodarczej przychód liczony jest jako podstawa wymiaru
składek. W związku z tym, iż w 2012 roku opłacał jedynie składkę zdrowotną tzw. (...), ulgowa podstawa wymiaru
składek wynosiła 450 zł za miesiąc (30% kwoty minimalnego wynagrodzenia w 2012 roku) i przychód z tego tytułu
wyniósł 5.400 zł w skali roku. Łącznie przychód w 2012 roku wyniósł 23.794,24 zł. Kwota ta mieści się w całości w
kwocie granicznej przychodu 27.343.50 zł podanej przez ZUS.
W konsekwencji, zdaniem apelującego, nie ma podstaw by przyjąć, iż istnieje jakiekolwiek świadczenie nienależne,
które odwołujący pobrał od ZUS. Uzasadniając wniosek o rozłożenie spornych należności na raty skarżący wskazał, iż
jego obecna sytuacja finansowa nie pozwala na jednorazową spłatę tego zadłużenia.
Sąd Apelacyjny zważył co następuje:
Apelacja odwołującego nie zasługuje na uwzględnienie.
Istota sporu sprowadzała się do ustalenia w prawidłowej wysokości osiągniętego przez M. D. przychodu w 2012 roku z
tytułu prowadzonej przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej, a w konsekwencji do ustalenia czy pobierana
przez niego w tym czasie renta rodzinna winna ulec zmniejszeniu, a tym samym czy zachodziły przesłanki do żądania
przez pozwany ZUS zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.
Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe w zakresie zaoferowanym przez strony procesu i prawidłowo
ustalił, iż wobec poprawnie skonstruowanego pouczenia odwołujący miał świadomość istnienia okoliczności
powodujących konieczność zawiadomienia organu rentowego o uzyskiwanych przychodach z tytułu działalności
podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego, które w przypadku przekroczenia 70% (maksymalnie 130%)
przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego przez Prezesa Głównego
Urzędu Statystycznego, powodują konieczność obniżenia wysokości wypłacanego świadczenia z ubezpieczenia
społecznego. Nie zachodziły więc negatywne przesłanki do skutecznego zażądania przez organ rentowy zwrotu części
świadczenia wypłaconego skarżącemu w 2012 roku.
Poza sporem pozostawała kwota osiągniętego przez odwołującego przychodu w 2012 roku z tytułu zatrudnienia w
Hurtowni (...) E. S., a które wynosiło 18.394,24 zł. Z kolei w kwestii przychodu uzyskiwanego z tytułu prowadzenia
pozarolniczej działalności gospodarczej wyjaśnić trzeba, że zgodnie z art. 104 ust. 1a ustawy o emeryturach
i rentach z FUS dla emerytów i rencistów prowadzących pozarolniczą działalność za przychód, którego osiągnięcie
skutkuje zawieszeniem lub obniżeniem wysokości pobieranego świadczenia z ubezpieczeń społecznych, przyjmuje
się przychód stanowiący podstawę wymiaru składki na ubezpieczenia społeczne w rozumieniu przepisów o systemie
ubezpieczeń społecznych. Zatem art. 104 ust. 1a ustawy emerytalnej odsyła do art. 18 ust. 8 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych, w myśl którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe
ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 (osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą),
stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego
przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10
na dany rok kalendarzowy.
Jak wynika z Obwieszczenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 grudnia 2011 roku w sprawie kwoty
ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w roku 2012 oraz przyjętej
do jej ustalenia kwoty prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia (M.P. z dnia 22 grudnia 2011 roku), wydanego
na podstawie art. 19 ust. 10 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych kwota przeciętnego wynagrodzenia wynosiła
3.526 zł. Zatem minimalna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą
działalność gospodarczą w 2012 roku wynosiła 60% kwoty 3.526 zł, a więc 2.115,60 zł.
Ponownie podkreślić trzeba, że roczne rozliczenie świadczenia ubezpieczonego na podstawie art. 104 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS pobierającego świadczenie z ubezpieczenia społecznego i prowadzącego działalność
gospodarczą musi uwzględniać przychód z tej działalności w wysokości kwoty zadeklarowanej, nie niższej jednak niż
60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego i bez znaczenia jest faktyczny przychód osiągnięty
z racji prowadzenia tejże działalności gospodarczej. Tym samym należało przyjąć, że odwołujący w 2012 roku z tytułu
prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, w rozumieniu art. 104 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z
FUS, osiągnął przychód w wysokości 25.387,20 zł. Doliczając do tej kwoty także przychód osiągnięty przez skarżącego
w 2012 roku z tytułu wynagrodzenia za pracę w wysokości 18.394,24 zł, odwołujący uzyskał w tym roku łączny
przychód w rozumieniu art. 104 ust. 1a ustawy emerytalnej w wysokości 43.781,44 zł. Jako że
w październiku 2012 roku odwołujący nie pobierał renty rodzinnej, przy rocznym rozliczaniu wysokości pobranego
przez niego świadczenia rentowego kwotę uzyskanego rocznego przychodu należało pomniejszyć o kwotę przychodu
osiągniętego w październiku 2012 roku, tj. o kwotę 2.115,60 zł z tytułu prowadzenie działalności gospodarczej
i o kwotę 1.500 zł z tytułu wynagrodzenia za pracę. Zatem w niniejszej sprawie przychód, który wpływał na
wysokość świadczenia rentowego, wynosił w 2012 roku łącznie 40.165,84 zł. Tymczasem najniższa kwota graniczna
przychodu w 2012 roku wynosiła 29.772,30 zł, z uwagi na fakt, iż w październiki 2012 roku odwołujący nie pobrał
świadczenia rentowego, kwotę tę należało także pomniejszyć o kwotę 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia
w październiku 2012 roku, które stosownie do Komunikatu Prezesa ZUS z dnia 15 listopada 2012 roku w sprawie
granicznych kwot przychodu dla 2012 roku stosowanych przy zawieszaniu albo zmniejszaniu emerytur i rent (M.P.
z dnia 23 listopada 2012 roku), wynosiło 2.447,80 zł. Dlatego też przyjęta przez organ rentowy kwota rocznego
przychodu w wysokości 40.165,84 zł i kwota graniczna dla roku 2012 w wysokości 27.324,50 zł, zostały obliczone w
sposób prawidłowy.
Zgodnie z art. 104 ust. 8 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w razie osiągania przychodu w kwocie
przekraczającej 70% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał kalendarzowy, ostatnio ogłoszonego
przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, nie wyżej jednak niż 130% tej kwoty, świadczenie w postaci
renty rodzinnej wypłacanej tylko jednej osobie, ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia, nie większą jednak
niż kwota maksymalnego zmniejszenia obowiązująca w dniu 31 grudnia 1998 roku w wysokości 20,4% kwoty
bazowej obowiązującej przy ostatniej waloryzacji w 1998 roku. Przy czym kwoty maksymalnych zmniejszeń podlegają
podwyższeniu, przy zastosowaniu wskaźnika waloryzacji emerytur i rent
w kolejnych terminach waloryzacji (art. 104 ust. 9).
Dlatego też osiągnięty przez odwołującego w 2012 roku przychód uzasadnił zmniejszenie łącznej kwoty świadczenia
rentowego o kwotę maksymalnego zmniejszenia, tj. o 4.896,01 zł, wynikającą z zsumowania kwot maksymalnych
miesięcznych zmniejszeń emerytur i rent
w miesiącach styczeń-luty, marzec-wrzesień i listopad-grudzień 2012 roku, wynikających
z ogłoszonych przez Prezesa ZUS w Komunikatach z 16 lutego 2011 roku i 21 lutego 2012 roku, oba w sprawie
kwot maksymalnych zmniejszeń stosowanych przy zmniejszaniu emerytur i rent, które w styczniu i lutym 2012 roku
wynosiły 428,27 zł, a od 1 marca 2012 roku wynosiły 448,83 zł.
Nie ulega więc wątpliwości, iż wyliczenia organu rentowego zawarte w zaskarżonej decyzji są prawidłowe.
Jednocześnie podkreślić trzeba, że brak jest podstaw do uwzględnienia w podstawie wymiaru składek na
ubezpieczenia społeczne z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, które stanowią przychód w
rozumieniu art. 104 ust. 1a ustawy o emeryturach
i rentach z FUS, tj. składek o których mowa w art. 18a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Przepis art. 104 ust.
1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych jest przepisem specjalnym, który ma wpływ nie na wysokość składek
na ubezpieczenia społeczne lecz dotyczy wysokości świadczenia z ubezpieczenia społecznego w związku z osiąganiem
przez emeryta lub rencistę przychodów z tytułu działalności objętej obowiązkiem ubezpieczenia.
Składki na ubezpieczenia od preferencyjnej podstawy wymiaru mogą opłacać jedynie osoby prowadzące pozarolniczą
działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych, w
tym wspólnicy spółki cywilnej. Nadto prawo do opłacania składek na ubezpieczenia społeczne od 30% minimalnego
wynagrodzenia przysługuje tylko przez okres 24 miesięcy kalendarzowych. Podkreślić należy, że przepis art. 18a
ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych został dodany z dniem 24 sierpnia 2005 roku ustawą z dnia
1 lipca 2005 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 150, poz. 1248). Zgodnie z uzasadnieniem projektu wskazanej ustawy dodanie tego przepisu miało na celu
wprowadzenie preferencyjnych składek na ubezpieczenia społeczne dla osób, które po raz pierwszy podejmują
działalność gospodarczą na własny rachunek. Opłacanie przez okres 24 miesięcy składki na ubezpieczenie społeczne
od podstawy wymiaru wynoszącej 30% minimalnego wynagrodzenia, miało bowiem służyć zmniejszeniu ryzyka
związanego z podejmowaniem po raz pierwszy działalności gospodarczej, co pozwoliłoby przeznaczyć tak zwolnione
środki na prowadzenie i rozwój działalności, w tym zakup maszyn bądź surowców do produkcji i być zachętą do
rozpoczęcia działalności.
Nie ulega więc wątpliwości, iż wprowadzenie preferencyjnej podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne
miało służyć jedynie ograniczeniu kosztów związanych z rozpoczynaniem działalności gospodarczej na podstawie
przepisów o działalności gospodarczej i dotyczyło wyłącznie obniżenia wysokości tych składek w początkowym okresie
tejże działalności. Dobrodziejstwo związane z zadeklarowaniem przez rozpoczynającego działalność gospodarczą
przedsiębiorcy podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne w wysokości 30% minimalnego wynagrodzenia
nie roztacza się na wysokość jego przychodu branego pod uwagę przy rozliczaniu wysokości pobranych świadczeń
emerytalno-rentowych. Niższe składki na ubezpieczenia społeczne mają zachęcać do zarobkowania na własny
rachunek i zmniejszyć koszty działalności gospodarczej, a nie umożliwiać takim osobom uzyskiwanie świadczenia
emerytalnego lub rentowego w pełnej wysokości. Brak jest podstaw do uznania, że ustanowiona dla tylko jednej grupy
przedsiębiorców preferencyjna wysokość składek na ubezpieczenie społeczne, miałaby uprzywilejowywać wyłącznie
ich także w zakresie pobieranego świadczenia z ubezpieczenia społecznego.
Reasumując, apelacja skarżącego nie zawierała zarzutów, które skutkowałyby koniecznością uchylenia lub zmiany
zaskarżonego wyroku. W konsekwencji apelacja odwołującego podlegała oddaleniu, stosownie do art. 385 k.p.c., o
czym orzeczono w pkt I sentencji wyroku.
Zajmując z kolei stanowisko w przedmiocie zawartego w apelacji wniosku o rozłożenie należności składkowych na raty,
Sąd Apelacyjny wskazuje, iż nie mógł on stać się przedmiotem merytorycznej oceny instancji odwoławczej, albowiem
w dotychczasowym postępowaniu nie podlegał on jeszcze ocenie organu emerytalnego. Przedstawione stanowisko
znalazło również uzasadnienie w wyroku Sądu Najwyższego - Izby Administracyjnej, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
z dnia 25 maja 1999 roku (II UKN 622/98), zgodnie z którym jeżeli po wniesieniu odwołania od decyzji w sprawie z
zakresu ubezpieczenia społecznego zostanie zgłoszone nowe żądanie, to sąd nie może go rozpoznać i zobowiązany jest
przekazać to żądanie do rozpoznania organowi rentowemu (art. 47710 § 2 k.p.c.).
Z uwagi na powyższe Sąd Apelacyjny, na mocy art. 47710 § 2 k.p.c. orzekł, jak w punkcie II sentencji wyroku.
SSA B. Grubba SSA G. Horbulewicz SSA B. Mazur