GMINNY PROGRAM WSPIERANIA RODZINY NA LATA 2012-2014

Transkrypt

GMINNY PROGRAM WSPIERANIA
RODZINY
NA LATA 2012-2014
GŁUCHOŁAZY
Spis treści
Wstęp…………………………………………………………………………….………..… 2
Rozdział I. Wiadomości ogólne……………….………………………………….…………4
1. Podstawa prawna Programu …………………………………………………………........4
2. Podstawowe definicje ………..……………………………..……………………….…….4
3. Zasady działania Programu ………………………………………………………………..7
4. Cele Programu …………………………………………………………………………….7
5. Działania …………………………………………………………………………………..8
6. Realizatorzy Programu ……………………………………………………………………8
Rozdział II Diagnoza problemów społecznych wpływających na rodzinę………………9
1. Informacje o Gminie ………………………………………………………….………..….9
2. Analiza SWOT ………………………………………………………….………………..17
3. Instytucje, w których może być udzielana pomoc i wsparcie w rodzinie ……………….19
Rozdział III Zadania i realizacja Gminnego Programu Wspierania Rodziny……..…22
1. Harmonogram i plan realizacji zadań .…………………………………………………..22
2. Monitoring i ewaluacja Programu………………………………………………………..25
3. Zakończenie………….……………………………………………………………….…..25
1
WSTĘP
Gminny Program Wspierania Rodziny na lata 2012 – 2014
dla Gminy Głuchołazy
Samorządy lokalne w pełni odpowiadają za tworzenie i funkcjonowanie lokalnego
systemu opieki nad dzieckiem i rodziną. Budowa lokalnego systemu opieki wynika stąd, że
środowisko lokalne obok rodziny stanowi najważniejszy czynnik socjalizacji, nieodłączny
i nieuchronny element otoczenia życia jednostki. Rodzina zaś jest najważniejszym
środowiskiem w życiu człowieka, ponieważ kształtuje jego osobowość, system wartości,
poglądy oraz styl życia.
Zainteresowanie sprawami rodziny wynika z wpływu na rozwój psychiczny,
fizyczny i społeczny jej członków, a w szczególności dzieci. Dzięki oddziaływaniom
opiekuńczym i wychowawczym rodzina przygotowuje dziecko do samodzielnego życia
w społeczeństwie, które podejmuje już jako dorosły człowiek. Współczesne czasy nie są
jednak łatwym okresem dla rodziny, gdyż znajduje się ona pod naporem wielu czynników
i oddziaływań zewnętrznych, które wpływają na jej wielorakie przemiany. Jedne z nich
wywierają pozytywny wpływ, ponieważ polepszają jej warunki życia, np. postęp
techniczny, osiągnięcia medycyny. Inne powodują jej dezintegrację i dezorganizację,
naruszają podstawowe normy funkcjonowania rodziny i jej członków.
Zmieniająca się sytuacja społeczno - gospodarcza spowodowała przemiany w życiu
rodziny, pojawiły się zagrożenia powodujące niejednokrotnie kryzys rodziny. Nastąpił
rozpad rodzin dużych, wielopokoleniowych , zintegrowanych przestrzennie i społecznie, na
rzecz rodzin małych, dwupokoleniowych. Ponadto zwiększyła się liczba rodzin niepełnych,
związków nieformalnych, rodzin małodzietnych. Nastąpił wzrost liczby rozwodów oraz
zwiększyła się liczba małżeństw bezdzietnych i tzw. sierot społecznych.
Przemiany społeczno - gospodarcze w ciągu ostatnich lat spowodowały również zmiany
w poziomie aktywności zawodowej. Na skutek reorganizacji rynku pracy pojawiło się
zjawisko bezrobocia, które dotknęło wiele rodzin, przez co stało się źródłem konfliktów,
spadku dochodów i obniżenia stopy życiowej w danych rodzinach. Negatywne zjawiska
wynikające z trudności rynku pracy, braku stabilizacji warunków życia i ich drastycznego
pogarszania się, poświęcania mniejszej ilości czasu dla rodziny z powodu konieczności
ciągłego poszukiwania źródeł zarobkowania powodują wielkie zagrożenia dla rodzin i są
źródłem wielu kryzysów.
2
Poważnym problemem, który dotyka wiele rodzin jest fakt nadużywania alkoholu,
ponieważ jest on przyczyną rozpadu rodziny, a także przestępstw przeciwko rodzinie,
tj.: przemocy w rodzinie, zaniedbania w rodzinie, nadużywania alkoholu przez nieletnich,
wykorzystywania seksualne. Patologie w rodzinie przejawiają się w braku właściwej opieki
nad dziećmi, niewłaściwymi wzorcami zachowań, zaniedbaniami, nieporadnością.Stają się
przyczyną niedostosowania społecznego dzieci i młodzieży, które przejawia się w piciu
alkoholu przez nieletnich, paleniu papierosów, wagarach, narkomanii, kradzieży, agresji,
nadpobudliwości, trudności w nauce, brak umiejętności funkcjonowania w grupie
rówieśniczej i w środowisku.
Zadaniem pomocy społecznej jest zapobieganie powyższym problemom poprzez
tworzenie systemu wspomagającego rodzinę, dzieci i młodzież, w taki sposób, aby była
w stanie samodzielnie zmierzyć się z własnymi problemami. Pomoc rodzinie powinna mieć
na celu podtrzymanie umiejętności uczestnictwa w życiu społeczności lokalnej i pełnieniu
ról społecznych poprzez wzmocnienie zasobów tkwiących w poszczególnych członkach
rodziny, poprawę jakości życia rodzin zagrożonych wykluczeniem społecznym, wspieranie
rodziców w pełnieniu funkcji opiekuńczo-wychowawczych.
Aby skutecznie zapobiegać dysfunkcji rodziny koniecznością jest zaangażowanie
wszystkich instytucji, które wspierają rodzinę. Najważniejszą sprawą jest zapewnienie
odpowiednich warunków rozwoju dla dzieci i młodzieży w taki sposób, aby zapobiegać
powielaniu nieprawidłowych wzorców w przyszłości. Pozostawienie rodzin bez fachowego
dla nich wsparcia i pomocy specjalistycznej może spowodować wzrost zjawiska dalszej ich
degradacji i skutkować będzie różnorodnymi konsekwencjami. Ważne jest
by pomoc
specjalistyczna (psychologiczna, socjalna, prawna…) mogła być dla rodzin ubogich
bezpłatna.
W pierwszej kolejności rodzina powinna mieć możliwość samodzielnego zmierzenia się ze
swoimi problemami, co pozwala zwiększyć jej szansę na prawidłowe funkcjonowanie
w środowisku oraz stymulować aktywność własną, wyzwalać potencjał i pozwalać na
uczenie się nowych umiejętności. Pomoc powinna przede wszystkim być nakierowana na
wsparcie dziecka w rodzinie i w środowisku lokalnym przy wykorzystaniu grup
samopomocowych, organizacji pozarządowych i innych instytucji działających na rzecz
rodziny i dziecka.
3
Rozdział I. Wiadomości ogólne
1. Podstawa prawna Programu
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.( Dz. U. Nr 78 poz. 483
ze zm. ),
Ustawa z dnia 9 czerwca 2011r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
( Dz. U. Nr 149 poz. 887 z dnia 21 lipca 2011 r. ze zm.),
Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie ( Dz. U.
z 2005r. Nr 180, poz. 1493 ze zm.),
Ustawa z dnia 26 października 1982r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu
alkoholizmowi ( Dz. U. z 2007. Nr 70, poz. 473 ze zm.),
Ustawa z dnia 29 lipca 2005r. o przeciwdziałaniu narkomanii (Dz. U. z 2005r. Nr 179
poz. 1485 ze zm.).
2. Podstawowe definicje.
Rodzina - Ryszard Wroczyński określił rodzinę, jako środowisko naturalne, do
którego przynależność wynika z samego faktu urodzenia. Twierdzi, że jest ona „instytucją
równie dawną jak społeczne życie człowieka, która stanowiła zawsze główną komórkę życia
społecznego. Podstawową w sensie biologicznym, zapewniającą ciągłość generacji
i społeczno - kulturowym, wdrażając młodą generację w podstawy życia społeczno kulturowego”.
Według ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie; przez członka rodziny - należy
rozumieć osobę najbliższą, którą jest małżonek, wstępny, zstępny, rodzeństwo, powinowaty
w tej samej linii lub stopniu, osoba pozostająca w stosunku przysposobienia oraz jej
małżonek, a także osoba pozostająca we wspólnym pożyciu, a także inną osobę wspólnie
zamieszkującą lub gospodarującą.
Rodzina zastępcza - to taka rodzina, która tymczasowo lub stale opiekuje się
i wychowuje dzieci, które zostały osierocone, odrzucone lub, których rodzice biologiczni nie
są w stanie zapewnić im bezpieczeństwa i opieki. Rodzina zastępcza kieruje się dobrem
4
dziecka i poszanowaniem jego praw w szczególności prawa do: wiedzy o jego pochodzeniu,
podtrzymywania kontaktu emocjonalnego z rodziną naturalną oraz swobodnego kontaktu
z rodzicami i osobami bliskimi, poszanowania godności i ochrony przed wszelkimi formami
przemocy. Intencją i założeniem opieki zastępczej jest jej tymczasowość w związku z czym
dziecko powinno przebywać w niej do momentu uregulowania sytuacji życiowej własnej
rodziny. Oczywiście nie można wykluczyć i takich sytuacji, gdzie dziecko pozostanie pod
opieką rodziców zastępczych do momentu osiągnięcia pełnoletności lub usamodzielnienia.
Formami rodzinnej pieczy zastępczej są:
1. Rodzina zastępcza:
spokrewniona,
niezawodowa,
zawodowa,
w tym zawodowa
pełniąca funkcję pogotowia rodzinnego
i zawodowa specjalistyczna.
2. Rodzinny Dom Dziecka.
Rodzina
wspierająca
–
w
celu
wspierania
rodziny
przeżywającej
trudności
w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodzina może zostać objęta pomocą
rodziny wspierającej. Rodzina wspierająca pomaga rodzinie przeżywającej trudności w:
1) opiece i wychowaniu dziecka;
2) prowadzeniu gospodarstwa domowego;
3) kształtowaniu i wypełnianiu podstawowych ról społecznych. Pełnienie funkcji rodziny
wspierającej może być powierzone osobom z bezpośredniego otoczenia dziecka.
Rodzinę wspierającą ustanawia burmistrz ze względu na miejsce zamieszkania rodziny
wspieranej po uzyskaniu pozytywnej opinii kierownika ośrodka pomocy społecznej wydanej
na podstawie przeprowadzonego rodzinnego wywiadu środowiskowego. Z rodziną
wspierającą burmistrz ze względu na miejsce zamieszkania rodziny wspieranej zawiera
umowę, która określa zasady zwrotu kosztów związanych z udzielaniem pomocy.
Placówka
opiekuńczo-wychowawcza
-
zapewnia
dzieciom
i
młodzieży
pozbawionym częściowo i całkowicie opieki rodzicielskiej oraz niedostosowanym
5
społecznie dzienną lub całodobową, ciągłą lub okresową opiekę i wychowanie, jak również
wspiera działania rodziców w wychowaniu i sprawowaniu opieki.
Pobyt w placówce
powinien mieć charakter przejściowy, tj. do czasu powrotu dziecka do rodziny naturalnej
lub ustanowienia rodziny zastępczej.
Placówki ze względu na specyfikę działań dzielą się na :
Placówki
wsparcia
dziennego -
wspierają
rodzinę
w
sprawowaniu
jej
podstawowych funkcji. Zapewniają pomoc rodzinie i dzieciom sprawiającym
problemy
wychowawcze,
zagrożonym
demoralizacją,
przestępczością
lub
uzależnieniami. Współpracują ze szkołą, ośrodkiem pomocy społecznej i innymi
instytucjami w rozwiązywaniu problemów wychowawczych.
Z uwagi na charakter wykonywanych działań ustawa o wspieraniu rodziny i pieczy
zastępczej rozróżnia dwa rodzaje placówek:
1. opiekuńcze, których celem jest pomaganie dzieciom w pokonywaniu trudności
szkolnych i organizowanie czasu wolnego, prowadzone w formie świetlic, klubów,
ognisk wychowawczych i kół zainteresowań;
2. specjalistyczne, realizujące, obok funkcji opiekuńczej, programy psychokorekcyjne
i psychoprofilaktyczne, są to np. świetlice socjoterapeutyczne oraz ogniska
wychowawcze.
Placówki interwencyjne - zapewniają dziecku pozbawionemu częściowo lub
całkowicie opieki rodziców, znajdującemu się w sytuacji kryzysowej:
1. doraźną, całodobową opiekę
2. kształcenie dostosowane do jego wieku i możliwości rozwojowych
3. opiekę i wychowanie do czasu powrotu do rodziny lub umieszczenia w rodzinie
zastępczej, placówce rodzinnej albo placówce socjalizacyjnej
Przygotowują diagnozę stanu psychofizycznego i sytuacji życiowej dziecka oraz ustalają
wskazania do dalszej pracy z dzieckiem.
Placówki rodzinne - zapewniają dzieciom częściowo lub całkowicie pozbawionym
opieki rodziców całodobowa opiekę i wychowanie w warunkach zbliżonych do
domu rodzinnego oraz opiekę, do czasu powrotu dziecka do rodziny, umieszczenia
go w rodzinie adopcyjnej lub jego usamodzielnienia.
6
Placówki socjalizacyjne - zapewniają całodobową opiekę i wychowanie dzieciom
całkowicie lub częściowo pozbawionym opieki rodzicielskiej, dla których nie
znaleziono rodzinnej opieki zastępczej.
3. Zasady działania Programu
W zakresie udzielania pomocy rodzinom oraz podnoszenia świadomości społecznej na
temat przyczyn i skutków dezintegracji rodzin Program oparty jest na zasadach:
wzajemnej
współpracy
i
współdziałania
odpowiednich
służb
publicznych,
organizacji pozarządowych i kościołów oraz związków wyznaniowych, a także
innych organizacji, środowisk i osób fizycznych uprawnionych lub zobowiązanych
do inicjowania i realizacji zadań związanych pośrednio lub bezpośrednio
z pomaganiem rodzinie;
jawności działań organów władzy publicznej oraz podmiotów realizujących zadania
publicznego w zakresie wspierania rodziny z poszanowaniem godności wszystkich
osób.
4. Cele Programu
Cele programu mieszczą się w założeniach i celach „Strategii Rozwiązywania Problemów
Społecznych Gminy Głuchołazy”.
Cztery z nich stanowi źródło szczegółowych celów przyjętych do realizacji w niniejszym
Programie. Należą do nich:
poprawa funkcjonowania rodziny;
zapewnienie rodzinom bezpieczeństwa socjalnego;
zapobieganie powstawaniu sytuacji kryzysowych wymagających interwencji oraz
rozwiązywanie już istniejących;
podnoszenie standardów pracy służb instytucji pomocowych.
7
5. Działania
Wyżej wymienione cele będą realizowane przez następujące działania:
uprzedzające (min. diagnoza, informacja, edukacja) mające na celu wzmocnienie roli
i funkcji rodziny;
interwencyjne;
wspierająco-terapeutyczne (min. rozwijanie umiejętności opiekuńczowychowawczych, pomoc w integracji rodziny, dążenie do jej reintegracji);
socjalne;
przeciwdziałanie marginalizacji i degradacji społecznej rodziny;
edukacyjne podnoszące umiejętności zawodowe osób zajmujących się pomaganiem
rodzinom.
Powyższe działania będą prowadzone w formie pracy z rodziną.
6. Realizatorzy Programu
Zadania Programu realizowane będą w ramach Gminnego Programu Wspierania
Rodziny przez Gminę Głuchołazy i instytucje go tworzące, w tym przez Ośrodek Pomocy
Społecznej, Zespół Interdyscyplinarny, Gminną Komisję Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych, Komisariat Policji, placówki oświatowe, itp.
8
Rozdział II Diagnoza problemów społecznych wpływających na rodzinę
1. Informacje o Gminie
Gmina Głuchołazy należy do Powiatu Nyskiego. Zamieszkuje ją ogółem 25.228
mieszkańców, w tym 13.006 kobiet i 12.222 mężczyzn (dane na 31.01.2012r.). W skład
Gminy wchodzi 17 sołectw, w których mieszka 10.787 mieszkańców i miasto Głuchołazy
z 14.441 mieszkańcami. Poniższe dane przedstawia tabela.
Lp.
Miejscowość
Razem
Nieletn
Dorośli
0-6
7 - 15
16 - 19
i
K
M
K
M
K
M
1.
Biskupów
855
167
688
16
30
52
35
23
28
2.
Bodzanów
1373
235
1138
36
46
53
59
25
32
3.
Bodzanów Osiedle II
56
6
50
2
1
2
1
-
-
4.
Bodzanów Osiedle III
64
11
53
-
5
4
2
1
-
5.
Burgrabice
695
140
55
23
22
29
35
15
19
6.
Charbielin
782
140
642
24
18
38
33
18
18
7.
Charbielin Osiedle
74
13
61
3
-
4
3
1
3
Pionierów
8.
Gierałcice
899
172
727
26
30
39
39
24
33
9.
Głuchołazy
14441
2284
12157
375
414
551
499
307
316
10.
Jarnołtówek
767
125
642
11
18
32
37
20
20
11.
Konradów
817
137
680
29
18
31
30
20
17
12.
Konradów-.Kaszubska
100
16
84
4
1
2
4
2
4
13.
55
14
41
3
3
2
5
-
3
14.
Konradów Osiedle
Pasterówka
Markowice
193
32
161
3
6
2
15
4
6
15.
Nowy Las
460
73
387
9
12
16
16
11
12
16.
Nowy Świętów
960
155
805
21
28
37
44
13
22
17.
Podlesie
235
25
210
4
4
4
5
8
4
18.
Pokrzywna
249
44
205
10
7
11
7
7
8
19.
Polski Świętów
431
73
358
13
14
22
16
7
7
20.
Skowronków
62
13
49
1
1
1
5
5
1
21.
Sławniowice
542
99
443
11
18
24
29
8
15
22.
Stary Las
690
139
551
23
14
42
29
19
20
23.
Sucha Kamienica
197
30
167
2
3
7
6
7
8
24.
Wilamowice Nyskie
231
43
188
7
5
11
9
5
7
25228
4186
21042
656
718
1016
963
550
603
Razem
Tabela nr 1: Dane statystyczne Urzędu Miejskiego w Głuchołazach na dzień 31.01.2012r.
9
Głuchołazy położone są na styku Gór Opawskich, Przedgórza Paczkowskiego
i Płaskowyżu Głubczyckiego, nad rzeką Biała Głuchołaska. Gmina graniczy z Czechami.
Ze względu na położenie Głuchołazy obecnie nastawione są głównie na rozwój turystyki.
Większe zakłady pracy zostały zlikwidowane i załamany został rynek pracy, co
spowodowało wzrost bezrobocia, które wynosi 21,6%. Obecnie w Gminie zarejestrowanych
jest 1783 osób, w tym 961 mężczyzn i 822 kobiet (stan na 31.12.2010r.), co powoduje dużą
marginalizację jednostek i grup społecznych oraz rozwarstwianie społeczne.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Głuchołazach udziela pomocy osobom i rodzinom
w szczególności z powodów wskazanych w poniższej tabeli.
Lp.
Powód/ rok
2008r.
2009r.
2010r.
2011r.
1.
Ubóstwo
334
426
505
490
2.
Bezrobocie
321
400
472
436
3.
Potrzeba ochrony macierzyństwa
42
54
55
57
4.
121
148
159
152
5.
Bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa
domowego - ogółem
Alkoholizm
84
112
125
128
6.
Przemoc w rodzinie
9
15
20
68
7.
Narkomania
4
3
2
5
Tabela nr 2 . Rodziny, którym Ośrodek Pomocy Społecznej przyznał pomoc w latach 2008-2011 z podziałem na
powód jej przyznania.
Najczęstszymi przyczynami korzystania ze świadczeń Ośrodka Pomocy Społecznej było
ubóstwo, bezrobocie, długotrwała choroba. W dalszej kolejności niepełnosprawność,
bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych i alkoholizm.
Bezrobocie, które stanowi główny powód dezintegracji rodziny jest zjawiskiem
społecznym polegającym na tym, że część ludzi zdolnych do pracy i deklarujących chęć jej
podjęcia nie znajduje faktycznego zatrudnienia z różnych powodów.
Pod pojęciem bezrobotnego można rozumieć osobę niezatrudnioną, nie prowadzącą
działalności gospodarczej i nie wykonującą innej pracy zarobkowej, zdolną i gotową do
podjęcia zatrudnienia (w pełnym lub niepełnym wymiarze czasu pracy). Z kolei
10
bezrobotnym w rozumieniu przepisów Ustawy o promocji zatrudnienia
i instytucjach
rynku pracy jest osoba poszukująca zatrudnienia, która:
ukończyła 18 rok życia (pełnoletnia),
nie ukończyła 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn,
aktualnie nie uczy się na żadnym szczeblu kształcenia lub nie jest skierowana na
szkolenie przez Powiatowy Urząd Pracy,
jest zameldowana lub pozostaje w naszym kraju legalnie lub jej pobyt może zostać
zalegalizowany (azyl polityczny, karta stałego lub czasowego pobytu, obywatele Unii
Europejskiej).
Osoba, która pozostaje bez pracy przez okres co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 24
miesięcy uznawana jest za osobę długotrwale bezrobotną. .
Bezrobocie1 na koniec grudnia 2010 wynosiło dla Polski – 12,3%, dla województwa
opolskiego – 13,2%, natomiast wg szacunku Powiatowy Urząd Pracy Nysa, stopa
bezrobocia na koniec grudnia 2010 roku w powiecie nyskim wynosiła 19,1%.
W celu aktywizacji zawodowej bezrobotnych i przeciwdziałaniu bezrobociu Powiatowy
Urząd Pracy organizuje szkolenia, staże, przygotowania zawodowe, prace interwencyjne itp.
Wykres nr 1. Liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia w powiecie nyskim od XII 2004 do XII. 2010 roku.
1
Raport z działalności PUP w Nysie za 2010 rok.
11
Powyższy wykres przedstawia bezrobotnych w podziale wiekowym. Jak z niego
wynika najwięcej bezrobotnych jest w przedziale wiekowym 25-34 lata oraz 45-54 lata,
czyli w wieku produkcyjnym. Są to najczęściej osoby zakładające lub mające już rodziny.
Stąd też widać, że bezrobocie jest problemem, z którym niektóre rodziny borykają się na
samym starcie.
W celu zwiększenia aktywizacji społecznej i zawodowej prowadzone są
różnorodne działania. Popularne stały się prace społecznie użyteczne w ramach których
klienci Ośrodka Pomocy Społecznej w Głuchołazach pracują 40 godzin miesięcznie. Z tej
formy w 2011r. skorzystało 28 osób samotnych i 22 osoby mające rodziny. W ramach tych
prac wykonywane są najczęściej prace porządkowe na rzecz gminy oraz usługi opiekuńcze.
Rozmiar bezrobocia i ubóstwo stają się najważniejszymi i najtrudniejszymi problemami
lokalnymi. Negatywne ekonomicznie i społecznie skutki bezrobocia to:
pogorszenie sytuacji materialnej;
pogorszenie stanu zdrowia;
pogorszenie relacji między członkami rodziny;
wzrost zachowań patologicznych tj. alkoholizm, przemoc.
Obok bezrobocia dużym problemem w gminie jest alkoholizm. Nadużywanie alkoholu
jest bardzo niebezpiecznym zjawiskiem zwłaszcza w przypadku dzieci i młodzieży.
Statystyki wskazują, że problem ten zaczyna dotykać coraz młodsze grupy wiekowe. Po
alkohol sięgają dwunastolatki, ale też i dziesięciolatki. Zdarza się także, że popijają go
dzieci w wieku lat ośmiu. Robią tak ponieważ picie alkoholu jest dla nich atrakcyjne,
a skoro spożywają go dorośli (rodzice) to nie ma w tym niczego złego. Dzieci nie mają
zahamowań, a alkohol powoduje u nich silniejsze efekty niż w przypadku osób dorosłych.
Czują się bardziej atrakcyjne w grupie równolatków (bardziej dorośli), odczuwają
wyluzowanie, a ich humor i samopoczucie ulegają zdecydowanej poprawie. Czynnikiem
sprawczym są również reklamy alkoholu oglądane w telewizji, bądź wzorce, jakie dają im
ich idole. Do sięgnięcia po alkohol może również przyczynić się presja ze strony
rówieśników (przymus picia), którzy uważają, że jest to normalne. Ponadto wrodzona
ciekawość dziecka, chęć by zobaczyć jak to jest, skłania go do sięgnięcia po alkohol.
Wspomagane jest to dodatkowo dostępnością alkoholu.
W
przypadku
alkoholu
bardzo
często
dochodzi
także
do
zjawiska
zwanego
współuzależnieniem. Osoby z najbliższego otoczenia uzależnionego, nie mogąc poradzić
sobie z nałogiem bliskiej im osoby, same kupują alkohol ("mimo wszystko", by się nie
12
"wykończył"), usprawiedliwiają
w pracy i przed rodziną, wstydzą się przed sąsiadami
i społeczeństwem. Odczuwają podobne stany do tych, które są bliskie samemu
uzależnionemu. Dla takich osób stworzono tzw. grupy samopomocy. W przypadku żon
alkoholików jest to Al-anon, a w przypadku dzieci, których rodzice są uzależnieni od
alkoholu - Alateen. W Głuchołazach funkcjonuje w ramach Publicznego Zakładu Opieki
Zdrowotnej Poradnia dla osób z problemami alkoholowymi. Świadczy ona standardowe
usługi przewidziane dla tego typu placówek. Z danych zawartych w Gminnym Programie
Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych wynika, iż liczba pacjentów
korzystających z pomocy Poradni zwiększyła się w stosunku do lat ubiegłych.
Lp.
Osoby
przyjęte
poradniach
1.
w
Rok 2008
Rok 2009
Rok 2010
Rok 2011
Pacjenci zarejestrowani
w Poradni (ogółem)
115
97
110
119
2.
Pacjenci, którzy
pierwszy raz zgłosili się
do Poradni
29
28
27
42
3.
Pacjenci skierowani na
leczenie
postanowieniem sądu
9
11
15
15
4.
Osoby
współuzależnione
korzystające z usług
Poradni
53
51
50
39
5.
Osoby, które same
zgłosiły się do Poradni
98
82
90
77
6.
Osoby skierowane przez
Poradnie na leczenie
stacjonarne
33
0
0
0
Tabelka nr 3. Charakterystyka pacjentów przyjętych przez Poradnie w latach 2008 – 2011 (stan na wrzesień
2011r.).
Instytucje działające na terenie gminy Głuchołazy w obrębie problemów alkoholowych:
Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych;
Poradnia dla osób z problemem alkoholowym i ich rodzin działająca przy
Samodzielnym Publicznym Zakładzie Opieki Zdrowotnej ZOZ Głuchołazy;
13
Ośrodek Pomocy Społecznej;
Komisariat Policji;
Gminna Świetlica Socjoterapeutyczna działająca przy Polskim Komitecie Pomocy
Społecznej;
Świetlica „Caritas” przy Parafii św. Wawrzyńca;
Stowarzyszenie Klubu Abstynenta „Azyl” Niesienie Pomocy Chorym Uzależnionym
od Alkoholu oraz Osobom Współuzależnionym ; 2 grupy AA, 1 grupa Al-Anon.
Szczegółowe kierunki działania w zakresie profilaktyki, leczenia oraz pomocy
osobom uzależnionym oraz członkom ich rodzin zawarte są w Gminnym Programie
Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych uchwalanym corocznie
przez
Radę Miejską w Głuchołazach zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Z problemem alkoholowym ściśle związane jest zjawisko przemocy domowej. Na
terenie Gminy Głuchołazy z przemocą domową spotykają się policjanci,
pracownicy
socjalni, lekarze, pedagodzy, członkowie Gminnej Komisji Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych, pracownicy Poradni dla osób z problemami alkoholowymi itp.
W związku z tym, że z przemocą stykają się przedstawiciele różnych instytucji powołano na
terenie Gminy Głuchołaz Zespół Interdyscyplinarny.
Dostępne dane liczbowe na temat zjawiska przemocy
Liczba ofiar przemocy wg
Niebieskiej Karty
Interwencje policji w
związku z przemocą
w domach
Liczba
zatrzymanych
sprawców przemocy
132,7 tys.
81,4 tys.
34,7 tys.
Tabela nr 4. Przemoc domowa w kraju w 2009r. Źródło: Dziennik Gazeta Prawna nr 118
14
Komisariat Policji w Głuchołazach
Lp.
Działania
2008
2009r.
2010r.
1.
Liczba interwencji
domowych
200
659
718
2.
Rozpoczęta
procedura
Niebieskiej Karty
40
148
76
3.
Liczba osób
pokrzywdzonych
40
148
76
K-39
K-144
K-72
M- 1
M- 3
M- 4
N-0
N-1
N-0
40
148
148
A-35
A-118
A-118
40
148
76
K-1
K-3
K-4
M-39
M-145
M-72
N-0
N-0
N-0
w tym:
Kobiety(K)
Mężczyźni (M)
Nieletni (N)
Liczba sprawców
przemocy
4.
w tym
pod wpływem
alkoholu (A)
Liczba sprawców
przemocy w tym:
5.
Kobiety (K)
Mężczyźni (M)
Nieletni (N)
Tabela nr 5 . Dane otrzymane z Komisariatu Policji w Głuchołazach.
Ośrodek Pomocy Społecznej w Głuchołazach
Lp.
Rok
Liczba osób, którym udzielono pomocy
w związku z przemocą
1.
2009
29
2.
2010
61
3.
2011
68
Tabela nr 6. Liczba osób którym udzielono pomocy ze względu na przemoc. Źródło
Ośrodek Pomocy Społecznej w Głuchołazach.
Jak wynika z powyższych danych do Ośrodka Pomocy Społecznej trafia coraz więcej
osób, które oczekują świadczeń z pomocy społecznej w związku z występowaniem zjawiska
15
przemocy w rodzinie. Zakładana jest wtedy Niebieska Karta, a osoba (rodzina) objęta pracą
socjalną.
Problemy, jakie dotykają współczesną rodzinę, min. bezrobocie i alkoholizm oraz
dotychczasowe doświadczenia wskazują na potrzebę wsparcia rodzin naturalnych na etapie
gdy problemy się rozpoczynają. Pozwala to zapobiec głębokiemu kryzysowi w rodzinie.
Takie podejście do pracy z rodziną pozwala czasami zapobiec głębokiemu kryzysowi, który
może skończyć się odebraniem dzieci rodzicom biologicznym. Poniższa tabelka
przedstawia dane dotyczące liczby dzieci umieszczanych w rodzinach zastępczych oraz
placówkach opiekuńczo – wychowawczych w latach 2009-2011.
Lp.
Liczba dzieci/lata
2009
2010
2011
1
Liczba dzieci umieszczonych
w rodzinach zastępczych
spokrewnionych
3
6*
3
2
w rodzinach zastępczych
zawodowych
-
-
2
3
w placówkach opiekuńczowychowawczych
2
-
1
Razem
5
6
6
Tabela nr 7. Dane dotyczące liczby dzieci umieszczanych w rodzinach zastępczych oraz placówkach
opiekuńczo – wychowawczych.
*w tym dwoje dzieci od 1 stycznia 2012r. zgodnie z ustawą o wsparciu rodziny i systemie pieczy
zastępczej umieszczanych jest w rodzinie zastępczej niezawodowej.
16
2. Analiza SWOT
Mocne strony:
baza oświatowa (żłobek, przedszkola, szkoły, świetlice szkolne);
wykwalifikowana kadra pedagogiczna i „pomocowa”;
działalność i współpraca instytucji wspomagających rodzinę;
współpraca między instytucjami;
organizacje pozarządowe działające na terenie gminy;
doświadczenie w pozyskiwaniu dodatkowych środków finansowych;
aktywizacja społeczna i zawodowa podopiecznych Ośrodka Pomocy Społecznej;
pomoc woluntarystyczna;
praca z rodziną (w tym bezpłatne poradnictwo);
działające świetlice (opiekuńczo-wychowawcza i socjoterapeutyczne);
realizacja programów profilaktycznych przez różne podmioty;
istniejące placówki opiekuńczo-wychowawcze na terenie powiatu nyskiego.
Słabe strony:
brak środków finansowych na realizację zadań wynikających z ustawy o wsparciu
rodziny i systemie pieczy zastępczej, w tym na zatrudnienie asystenta rodziny;
brak grup samopomocowych;
brak środków finansowych na zagospodarowanie czasu wolnego dzieci;
długi czas oczekiwania na poradnictwo specjalistyczne;
brak rodzin wspomagających;
brak środków finansowych na pokrycie kosztów utrzymania dzieci w placówkach
opiekuńczo-wychowawczych i w rodzinach zastępczych;
bezrobocie i zła sytuacja finansowa;
niskie kwalifikacje osób w wieku aktywności zawodowej;
brak dużych zakładów pracy;
brak umiejętności rodziców pełnienia funkcji opiekuńczo-wychowawczych wobec
dzieci, bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych;
17
wyuczona bezradność i roszczeniowość (wzorce pokoleniowe);
uzależnienie od pomocy instytucjonalnej;
różne uzależnienia członków rodziny ( alkohol, narkotyki, hazard, Internet, seks…);
narastająca przestępczość, przemoc;
brak nowych lokali mieszkalnych i mała liczba lokali socjalnych, brak mieszkań
chronionych;
brak programów dla sprawców przemocy;
rozpad związków (separacja, rozwody, wyjazdy za granicę);
niechęć do zakładania rodziny (późne rodzicielstwo, małodzietność);
obarczanie samorządów nowymi zadaniami.
Zagrożenia:
wzrost liczby osób korzystających ze wsparcia Ośrodka Pomocy Społecznej;
wstrzymanie realizacji wypłat obligatoryjnych świadczeń;
zwiększone zjawisko wykluczenia społecznego;
wzrost liczby rodzin dysfunkcyjnych
wzrost patologicznych zachowań wśród dzieci i młodzieży;
brak
zaplecza
zabezpieczającego
egzekucje
eksmisji
sprawców
przemocy
w rodzinie;
niewystarczające umiejętności interdyscyplinarne;
skomplikowane procedury pozyskiwania środków finansowych z Unii Europejskiej;
wysoka
cena
szkoleń
specjalistycznych,
która
może
oznaczać
pomoc
nieprofesjonalną i mniejszą aktywność w pracy, brak narzędzi pracy.
Szanse:
wymiana informacji z innymi gminami, korzystanie z dobrych wzorców;
możliwość pozyskiwania dodatkowych funduszy z Unii Europejskiej i rządowych
programów;
możliwość zlecenia niektórych zadań organizacjom pozarządowym.
18
3. Instytucje, w których może być udzielana pomoc i wsparcie w rodzinie
Zasobami umożliwiającymi rozwiązywanie problemów dzieci, młodzieży i rodzin
określa się instytucje znajdujące się na terenie Gminy Głuchołazy, które funkcjonują w obszarze
profilaktyki społecznej, edukacji, służby zdrowia. Są to jednostki samorządowe i organizacje
pozarządowe.
Poniższa tabela przedstawia instytucje, które mogą mieć największy wpływ na poprawę
sytuacji dziecka i rodziny:
Lp.
1.
Nazwa placówki
Adres
ul. M. C. Skłodowskiej 9
Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 1 im. K. K.
Baczyńskiego w Głuchołazach
Liczba
dzieci
410
48 - 340 Głuchołazy
Świetlica szkolna
2.
Aleja Jana Pawła II 9
Publiczna Szkoła Podstawowa Nr 2 im.
Józefa Wybickiego w Głuchołazach
50
300
Świetlica szkolna
3.
Biskupów 76
Publiczna Szkoła Podstawowa
Stowarzyszenia Przyjaciół Szkoły
w Biskupowie
48 - 355 Burgrabice
19
Przedszkole
4.
Bodzanów 83
Publiczna Szkoła Podstawowa im. Tadeusza
Kościuszki w Bodzanowie
6.
71
74
Przedszkole
5.
50
30
Stowarzyszenia Edukacyjnego ''UŚMIECH
DZIECKA'' w Charbielinie Przedszkole
Charbielin 26
45
48-340 Głuchołazy
30
w Gierałcicach
Gierałcice 154
48
28
Przedszkole
19
7.
Nowy Świętów 65
Publiczna Szkoła Podstawowa w Nowym
Świętowie
48 - 330 Nowy Świętów
43
Przedszkole
8.
59
Polski Świętów 74a
Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Markowice,
Polski Świętów, Sucha Kamienica
55
48 - 330 Nowy Świętów
Przedszkole
24
9.
Sławniowice 56
Stowarzyszenia Rozwoju i Edukacji '' Nasza
Szkoła'' w Sławniowicach
48 - 355 Burgrabice
13
Przedszkole
10.
38
Burgrabice 140
Stowarzyszenia Rozwoju Wsi Burgrabice
40
48 - 355 Burgrabice
Przedszkole
11.
Jarnołtówek 109
Stowarzyszenia Rozwoju Wsi w Jarnołtówku
48 - 267 Jarnołtówek
Gimnazjum
33
24
Przedszkole
12.
Stary Las 56a
Stowarzyszenia Rozwoju Wsi w Starym
Lesie
14.
15.
42
Przedszkole
13.
22
57
Publiczne Gimnazjum Nr 1 im. Powstańców
Śląskich w Głuchołazach
ul. Kraszewskiego 30
Publiczne Gimnazjum Nr 2
w Głuchołazach
ul. Słowackiego 1
Zespół Szkół
Konradów - Kol. Kaszubska 2
25
256
343
253
16.
17.
Liceum Ogólnokształcące im. Bolesława
Chrobrego w Głuchołazach
ul. Bohaterów Warszawy 10
Państwowa Szkoła Muzyczna im. J. Hellera
ul. Bohaterów Warszawy 2
262
20
105
w Głuchołazach
Publiczne Przedszkole Nr 1 im. Bajka
w Głuchołazach
ul. M. C. Skłodowskiej 4
Publiczne Przedszkole Nr 2
w Głuchołazach i Odział
w Konradowie
ul. Powstańców Śląskich 1
20.
Żłobek Miejski
w Głuchołazach
53
21.
Państwowe Ognisko Artystyczne
w Głuchołazach
ul. Rynek 8
153
22.
Warsztaty Terapii Zajęciowej Caritas
Diecezji Opolskiej w Głuchołazach
ul. Andersa 74
25
23
Gminna świetlica socjoterapeutyczna
45
24.
Gminna świetlica socjoterapeutyczna z Filią
w Nowym Świętowie
Nowy Świętów
25.
Świetlica środowiskowa przy Parafii św.
Wawrzyńca w Głuchołazach
Głuchołazy, ul. Kościelna 4
22
26.
ul. Kościelna 4
-
27.
Samodzielny Publiczny Zakład Opieki
Zdrowotnej ZOZ Głuchołazy
Przychodnia
Wydział Spraw Społecznych w Głuchołazach
48 – 340 Głuchołazy
-
28.
Komisariat Policji
ul. Grunwaldzka 2c
48 – 340 Głuchołazy
-
29.
Sąd Rejonowy w Prudniku
ul. Kościuszki 5
48 – 200 Prudnik
-
30
Gminny Ośrodek Sportu i Rekreacji
18.
19.
152
199
Ul. Konopnickiej 2
Głuchołazy
31
Centrum Kultury
ul. Boh. Warszawy 7
Głuchołazy
Tabela nr 8. Opracowanie własne dane na stan 31.01.2012r.
21
7
-
Rozdział III Zadania i realizacja Gminnego Programu Wspierania Rodziny
1. Harmonogram i plan realizacji działań
Cel strategiczny1. Budowa systemu pomocowego i wzmocnienie rodziny wymagającej
pomocy
Cele szczegółowe:
umożliwienie dziecku wychowania się w rodzinie biologicznej;
zapewnienie dziecku w sytuacjach kryzysowych opieki w rodzinach zastępczych lub
placówkach opiekuńczo-wychowawczych;
aktywizacja rodziców w celu przywrócenia zdolności (lub nabycia zdolności) pełnienia
funkcji opiekuńczo-wychowawczych;
wzmacnianie funkcji opiekuńczo-wychowawczych rodzin.
CEL OPERACYJNY 1. Wzmacnianie funkcji opiekuńczo - wychowawczych rodzin.
Lp.
Zadania
Realizatorzy
Planowany termin
realizacji
1.
Wspieranie rodzin w odzyskiwaniu
lub wzmacnianiu prawidłowego
funkcjonowania oraz tworzenie
warunków sprzyjających temu
celowi.
Ośrodek Pomocy Społecznej,
szkoły, przedszkola, Gminna
Komisja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych,
Parafie, organizacje
pozarządowe
2012 - 2014
2.
Prowadzenie działalności
profilaktycznej i edukacyjnej
szkoły, Gminna Komisja
Rozwiązywania Problemów
Alkoholowych, Ośrodek
Pomocy Społecznej,
Komisariat Policji,
organizacje pozarządowe
2012 - 2014
3.
Organizacja czasu wolnego dzieci
i młodzieży poprzez sport, rekreację i
kulturę
szkoły, Gminny Ośrodek
Sportu i Rekreacji,
organizacje pozarządowe,
Centrum Kultury
2012 - 2014
4.
Współpraca z podmiotami
i instytucjami zajmującymi się
rodziną i dzieckiem
Poradnia PsychologicznoPedagogiczna
2012 - 2014
22
5.
Pomoc i opieka specjalistyczna
Poradnia PsychologicznoPedagogiczna, placówki
oświatowe, Gminna Komisja
Alkoholowych
2012 - 2014
Tabela nr 9. Realizacja zadań wzmacniających funkcje opiekuńczo - wychowawczą
CEL OPERACYJNY 2. Poprawa jakości życia, zapewnienie rodzinom bezpieczeństwa
socjalnego
Lp.
Zadania
Realizatorzy
Planowany termin
realizacji
1.
Udzielanie pomocy finansowej
rodzinom żyjącym w trudnych
warunkach materialnych
Ośrodek Pomocy Społecznej
2012 - 2014
2.
Rozbudowa systemu chroniącego
rodzinę przed utratą bezpieczeństwa
socjalnego, wsparcie dla rodzin z
osobami długotrwale bezrobotnymi
Urząd Miejski, Powiatowy
Urząd Pracy, Gminna Komisja
Alkoholowych, Zespół
Interdyscyplinarny
2012 - 2014
3.
Organizacja i koordynacja
dożywiania dzieci i młodzieży
z terenu Gminy
Samorząd Gminy,
2012 - 2014
szkoły, przedszkola,
organizacje pozarządowe
Tabela nr 10. Realizacja zadań poprawy jakości życia i zapewnienia rodzinom bezpieczeństwa socjalnego.
CEL OPERACYJNY 3. Rozwijanie systemu wsparcia dla rodzin w kryzysie.
Lp.
Zadania
Realizatorzy
Planowany termin
realizacji
1.
Budowanie lokalnej infrastruktury i
zasobów dla wczesnej interwencji
w odniesieniu do osób i rodzin
zagrożonych uzależnieniami
i przemocą
Samorząd Gminy, Zespół
Interdyscyplinarny, Ośrodek
Pomocy Społecznej
2012 - 2014
2.
Rozwijanie lokalnego systemu
poradnictwa, min. psychologicznego,
prawnego i socjalnego oraz
doskonalenie wczesnej interwencji
w sytuacjach kryzysowych.
Poradnia PedagogicznoPsychologiczna, Sąd
Rejonowy, Komisariat Policji
2012 - 2014
23
3.
Zapewnienie tymczasowego
schronienia osobom i rodzinom
znajdującym się sytuacji kryzysowej,
w tym ofiarom przemocy
Samorząd Gminy, Zespół
Interdyscyplinarny, Ośrodek
Pomocy Społecznej
2012 - 2014
4.
Rozszerzanie oferty edukacyjnej
działań profilaktycznych dla osób
zagrożonych (uzależnionych i ich
rodzin) oraz specjalistyczne
poradnictwo.
szkoły, kluby, stowarzyszenia,
Gminna Komisja
Alkoholowych
2012 - 2014
Tabela nr 11. Realizacja zadań - rozwijanie systemu wsparcia dla rodzin w kryzysie.
Cel strategiczny 2
Zapobieganie powstawaniu sytuacji kryzysowych wymagających interwencji oraz
rozwiązywanie już istniejących.
CEL OPERACYJNY 1:
Budowanie systemu wsparcia, profilaktyka i edukacja rodzin w tym szczególnie dzieci
i młodzieży.
Lp.
Zadania
Realizatorzy
Planowany termin
realizacji
1.
Promocja programów
profilaktycznych i
psychoedukacyjnych
skierowanych do rodziców, dzieci i
młodzieży
szkoły, organizacje
pozarządowe, Zakład Opieki
Zdrowotnej, Ośrodek
Pomocy Społecznej, Gminna
Komisja Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych
2012 - 2014
2.
Zagospodarowanie czasu wolnego
dzieci i młodzieży poprzez
propagowanie działalności klubowej
i rozwój placówek wsparcia
dziennego.
Promocja i realizacja programów
profilaktycznych
Centrum Kultury, szkoły,
organizacje pozarządowe,
Gminny Ośrodek Sportu
i Rekreacji, świetlice
2012 - 2014
samorząd Gminy, szkoły,
Gminna Komisja
Alkoholowych, świetlice
Gminna Komisja
Alkoholowych, Komisariat
Policji
2012 - 2014
3.
4.
Egzekwowanie zakazu dystrybucji
papierosów, alkoholu i narkotyków
wśród młodego pokolenia zgodnie z
obowiązującymi przepisami
2012 - 2014
Tabela nr 12. Realizacja zadań o charakterze profilaktycznym i edukacyjnym rodzin, w tym szczególnie dzieci
i młodzieży.
24
Cel strategiczny 3
Podnoszenie standardów pracy służb instytucji pomocowych
CEL OPERACYJNY 1:
Podnoszenie kompetencji służb zajmujących się niesieniem pomocy rodzinom.
Lp.
1.
Zadania
Realizatorzy
Planowany termin
realizacji
Podnoszenie kwalifikacji
zawodowych pracowników * przez
udział w szkoleniach
specjalistycznych, stażach, studiach
podyplomowych, itp.
szkoły, organizacje
pozarządowe, Zakład Opieki
Zdrowotnej, Ośrodek
Pomocy Społecznej, itp
2012 - 2014
*pomagających rodzinie
Tabela nr 13. Realizacja zadań podnoszenie kompetencji służb „pomocowych”.
2. Monitoring i ewaluacja Programu
W ramach ewaluacji projektu prowadzony będzie monitoring. Głównymi
obszarami monitorowania programu będą wyznaczone działania.
Monitoring realizacji programu umożliwi:
rozpoznanie ilościowe rodzin wymagających pomocy;
ocenę zaangażowania jednostek odpowiedzialnych za ich realizację;
stan zaawansowania prowadzonych działań;
ocenę stopnia zadowolenia członków rodzin z oferowanej pomocy.
3. Zakończenie
Opieka nad dzieckiem i rodziną jest jednym z kierunków działań lokalnego systemu
pomocy społecznej. Skuteczna pomoc dzieciom pozbawionym opieki oraz rodzinom
znajdującym się w trudnej sytuacji życiowej wymaga skoordynowanego działania różnych
instytucji zajmujących się rodziną i dzieckiem. Gminny Program Wspierania Rodziny
25
wyznacza nowe kierunki działania oraz zakłada kontynuację działań uznanych za potrzebne
i wartościowe. Opracowany
Program pozwoli ma ubieganie się o dodatkowe środki
finansowe i wskaże czy kierunki podjętych działań były właściwe.
Program ma charakter otwarty i będzie systematycznie aktualizowany w miarę
pojawiających się potrzeb oraz posiadanych możliwości. W lokalnym systemie działań
w obszarze rozwiązywania problemów społecznych wszystkie podmioty są ważne i należy
brać ich opinię pod uwagę. Tak rozumiana współpraca zapewni pełne i kompleksowe
działanie na rzecz wsparcia dziecka i rodziny.
26

GMINNY PROGRAM WSPIERANIA RODZINY NA LATA 2012-2014

Transkrypt

Podobne dokumenty

Przygotowanie i wydawanie posiłków dla klientów Ośrodka Pomocy

Przetargi - Zakład Opieki Zdrowotnej w Głuchołazach

Lista kandydatów dopuszczonych do konkursu na asystenta sędziego

Publiczna Szkoła Podstawowa nr 2 im. Józefa Wybickiego w

pobierz - Akademia Orange

Potencjał kulturowy regionu bazą rozwoju turystyki

Zarządzenie Nr 679-PR.166/2012 z dnia 17 października 2012 r.

KOLARSKIE ODZNAKI DO ZDOBYCIA www.glucholazy.pl www