W pustyni i w puszczy - Kanon literatury dziecięcej

Transkrypt

Agnieszka Maj
8 x 45 min
Karawaną przez Afrykę
Pomysł na lekturę „W pustyni i w puszczy”
Henryka Sienkiewicza
Zaproponowany cykl zajęć ma na celu pokazanie czytelnikom piękna Czarnego Lądu, jego
egzotyki i magii. Podczas wędrówki przez Afrykę uczniowie poznają głównych bohaterów
lektury, razem z nimi przeżyją przygody i podejmą trudne decyzje. Odkryją także, czym jest
poświęcenie dla drugiej osoby i kogo można nazwać bohaterem.
W scenariuszach dotyczących lektury oprócz tradycyjnych sposobów prowadzenia lekcji (praca z tekstem, pogadanka, rozmowa kierowana) wykorzystano również takie metody
i techniki aktywizujące, jak: burza mózgów (giełda pomysłów), dyskusja panelowa, dyskusja
„pomyśl – omów – przedstaw”, metoda plakatu, drama oraz zabawy i konkursy dydaktyczne.
Uczniowie podczas zajęć pracują nie tylko indywidualnie, lecz także grupowo i w parach.
Scenariusze przygotowano do czwartego tomu kolekcji lektur z „Kanonu
literatury dziecięcej” wydanego przez Edipresse. Tom ten można kupić w kioskach od 6 października 2016. Zarekomenduj rodzicom zebranie całej kolekcji
znanych i lubianych lektur szkolnych na www.kanonliteraturydzieciecej.pl
Wyprawa do egzotycznego świata
Szlakiem Stasia i Nel
Jak przygoda, to tylko w Afryce!
Afrykańskie pejzaże
✂
Jak się żyło na Czarnym Lądzie w XIX
wieku?
Staś Tarkowski – rycerz bez skazy
Notatki z lektury
Test ze znajomości lektury
Na początku
dszukaj w książce Henryka Sienkiewicza
O
słowa, którym najlepiej odpowiada
zamieszczona ilustracja. Dlaczego akurat
ten fragment został przez Ciebie
wybrany?
1
w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l
Scenariusz lekcji
Scenariusz z wykorzystaniem
metody dyskusji
22 xx45
45min
min
2 x 45 min
Lekcja 1.
45 min
Wyprawa do egzotycznego świata
45 min
1
Pisarz i jego dzieło
4
Czynności uczniów
1. Wypełnienie tabeli z karty pracy nr 1 „Henryk
Sienkiewicz” na podstawie informacji wyszukanych w dostępnych źródłach (internecie, słownikach, encyklopedii).
2. Z
aprezentowanie wyników pracy.
3. Dyskusja na temat tego, czy nadal są aktualne
słowa Stefana Żeromskiego o Henryku Sienkiewiczu: Cześć, wdzięczność i miłość po wsze czasy
jego imieniu.
4. Wysłuchanie informacji dotyczących okoliczności powstania książki „W pustyni i w puszczy”
(przykładowy tekst znajduje się w Materiałach
dla nauczyciela).
5. Z
apisanie w zeszycie najważniejszych wiadomości o powieści.
2
Czas akcji w powieści
Czynności uczniów pracujących
w czterech grupach
1. Przeczytanie informacji o przyczynach i przebiegu powstania mahdystów (tekst znajduje się
w Materiałach dla ucznia).
2. A
naliza cytatów zamieszczonych w Materiałach
dla ucznia.
3. Zaznaczenie czasu akcji na diagramie w karcie
pracy nr 2 „Niezwykłe miesiące”.
3 Określenie miejsc wydarzeń rozgrywających się w utworze
w czterech grupach
1. W
pisanie nazw i pojęć geograficznych w zadaniu
z karty pracy nr 3 „Czarny Ląd”.
2. Prezentacja wykonanego zadania przez liderów
grup.
Przedstawienie bohaterów powieści
w czterech grupach
1. Wykonanie zadania z karty pracy nr 4 „Dobrzy
i źli na kartach powieści”.
2. Podanie najważniejszych informacji na temat
głównych bohaterów lektury.
Uporządkowanie zdarzeń opisanych
w powieści
5
w czterech grupach
1. Ułożenie głównych haseł do szczegółowego planu
wydarzeń (zadanie z karty pracy nr 5 „Wędrówka przez Afrykę”).
2. Odczytanie przez przedstawicieli grup głównych
punktów planu.
3. Ocena propozycji i wspólny wybór najlepszego
hasła.
Zaprojektowanie plakatu Wyprawa
w świat powieści
6
w czterech grupach
1. Otrzymanie dużego arkusza papieru, na którym
zapisano tytuł powieści i nagłówki dotyczące elementów świata przedstawionego (wzór plakatu
znajduje się w Materiałach dla nauczyciela).
2. Uzupełnienie schematu na plakacie.
3. Prezentacja i omówienie przygotowanych prac.
4. Zorganizowanie wystawy plakatów.
Propozycja pracy domowej:
Czy, Twoim zdaniem, warto sięgnąć po książkę
„W pustyni i w puszczy”? Napisz krótki tekst, w którym zachęcisz (lub zniechęcisz) swoich rówieśników
do przeczytania powieści.
Materiały dla nauczyciela
Geneza powieści „W pustyni i w puszczy”
W styczniu 1891 r. Henryk Sienkiewicz wyruszył w podróż na Czarny Ląd. Podczas tej
wyprawy powstały „Listy z Afryki” oraz wydana 20 lat później powieść przygodowo-podróżnicza „W pustyni i w puszczy” – ostatnie dzieło pisarza, który zamieścił w nim
własne obserwacje i wrażenia z podróży. Sienkiewicz chciał, aby utwór był przeznaczony nie tylko dla młodzieży, lecz także dla dorosłych czytelników.
„W pustyni i w puszczy” wydrukowano po raz pierwszy w latach 1910–1911 jako
powieść w odcinkach na łamach „Kuriera Warszawskiego”. W formie książkowej
utwór został wydany w 1912 r.
Pomysł na postać Stasia autor zaczerpnął z historii jedynego syna polskiego inżyniera pracującego przy budowie Kanału Sueskiego. Chłopiec został porwany przez
handlarzy niewolników i nigdy się nie odnalazł. Pierwowzorem Nel była 10-letnia
Wandzia Ulanowska – córka przyjaciela Sienkiewicza.
2
Scenariusz lekcji
Wzór plakatu
„W pustyni i w puszczy”
Czas akcji
Miejsce akcji
Wydarzenia „w pustyni”
Wydarzenia „w puszczy”
Główni bohaterowie
Zwierzęta w powieści
3
Scenariusz lekcji
✂
Materiały dla ucznia
Informacje historyczne o powstaniu w Sudanie
Powstanie mahdystów w Sudanie – zbrojne wystąpienie derwiszów (członków
muzułmańskiego bractwa religijnego) pod wodzą Mahdiego przeciwko Wielkiej
Brytanii w latach 1881–1898.
✂
Przyczyny i przebieg powstania mahdystów
1. Uzależnienie polityczne Sudanu od Egiptu i Wielkiej Brytanii od 1822 roku.
2. Walki między plemionami arabskimi i murzyńskimi, które zamieszkiwały te tereny
(zawłaszczanie bydła, wielbłądów, koni, ziem).
3. Okrucieństwo zbrojnych wypraw po kość słoniową i niewolników.
4. Niezadowolenie ludów zamieszkujących Sudan z rządów egipskich.
5. Ogłoszenie się w 1881 roku przez Muhammada Ahmada, przywódcę religijnego,
Mahdim, czyli wysłannikiem Bożym.
6. Pokonanie wojsk egipskich przez derwiszów – opanowanie ważnych miast Sudanu,
śmierć brytyjskiego generała Gordona i zdobycie Chartumu w styczniu 1885 roku.
7. Rządy religijne i polityczne Mahdiego w Omdurmanie (wiosce pod Chartumem),
sprawowane przy pomocy czterech kalifów (muzułmańskich przywódców duchowych i świeckich).
8. Śmierć Mahdiego 22 czerwca 1885 roku i objęcie rządów w Sudanie przez jego zwolennika – Abdullahiego.
9. Koniec niepodległego Sudanu, który dostał się znów pod kontrolę egipsko-brytyjską.
Cytaty pomagające określić czas i miejsce akcji
Starsi panowie poczęli jednak rozmawiać o Mahdim i o powstaniu, była to bowiem najważniejsza, dotycząca Egiptu sprawa. Wiadomości spod Chartumu były złe. Dzikie hordy
oblegały już miasto od półtora miesiąca; rządy egipski i angielski działały powolnie. Odsiecz
zaledwie wyruszyła i obawiano się powszechnie, że mimo sławy, męstwa i zdolności Gordona
ważne to miasto wpadnie w ręce barbarzyńców.
Ponieważ zbliżały się święta Bożego Narodzenia, więc obaj, nie chcąc rozstawać się z dziećmi,
postanowili, że Staś i Nel pojadą także do Medinet.
– Dziś przenocuję i pożywię was w domu swoim, ale jutro w Omdurmanie sam musisz się
starać o jadło – i z góry cię uprzedzam, że nie przyjdzie ci to łatwo.
– Dlaczego?
– Bo jest wojna. Ludzie od kilku lat nie obsiewali pól i żywili się tylko mięsem, więc gdy
wreszcie zabrakło i bydła, przyszedł głód. Głód jest w całym Sudanie i worek durry kosztuje
dziś więcej niż niewolnik.
Reszta karawany pozostała w Chartumie. Staś, rozglądając się wokół, nie mógł zrozumieć,
jakim sposobem upadło miasto tak silnie obwarowane i leżące w widłach utworzonych przez
Biały i Niebieski Nil, a zatem z trzech stron otoczone wodą, a dostępne tylko od południa.
– A kto tu mieszka w najbliższym sąsiedztwie?
Gdy Staś opowiadał, co rzekł Mahdiemu, gdy ów namawiał go do zmiany wiary, obaj
przyjaciele powstali i każdy z nich uścisnął silnie prawicę Stasia, po czym kapitan rzekł:
– Mahdi już nie żyje!
– Mahdi nie żyje? – powtórzył ze zdumieniem Staś.
– Tak – ozwał się doktor. – Zatchnął się własnym tłuszczem, czyli, inaczej mówiąc, umarł
na serce, a panowanie po nim objął Abdullahi.
4
Karta pracy 1
Henryk Sienkiewicz
..................................................
Imię i nazwisko
a podstawie dostępnych źródeł uzupełnij tabelę
N
informacjami dotyczącymi Henryka Sienkiewicza.
.....................
.............
Data
Klasa
Henryk Sienkiewicz
Lata życia
Miejsce urodzenia
Przebieg nauki
Debiut literacki i pierwsze
utwory drukowane w gazetach
Podróże
Sytuacja rodzinna
Najwybitniejsze dzieła
Nagrody literackie
Ekranizacje powieści
✂
Karta pracy 2
Karta pracy 2
Niezwykłe miesiące
..................................................
Grupa
Na
podstawie cytatów z książki i dostępnych informacji historycznych przedstawcie na diagramie czas, w którym rozgrywa
się akcja powieści „W pustyni i w puszczy”.
Zima – rok
XII
...................
I
5
II
Wiosna – rok
III
...................
IV
V
Lato – rok
VI
.....................
.............
Data
Klasa
...................
VII
VIII
Jesień – rok
IX
...................
X
XI
Karta pracy 3
Czarny Ląd
..................................................
Grupa
zupełnijcie ramki zapamiętanymi z powieści nazwami
U
miejsc.
.....................
.............
Data
Klasa
Kraje: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Kontynent:
................................................
.................................................
................................................
................................................
Jeziora, rzeki, góry: . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
................................................
Miasta i osady: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
................................................
................................................
................................................
................................................
................................................
✂
Karta pracy 4
Dobrzy i źli na kartach
powieści
..................................................
Grupa
.....................
.............
Data
Klasa
odzielcie bohaterów wymienionych w ramce na głównych, drugoplanowych
P
i epizodycznych. Imiona i nazwiska pierwszych z nich podkreślcie dwiema liniami,
postaci drugoplanowych – jedną ciągłą linią, a epizodycznych – linią przerywaną.
Następnie zapiszcie podkreślone wyrazy obok odpowiednich określeń.
Dinah, Władysław Tarkowski, doktor Clary, Staś Tarkowski, Gebhr, pani Olivier,
Chamis, Hatim, Mea, inżynier Rawlison, Nel Rawlison, Kali, Fatma, Henryk Linde
dziecko pustyni – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
dyrektor – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
dobre Mzimu – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
piastunka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
krewna Mahdiego – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Sudańczyk – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
syn Chadigiego – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
ukąszona przez skorpiona – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
król wioski Wa-hima – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
inżynier – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
stary szejk – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
z plemienia Dinka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Szwajcar – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
krewny Nel – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6
Karta pracy 5
Wędrówka przez Afrykę
opiszcie główne hasła do szczegółowego planu wydarzeń
D
przedstawionych w lekturze.
1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) S
pacer Stasia i Nel po obrzeżach miasta.
b) Wspólny obiad i rozmowa o Mahdim.
c) Przybycie Fatmy.
d) Zlecenie dane przez Sudankę Chamisowi.
e) Wyjazd inżynierów do Medinet-el-Fajum.
2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) P
odróż dzieci do Medinet.
b) Spotkanie kapitana Glena i doktora Clary’ego.
c) Świętowanie Bożego Narodzenia.
d) W
ycieczki po okolicy.
e) Kłamstwo Chamisa.
3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Oczekiwanie ojców na przyjazd dzieci.
b) Rozesłanie informacji o uprowadzeniu dzieci.
c) Pościg za porywaczami.
4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) P
omysł Stasia z rękawiczką.
b) Obrona Nel.
c) Próby negocjacji chłopca z porywaczami.
d) Podróż Nel w koszu na grzbiecie wielbłąda.
e) Przybycie Saby.
f) Wąż – zła wróżba dla Beduinów.
5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Nadejście huraganu i burzy piaskowej.
b) Błyskawice, grzmoty i cisza na pustkowiu.
c) Podróż karawany w ciemności.
6.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Opieka nad zmęczoną Nel.
b) Próba zabicia wielbłądów.
c) Pobicie chłopca przez Gebhra.
d) O
dkrycie pościgu przez Beduinów.
7.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Nauka strzelania Idrysa.
b) Wieść o zwycięstwie Mahdiego.
8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Powolna droga z wyznawcami Mahdiego.
b) Eskorta karawany przez emira Nur-el-Tadhila.
c) Nocleg w domu Tadhila.
9. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Oglądanie zniszczonego Chartumu.
b) Przejazd łodziami do Omdurmanu.
c) Audiencja u Mahdiego.
d) Żebranie i praca Stasia Tarkowskiego.
e) Pożegnanie z Grekiem.
7
..................................................
Grupa
.....................
.............
Data
Klasa
10. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Śmierć Dinah.
b) Obraz zgliszcz w Faszodzie.
c) Podążanie śladem Smaina.
11. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Zabicie lwa i porywaczy przez Stasia.
b) Kali i Mea towarzyszami dzieci.
c) Odszukanie Saby przez czarnego chłopca.
d) Nocleg na drzewach.
12. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) D
otarcie do wodospadu.
b) Opieka nad słoniem uwięzionym w wąwozie.
c) Budowa domu w baobabie.
d) Zabawy ze słoniem.
e) Pomysł klejenia latawców.
13. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Choroba Kalego.
b) Pierwszy i drugi atak febry u Nel.
c) Otrzymanie chininy od Henryka Lindego.
d) Cenny spadek po zmarłym Szwajcarze.
e) Wysadzenie skały i uwolnienie słonia Kinga.
14. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Odpoczynek na Górze Lindego.
b) Puszczanie latawców.
c) C
hrzest murzyńskich towarzyszy Stasia.
d) Przygotowania do dalszej drogi.
15. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Przybycie do wioski króla M’Ruy.
b) Przepędzenie Kamby – złego czarownika.
c) Z
astrzelenie wielkiego kota i uratowanie Nel.
16. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Wojna Wa-himów z Samburu.
b) Kali królem swego plemienia.
c) Przygotowania do nowej wyprawy na wschód.
17. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) Spotkanie słoni wodnych.
b) Nocne ucieczki Murzynów.
c) Susza i racjonowanie wody.
d) Zemsta czarowników.
e) Wysłanie racy i ratunek.
18. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
a) I nformacje o uratowaniu dzieci.
b) O
powiadanie przygód kapitanowi Glenowi
i doktorowi Clary’emu.
c) Spotkanie ojców z dziećmi w Mombasie.
2 x 45 min
Scenariusz lekcji
burzy mózgów
45
45min
min
45 min
Lekcja 2.
Szlakiem Stasia i Nel
1
Rozmowa o kontynencie afrykańskim
Czynności uczniów
1. Podanie skojarzeń związanych z hasłem: Afryka.
2. Z
apisanie wszystkich propozycji na tablicy.
3. W
ybór najtrafniejszych skojarzeń i podsumowanie pracy.
2
Szlakiem bohaterów powieści
Czynności uczniów
1. Rozwiązanie zadania z karty pracy nr 1 „Afrykań
ska wędrówka” (poprawne rozwiązanie zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela).
2. Odszukanie na mapie świata Afryki, a następnie
– Egiptu i Sudanu.
3. Wskazanie trasy podróży bohaterów powieści.
3
Sposoby podróżowania przez Afrykę
Czynności uczniów
1. Odszukanie w diagramie nazw środków transportu używanych przez dzieci (zadanie 1. z karty
pracy nr 2 „Dziwna podróż”).
2. Przypomnienie sytuacji, w których dzieci nie
musiały wędrować pieszo.
3. Odczytanie wiadomości i rozwiązanie zadania 2.
z karty pracy nr 2 „Dziwna podróż”.
4
Wycieczka śladami Stasia i Nel
w czterech grupach
1. Otrzymanie kolorowych flamastrów oraz dużych
i małych arkuszy papieru.
2. Zapoznanie się z instrukcją wykonania zadania,
która znajduje się w Materiałach dla ucznia.
3. Zaprezentowanie przygotowanej trasy i zainscenizowanie oprowadzania turystów przez wybranych w grupach przewodników.
4. Ocena wystąpień oraz przedstawienie wrażeń
z przebiegu lekcji.
Zaznacz w powieści fragmenty opisujące najciekawsze przygody Stasia i Nel.
Rozwiązanie zadania z karty pracy nr 1 „Afrykańska wędrówka”
1. Port Said
2. Medinet
3. El-Gharak
4. Chartum
5. Omdurman
✂
6. Faszoda
7. wąwóz
8. Góra Lindego
9. wioska M’Ruy
10. kraina Wa-himów
Instrukcja tworzenia trasy wycieczki śladami Stasia i Nel
1. W
ymyślcie nazwę szlaku obrazującego drogę przebytą przez Stasia i Nel, a następnie zapiszcie ją na górze
plakatu.
2. Zaprojektujcie symbol szlaku (może to być na przykład prostokąt z rysunkiem wielbłąda w środku).
3. Z
aplanujcie na arkuszu przebieg szlaku.
• Zaznaczcie kółkami i zapiszcie nazwy miejsc, w których byli Staś i Nel.
• Połączcie linią kolejne etapy trasy.
• Po obu stronach wyznaczonej drogi namalujcie elementy przyrody charakterystyczne dla danej okolicy.
• Zaznaczcie symbolem kierunek szlaku i kolejne etapy trasy.
4.Przygotujcie tablice informujące o charakterystycznych miejscach na trasie wędrówki.
• Wytnijcie z papieru nieduże prostokąty i krótko opiszcie na nich najciekawsze punkty trasy.
• Przyklejcie kartki z informacjami we właściwych miejscach na arkuszu.
5. U
stalcie sposób przeprowadzenia turystów wyznaczonym szlakiem (na przykład: konno, na wielbłądach,
na słoniach).
6. Wybierzcie spośród siebie przewodnika, który poprowadzi grupę i ciekawie opowie o oglądanych miejscach.
8
Karta pracy 1
Afrykańska wędrówka
..................................................
Imię i nazwisko
dczytaj zamieszczone na latawcach nazwy miejsc. Ponumeruj
O
je w takiej kolejności, w jakiej przebiegała podróż Stasia i Nel.
Następnie umieść wybrane nazwy w tabeli i krótko opisz,
co zdarzyło się w każdym z wymienionych miejsc.
ort
P
.....................
.............
Data
Klasa
Medine
t
Omdurman
id
Sa
óz
w
wà
um
rt
a
Ch
go
de
ra
Gó
n
Li
kr
ak
ar
h
l-G
E
oda
wioska M’Rua
sz
Fa
Nazwa miejsca
9
Zdarzenie
ów
-him
Wa
aina
Karta pracy 2
Dziwna podróż
..................................................
Imię i nazwisko
.....................
.............
Data
Klasa
1 W
diagramie są ukryte nazwy środków transportu używanych przez dzieci podczas
wędrówki przez Afrykę. Odszukaj je i zapisz w takiej kolejności, w jakiej korzystali
z nich bohaterowie.
Y
S
J
R
A
P
C
K
I
P
Ó
W
Ł
I
S
T
O
S
Z
Y
K
O
M
K
I
L
Ł
Ó
D
Ź
Ą
G
O
M
Y
I
C
A
O
U
S
D
I
H
N
N
B
L
E
B
Ń
E
S
E
Ł
R
I
I
W
O
O
J
P
E
P
I
O
O
E
J
R
S
E
C
W
Z
N
L
E
I
D
K
U
Ł
S
F
Z
W
I
E
L
B
Ł
Ą
D
Y
P
O
C
I
Ą
G
P
P
R
S
Z
T
1.
...........................................................
2.
...........................................................
3.
...........................................................
4.
...........................................................
5.
...........................................................
6.
...........................................................
2 Przeczytaj
wiadomość, a następnie odpowiedz na pytania.
Nelly Rawlison i Stanisław Tarkowski,
odesłani z Chartumu do Faszody,
a z Faszody prowadzeni na wschód od Nilu,
wyrwali się z rąk derwiszów.
Po długich miesiącach podróży przybyli do jeziora
leżącego na południe od Abisynii.
Idą w kierunku oceanu. Proszą o śpieszną pomoc.
• Kto wysłał tę wiadomość?
....................................................................................................................................................................
• Do kogo została ona wysłana?
....................................................................................................................................................................
• Kto ją otrzymał?
....................................................................................................................................................................
• W jaki sposób informacja dotarła do odbiorcy?
....................................................................................................................................................................
10
2 x 45 min
45min
min
45
Scenariusz z wykorzystaniem elementów konkursu
Scenariusz lekcji
45 min
Lekcja 3.
Jak przygoda, to tylko w Afryce!
Konkurs dotyczący Afryki przedstawionej przez Henryka Sienkiewicza
Omówienie najciekawszych przygód
Stasia i Nel
1. Zapoznanie się z celem konkursu, którym jest
lepsze poznanie przygód bohaterów lektury.
2. Wysłuchanie zasad konkursu (zamieszczono je
w Materiałach dla nauczyciela).
3. Utworzenie grup metodą odliczania do siedmiu.
Uczniowie, którzy nie zostali przydzieleni do
żadnej drużyny, zostają jurorami. Obserwują
turniej oraz nanoszą punktację na planszę wyników (jej wzór znajduje się w Materiałach dla
nauczyciela).
4. Rozwiązanie zadań konkursowych zamieszczonych w karcie pracy „Świetnie pamiętamy afrykańską przygodę”.
5. Sprawdzenie przez jury odpowiedzi i przyznanie grupom punktów (odpowiedzi zamieszczono
w Materiałach dla nauczyciela).
6. Wyłonienie i nagrodzenie zwycięskich drużyn.
1. Wylosowanie przez każdy zespół po jednej kopercie z opisem przygody (fragmenty znajdują się
w Materiałach dla ucznia).
2. Zapoznanie się z cytatami.
3. O
dgadnięcie, o jakim wydarzeniu mówi fragment
powieści, nadanie tytułu przygodzie oraz wypisanie imion osób biorących w niej udział.
4. Stworzenie planu wydarzeń, których dotyczy cytat.
5. Przedstawienie wyników pracy przez liderów
poszczególnych grup.
6. Wybór najciekawszej przygody i opowiedzenie jej
przez ochotnika.
1
2
w siedmiu grupach
w siedmiu grupach
Opisz wybraną przygodę Stasia i Nel.
Zasady konkursu
1. W konkursie bierze udział siedem zespołów.
2. Każda grupa dostaje kartę pracy z takimi samymi pytaniami, na które trzeba udzielić
odpowiedzi w ciągu dziesięciu minut.
3. Jury otrzymuje tabelę z punktacją za poszczególne zadania.
4. Po upływie ustalonego czasu jeden z jurorów zbiera karty pracy. Cała komisja sprawdza
poprawność wykonania zadania zgodnie z kartą odpowiedzi i notuje punkty w tabeli
punktacji. W razie wątpliwości konsultuje się z nauczycielem.
5. Po podliczeniu punktów następuje ogłoszenie zwycięzców.
Plansza wyników z punktacjà
Grupa
Zadania
1. (0–3 p.)
2. (0–1 p.)
3. (0–1 p.)
4. (0–4 p.)
5. (0–3 p.)
I
II
III
IV
V
VI
VII
Razem
11
6. (0–3 p.)
Scenariusz lekcji
Odpowiedzi do poleceń konkursowych
Numer pytania
1
Właściwa odpowiedź
W wypadku pierwszej ilustracji uczeń może wymienić takie przygody, jak:
• próba uśmiercenia wielbłądów przez Stasia,
• zastrzelenie lwa, Gebhra, Chamisa i dwóch Beduinów,
• zabicie wielkiego kota – wobo.
W wypadku drugiej ilustracji – np.:
• odnalezienie przez Nasibu kóz w gęstwinie bananów,
• zrywanie i zjadanie bananów przez słonia Kinga,
• porwanie Nasibu przez goryla.
W wypadku trzeciej ilustracji – np.:
• zebranie się ponad trzystu wojowników z wioski M’Ruy zaniepokojonych
widokiem Nel na słoniu,
• formowanie armii Wa-himów i Samburów.
2
wielki pan
3
katarakta – próg rzeczny zbudowany ze skał odpornych na erozję
zeriba – ogrodzenie z cierni, rodzaj żywopłotu
khor – rodzaj kamienistego wąwozu
wobo – wielki kot podobny do geparda lub pantery
4
Np.: Luela to święte miejsce, które było schronieniem dla kobiet w czasie wojny między
plemionami murzyńskimi. W okolicy miejscowości nie można było walczyć.
5
wysłać słowa lecące po miedzianym drucie
6
Np.: Stary Murzyn naciął skórę na ramionach Kalego i M’Ruy. Umazał kawałek wątroby koźlęcej
krwią Kalego i wsunął go w usta M’Ruy. Natomiast drugi fragment mięsa zanurzył we krwi króla
i podsunął Kalemu do zjedzenia. Obydwaj szybko je połknęli. Potem wzięli się za ręce na znak
przyjaźni.
✂
Koperty z opisami przygód
1
Tytuł przygody: …………………………
Uczestnicy: …………………………………………………………………………….
A „pan” właśnie nadleciał i targnął wielbłądami z siłą tak straszliwą, że omal nie poupadały na ziemię. Zwierzęta zbiły się teraz w ciasną gromadę, z głowami zwróconymi w środek
ku sobie. Poruszyły się całe masy piasku. Karawanę ogarnął mrok głębszy niż poprzednio,
a w tym mroku przelatywały obok jeźdźców jakieś jeszcze ciemniejsze, niewyraźne przedmioty, jakby olbrzymie ptaki lub rozpędzone wraz z huraganem wielbłądy. Lęk ogarnął Arabów,
którym zdawało się, że to są duchy zaginionych pod piaskami zwierząt i ludzi.
✂
2
Uczestnicy: …………………………………………………………………………….
Konie jęły przysiadać na zadach, kręcić się i cofać. Zdumieni i przerażeni jeźdźcy nie
wiedzieli, co począć, więc z ust do ust przelatywały tylko trwożne i bezradne słowa: „Allach!
Bismillach! Allach akbar!”.
A król puszczy patrzył na nich z góry, nieruchomy, jakby odlany z brązu.
12
Scenariusz lekcji
✂
3
Uczestnicy: …………………………………………………………………………….
A wtem, między jednym a drugim uderzeniem wiatru, doszedł ich głos Kalego zaledwie
dosłyszalny wśród pluskania dżdżu:
– Panie wielki, na drzewo, na drzewo!
I jednocześnie koniec spuszczonego z góry mokrego sznura dotknął ramienia chłopca.
✂
4
Uczestnicy: …………………………………………………………………………….
I zabawa trwała długo, a następnie ośmielona już zupełnie dziewczynka wymyśliła sobie
inną. Oto znalazłszy się na ziemi, próbowała wspinać się po przedniej nodze słonia jak po
drzewie albo, chowając się pod niego, pytała go, czy ją znajdzie.
✂
5
Uczestnicy: …………………………………………………………………………….
Nagle, o jakie trzysta lub czterysta kroków na prawo, spostrzegł na ścianie skalnej różowy
odblask płomienia. I stanął. Serce biło mu znowu tak, że nieledwie słyszał je wśród ciszy
nocnej. Kogo tam zobaczy na dole? Arabów ze wschodnich wybrzeży? Derwiszów Smaina
czy też dzikich Murzynów, którzy opuściwszy rodzinne wioski, chronią się przed derwiszami
w niedostępne górskie komysze?
✂
6
Uczestnicy: …………………………………………………………………………….
Chłopiec skamieniał w pierwszej chwili ze strachu, a następnie począł zmykać co siły. Zanim
jednak przebiegł kilkanaście kroków, kosmate ramię obwinęło go dokoła, podniosło w górę
i czarny jak noc potwór począł z nim uciekać do przepaści.
✂
7
Uczestnicy: …………………………………………………………………………….
Gebhr przypomniał sobie od razu strzały na jeziorze Karoun i wobec straszliwego niebezpieczeństwa prędko zaniechał oporu. Z wielkim nawet pośpiechem oddał chłopcu sztucer, a Chamis otworzył co duchu pudło z nabojami, z którego Staś zaczerpnął pełną garścią.
13
Karta pracy 1
Świetnie pamiętamy
afrykańską przygodę
.............
Grupa
.....................
.............
Data
Klasa
1 Wymieńcie
po jednej przygodzie, która kojarzy się Wam
z poszczególnymi ilustracjami.
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
.....................................................................
2 Co
oznacza wyrażenie bwana kubwa? Zakreślcie ramkę z właściwą odpowiedzią.
wielki pan
wielki król
wielki duch
3 Połączcie liniami słowa z ich wyjaśnieniami.
katarakta •
khor •
wobo •
zeriba •
• ogrodzenie z cierni, rodzaj żywopłotu
• próg rzeczny zbudowany ze skał odpornych na erozję
• rodzaj kamienistego wąwozu
• wielki kot podobny do geparda lub pantery
14
Karta pracy 2
4 Wyjaśnijcie, czym była Luela dla plemion murzyńskich.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
5 Odczytajcie
kolejno litery umieszczone na przewodach telefonicznych, tak aby powstały trzy
zwroty. Zapiszcie je w wyznaczonych miejscach. Następnie zaznaczcie ten z nich, za pomocą
którego porywacze określali sposób przekazywania informacji przez Europejczyków.
A.
B.
C.
R
W
I
E
L
Z
E
R
A
N
Y
Ł
P
Z
E
A
Z
Ż
E
A
M
Y
R
N
M
O
D
G
Ć
Ą
S
A
L
A
R
I
O
A
A
I
W
C
Z
A
W
N
E
I
Z
E
M
Ł
Ą
C
?
Y
N
M
A
C
M
E
Ć
H
E
U
P
M
A
S
C
Ć
Z
T
D
Y
O
E
C
L
A
D
N
I
Z
W
S
Ę
A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
6 Napiszcie, w jaki sposób M’Rua i Kali przypieczętowali przyjaźń.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
15
N
2 x 45 min
Scenariusz lekcji
Scenariusz z wykorzystaniem dyskusji
„pomyśl – omów – przedstaw”
45
45min
min
45 min
Lekcja 4.
Afrykańskie pejzaże
1
Co to jest fatamorgana?
Dyskusja na temat niebiezpieczeństw podczas wędrówki
3
Czynności uczniów
1. Rozwiązanie krzyżówki zamieszczonej w karcie
pracy nr 1 „Cuda Afryki”.
2. Wyjaśnienie terminu fatamorgana, a następnie
odszukanie w powieści fragmentu opisującego to
zjawisko.
2
Klimat i krajobraz Afryki
Czynności uczniów
1. Zapoznanie się z fragmentami opisującymi klimat i krajobraz Afryki w powieści Henryka Sienkiewicza (cytaty z książki zamieszczono w Materiałach dla ucznia).
2. Wyjaśnienie, co oznaczają słowa massika i białe
godziny oraz zwrot piaski śpiewają.
3. Odszukanie w powieści informacji o obszarach
roślinnych Czarnego Lądu. Wyjaśnienie terminu
flora.
4. Podanie nazw gatunków zwierząt występujących
na poszczególnych obszarach na podstawie książki „W pustyni i w puszczy”. Wyjaśnienie terminu
fauna.
5. W
ykonanie zadania 2. z karty pracy nr 1 „Cuda
Afryki”.
✂
Czynności uczniów pracujących w parach
1. Rozwiązanie zadania 1. z karty pracy nr 2 „Niebezpieczna wędrówka”.
2. Indywidualne odszukanie odpowiedzi na pytanie:
Na jakie niebezpieczeństwa były narażone dzieci
podczas wędrówki przez pustynię, step, sawannę
i busz? („pomyśl”).
3. Podzielenie się przemyśleniami na temat nie
bezpieczeństw z koleżanką lub kolegą z ławki
(„omów”) i zanotowanie wniosków.
4. Zaprezentowanie wspólnych uzgodnień przez
chętne pary („przedstaw”).
5. Zapisanie ustaleń całej klasy w zadaniu 2. z karty
pracy nr 2 „Niebezpieczna wędrówka”.
Napisz kilkunastozdaniową wypowiedź na temat:
„Czy warto wybrać się w podróż do Afryki?”.
Propozycja dodatkowej pracy domowej:
Wykonaj pocztówkę. Na jednej stronie przedstaw za
pomocą kredek i flamastrów piękno i egzotykę Afryki. Na odwrocie zapisz pozdrowienia od Kalego.
Fragmenty opisujące klimat i krajobraz Afryki
W Egipcie po dniach, które nawet w czasie zimy często bywają upalne, następują noce bardzo
zimne.
Wjechali teraz na wysoką płaszczyznę, na której wiatr pomarszczył piasek i z której widać
było na obie strony ogromną przestrzeń pustyni.
Godzina była piąta po południu. Pogoda wspaniała. Słońce przeszło już na tę stronę Nilu
i zniżyło się nad pustynią, tonąc w złotych i purpurowych zorzach płonących po zachodniej
stronie nieba. Powietrze tak było przesycone różowym blaskiem, że oczy mrużyły się od jego
zbytku. Pola przybrały odcień liliowy, a natomiast odległe wzgórza, odrzynające się twardo
na tle zórz, miały barwę czystego ametystu. [...] Noc zapada w Egipcie koło godziny szóstej,
więc zorze wkrótce zgasły, a po pewnym czasie na niebo wytoczył się wielki, czerwony od blasku zórz księżyc i rozświecił pustynię łagodnym światłem.
16
Scenariusz lekcji
✂
– Piaski zaczynają śpiewać.
Staś był tak rozciekawiony, że zapomniał w tej chwili, iż postanowił nie rozmawiać wcale
z Idrysem, i zapytał:
– Piaski? Co to znaczy?
– Tak bywa, a znaczy to, że długo nie będzie deszczu. Ale upał nam nie dokuczy, gdyż aż
do Assuanu będziemy jechali tylko nocą.
Sudańczycy nie chcieli jednak pozwolić na postój, gdyż karawany, które się wstrzymują
w czasie huraganu, bywają często zasypywane.
Przed karawaną ciągnęła się teraz płaska równina, na której krańcu bystre oczy Arabów
dostrzegły znów chmurę. Była ona wyższa od poprzedniej, a prócz tego wystrzelały z niej
jakby słupy, jakby olbrzymie, rozszerzone u góry kominy. Na ten widok zadrżały serca Arabów i Beduinów, albowiem rozpoznali wielkie wiry piaszczyste.
Dżungla w nocy, gdy wśród ciszy słychać każdy odgłos, każdy krok i niemal szelest, jaki robią
owady łażące po trawach, jest wprost przerażająca. Unosi się nad nią lęk i zgroza.
Pora dżdżysta, czyli tak zwana massika, miała się ku końcowi. Bywały jeszcze dni chmurne
i ulewne, ale bywały i całkiem pogodne.
– To jakieś dziwne słonie – rzekł Staś, przypatrując się im ciągle z wielką uwagą. – Są
mniejsze od Kinga, uszy mają także daleko mniejsze i wcale nie widzę kłów. [...]
– Kali widzieć je nie raz.
– I one żyją w wodzie?
– W nocy wychodzić w dżunglę i paść się, a w dzień mieszkać w jeziorze, tak jak kiboko
(hipopotamy). One wyjść dopiero po zachodzie słońca.
O tej porze dnia wszyscy podróżnicy po Afryce zatrzymują się na południowy wypoczynek i nawet
karawany złożone z Murzynów chronią się pod cień wielkich drzew, są to bowiem tak zwane
„białe godziny” – godziny upału i milczenia, podczas których słońce praży niemiłosiernie
i spoglądając z wysoka, zdaje się szukać, kogo by zabić. Wszelki zwierz zaszywa się wówczas
w największe gąszcze; ustaje śpiew ptaków, ustaje brzęczenie owadów i cała natura zapada
w ciszę, przytaja się, jakby chcąc uchronić się przed okiem złego bóstwa.
Jak okiem sięgnąć rozciągał się step porośnięty w części zieloną trawą, w części dżunglą,
wśród której rosły kępami kolczaste akacje, wydające znaną gumę sudańską, a tu i ówdzie
pojedyncze, olbrzymie drzewa nabaku, tak rozłożyste, że pod ich konarami stu ludzi mogło
znaleźć przed słońcem schronienie. Od czasu do czasu karawana mijała wysokie, podobne do
słupów kopce termitów, czyli termitiery, którymi cała podzwrotnikowa Afryka jest zasiana.
Zieloność pastwisk i akacyj mile nęciła oczy po jednostajnej, jałowej barwie piasków pustyni.
17
Karta pracy 1
Cuda Afryki
..................................................
Imię i nazwisko
1 Rozwiąż krzyżówkę i odczytaj hasło.
.....................
.............
Data
Klasa
1.
2.
3.
4.
1. Choroba, na którą zapadła Nel.
2. Zachorowali na nią Murzyni
z karawany Lindego.
3. Gniazdo termitów.
4. Imię Boga Arabów.
5. Tse-tse.
6. Nikt z plemienia Wa-hima nie
odważyłby się go zabić.
7. Przysmak Kalego.
8. Porwał Nasibu.
9. Pora deszczowa w Afryce.
10. Proszek, który uleczył Nel.
11. Wielki kot, najszybsze zwierzę
świata.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
2 Na
podstawie powieści Henryka Sienkiewicza, informacji zdobytych podczas lekcji
oraz zamieszczonych ilustracji opisz faunę i florę Afryki.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
18
Karta pracy 2
Niebezpieczna wędrówka
..................................................
Imię i nazwisko
.....................
.............
Data
Klasa
1 Opisz dwie sytuacje, w których Staś i Nel spotkali lwa. Wyjaśnij, jak zakończyła się każda z tych przygód.
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
.....................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
2 Uzupełnij tabelę wspólnymi przemyśleniami dotyczącymi niebezpieczeństw, na które były narażone
dzieci podczas wędrówki przez pustynię, step, sawannę i busz.
Niebezpieczeństwa
na pustyni
19
na stepie
na sawannie
w buszu
dyskusji panelowej oraz dramy
22 xx45
45min
min
Scenariusz lekcji
2 x 45 min
Lekcja 5.
45 min
Jak się żyło na Czarnym
Lądzie w XIX wieku?
45 min
Sytuacja społeczno-polityczna
w XIX-wiecznej Afryce
Odegranie sceny przemówienia króla
Kalego do plemienia Wa-himów
1
4
Czynności uczniów
w czterech grupach
1. Odczytanie nagłówków z gazet zamieszczonych
w karcie pracy nr 1 „Na Czarnym Lądzie” i na
ich podstawie uzupełnienie informacji o życiu na
kontynencie afrykańskim.
2. Przypomnienie i analiza wydarzeń społeczno-politycznych opisanych w powieści. Odpowiedzi
na pytania:
• Czy na Czarnym Lądzie istniały wolne kraje?
• Jak żyły ludy murzyńskie?
• Które kraje europejskie miały kolonie w Afryce?
• Kto uczestniczył w wyprawach w głąb Afryki?
• W jaki sposób zdobywano niewolników?
3. Wykonanie zadania 2. z karty pracy nr 1 „Na
Czarnym Lądzie”.
2
1. Napisanie przemówienia króla Wa-himów, w którym namawia on poddanych do przejęcia zwyczajów i wiary białych ludzi.
2. Wybór ucznia, który wcieli się w postać Kalego.
3. Zaimprowizowanie scenek przemówienia przez
poszczególne drużyny.
5
Wierzenia ludów Afryki
w czterech grupach
1. Otrzymanie przez każdą drużynę haseł do przeanalizowania zamieszczonych w Materiałach dla
nauczyciela.
2. Zebranie na podstawie powieści i wcześniej
poznanych Materiałów dla ucznia informacji
w celu udzielenia odpowiedzi na pytania zapisane na tablicy:
• Kim jest Allach dla Beduinów?
• Jak modlą się Arabowie?
• Dlaczego obmywają się wodą?
• Czy Arabowie wierzą w złe moce?
• Komu oddają cześć w chwilach grozy?
• Co to jest złe Mzimu?
• Dlaczego ludzie się go boją?
• Jakie ofiary składają złemu Mzimu?
• Jak pojmują dobro i zło ludzie z krajów afry-kańskich?
• Jaką rolę w wierzeniach ludów odgrywają przyroda i zachodzące w niej zjawiska: chmury,
wiatr, deszcz?
3. Przedstawienie wiadomości o wierzeniach ludów
afrykańskich w formie tabeli lub mapy myśli.
4. Prezentacja wyników pracy przez liderów posz
czególnych drużyn.
5. Ocena plakatów i, w razie potrzeby, uzupełnienie
informacji.
Życie plemion
Czynności uczniów
1. Wykonanie zadania 1. z karty pracy nr 2 „W afry
kańskiej wiosce”.
2. Opowiadanie przez ochotników o dniu codziennym rodzin murzyńskich.
3. Przedstawienie hierarchii panującej w plemionach na przykładzie ludów Wa-hima oraz M’Ruy
i zapisanie informacji w tabeli (zadanie 2. z karty
pracy nr 2 „W afrykańskiej wiosce”).
3 Kultura, tradycja i zwyczaje ludów
afrykańskich
Czynności uczniów
1. Odczytanie z Materiałów dla ucznia fragmentów mówiących o zwyczajach panujących wśród
członków plemion.
2. Wybór uczniów mających odegrać role ekspertów
(np. etnografów, kulturoznawców) w dyskusji na
temat: Jakie zwyczaje panowały wśród Murzynów i Arabów pod koniec XIX wieku?.
3. Wyszukanie przez znawców cytatów dotyczących
zwyczajów ludów afrykańskich oraz zgromadzenie potrzebnego słownictwa.
4. Wystąpienia ekspertów, dyskusja.
Ułóż rozmowę między Stasiem a Kalim na temat
sposobu polowania na lwy przez lud Wa-hima.
Hasła dotyczące wierzeń ludów Afryki
✂
II. Mzimu
IV. Zjawiska
przyrody
III. Wielki Duch
✂
✂
✂
✂
✂
✂
I. Bóg Jedyny
Scenariusz lekcji
✂
Wygląd ludzi z plemienia M’Ruy, ich zachowanie i strój
Staś zatrzymał Kinga w odległości stu kroków i począł im się przypatrywać. Słońce oświecało
ich dorodne postacie, szerokie piersi i silne ramiona. Uzbrojeni byli w łuki i włócznie. Naokół
bioder mieli krótkie spódniczki z wrzosów, a niektórzy – ze skór małpich. Głowy ich zdobiły
pióra strusi, papug lub wielkie peruki zdarte z czaszek pawianów. Wyglądali wojowniczo
i groźnie, ale stali nieruchomo w milczeniu, albowiem zdumienie ich nie miało wprost granic
i potłumiło chęć do boju.
Wszelako Staś, który zwracał na wszystko jak najbaczniejszą uwagę, spostrzegł, że jeden
Murzyn, przebrany w spiczastą czapkę ze skóry szczurów, wysunął się zaraz po ostatnich
słowach Kalego z szeregu i pełznąc jak wąż w trawie, skierował się ku osobnej chacie
stojącej na poboczu poza ogrodzeniem, ale otoczonej także wysokim częstokołem powiązanym
pnączami.
Staś i Nel widzieli po raz pierwszy osadę prawdziwych dzikich, do których nie dotarli nawet
Arabowie. Ubranie tych Murzynów składało się tylko z wrzosów lub ze skór pozawiązywanych
naokół bioder; wszyscy byli tatuowani. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety mieli przedziurawione uszy i w tych otworach kawałki drzewa lub kości tak duże, że porozciągane klapki
uszu sięgały ramion. W dolnej wardze nosili pelele, to jest drewniane lub kościane krążki,
wielkie jak spodki od filiżanek. Znakomitsi wojownicy i ich żony mieli na szyjach kołnierze
z żelaznego lub mosiężnego drutu tak wysokie i sztywne, że zaledwie mogli poruszać głowami.
✂
Kultura, obyczaje i wierzenia plemion afrykańskich
Po drodze spotkał Kalego, który poszedł zobaczyć, czy złe Mzimu zjadł ofiarowane mu wczoraj
mięso. Młody Murzyn, kochając małą bibi, modlił się także za nią, ale modlił się w całkiem
odmienny sposób. Mówił mianowicie złemu Mzimu, że jeśli bibi wyzdrowieje, to on mu co
dzień przyniesie kawałek mięsa, ale jeśli umrze, to chociaż się go boi i choć wie, że potem
zginie, tak mu przedtem skórę wyłupi, że złe Mzimu na wieki go popamięta.
Kobiety na Wschodzie zajmują się sprawami prawie wyłącznie domowymi i rzadko nawet
wychodzą z haremów. Tylko uboższe udają się na targi lub pracują w polach, jak to czynią
żony fellachów, to jest wieśniaków egipskich. Ale i te przesłaniają wówczas twarze. Jakkolwiek
w Sudanie, z którego pochodziła Fatma, zwyczaj ten nie bywa przestrzegany.
Noc czyniła się już bledsza i szakale przestały skomleć wśród wąwozów. Karawana miała
zaraz wyruszyć, ale Sudańczycy, spostrzegłszy brzask, udali się za odległą o kilka kroków skałę
i tam, zgodnie z przepisami Koranu, poczęli ranne obmywania, używając jednakże piasku
zamiast wody, której pragnęli zaoszczędzić. Następnie zabrzmiały ich głosy, odmawiając
soubhg, czyli pierwszą poranną modlitwę.
– Zanosi się na coś niedobrego – rzekł.
– Co myślisz? – zapytał Sudańczyk.
– Złe duchy zbudziły wiatr śpiący na zachodzie pustyni, a ów wstał z piasków i bieży ku nam.
21
Scenariusz lekcji
✂
Idrys podniósł ręce i, zbliżywszy dłonie do uszu, począł bić pokłony nadlatującemu wichrowi. Jego wiara w jedynego Boga nie przeszkadzała mu widocznie czcić i bać się innych, albowiem Staś usłyszał wyraźnie, jak mówił:
– Panie! My dzieci twoje, a więc nie pożresz nas.
– Czego tak patrzysz? – zapytał Staś – czy myślisz, że drugi wąż może się ukrywać w drzewie?
– Nie; Kali bać się Mzimu.
– Cóż to jest Mzimu?
– Zły duch.
– Widziałeś kiedy w życiu Mzimu?
– Nie, ale Kali słyszał okropny hałas, który Mzimu robi w chatach czarowników.
– To jednak wasi czarownicy się go nie boją?
– Czarownicy umieją go zakląć, a potem chodzą po chatach i mówią, że Mzimu się gniewa,
więc Murzyni znoszą im banany, miód, pombę, jaja i mięso, aby przebłagać Mzimu.
– To lubisz próżnować? – zapytał Staś.
– Kali jest mężczyzną, więc Kali lubi próżnować, gdyż pracować powinny tylko kobiety.
– A widzisz jednak, że ja pracuję dla bibi.
– Ale za to, gdy bibi dorośnie, będzie musiała pracować na pana wielkiego, a jeśli nie
zechce, to pan wielki pewno ją bić. [...]
– Bibi to jest... to jest... dobre... Mzimu!
A Kali aż przysiadł.
I po skończonej robocie zbliżył się nieśmiało do Nel, po czym padł przed nią na twarz i jął
powtarzać wprawdzie nie przerażonym, ale błagalnym głosem:
– Aka! aka! aka!...
Widok Saby przeraził ich na nowo, gdyż poczytali go za wobo, to jest wielkiego płowego
lamparta, który zamieszkuje tamtejsze okolice oraz południową Abisynię i którego miejscowi
mieszkańcy boją się więcej niż lwa, albowiem mięso ludzkie przekłada nad wszelkie inne
i z niesłychaną zuchwałością napada nawet na zbrojnych mężczyzn.
Ale nabrali jeszcze większego wyobrażenia o potędze dobrego Mzimu jak również białego pana
i spoglądając to na słonia, to na Sabę, szeptali sobie wzajem: „Jeżeli oczarowali nawet wobo,
to któż na świecie im się oprze?”.
– Panie, to czarownik zbudził złe Mzimu, które boi się, że je ominą ofiary, i ryczy ze złości.
Uspokój, panie, czarownika i złe Mzimu wielkimi darami, albowiem inaczej ci ludzie zwrócą
się przeciw nam.
Ów, zabiwszy koźlę, wyjął z niego wątrobę i podzielił ją na kilka sporych kąsków, po czym
jął obracać ręką i nogą rodzaj kołowrotka i spoglądając to na Kalego, to na M’Ruę ozwał się
uroczystym głosem:
– Kali, synu Fumby, czy chcesz zjeść kawałek M’Ruy, syna M’Kuli – i ty M’Ruo, synu
M’Kuli, czy chcesz zjeść kawałek Kalego, syna Fumby?
Od wobo włócznia nie obroni ani łuk, tylko czary, bo wobo zabić nie można.
Wojownikom nie wolno było staczać bitew w takiej odległości od Lueli, z jakiej dochodziło
pianie koguta. Nie wolno im było również przekraczać glinianego wału, którym rynek był
otoczony. Mogli tylko stawać pod wałem, a wówczas kobiety podawały im zapasy żywności
przywiązane do długich bambusów.
22
Karta pracy 1
Na Czarnym Lądzie
..................................................
Imię i nazwisko
1 Odczytaj
nagłówki gazet, aby dowiedzieć się, jaka sytuacja
panowała w krajach afrykańskich w XIX wieku. Następnie
dokończ podane zdania.
AWA
WIELKA WYPR WĄ
O
PO KOŚĆ SŁONI
CO MOŻNA ODKRYĆ
W BUSZU?
Wyścig o Afrykę
Plemiona
walczą
między sobą
.....................
.............
Data
Klasa
PACIORKI I ŚWIEC
IDEŁKA
KUSZĄ
wsie
Znów spustoszone
i osady murzyńskie
biała stopa
w dzikiej
puszczy
Po bogac
na Czarn twa
y Ląd
Spór o
koloni tereny
i
Ile jest wart
niewolnik?
W XIX wieku niektóre plemiona afrykańskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Żyły w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Europejczycy podążali w głąb Czarnego Lądu, aby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Wielu mieszkańców Afryki zostało
.......................................................................................................
.
2 Na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza oraz innych dostępnych źródeł wyjaśnij, o co walczyły
między sobą plemiona murzyńskie.
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
................................................................................................................................................................
23
Karta pracy 2
W afrykańskiej wiosce
1 Podpisz
ilustracje przedstawiające to, co wytwarzali i czym się
zajmowali mieszkańcy afrykańskich wiosek.
..................................................
Imię i nazwisko
.....................
.............
Data
Klasa
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
...................................................
tabelę informacjami na temat organizacji życia w plemionach afrykańskich na przykładzie
2 Uzupełnij
ludu M’Ruy i Wa-himów.
Organizacja plemienna
M’Rua
Wa-hima
Władza
Rola czarownika
Zajęcia mężczyzn
Zajęcia kobiet
Wygląd i strój mieszkańców
Wygląd zagród
24
2 x 45 min
Scenariusz z wykorzystaniem burzy mózgów
oraz zabawy dydaktycznej
45min
min
45
Scenariusz lekcji
45 min
Lekcja 6.
Staś Tarkowski – rycerz bez skazy
1
Rozmowa o Stasiu Tarkowskim
Czynności uczniów
1. Odczytanie cytatów zamieszczonych w zadaniu
1. z karty pracy „Chłopiec bohater” i odgadnięcie, kto jest autorem poszczególnych wypowiedzi.
2. Przedstawienie własnej opinii na temat Stasia.
3. Zebranie informacji potrzebnych do stworzeniaopisu bohatera:
• odszukanie odpowiednich fragmentów z książki,
• uzupełnienie tabeli z zadania 2. karty pracy
„Chłopiec bohater”.
Szukanie odpowiedzi na pytanie:
Za co można podziwiać Stasia?
4
Czynności uczniów
Dojrzewanie bohatera i trudne
decyzje
2
Czynności uczniów
1. Burza mózgów na temat: W których momentach
wędrówki przez pustynię Staś Tarkowski musiał
podejmować trudne decyzje?.
2. Zapisanie odpowiedzi wokół pytania problemowego zamieszczonego na tablicy.
3. Wybór i omówienie najważniejszych sytuacji.
3
• Dżungla jest straszna nocą, ale…
• Boję się, lecz nie mogę zaprzeć się…
• Nie ma już wody, ale…
2. Dopisanie zakończeń zdań i wrzucenie kartek do
kapelusza.
3. Wymienienie się kapeluszami przez poszczególne
drużyny.
4. Wylosowanie kartek z kapeluszy, głośne odczytanie ich treści oraz próba nazwania uczuć i przeżyć bohatera.
Zabawa „wrzuć strach do kapelusza”
Czynności uczniów pracujących w czterech
grupach
1. Otrzymanie przez każdy z zespołów kartek
z podanymi początkami zdań.
• Czy mam ich zabić, czy lepiej...
1. W ysłuchanie cytatu: Dawno, dawno temu,
w średnich wiekach, byli tacy rycerze, którzy
jeździli po świecie i szukali przygód. Walczyli
z olbrzymami i smokami i wiesz? Każdy miał
swoją damę, którą opiekował się i której bronił.
2. Podanie cech charakteru Stasia i przykładów
rycerskiego postępowania chłopca, a następnie
zapisanie ich w odpowiedniej rubryce tabeli narysowanej na tablicy (wzór znajduje się w Materiałach dla nauczyciela).
3. Wymienienie się kapeluszami przez poszczególne
drużyny.
Czy, według Ciebie, Staś Tarkowski to „rycerz bez
skazy”? Uzasadnij swoją wypowiedź.
Wzór tabeli
Staś Tarkowski
Cechy charakteru
25
Przykłady rycerskiego zachowania
Karta pracy
Chłopiec bohater
..................................................
Imię i nazwisko
1 Przeczytaj
zamieszczone cytaty. Zapisz, kto jest autorem
każdej z wypowiedzi. Co jeszcze można powiedzieć o Stasiu?
Wpisz swoją propozycję w puste miejsce.
.....................
.............
Data
Klasa
Życie nasze nie jest jeszcze
w twoich rękach, a ty przemawiasz już do nas jak nasz pan...
[…] Dziwny z ciebie uled
(chłopiec) i takiego jeszcze nie
widziałem.
Jeśli w waszym kraju jest
dużo podobnych do ciebie chłopców, to nieprędko dadzą sobie
z wami radę.
Stasiu, powiedz sam, czy jest
na świecie człowiek, któremu
mógłbym oddać ten mój skarb
i to moje kochanie z większą
ufnością?
............................................
..........................................................
...............................................................
.........................................................
Ty to sobie zawsze
potrafisz poradzić.
.........................................
Clary, dużo widziałem,
ale takiego chłopca
nie widziałem.
2 Zapisz w tabeli informacje potrzebne do stworzenia opisu Stasia Tarkowskiego.
Staś Tarkowski
Kim jest?
Ile ma lat?
Gdzie się urodził?
Gdzie mieszka?
Co wiemy o jego rodzicach?
Jak wygląda?
Czym się interesuje?
Jakie ma umiejętności?
26
Notatki z lektury
„W pustyni i w puszczy”
Henryk Sienkiewicz
Elementy świata przedstawionego
Przyroda Afryki
• czas akcji: grudzień 1884 r. – sierpień
1885 r.
• miejsce wydarzeƒ: Afryka – Port Said,
Medinet, Kair, Asuan, Chartum,
Omdurman, Faszoda, Mombasa,
pustynia, step, sawanna, puszcza
• bohaterowie: Staś Tarkowski, Nel
Rawlison, Kali, Mea, Henryk Linde,
Fatma, Smain, Idrys, Gebhr i Chamis,
Dinah, Władysław Tarkowski,
pan Rawlison, doktor Clary, kapitan
Glen, Mahdi, pies Saba, słoń King
Jest bardzo zróżnicowana, pełna
dziwnych stworzeń i nieznanych roślin.
Dzieciom przemierzającym Czarny Ląd
zagrażają zarówno chłód nocy, jak i gorąco
dnia, susza i wilgoć, pustynia i dżungla
pełna dzikich zwierząt. Palące słońce, burze
piaskowe i ulewne deszcze są elementem
afrykańskiego krajobrazu.
Nel Rawlison
Córka jednego z dyrektorów spółki zajmującej się budową Kanału Sueskiego.
Jest jedynaczką, ma osiem lat. Zostaje
porwana razem z synem przyjaciela jej
ojca – Stasiem Tarkowskim. Wspólnie
z nim przemierza wschodnią Afrykę.
W pewnym momencie dziewczynka
zaczyna chorować na febrę, ale udaje się
ją uratować. Przez całą wyprawę Nel jest
bardzo dzielna. Wrażliwa na cierpienie
nie pozwala krzywdzić ludzi ani zwierząt –
to ona oswaja słonia Kinga i prosi Stasia,
aby go uratował.
Cechy powieści podróżniczej
•o
powiada o podróżach, zazwyczaj
do egzotycznych krajów
• jej bohaterowie przeżywają wiele przygód
• pojawiają się w niej opisy obcych ludów
i ich kultury oraz przyrody
• adresowana jest najczęściej do młodzieży
Afryka końca XIX wieku
Jest piękna, egzotyczna, ale zarazem bardzo
niebezpieczna. Nie tylko dzika przyroda
stanowi zagrożenie. Między poszczególnymi
plemionami wciąż dochodzi do zamieszek.
Ponadto trwa powstanie Mahdiego przeciwko
Egiptowi i Wielkiej Brytanii. Państwa ukazane
w powieści są skolonizowane – Egipt
i podległy mu Sudan, Kenia i Etiopia
znajdują się pod wpływem Anglików.
Streszczenie wybranej przygody
„Znalezienie słonia”
Kiedy dzieci wędrowały z Kalim i Meą
wzdłuż wąwozu, natknęły się na skałę, która
uniemożliwiła im dalszą podróż. Stasia
zaniepokoiło zachowanie towarzyszącego im
Saby. Pies wcisnął się w szczelinę między
głazem a wąwozem, zjeżył się i bardzo
szybko wycofał. Wówczas Kali wspiął się
po łodydze pnącza, aby zobaczyć, co
tak zdenerowowało psa. Okazało się, że
w wąwozie uwięziony jest słoń. W pierwszym
odruchu Staś chciał go zabić, ale Nel na to
nie pozwoliła. Zaczęła karmić wygłodniałe
zwierzę, a Stasiowi kazała obiecać, że je
uratuje.
Wymowa utworu
To podróżnicza powieść dla młodzieży. Opowiada o losach dzieci porwanych przez Sudańczyków. Po ucieczce Staś i Nel wspólnie przemierzają Afrykę. Podczas tej nieplanowanej
i niebezpiecznej podróży między innymi uciekają z rąk Beduinów, ratują wziętego
do niewoli Kalego i spotykają niezwykłego podróżnika Lindego.
27
Test ze znajomości lektury
1 Zamaluj kratkę obok właściwej odpowiedzi na każde z podanych pytań.
•J
aki prezent dostała Nel na gwiazdkę?
Sukienkę.
Psa.
Mapkę.
Książkę.
• Jak miał na imię przewodnik wielbłądów?
Chamis.
Smain.
Clary.
Idrys.
•D
laczego w noc po zabiciu Beduinów Kali zniknął?
Uciekł.
Chciał upolować coś na śniadanie.
Poszedł szukać wody.
Poszedł szukać Saby.
•J
ak Staś nazwał baobab, w którym zamieszkał razem z Nel, Kalim i Meą?
„Warszawa”.
„Kraków”.
„Kair”.
„Londyn”.
• Skąd pochodził podróżnik Henryk Linde?
Z Norwegii.
Ze Szwajcarii.
Z Polski.
Z Niemiec.
•K
to wypowiedział zdanie: Oni obaj są „wielki świat”, a ja mam tylko mosiężną obrączkę
na jednej nodze?
Dinah.
Mea.
Murzynka z Lueli.
Nel.
• Gdzie zamieszkali po ślubie Staś i Nel?
W Afryce.
W Anglii.
W Polsce.
W Stanach Zjednoczonych.
2 Opisz, w jaki sposób Stasiowi udało się uwolnić Kinga.
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
3 Napisz, co działo się w wiosce Wa-himów, gdy Nel przebywała w Lueli.
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
4 J ak kapitan Glen i doktor Clary odnaleźli zagubione dzieci?
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
...........................................................................................................................................
28

W pustyni i w puszczy - Kanon literatury dziecięcej

Transkrypt

Podobne dokumenty

zadania wychowawcze

gazeta polonia