Dużo i głośno mówi się obecnie o potrzebie wybudo

• Dużo i głośno mówi się obecnie o potrzebie wybudo­
wania w Polsce Narodowego Centrum Promieniowania
Synchrotronowego. Panowie zajmowali się tym projektem
od dawna. W 1998 roku powstał raport, który dobitnie
wskazywał na konieczność
budowy synchrotronowego
źródła światła w naszym
kraju. Zespół pod kierun­
kiem prof. Krzysztofa To­
mali z Instytutu Fizyki Uni­
wersytetu Jagiellońskiego
pisał wówczas: Jest późno.
Tym bardziej trzeba naszym
zdaniem zdecydowanie nad­
rabiać wieloletnie zaniedba­
nia w rozwoju bazy naukowej
w Polsce.
dostarczają światła w bardzo szerokim zakresie długości fal,
od promieniowania podczerwonego do zakresu fal rentge­
nowskich. Chociaż światło widzialne stanowi tylko niewielką
część całego promieniowania, obecnie powszechnie w fizyce
używa się pojęcia światło
na określenie całego widma
promieniowania elektroma­
gnetycznego.
• Krzysztof Królas: Po­
dobne zjawisko zachodzi
w lampie rentgenowskiej.
Elektrony są najpierw przy­
spieszane, a potem gwałtow­
nie wyhamowane. Wytwarza
się przy tym promieniowanie
rentgenowskie, z którym, na
przykład, stykamy się w przy­
chodniach lekarskich podczas
prześwietlenia. W synchro­
tronie, elektron o znacznie
większej energii krąży w koło
po kilkusetmetrowym torze
i na każdym zakręcie wysyła
podobne promieniowanie,
przy czym sam traci niewiel­
• Edward A. Gorlich: Zaj­
mujemy się tym projektem
od ośmiu lat. W 1998 roku na
biurko ówczesnego przewod­
niczącego Komitetu Badań Widok części hali pomiarowej: Linie eksperymentalne przy synchrotronie
Naukowych trafił wniosek o Super-ACO (Orsay, Francja). W latach 2002-2003 czynione były inten­
budowę źródła promienio­ sywne starania o skorzystanie z francuskiej oferty przekazania Polsce
tego synchrotronu
wania synchrotronowego
w Polsce, sygnowany przez dwudziestu dwóch naukowców
ką część swojej energii.
z krakowskiego środowiska naukowego, reprezentujących
• Dlaczego synchrotron jest nam tak potrzebny?
różne dziedziny. Nie były to jednak czasy, w których świa­
domość, jak to urządzenie jest nauce polskiej potrzebne,
• Edward A. Gorlich: Synchrotron jest uniwersalnym
a także atmosfera dla działań tej skali, byłyby na tyle powszech­
urządzeniem badawczym. Promieniowanie synchrotronowe
ne, by znalazły się środki finansowe na realizację projektu.
charakteryzuje się, między innymi ogromną intensywnością,
• Krzysztof Królas: Sytuacja zdecydowanie zmieniła się, szerokim zakresem widmowym, wysokim stopniem kolimacji
gdy w listopadzie ubiegłego roku premier Jarosław Kaczyń­ wiązki i polaryzacją. Te unikalne parametry pozwolą na wy­
ski, podczas spotkania ze środowiskiem naukowym Krako­ korzystanie najnowocześniejszych, zaawansowanych metod
wa, na Uniwersytecie Jagiellońskim obiecał, że synchrotron badawczych, często w ogóle nieosiągalnych w samodzielnych
stanowiskach badawczych.
powstanie w Polsce. Odtąd nikt już nie jest nastawiony
sceptycznie do tego projektu.
• Na czym polega uniwersalność synchrotronu?
• Co to jest promieniowanie synchrotronowe?
• Krzysztof Królas: Synchrotron stwarza szerokie możliwości
• Edward A. Gorlich: Wiadomo, że ładunek elektryczny badawcze dla wszystkich nauk przyrodniczych i technicznych.
poruszający się z przyspieszeniem jest źródłem promienio­ I tak, w biologii promieniowanie synchrotronowe wykorzy­
stuje się do wyznaczania struktury białek, w mikroelektro­
wania elektromagnetycznego. Elektrony o prędkościach
nice do badania elementów o mikrometrowych rozmiarach,
bliskich prędkości światła, krążące po zakrzywionym torze,
a w medycynie w diagnostyce i terapii. Lista dziedzin, gdzie zaw swoich badaniach. Są to w zasadzie użytkownicy, którzy
stosowanie promieniowania synchrotronowego prowadzi do istottylko wykorzystują promieniowanie, a nie mają doświadczenego postępu w nauce, jest
nia w konstrukcji synchroo wiele dłuższa. Jest na niej
tronu. Dlatego musimy
fi zyka molekularna i materii
oprzeć się na naukowcach
skondensowanej, chemia,
i technikach zagranicz­
biofizyka, farmakologia,
nych, ale będziemy inten­
astrofi zyka, inżynieria ma­
sywnie starali się pozyskać
teriałowa, mineralogia,
do współpracy tych pol­
a nawet archeologia. To
skich specjalistów, którzy
sprawia, że wokół synchroobecnie pracują w różnych
tronu tworzy się interdyscy­
ośrodkach na świecie. Poplinarny ośrodek badawczy,
czątek tego roku będzie
który oddziaływuje na na­
dla nas bardzo intensyw­
ukę całego kraju. Dzięki
nym okresem. Gdyby za
niemu, Polscy naukowcy
dwa, trzy miesiące zapadła
i studenci będą mieli lepsze
decyzja i UE zaakcepwarunki do prowadzenia
towałaby polski projekt,
w Polsce, na poziomie świaa równocześnie wszystko
towym, zaawansowanych Fragment pierścienia akumulującego synchrotronu Spring8 (Harima, szło by gładko, jesienią
prac badawczych.
2012 roku będziemy uru­
Japonia)
chamiać synchrotron.
• A dlaczego to właśnie Kraków jest miejscem, gdzie ma on po­
wstać? Zapewne inne ośrodki akademickie w Polsce chciałyby
• Ile będzie kosztowała ta inwestycja i gdzie będzie zlo­
w swoim mieście stworzyć takie wielkie centrum naukowe.
kalizowana?
Edward A. Görlich: Lokalizacja ośrodka o charakte• Krzysztof Królas: Celem projektu jest budowa bardzo
ogólnokrajowym
powinna
spełniać
szereg
warunków.
nowoczesnego
synchrotronowego źródła światła. Urząrze
W świetle tych wymagań, Kraków jest optymalnym miejscem.
dzenie tej klasy będzie kosztowało około 70 milionów
Środowisko naukowe już
euro. W pierwszym etapie
zaakceptowało, że ta idea
projektu przewiduje się
wiąże się z Krakowem. Tu
budowę siedmiu linii eks­
zrodził się pomysł, wytrwa­
perymentalnych, za około
le dążono do jego realizacji
10 milionów euro. Będą to
i tu skrystalizował się obec­
pieniądze przeznaczone na
ny projekt. Ale synchrotron
restrukturyzację nauki pol­
powstanie w Krakowie prze­
skiej z Unii Europejskiej.
de wszystkim dlatego, że
Synchrotron powstanie na
Kraków spełnia wszystkie
terenie III Kampusu 600warunki do stworzenia ta­
lecia Odnowienia UJ.
kiego centrum. To musi być
silny ośrodek akademicki,
• A jak budowa synnaukowy, ale też prawdziwe
chrotronu wpłynie na
centrum międzynarodowe,
środowisko?
gdzie ludzie będą chcieli
przyjeżdżać. Co ważne,
• Krzysztof Królas: Sam
mamy też poparcie władz Widok ogólny hali uruchamianego obecnie Synchrotronu Australijskiego budynek synchrotronu,
lokalnych.
(Melbourne, Australia) o obwodzie pierścienia akumulującego 216 m i energii mam nadzieję, b ę d z i e
elektronów 3 GeV
ozdobą uniwersyteckiego
kampusu w Pychowicach.
• Na świecie jest około
siedemdziesiąt takich urządzeń, najwięcej w Europie
Działający synchrotron jest neutralny dla środowiska natuZachodniej, Japonii, Stanach Zjednoczonych. Do tej
ralnego. Zagrożenie radiologiczne istnieje tylko w strefie
pory nie zbudowano synchrotronu w żadnym z krajów
niedostępnej dla ludzi. Wszelkie zagrożenie znika w chwili
przyjętych w 2004 roku do UE. W Polsce nie ma fachowwyłączenia synchrotronu, tak jak znika zagrożenie w pomieszców, którzy budowali takie urządzenia. Kto nam w tym
czeniu aparatu rentgenowskiego, gdy jest on wyłączony.
pomoże?
• Dziękuję za rozmowę.
• Edward A. Görlich: W kraju mamy około stu pięćdziesię­
ciu naukowców stosujących promieniowanie synchrotronowe
Rozmawiała
Kinga
Mieszaniec