Demokracja a globalizacja prof. dr hab.

Niedoskonała globalizacja.
Czy światowy system gospodarczy wymaga gruntownych reform?
Demokracja a globalizacja
prof. dr hab. Jerzy Kleer
Globalizacja i rewolucja informacyjna dokonując gwałtownych zmian w skali światowej, tworzy warunki,
które są odpowiedzialne za erozję systemu demokratycznego, a także tworzenie swoistych namiastek,
formalnie naśladujących system demokratyczny.
Punktem wyjścia są trzy bardzo ogólne stwierdzenia.
Pierwsze: gospodarka rynkowa może się rozwijać w warunkach różnych systemów politycznych.
I to zarówno w demokratycznych, jak i autorytarnych.
Drugie: globalizacja upowszechniając gospodarkę rynkową w skali światowej, nie upowszechnia jednolitych
systemów polityczno-instytucjonalnych.
Trzecie : główna sprzeczność współczesnego świata ma miejsce między systemem globalnym a państwem
suwerennym.
Konsekwencje globalizacji na system demokratyczny przedstawiam w dwóch układach: zewnętrznym
oraz wewnętrznym.
1. Układ zewnętrzny
Globalizacji towarzyszyły dwa różne procesy, mające w konsekwencji podobne skutki, chociaż dokonały się
w nieco różnym czasie: zakończenie procesu dekolonizacji i upadek systemu socjalistycznego. Ich efektem
był rozpad systemu dwubiegunowego, z drugiej zaowocował powstaniem szybko rozwijających się państw,
opartych na odmiennych systemach kulturowych w porównaniu z cywilizacją euro-atlantycką. Czynniki te
doprowadziły do tego, że dosyć liczna grupa państw gospodarek wschodzących rozwija się po odmiennych
trajektoriach rozwoju. Ich specyfika jest podwójna: charakteryzują się wysoką czy wręcz bardzo wysoką
stopą wzrostu, oraz deficytem demokracji.
Można przy tym założyć, że nasilać się będą dwa silne procesy ograniczające systemy demokratyczne.
Pierwszy, to instytucjonalizacja ponadnarodowa. I druga, iż wiele państw rozwiniętych, w których nadal,
formalnie funkcjonuje system demokratyczny, częściowo ulega pokusie w skorzystaniu z doświadczeń
gospodarek wschodzących, przez rozwiązanie quasi-autorytarne dla zdynamizowanie własnych gospodarek.
2. Układ wewnętrzny
Erozja systemu demokratycznego jest poddana współcześnie licznym czynnikom o charakterze
wewnętrznym, które mają wprawdzie związek z globalizacja, ale występują także specyficznie
uwarunkowania krajowe. Wyróżniam siedem takich przyczyn, które wprawdzie mają charakter
powszechny, ale w poszczególnych państwach występują z różną siłą.
Pierwsza wiąże się nie tylko możliwością ale i z realnością regresu polityczno-instytucjonalnego.
Druga wiąże się z charakterem i funkcjonowaniem partii politycznych. Ich współczesna struktura,
a zwłaszcza więź między przywódcami partii a jej członkami z jednej strony, a zapleczem obywatelskim
z drugiej, uległ głębokim negatywnym przemianom.
Trzecia związana jest z manipulowaniem świadomością społeczną, co stało się możliwe dzięki rewolucji
informacyjnej.
1
Niedoskonała globalizacja.
Czy światowy system gospodarczy wymaga gruntownych reform?
Przyczyna czwarta związana jest z rozpadem tradycyjnych klas społeczeństwa przemysłowego.
Piąta być może jedna z ważniejszych, związana jest z wielkim i narastającym zróżnicowaniem dochodowym.
Daleko posunięta komercjalizacja dóbr publicznych dodatkowo wpływa na erozję systemu demokratycznego.
Szóstym czynnikiem zmniejszania czy marginalizowania systemu demokratycznego, można wymienić
związki poszczególnych państw z instytucjami międzynarodowymi czy regionalnymi, którym
przekazywana jest pewien zakres funkcji władczych, przynależnych czy wręcz określających suwerenność
państwa narodowego.
Jako ostatni składnik wpływający na erozję tradycyjnego modelu demokratycznego, jest tzw. obrona państwa
narodowego.
Kilka wniosków
Globalizacja wraz z uruchomieniem sił rynkowych, które wraz poszerzającym i pogłębiającym się systemem
powiązań, musiała naruszyć spoistość państwa narodowego (suwerennego ).
Jakkolwiek system demokratyczny w państwach rozwiniętych gospodarczo został w znaczącym
stopniu ukorzeniony, jednakże w warunkach wysokiej dynamiki gospodarek wschodzących, o cechach
autorytarnych czy na wpół autorytarnych, pojawił się wśród nich pewien aspekt naśladownictwa ich
postępowania.
System demokratyczny mimo licznych zawirowań, jakie mają i będą miały w przyszłości, będzie
podlegał dalszej erozji. Chociaż zapewne nie zostanie odrzucony, przynajmniej formalnie. Nie można
jednak wykluczyć, że w tych państwach, w których funkcjonuje, będzie nabierał cech demokratycznobiurokratycznych, zwłaszcza pod wpływem instytucjonalizacji ponadnarodowej. Obecny model
funkcjonowania systemu demokratycznego nie ma przyszłości, co wszakże nie znaczy, że jest skazany
na odrzucenie, ale zapewne będzie musiał ulegać modyfikacjom.
2