W pustyni i w puszczy - Kanon literatury dziecięcej
Transkrypt
W pustyni i w puszczy - Kanon literatury dziecięcej
Agnieszka Maj 8 x 45 min Karawaną przez Afrykę Pomysł na lekturę „W pustyni i w puszczy” Henryka Sienkiewicza Zaproponowany cykl zajęć ma na celu pokazanie czytelnikom piękna Czarnego Lądu, jego egzotyki i magii. Podczas wędrówki przez Afrykę uczniowie poznają głównych bohaterów lektury, razem z nimi przeżyją przygody i podejmą trudne decyzje. Odkryją także, czym jest poświęcenie dla drugiej osoby i kogo można nazwać bohaterem. W scenariuszach dotyczących lektury oprócz tradycyjnych sposobów prowadzenia lekcji (praca z tekstem, pogadanka, rozmowa kierowana) wykorzystano również takie metody i techniki aktywizujące, jak: burza mózgów (giełda pomysłów), dyskusja panelowa, dyskusja „pomyśl – omów – przedstaw”, metoda plakatu, drama oraz zabawy i konkursy dydaktyczne. Uczniowie podczas zajęć pracują nie tylko indywidualnie, lecz także grupowo i w parach. Scenariusze przygotowano do czwartego tomu kolekcji lektur z „Kanonu literatury dziecięcej” wydanego przez Edipresse. Tom ten można kupić w kioskach od 6 października 2016. Zarekomenduj rodzicom zebranie całej kolekcji znanych i lubianych lektur szkolnych na www.kanonliteraturydzieciecej.pl Wyprawa do egzotycznego świata Szlakiem Stasia i Nel Jak przygoda, to tylko w Afryce! Afrykańskie pejzaże ✂ Jak się żyło na Czarnym Lądzie w XIX wieku? Staś Tarkowski – rycerz bez skazy Notatki z lektury Test ze znajomości lektury Na początku dszukaj w książce Henryka Sienkiewicza O słowa, którym najlepiej odpowiada zamieszczona ilustracja. Dlaczego akurat ten fragment został przez Ciebie wybrany? 1 w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l Scenariusz lekcji Scenariusz z wykorzystaniem metody dyskusji 22 xx45 45min min 2 x 45 min Lekcja 1. 45 min Wyprawa do egzotycznego świata 45 min 1 Pisarz i jego dzieło 4 Czynności uczniów 1. Wypełnienie tabeli z karty pracy nr 1 „Henryk Sienkiewicz” na podstawie informacji wyszukanych w dostępnych źródłach (internecie, słownikach, encyklopedii). 2. Z aprezentowanie wyników pracy. 3. Dyskusja na temat tego, czy nadal są aktualne słowa Stefana Żeromskiego o Henryku Sienkiewiczu: Cześć, wdzięczność i miłość po wsze czasy jego imieniu. 4. Wysłuchanie informacji dotyczących okoliczności powstania książki „W pustyni i w puszczy” (przykładowy tekst znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). 5. Z apisanie w zeszycie najważniejszych wiadomości o powieści. 2 Czas akcji w powieści Czynności uczniów pracujących w czterech grupach 1. Przeczytanie informacji o przyczynach i przebiegu powstania mahdystów (tekst znajduje się w Materiałach dla ucznia). 2. A naliza cytatów zamieszczonych w Materiałach dla ucznia. 3. Zaznaczenie czasu akcji na diagramie w karcie pracy nr 2 „Niezwykłe miesiące”. 3 Określenie miejsc wydarzeń rozgrywających się w utworze Czynności uczniów pracujących w czterech grupach 1. W pisanie nazw i pojęć geograficznych w zadaniu z karty pracy nr 3 „Czarny Ląd”. 2. Prezentacja wykonanego zadania przez liderów grup. Przedstawienie bohaterów powieści Czynności uczniów pracujących w czterech grupach 1. Wykonanie zadania z karty pracy nr 4 „Dobrzy i źli na kartach powieści”. 2. Podanie najważniejszych informacji na temat głównych bohaterów lektury. Uporządkowanie zdarzeń opisanych w powieści 5 Czynności uczniów pracujących w czterech grupach 1. Ułożenie głównych haseł do szczegółowego planu wydarzeń (zadanie z karty pracy nr 5 „Wędrówka przez Afrykę”). 2. Odczytanie przez przedstawicieli grup głównych punktów planu. 3. Ocena propozycji i wspólny wybór najlepszego hasła. Zaprojektowanie plakatu Wyprawa w świat powieści 6 Czynności uczniów pracujących w czterech grupach 1. Otrzymanie dużego arkusza papieru, na którym zapisano tytuł powieści i nagłówki dotyczące elementów świata przedstawionego (wzór plakatu znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). 2. Uzupełnienie schematu na plakacie. 3. Prezentacja i omówienie przygotowanych prac. 4. Zorganizowanie wystawy plakatów. Propozycja pracy domowej: Czy, Twoim zdaniem, warto sięgnąć po książkę „W pustyni i w puszczy”? Napisz krótki tekst, w którym zachęcisz (lub zniechęcisz) swoich rówieśników do przeczytania powieści. Materiały dla nauczyciela Geneza powieści „W pustyni i w puszczy” W styczniu 1891 r. Henryk Sienkiewicz wyruszył w podróż na Czarny Ląd. Podczas tej wyprawy powstały „Listy z Afryki” oraz wydana 20 lat później powieść przygodowo-podróżnicza „W pustyni i w puszczy” – ostatnie dzieło pisarza, który zamieścił w nim własne obserwacje i wrażenia z podróży. Sienkiewicz chciał, aby utwór był przeznaczony nie tylko dla młodzieży, lecz także dla dorosłych czytelników. „W pustyni i w puszczy” wydrukowano po raz pierwszy w latach 1910–1911 jako powieść w odcinkach na łamach „Kuriera Warszawskiego”. W formie książkowej utwór został wydany w 1912 r. Pomysł na postać Stasia autor zaczerpnął z historii jedynego syna polskiego inżyniera pracującego przy budowie Kanału Sueskiego. Chłopiec został porwany przez handlarzy niewolników i nigdy się nie odnalazł. Pierwowzorem Nel była 10-letnia Wandzia Ulanowska – córka przyjaciela Sienkiewicza. w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 2 Scenariusz lekcji Wzór plakatu „W pustyni i w puszczy” Czas akcji Miejsce akcji Wydarzenia „w pustyni” Wydarzenia „w puszczy” Główni bohaterowie Zwierzęta w powieści 3 w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l Scenariusz lekcji ✂ Materiały dla ucznia Informacje historyczne o powstaniu w Sudanie Powstanie mahdystów w Sudanie – zbrojne wystąpienie derwiszów (członków muzułmańskiego bractwa religijnego) pod wodzą Mahdiego przeciwko Wielkiej Brytanii w latach 1881–1898. ✂ Przyczyny i przebieg powstania mahdystów 1. Uzależnienie polityczne Sudanu od Egiptu i Wielkiej Brytanii od 1822 roku. 2. Walki między plemionami arabskimi i murzyńskimi, które zamieszkiwały te tereny (zawłaszczanie bydła, wielbłądów, koni, ziem). 3. Okrucieństwo zbrojnych wypraw po kość słoniową i niewolników. 4. Niezadowolenie ludów zamieszkujących Sudan z rządów egipskich. 5. Ogłoszenie się w 1881 roku przez Muhammada Ahmada, przywódcę religijnego, Mahdim, czyli wysłannikiem Bożym. 6. Pokonanie wojsk egipskich przez derwiszów – opanowanie ważnych miast Sudanu, śmierć brytyjskiego generała Gordona i zdobycie Chartumu w styczniu 1885 roku. 7. Rządy religijne i polityczne Mahdiego w Omdurmanie (wiosce pod Chartumem), sprawowane przy pomocy czterech kalifów (muzułmańskich przywódców duchowych i świeckich). 8. Śmierć Mahdiego 22 czerwca 1885 roku i objęcie rządów w Sudanie przez jego zwolennika – Abdullahiego. 9. Koniec niepodległego Sudanu, który dostał się znów pod kontrolę egipsko-brytyjską. Cytaty pomagające określić czas i miejsce akcji Starsi panowie poczęli jednak rozmawiać o Mahdim i o powstaniu, była to bowiem najważniejsza, dotycząca Egiptu sprawa. Wiadomości spod Chartumu były złe. Dzikie hordy oblegały już miasto od półtora miesiąca; rządy egipski i angielski działały powolnie. Odsiecz zaledwie wyruszyła i obawiano się powszechnie, że mimo sławy, męstwa i zdolności Gordona ważne to miasto wpadnie w ręce barbarzyńców. Ponieważ zbliżały się święta Bożego Narodzenia, więc obaj, nie chcąc rozstawać się z dziećmi, postanowili, że Staś i Nel pojadą także do Medinet. – Dziś przenocuję i pożywię was w domu swoim, ale jutro w Omdurmanie sam musisz się starać o jadło – i z góry cię uprzedzam, że nie przyjdzie ci to łatwo. – Dlaczego? – Bo jest wojna. Ludzie od kilku lat nie obsiewali pól i żywili się tylko mięsem, więc gdy wreszcie zabrakło i bydła, przyszedł głód. Głód jest w całym Sudanie i worek durry kosztuje dziś więcej niż niewolnik. Reszta karawany pozostała w Chartumie. Staś, rozglądając się wokół, nie mógł zrozumieć, jakim sposobem upadło miasto tak silnie obwarowane i leżące w widłach utworzonych przez Biały i Niebieski Nil, a zatem z trzech stron otoczone wodą, a dostępne tylko od południa. – A kto tu mieszka w najbliższym sąsiedztwie? Gdy Staś opowiadał, co rzekł Mahdiemu, gdy ów namawiał go do zmiany wiary, obaj przyjaciele powstali i każdy z nich uścisnął silnie prawicę Stasia, po czym kapitan rzekł: – Mahdi już nie żyje! – Mahdi nie żyje? – powtórzył ze zdumieniem Staś. – Tak – ozwał się doktor. – Zatchnął się własnym tłuszczem, czyli, inaczej mówiąc, umarł na serce, a panowanie po nim objął Abdullahi. w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 4 Karta pracy 1 Henryk Sienkiewicz .................................................. Imię i nazwisko a podstawie dostępnych źródeł uzupełnij tabelę N informacjami dotyczącymi Henryka Sienkiewicza. ..................... ............. Data Klasa Henryk Sienkiewicz Lata życia Miejsce urodzenia Przebieg nauki Debiut literacki i pierwsze utwory drukowane w gazetach Podróże Sytuacja rodzinna Najwybitniejsze dzieła Nagrody literackie Ekranizacje powieści ✂ Karta pracy 2 Karta pracy 2 Niezwykłe miesiące .................................................. Grupa Na podstawie cytatów z książki i dostępnych informacji historycznych przedstawcie na diagramie czas, w którym rozgrywa się akcja powieści „W pustyni i w puszczy”. Zima – rok XII ................... I 5 II Wiosna – rok III ................... IV V Lato – rok VI ..................... ............. Data Klasa ................... VII w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l VIII Jesień – rok IX ................... X XI Karta pracy 3 Czarny Ląd .................................................. Grupa zupełnijcie ramki zapamiętanymi z powieści nazwami U miejsc. ..................... ............. Data Klasa Kraje: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Kontynent: ................................................ ................................................. ................................................ ................................................ Jeziora, rzeki, góry: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................ Miasta i osady: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ✂ Karta pracy 4 Dobrzy i źli na kartach powieści .................................................. Grupa ..................... ............. Data Klasa odzielcie bohaterów wymienionych w ramce na głównych, drugoplanowych P i epizodycznych. Imiona i nazwiska pierwszych z nich podkreślcie dwiema liniami, postaci drugoplanowych – jedną ciągłą linią, a epizodycznych – linią przerywaną. Następnie zapiszcie podkreślone wyrazy obok odpowiednich określeń. Dinah, Władysław Tarkowski, doktor Clary, Staś Tarkowski, Gebhr, pani Olivier, Chamis, Hatim, Mea, inżynier Rawlison, Nel Rawlison, Kali, Fatma, Henryk Linde dziecko pustyni – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dyrektor – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . dobre Mzimu – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . piastunka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . krewna Mahdiego – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Sudańczyk – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . syn Chadigiego – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ukąszona przez skorpiona – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . król wioski Wa-hima – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . inżynier – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . stary szejk – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . z plemienia Dinka – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Szwajcar – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . krewny Nel – . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 6 Karta pracy 5 Wędrówka przez Afrykę opiszcie główne hasła do szczegółowego planu wydarzeń D przedstawionych w lekturze. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) S pacer Stasia i Nel po obrzeżach miasta. b) Wspólny obiad i rozmowa o Mahdim. c) Przybycie Fatmy. d) Zlecenie dane przez Sudankę Chamisowi. e) Wyjazd inżynierów do Medinet-el-Fajum. 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) P odróż dzieci do Medinet. b) Spotkanie kapitana Glena i doktora Clary’ego. c) Świętowanie Bożego Narodzenia. d) W ycieczki po okolicy. e) Kłamstwo Chamisa. 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Oczekiwanie ojców na przyjazd dzieci. b) Rozesłanie informacji o uprowadzeniu dzieci. c) Pościg za porywaczami. 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) P omysł Stasia z rękawiczką. b) Obrona Nel. c) Próby negocjacji chłopca z porywaczami. d) Podróż Nel w koszu na grzbiecie wielbłąda. e) Przybycie Saby. f) Wąż – zła wróżba dla Beduinów. 5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Nadejście huraganu i burzy piaskowej. b) Błyskawice, grzmoty i cisza na pustkowiu. c) Podróż karawany w ciemności. 6.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Opieka nad zmęczoną Nel. b) Próba zabicia wielbłądów. c) Pobicie chłopca przez Gebhra. d) O dkrycie pościgu przez Beduinów. 7.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Nauka strzelania Idrysa. b) Wieść o zwycięstwie Mahdiego. 8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Powolna droga z wyznawcami Mahdiego. b) Eskorta karawany przez emira Nur-el-Tadhila. c) Nocleg w domu Tadhila. 9. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Oglądanie zniszczonego Chartumu. b) Przejazd łodziami do Omdurmanu. c) Audiencja u Mahdiego. d) Żebranie i praca Stasia Tarkowskiego. e) Pożegnanie z Grekiem. 7 .................................................. Grupa ..................... ............. Data Klasa 10. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Śmierć Dinah. b) Obraz zgliszcz w Faszodzie. c) Podążanie śladem Smaina. 11. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Zabicie lwa i porywaczy przez Stasia. b) Kali i Mea towarzyszami dzieci. c) Odszukanie Saby przez czarnego chłopca. d) Nocleg na drzewach. 12. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) D otarcie do wodospadu. b) Opieka nad słoniem uwięzionym w wąwozie. c) Budowa domu w baobabie. d) Zabawy ze słoniem. e) Pomysł klejenia latawców. 13. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Choroba Kalego. b) Pierwszy i drugi atak febry u Nel. c) Otrzymanie chininy od Henryka Lindego. d) Cenny spadek po zmarłym Szwajcarze. e) Wysadzenie skały i uwolnienie słonia Kinga. 14. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Odpoczynek na Górze Lindego. b) Puszczanie latawców. c) C hrzest murzyńskich towarzyszy Stasia. d) Przygotowania do dalszej drogi. 15. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Przybycie do wioski króla M’Ruy. b) Przepędzenie Kamby – złego czarownika. c) Z astrzelenie wielkiego kota i uratowanie Nel. 16. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Wojna Wa-himów z Samburu. b) Kali królem swego plemienia. c) Przygotowania do nowej wyprawy na wschód. 17. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) Spotkanie słoni wodnych. b) Nocne ucieczki Murzynów. c) Susza i racjonowanie wody. d) Zemsta czarowników. e) Wysłanie racy i ratunek. 18. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . a) I nformacje o uratowaniu dzieci. b) O powiadanie przygód kapitanowi Glenowi i doktorowi Clary’emu. c) Spotkanie ojców z dziećmi w Mombasie. w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 2 x 45 min Scenariusz lekcji Scenariusz z wykorzystaniem burzy mózgów 45 45min min 45 min Lekcja 2. Szlakiem Stasia i Nel 1 Rozmowa o kontynencie afrykańskim Czynności uczniów 1. Podanie skojarzeń związanych z hasłem: Afryka. 2. Z apisanie wszystkich propozycji na tablicy. 3. W ybór najtrafniejszych skojarzeń i podsumowanie pracy. 2 Szlakiem bohaterów powieści Czynności uczniów 1. Rozwiązanie zadania z karty pracy nr 1 „Afrykań ska wędrówka” (poprawne rozwiązanie zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela). 2. Odszukanie na mapie świata Afryki, a następnie – Egiptu i Sudanu. 3. Wskazanie trasy podróży bohaterów powieści. 3 Sposoby podróżowania przez Afrykę Czynności uczniów 1. Odszukanie w diagramie nazw środków transportu używanych przez dzieci (zadanie 1. z karty pracy nr 2 „Dziwna podróż”). 2. Przypomnienie sytuacji, w których dzieci nie musiały wędrować pieszo. 3. Odczytanie wiadomości i rozwiązanie zadania 2. z karty pracy nr 2 „Dziwna podróż”. 4 Wycieczka śladami Stasia i Nel Czynności uczniów pracujących w czterech grupach 1. Otrzymanie kolorowych flamastrów oraz dużych i małych arkuszy papieru. 2. Zapoznanie się z instrukcją wykonania zadania, która znajduje się w Materiałach dla ucznia. 3. Zaprezentowanie przygotowanej trasy i zainscenizowanie oprowadzania turystów przez wybranych w grupach przewodników. 4. Ocena wystąpień oraz przedstawienie wrażeń z przebiegu lekcji. Propozycja pracy domowej: Zaznacz w powieści fragmenty opisujące najciekawsze przygody Stasia i Nel. Materiały dla nauczyciela Rozwiązanie zadania z karty pracy nr 1 „Afrykańska wędrówka” 1. Port Said 2. Medinet 3. El-Gharak 4. Chartum 5. Omdurman ✂ 6. Faszoda 7. wąwóz 8. Góra Lindego 9. wioska M’Ruy 10. kraina Wa-himów Materiały dla ucznia Instrukcja tworzenia trasy wycieczki śladami Stasia i Nel 1. W ymyślcie nazwę szlaku obrazującego drogę przebytą przez Stasia i Nel, a następnie zapiszcie ją na górze plakatu. 2. Zaprojektujcie symbol szlaku (może to być na przykład prostokąt z rysunkiem wielbłąda w środku). 3. Z aplanujcie na arkuszu przebieg szlaku. • Zaznaczcie kółkami i zapiszcie nazwy miejsc, w których byli Staś i Nel. • Połączcie linią kolejne etapy trasy. • Po obu stronach wyznaczonej drogi namalujcie elementy przyrody charakterystyczne dla danej okolicy. • Zaznaczcie symbolem kierunek szlaku i kolejne etapy trasy. 4.Przygotujcie tablice informujące o charakterystycznych miejscach na trasie wędrówki. • Wytnijcie z papieru nieduże prostokąty i krótko opiszcie na nich najciekawsze punkty trasy. • Przyklejcie kartki z informacjami we właściwych miejscach na arkuszu. 5. U stalcie sposób przeprowadzenia turystów wyznaczonym szlakiem (na przykład: konno, na wielbłądach, na słoniach). 6. Wybierzcie spośród siebie przewodnika, który poprowadzi grupę i ciekawie opowie o oglądanych miejscach. w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 8 Karta pracy 1 Afrykańska wędrówka .................................................. Imię i nazwisko dczytaj zamieszczone na latawcach nazwy miejsc. Ponumeruj O je w takiej kolejności, w jakiej przebiegała podróż Stasia i Nel. Następnie umieść wybrane nazwy w tabeli i krótko opisz, co zdarzyło się w każdym z wymienionych miejsc. ort P ..................... ............. Data Klasa Medine t Omdurman id Sa óz w wà um rt a Ch go de ra Gó n Li kr ak ar h l-G E oda wioska M’Rua sz Fa Nazwa miejsca 9 Zdarzenie w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l ów -him Wa aina Karta pracy 2 Dziwna podróż .................................................. Imię i nazwisko ..................... ............. Data Klasa 1 W diagramie są ukryte nazwy środków transportu używanych przez dzieci podczas wędrówki przez Afrykę. Odszukaj je i zapisz w takiej kolejności, w jakiej korzystali z nich bohaterowie. Y S J R A P C K I P Ó W Ł I S T O S Z Y K O M K I L Ł Ó D Ź Ą G O M Y I C A O U S D I H N N B L E B Ń E S E Ł R I I W O O J P E P I O O E J R S E C W Z N L E I D K U Ł S F Z W I E L B Ł Ą D Y P O C I Ą G P P R S Z T 1. ........................................................... 2. ........................................................... 3. ........................................................... 4. ........................................................... 5. ........................................................... 6. ........................................................... 2 Przeczytaj wiadomość, a następnie odpowiedz na pytania. Nelly Rawlison i Stanisław Tarkowski, odesłani z Chartumu do Faszody, a z Faszody prowadzeni na wschód od Nilu, wyrwali się z rąk derwiszów. Po długich miesiącach podróży przybyli do jeziora leżącego na południe od Abisynii. Idą w kierunku oceanu. Proszą o śpieszną pomoc. • Kto wysłał tę wiadomość? .................................................................................................................................................................... • Do kogo została ona wysłana? .................................................................................................................................................................... • Kto ją otrzymał? .................................................................................................................................................................... • W jaki sposób informacja dotarła do odbiorcy? .................................................................................................................................................................... w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 10 2 x 45 min 45min min 45 Scenariusz z wykorzystaniem elementów konkursu Scenariusz lekcji 45 min Lekcja 3. Jak przygoda, to tylko w Afryce! Konkurs dotyczący Afryki przedstawionej przez Henryka Sienkiewicza Omówienie najciekawszych przygód Stasia i Nel 1. Zapoznanie się z celem konkursu, którym jest lepsze poznanie przygód bohaterów lektury. 2. Wysłuchanie zasad konkursu (zamieszczono je w Materiałach dla nauczyciela). 3. Utworzenie grup metodą odliczania do siedmiu. Uczniowie, którzy nie zostali przydzieleni do żadnej drużyny, zostają jurorami. Obserwują turniej oraz nanoszą punktację na planszę wyników (jej wzór znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). 4. Rozwiązanie zadań konkursowych zamieszczonych w karcie pracy „Świetnie pamiętamy afrykańską przygodę”. 5. Sprawdzenie przez jury odpowiedzi i przyznanie grupom punktów (odpowiedzi zamieszczono w Materiałach dla nauczyciela). 6. Wyłonienie i nagrodzenie zwycięskich drużyn. 1. Wylosowanie przez każdy zespół po jednej kopercie z opisem przygody (fragmenty znajdują się w Materiałach dla ucznia). 2. Zapoznanie się z cytatami. 3. O dgadnięcie, o jakim wydarzeniu mówi fragment powieści, nadanie tytułu przygodzie oraz wypisanie imion osób biorących w niej udział. 4. Stworzenie planu wydarzeń, których dotyczy cytat. 5. Przedstawienie wyników pracy przez liderów poszczególnych grup. 6. Wybór najciekawszej przygody i opowiedzenie jej przez ochotnika. 1 2 Czynności uczniów pracujących w siedmiu grupach Czynności uczniów pracujących w siedmiu grupach Propozycja pracy domowej: Opisz wybraną przygodę Stasia i Nel. Materiały dla nauczyciela Zasady konkursu 1. W konkursie bierze udział siedem zespołów. 2. Każda grupa dostaje kartę pracy z takimi samymi pytaniami, na które trzeba udzielić odpowiedzi w ciągu dziesięciu minut. 3. Jury otrzymuje tabelę z punktacją za poszczególne zadania. 4. Po upływie ustalonego czasu jeden z jurorów zbiera karty pracy. Cała komisja sprawdza poprawność wykonania zadania zgodnie z kartą odpowiedzi i notuje punkty w tabeli punktacji. W razie wątpliwości konsultuje się z nauczycielem. 5. Po podliczeniu punktów następuje ogłoszenie zwycięzców. Plansza wyników z punktacjà Grupa Zadania 1. (0–3 p.) 2. (0–1 p.) 3. (0–1 p.) 4. (0–4 p.) 5. (0–3 p.) I II III IV V VI VII Razem 11 w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 6. (0–3 p.) Scenariusz lekcji Odpowiedzi do poleceń konkursowych Numer pytania 1 Właściwa odpowiedź W wypadku pierwszej ilustracji uczeń może wymienić takie przygody, jak: • próba uśmiercenia wielbłądów przez Stasia, • zastrzelenie lwa, Gebhra, Chamisa i dwóch Beduinów, • zabicie wielkiego kota – wobo. W wypadku drugiej ilustracji – np.: • odnalezienie przez Nasibu kóz w gęstwinie bananów, • zrywanie i zjadanie bananów przez słonia Kinga, • porwanie Nasibu przez goryla. W wypadku trzeciej ilustracji – np.: • zebranie się ponad trzystu wojowników z wioski M’Ruy zaniepokojonych widokiem Nel na słoniu, • formowanie armii Wa-himów i Samburów. 2 wielki pan 3 katarakta – próg rzeczny zbudowany ze skał odpornych na erozję zeriba – ogrodzenie z cierni, rodzaj żywopłotu khor – rodzaj kamienistego wąwozu wobo – wielki kot podobny do geparda lub pantery 4 Np.: Luela to święte miejsce, które było schronieniem dla kobiet w czasie wojny między plemionami murzyńskimi. W okolicy miejscowości nie można było walczyć. 5 wysłać słowa lecące po miedzianym drucie 6 Np.: Stary Murzyn naciął skórę na ramionach Kalego i M’Ruy. Umazał kawałek wątroby koźlęcej krwią Kalego i wsunął go w usta M’Ruy. Natomiast drugi fragment mięsa zanurzył we krwi króla i podsunął Kalemu do zjedzenia. Obydwaj szybko je połknęli. Potem wzięli się za ręce na znak przyjaźni. Materiały dla ucznia ✂ Koperty z opisami przygód 1 Tytuł przygody: ………………………… Uczestnicy: ……………………………………………………………………………. A „pan” właśnie nadleciał i targnął wielbłądami z siłą tak straszliwą, że omal nie poupadały na ziemię. Zwierzęta zbiły się teraz w ciasną gromadę, z głowami zwróconymi w środek ku sobie. Poruszyły się całe masy piasku. Karawanę ogarnął mrok głębszy niż poprzednio, a w tym mroku przelatywały obok jeźdźców jakieś jeszcze ciemniejsze, niewyraźne przedmioty, jakby olbrzymie ptaki lub rozpędzone wraz z huraganem wielbłądy. Lęk ogarnął Arabów, którym zdawało się, że to są duchy zaginionych pod piaskami zwierząt i ludzi. ✂ 2 Tytuł przygody: ………………………… Uczestnicy: ……………………………………………………………………………. Konie jęły przysiadać na zadach, kręcić się i cofać. Zdumieni i przerażeni jeźdźcy nie wiedzieli, co począć, więc z ust do ust przelatywały tylko trwożne i bezradne słowa: „Allach! Bismillach! Allach akbar!”. A król puszczy patrzył na nich z góry, nieruchomy, jakby odlany z brązu. w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 12 Scenariusz lekcji ✂ 3 Tytuł przygody: ………………………… Uczestnicy: ……………………………………………………………………………. A wtem, między jednym a drugim uderzeniem wiatru, doszedł ich głos Kalego zaledwie dosłyszalny wśród pluskania dżdżu: – Panie wielki, na drzewo, na drzewo! I jednocześnie koniec spuszczonego z góry mokrego sznura dotknął ramienia chłopca. ✂ 4 Tytuł przygody: ………………………… Uczestnicy: ……………………………………………………………………………. I zabawa trwała długo, a następnie ośmielona już zupełnie dziewczynka wymyśliła sobie inną. Oto znalazłszy się na ziemi, próbowała wspinać się po przedniej nodze słonia jak po drzewie albo, chowając się pod niego, pytała go, czy ją znajdzie. ✂ 5 Tytuł przygody: ………………………… Uczestnicy: ……………………………………………………………………………. Nagle, o jakie trzysta lub czterysta kroków na prawo, spostrzegł na ścianie skalnej różowy odblask płomienia. I stanął. Serce biło mu znowu tak, że nieledwie słyszał je wśród ciszy nocnej. Kogo tam zobaczy na dole? Arabów ze wschodnich wybrzeży? Derwiszów Smaina czy też dzikich Murzynów, którzy opuściwszy rodzinne wioski, chronią się przed derwiszami w niedostępne górskie komysze? ✂ 6 Tytuł przygody: ………………………… Uczestnicy: ……………………………………………………………………………. Chłopiec skamieniał w pierwszej chwili ze strachu, a następnie począł zmykać co siły. Zanim jednak przebiegł kilkanaście kroków, kosmate ramię obwinęło go dokoła, podniosło w górę i czarny jak noc potwór począł z nim uciekać do przepaści. ✂ 7 Tytuł przygody: ………………………… Uczestnicy: ……………………………………………………………………………. Gebhr przypomniał sobie od razu strzały na jeziorze Karoun i wobec straszliwego niebezpieczeństwa prędko zaniechał oporu. Z wielkim nawet pośpiechem oddał chłopcu sztucer, a Chamis otworzył co duchu pudło z nabojami, z którego Staś zaczerpnął pełną garścią. 13 w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l Karta pracy 1 Świetnie pamiętamy afrykańską przygodę ............. Grupa ..................... ............. Data Klasa 1 Wymieńcie po jednej przygodzie, która kojarzy się Wam z poszczególnymi ilustracjami. ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... ..................................................................... 2 Co oznacza wyrażenie bwana kubwa? Zakreślcie ramkę z właściwą odpowiedzią. wielki pan wielki król wielki duch 3 Połączcie liniami słowa z ich wyjaśnieniami. katarakta • khor • wobo • zeriba • • ogrodzenie z cierni, rodzaj żywopłotu • próg rzeczny zbudowany ze skał odpornych na erozję • rodzaj kamienistego wąwozu • wielki kot podobny do geparda lub pantery w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 14 Karta pracy 2 4 Wyjaśnijcie, czym była Luela dla plemion murzyńskich. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 5 Odczytajcie kolejno litery umieszczone na przewodach telefonicznych, tak aby powstały trzy zwroty. Zapiszcie je w wyznaczonych miejscach. Następnie zaznaczcie ten z nich, za pomocą którego porywacze określali sposób przekazywania informacji przez Europejczyków. A. B. C. R W I E L Z E R A N Y Ł P Z E A Z Ż E A M Y R N M O D G Ć Ą S A L A R I O A A I W C Z A W N E I Z E M Ł Ą C ? Y N M A C M E Ć H E U P M A S C Ć Z T D Y O E C L A D N I Z W S Ę A. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . B. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . C. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Napiszcie, w jaki sposób M’Rua i Kali przypieczętowali przyjaźń. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 15 w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l N 2 x 45 min Scenariusz lekcji Scenariusz z wykorzystaniem dyskusji „pomyśl – omów – przedstaw” 45 45min min 45 min Lekcja 4. Afrykańskie pejzaże 1 Co to jest fatamorgana? Dyskusja na temat niebiezpieczeństw podczas wędrówki 3 Czynności uczniów 1. Rozwiązanie krzyżówki zamieszczonej w karcie pracy nr 1 „Cuda Afryki”. 2. Wyjaśnienie terminu fatamorgana, a następnie odszukanie w powieści fragmentu opisującego to zjawisko. 2 Klimat i krajobraz Afryki Czynności uczniów 1. Zapoznanie się z fragmentami opisującymi klimat i krajobraz Afryki w powieści Henryka Sienkiewicza (cytaty z książki zamieszczono w Materiałach dla ucznia). 2. Wyjaśnienie, co oznaczają słowa massika i białe godziny oraz zwrot piaski śpiewają. 3. Odszukanie w powieści informacji o obszarach roślinnych Czarnego Lądu. Wyjaśnienie terminu flora. 4. Podanie nazw gatunków zwierząt występujących na poszczególnych obszarach na podstawie książki „W pustyni i w puszczy”. Wyjaśnienie terminu fauna. 5. W ykonanie zadania 2. z karty pracy nr 1 „Cuda Afryki”. ✂ Czynności uczniów pracujących w parach 1. Rozwiązanie zadania 1. z karty pracy nr 2 „Niebezpieczna wędrówka”. 2. Indywidualne odszukanie odpowiedzi na pytanie: Na jakie niebezpieczeństwa były narażone dzieci podczas wędrówki przez pustynię, step, sawannę i busz? („pomyśl”). 3. Podzielenie się przemyśleniami na temat nie bezpieczeństw z koleżanką lub kolegą z ławki („omów”) i zanotowanie wniosków. 4. Zaprezentowanie wspólnych uzgodnień przez chętne pary („przedstaw”). 5. Zapisanie ustaleń całej klasy w zadaniu 2. z karty pracy nr 2 „Niebezpieczna wędrówka”. Propozycja pracy domowej: Napisz kilkunastozdaniową wypowiedź na temat: „Czy warto wybrać się w podróż do Afryki?”. Propozycja dodatkowej pracy domowej: Wykonaj pocztówkę. Na jednej stronie przedstaw za pomocą kredek i flamastrów piękno i egzotykę Afryki. Na odwrocie zapisz pozdrowienia od Kalego. Materiały dla ucznia Fragmenty opisujące klimat i krajobraz Afryki W Egipcie po dniach, które nawet w czasie zimy często bywają upalne, następują noce bardzo zimne. Wjechali teraz na wysoką płaszczyznę, na której wiatr pomarszczył piasek i z której widać było na obie strony ogromną przestrzeń pustyni. Godzina była piąta po południu. Pogoda wspaniała. Słońce przeszło już na tę stronę Nilu i zniżyło się nad pustynią, tonąc w złotych i purpurowych zorzach płonących po zachodniej stronie nieba. Powietrze tak było przesycone różowym blaskiem, że oczy mrużyły się od jego zbytku. Pola przybrały odcień liliowy, a natomiast odległe wzgórza, odrzynające się twardo na tle zórz, miały barwę czystego ametystu. [...] Noc zapada w Egipcie koło godziny szóstej, więc zorze wkrótce zgasły, a po pewnym czasie na niebo wytoczył się wielki, czerwony od blasku zórz księżyc i rozświecił pustynię łagodnym światłem. w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 16 Scenariusz lekcji ✂ – Piaski zaczynają śpiewać. Staś był tak rozciekawiony, że zapomniał w tej chwili, iż postanowił nie rozmawiać wcale z Idrysem, i zapytał: – Piaski? Co to znaczy? – Tak bywa, a znaczy to, że długo nie będzie deszczu. Ale upał nam nie dokuczy, gdyż aż do Assuanu będziemy jechali tylko nocą. Sudańczycy nie chcieli jednak pozwolić na postój, gdyż karawany, które się wstrzymują w czasie huraganu, bywają często zasypywane. Przed karawaną ciągnęła się teraz płaska równina, na której krańcu bystre oczy Arabów dostrzegły znów chmurę. Była ona wyższa od poprzedniej, a prócz tego wystrzelały z niej jakby słupy, jakby olbrzymie, rozszerzone u góry kominy. Na ten widok zadrżały serca Arabów i Beduinów, albowiem rozpoznali wielkie wiry piaszczyste. Dżungla w nocy, gdy wśród ciszy słychać każdy odgłos, każdy krok i niemal szelest, jaki robią owady łażące po trawach, jest wprost przerażająca. Unosi się nad nią lęk i zgroza. Pora dżdżysta, czyli tak zwana massika, miała się ku końcowi. Bywały jeszcze dni chmurne i ulewne, ale bywały i całkiem pogodne. – To jakieś dziwne słonie – rzekł Staś, przypatrując się im ciągle z wielką uwagą. – Są mniejsze od Kinga, uszy mają także daleko mniejsze i wcale nie widzę kłów. [...] – Kali widzieć je nie raz. – I one żyją w wodzie? – W nocy wychodzić w dżunglę i paść się, a w dzień mieszkać w jeziorze, tak jak kiboko (hipopotamy). One wyjść dopiero po zachodzie słońca. O tej porze dnia wszyscy podróżnicy po Afryce zatrzymują się na południowy wypoczynek i nawet karawany złożone z Murzynów chronią się pod cień wielkich drzew, są to bowiem tak zwane „białe godziny” – godziny upału i milczenia, podczas których słońce praży niemiłosiernie i spoglądając z wysoka, zdaje się szukać, kogo by zabić. Wszelki zwierz zaszywa się wówczas w największe gąszcze; ustaje śpiew ptaków, ustaje brzęczenie owadów i cała natura zapada w ciszę, przytaja się, jakby chcąc uchronić się przed okiem złego bóstwa. Jak okiem sięgnąć rozciągał się step porośnięty w części zieloną trawą, w części dżunglą, wśród której rosły kępami kolczaste akacje, wydające znaną gumę sudańską, a tu i ówdzie pojedyncze, olbrzymie drzewa nabaku, tak rozłożyste, że pod ich konarami stu ludzi mogło znaleźć przed słońcem schronienie. Od czasu do czasu karawana mijała wysokie, podobne do słupów kopce termitów, czyli termitiery, którymi cała podzwrotnikowa Afryka jest zasiana. Zieloność pastwisk i akacyj mile nęciła oczy po jednostajnej, jałowej barwie piasków pustyni. 17 w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l Karta pracy 1 Cuda Afryki .................................................. Imię i nazwisko 1 Rozwiąż krzyżówkę i odczytaj hasło. ..................... ............. Data Klasa 1. 2. 3. 4. 1. Choroba, na którą zapadła Nel. 2. Zachorowali na nią Murzyni z karawany Lindego. 3. Gniazdo termitów. 4. Imię Boga Arabów. 5. Tse-tse. 6. Nikt z plemienia Wa-hima nie odważyłby się go zabić. 7. Przysmak Kalego. 8. Porwał Nasibu. 9. Pora deszczowa w Afryce. 10. Proszek, który uleczył Nel. 11. Wielki kot, najszybsze zwierzę świata. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 2 Na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza, informacji zdobytych podczas lekcji oraz zamieszczonych ilustracji opisz faunę i florę Afryki. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 18 Karta pracy 2 Niebezpieczna wędrówka .................................................. Imię i nazwisko ..................... ............. Data Klasa 1 Opisz dwie sytuacje, w których Staś i Nel spotkali lwa. Wyjaśnij, jak zakończyła się każda z tych przygód. ..................................................................................................... ..................................................................................................... ..................................................................................................... ..................................................................................................... ..................................................................................................... ..................................................................................................... ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 2 Uzupełnij tabelę wspólnymi przemyśleniami dotyczącymi niebezpieczeństw, na które były narażone dzieci podczas wędrówki przez pustynię, step, sawannę i busz. Niebezpieczeństwa na pustyni 19 na stepie na sawannie w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l w buszu Scenariusz z wykorzystaniem dyskusji panelowej oraz dramy 22 xx45 45min min Scenariusz lekcji 2 x 45 min Lekcja 5. 45 min Jak się żyło na Czarnym Lądzie w XIX wieku? 45 min Sytuacja społeczno-polityczna w XIX-wiecznej Afryce Odegranie sceny przemówienia króla Kalego do plemienia Wa-himów 1 4 Czynności uczniów Czynności uczniów pracujących w czterech grupach 1. Odczytanie nagłówków z gazet zamieszczonych w karcie pracy nr 1 „Na Czarnym Lądzie” i na ich podstawie uzupełnienie informacji o życiu na kontynencie afrykańskim. 2. Przypomnienie i analiza wydarzeń społeczno-politycznych opisanych w powieści. Odpowiedzi na pytania: • Czy na Czarnym Lądzie istniały wolne kraje? • Jak żyły ludy murzyńskie? • Które kraje europejskie miały kolonie w Afryce? • Kto uczestniczył w wyprawach w głąb Afryki? • W jaki sposób zdobywano niewolników? 3. Wykonanie zadania 2. z karty pracy nr 1 „Na Czarnym Lądzie”. 2 1. Napisanie przemówienia króla Wa-himów, w którym namawia on poddanych do przejęcia zwyczajów i wiary białych ludzi. 2. Wybór ucznia, który wcieli się w postać Kalego. 3. Zaimprowizowanie scenek przemówienia przez poszczególne drużyny. 5 Wierzenia ludów Afryki Czynności uczniów pracujących w czterech grupach 1. Otrzymanie przez każdą drużynę haseł do przeanalizowania zamieszczonych w Materiałach dla nauczyciela. 2. Zebranie na podstawie powieści i wcześniej poznanych Materiałów dla ucznia informacji w celu udzielenia odpowiedzi na pytania zapisane na tablicy: • Kim jest Allach dla Beduinów? • Jak modlą się Arabowie? • Dlaczego obmywają się wodą? • Czy Arabowie wierzą w złe moce? • Komu oddają cześć w chwilach grozy? • Co to jest złe Mzimu? • Dlaczego ludzie się go boją? • Jakie ofiary składają złemu Mzimu? • Jak pojmują dobro i zło ludzie z krajów afry-kańskich? • Jaką rolę w wierzeniach ludów odgrywają przyroda i zachodzące w niej zjawiska: chmury, wiatr, deszcz? 3. Przedstawienie wiadomości o wierzeniach ludów afrykańskich w formie tabeli lub mapy myśli. 4. Prezentacja wyników pracy przez liderów posz czególnych drużyn. 5. Ocena plakatów i, w razie potrzeby, uzupełnienie informacji. Życie plemion Czynności uczniów 1. Wykonanie zadania 1. z karty pracy nr 2 „W afry kańskiej wiosce”. 2. Opowiadanie przez ochotników o dniu codziennym rodzin murzyńskich. 3. Przedstawienie hierarchii panującej w plemionach na przykładzie ludów Wa-hima oraz M’Ruy i zapisanie informacji w tabeli (zadanie 2. z karty pracy nr 2 „W afrykańskiej wiosce”). 3 Kultura, tradycja i zwyczaje ludów afrykańskich Czynności uczniów 1. Odczytanie z Materiałów dla ucznia fragmentów mówiących o zwyczajach panujących wśród członków plemion. 2. Wybór uczniów mających odegrać role ekspertów (np. etnografów, kulturoznawców) w dyskusji na temat: Jakie zwyczaje panowały wśród Murzynów i Arabów pod koniec XIX wieku?. 3. Wyszukanie przez znawców cytatów dotyczących zwyczajów ludów afrykańskich oraz zgromadzenie potrzebnego słownictwa. 4. Wystąpienia ekspertów, dyskusja. Propozycja pracy domowej: Ułóż rozmowę między Stasiem a Kalim na temat sposobu polowania na lwy przez lud Wa-hima. Materiały dla nauczyciela Hasła dotyczące wierzeń ludów Afryki ✂ II. Mzimu IV. Zjawiska przyrody III. Wielki Duch ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ ✂ I. Bóg Jedyny Scenariusz lekcji Materiały dla ucznia ✂ Wygląd ludzi z plemienia M’Ruy, ich zachowanie i strój Staś zatrzymał Kinga w odległości stu kroków i począł im się przypatrywać. Słońce oświecało ich dorodne postacie, szerokie piersi i silne ramiona. Uzbrojeni byli w łuki i włócznie. Naokół bioder mieli krótkie spódniczki z wrzosów, a niektórzy – ze skór małpich. Głowy ich zdobiły pióra strusi, papug lub wielkie peruki zdarte z czaszek pawianów. Wyglądali wojowniczo i groźnie, ale stali nieruchomo w milczeniu, albowiem zdumienie ich nie miało wprost granic i potłumiło chęć do boju. Wszelako Staś, który zwracał na wszystko jak najbaczniejszą uwagę, spostrzegł, że jeden Murzyn, przebrany w spiczastą czapkę ze skóry szczurów, wysunął się zaraz po ostatnich słowach Kalego z szeregu i pełznąc jak wąż w trawie, skierował się ku osobnej chacie stojącej na poboczu poza ogrodzeniem, ale otoczonej także wysokim częstokołem powiązanym pnączami. Staś i Nel widzieli po raz pierwszy osadę prawdziwych dzikich, do których nie dotarli nawet Arabowie. Ubranie tych Murzynów składało się tylko z wrzosów lub ze skór pozawiązywanych naokół bioder; wszyscy byli tatuowani. Zarówno mężczyźni, jak i kobiety mieli przedziurawione uszy i w tych otworach kawałki drzewa lub kości tak duże, że porozciągane klapki uszu sięgały ramion. W dolnej wardze nosili pelele, to jest drewniane lub kościane krążki, wielkie jak spodki od filiżanek. Znakomitsi wojownicy i ich żony mieli na szyjach kołnierze z żelaznego lub mosiężnego drutu tak wysokie i sztywne, że zaledwie mogli poruszać głowami. ✂ Kultura, obyczaje i wierzenia plemion afrykańskich Po drodze spotkał Kalego, który poszedł zobaczyć, czy złe Mzimu zjadł ofiarowane mu wczoraj mięso. Młody Murzyn, kochając małą bibi, modlił się także za nią, ale modlił się w całkiem odmienny sposób. Mówił mianowicie złemu Mzimu, że jeśli bibi wyzdrowieje, to on mu co dzień przyniesie kawałek mięsa, ale jeśli umrze, to chociaż się go boi i choć wie, że potem zginie, tak mu przedtem skórę wyłupi, że złe Mzimu na wieki go popamięta. Kobiety na Wschodzie zajmują się sprawami prawie wyłącznie domowymi i rzadko nawet wychodzą z haremów. Tylko uboższe udają się na targi lub pracują w polach, jak to czynią żony fellachów, to jest wieśniaków egipskich. Ale i te przesłaniają wówczas twarze. Jakkolwiek w Sudanie, z którego pochodziła Fatma, zwyczaj ten nie bywa przestrzegany. Noc czyniła się już bledsza i szakale przestały skomleć wśród wąwozów. Karawana miała zaraz wyruszyć, ale Sudańczycy, spostrzegłszy brzask, udali się za odległą o kilka kroków skałę i tam, zgodnie z przepisami Koranu, poczęli ranne obmywania, używając jednakże piasku zamiast wody, której pragnęli zaoszczędzić. Następnie zabrzmiały ich głosy, odmawiając soubhg, czyli pierwszą poranną modlitwę. – Zanosi się na coś niedobrego – rzekł. – Co myślisz? – zapytał Sudańczyk. – Złe duchy zbudziły wiatr śpiący na zachodzie pustyni, a ów wstał z piasków i bieży ku nam. 21 w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l Scenariusz lekcji ✂ Idrys podniósł ręce i, zbliżywszy dłonie do uszu, począł bić pokłony nadlatującemu wichrowi. Jego wiara w jedynego Boga nie przeszkadzała mu widocznie czcić i bać się innych, albowiem Staś usłyszał wyraźnie, jak mówił: – Panie! My dzieci twoje, a więc nie pożresz nas. – Czego tak patrzysz? – zapytał Staś – czy myślisz, że drugi wąż może się ukrywać w drzewie? – Nie; Kali bać się Mzimu. – Cóż to jest Mzimu? – Zły duch. – Widziałeś kiedy w życiu Mzimu? – Nie, ale Kali słyszał okropny hałas, który Mzimu robi w chatach czarowników. – To jednak wasi czarownicy się go nie boją? – Czarownicy umieją go zakląć, a potem chodzą po chatach i mówią, że Mzimu się gniewa, więc Murzyni znoszą im banany, miód, pombę, jaja i mięso, aby przebłagać Mzimu. – To lubisz próżnować? – zapytał Staś. – Kali jest mężczyzną, więc Kali lubi próżnować, gdyż pracować powinny tylko kobiety. – A widzisz jednak, że ja pracuję dla bibi. – Ale za to, gdy bibi dorośnie, będzie musiała pracować na pana wielkiego, a jeśli nie zechce, to pan wielki pewno ją bić. [...] – Bibi to jest... to jest... dobre... Mzimu! A Kali aż przysiadł. I po skończonej robocie zbliżył się nieśmiało do Nel, po czym padł przed nią na twarz i jął powtarzać wprawdzie nie przerażonym, ale błagalnym głosem: – Aka! aka! aka!... Widok Saby przeraził ich na nowo, gdyż poczytali go za wobo, to jest wielkiego płowego lamparta, który zamieszkuje tamtejsze okolice oraz południową Abisynię i którego miejscowi mieszkańcy boją się więcej niż lwa, albowiem mięso ludzkie przekłada nad wszelkie inne i z niesłychaną zuchwałością napada nawet na zbrojnych mężczyzn. Ale nabrali jeszcze większego wyobrażenia o potędze dobrego Mzimu jak również białego pana i spoglądając to na słonia, to na Sabę, szeptali sobie wzajem: „Jeżeli oczarowali nawet wobo, to któż na świecie im się oprze?”. – Panie, to czarownik zbudził złe Mzimu, które boi się, że je ominą ofiary, i ryczy ze złości. Uspokój, panie, czarownika i złe Mzimu wielkimi darami, albowiem inaczej ci ludzie zwrócą się przeciw nam. Ów, zabiwszy koźlę, wyjął z niego wątrobę i podzielił ją na kilka sporych kąsków, po czym jął obracać ręką i nogą rodzaj kołowrotka i spoglądając to na Kalego, to na M’Ruę ozwał się uroczystym głosem: – Kali, synu Fumby, czy chcesz zjeść kawałek M’Ruy, syna M’Kuli – i ty M’Ruo, synu M’Kuli, czy chcesz zjeść kawałek Kalego, syna Fumby? Od wobo włócznia nie obroni ani łuk, tylko czary, bo wobo zabić nie można. Wojownikom nie wolno było staczać bitew w takiej odległości od Lueli, z jakiej dochodziło pianie koguta. Nie wolno im było również przekraczać glinianego wału, którym rynek był otoczony. Mogli tylko stawać pod wałem, a wówczas kobiety podawały im zapasy żywności przywiązane do długich bambusów. w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 22 Karta pracy 1 Na Czarnym Lądzie .................................................. Imię i nazwisko 1 Odczytaj nagłówki gazet, aby dowiedzieć się, jaka sytuacja panowała w krajach afrykańskich w XIX wieku. Następnie dokończ podane zdania. AWA WIELKA WYPR WĄ O PO KOŚĆ SŁONI CO MOŻNA ODKRYĆ W BUSZU? Wyścig o Afrykę Plemiona walczą między sobą ..................... ............. Data Klasa PACIORKI I ŚWIEC IDEŁKA KUSZĄ wsie Znów spustoszone i osady murzyńskie biała stopa w dzikiej puszczy Po bogac na Czarn twa y Ląd Spór o koloni tereny i Ile jest wart niewolnik? W XIX wieku niektóre plemiona afrykańskie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Żyły w . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Europejczycy podążali w głąb Czarnego Lądu, aby . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Wielu mieszkańców Afryki zostało ....................................................................................................... . 2 Na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza oraz innych dostępnych źródeł wyjaśnij, o co walczyły między sobą plemiona murzyńskie. ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................................ 23 w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l Karta pracy 2 W afrykańskiej wiosce 1 Podpisz ilustracje przedstawiające to, co wytwarzali i czym się zajmowali mieszkańcy afrykańskich wiosek. .................................................. Imię i nazwisko ..................... ............. Data Klasa ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... ................................................... tabelę informacjami na temat organizacji życia w plemionach afrykańskich na przykładzie 2 Uzupełnij ludu M’Ruy i Wa-himów. Organizacja plemienna M’Rua Wa-hima Władza Rola czarownika Zajęcia mężczyzn Zajęcia kobiet Wygląd i strój mieszkańców Wygląd zagród w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 24 2 x 45 min Scenariusz z wykorzystaniem burzy mózgów oraz zabawy dydaktycznej 45min min 45 Scenariusz lekcji 45 min Lekcja 6. Staś Tarkowski – rycerz bez skazy 1 Rozmowa o Stasiu Tarkowskim Czynności uczniów 1. Odczytanie cytatów zamieszczonych w zadaniu 1. z karty pracy „Chłopiec bohater” i odgadnięcie, kto jest autorem poszczególnych wypowiedzi. 2. Przedstawienie własnej opinii na temat Stasia. 3. Zebranie informacji potrzebnych do stworzeniaopisu bohatera: • odszukanie odpowiednich fragmentów z książki, • uzupełnienie tabeli z zadania 2. karty pracy „Chłopiec bohater”. Szukanie odpowiedzi na pytanie: Za co można podziwiać Stasia? 4 Czynności uczniów Dojrzewanie bohatera i trudne decyzje 2 Czynności uczniów 1. Burza mózgów na temat: W których momentach wędrówki przez pustynię Staś Tarkowski musiał podejmować trudne decyzje?. 2. Zapisanie odpowiedzi wokół pytania problemowego zamieszczonego na tablicy. 3. Wybór i omówienie najważniejszych sytuacji. 3 • Dżungla jest straszna nocą, ale… • Boję się, lecz nie mogę zaprzeć się… • Nie ma już wody, ale… 2. Dopisanie zakończeń zdań i wrzucenie kartek do kapelusza. 3. Wymienienie się kapeluszami przez poszczególne drużyny. 4. Wylosowanie kartek z kapeluszy, głośne odczytanie ich treści oraz próba nazwania uczuć i przeżyć bohatera. Zabawa „wrzuć strach do kapelusza” Czynności uczniów pracujących w czterech grupach 1. Otrzymanie przez każdy z zespołów kartek z podanymi początkami zdań. • Czy mam ich zabić, czy lepiej... 1. W ysłuchanie cytatu: Dawno, dawno temu, w średnich wiekach, byli tacy rycerze, którzy jeździli po świecie i szukali przygód. Walczyli z olbrzymami i smokami i wiesz? Każdy miał swoją damę, którą opiekował się i której bronił. 2. Podanie cech charakteru Stasia i przykładów rycerskiego postępowania chłopca, a następnie zapisanie ich w odpowiedniej rubryce tabeli narysowanej na tablicy (wzór znajduje się w Materiałach dla nauczyciela). 3. Wymienienie się kapeluszami przez poszczególne drużyny. Propozycja pracy domowej: Czy, według Ciebie, Staś Tarkowski to „rycerz bez skazy”? Uzasadnij swoją wypowiedź. Materiały dla nauczyciela Wzór tabeli Staś Tarkowski Cechy charakteru 25 Przykłady rycerskiego zachowania w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l Karta pracy Chłopiec bohater .................................................. Imię i nazwisko 1 Przeczytaj zamieszczone cytaty. Zapisz, kto jest autorem każdej z wypowiedzi. Co jeszcze można powiedzieć o Stasiu? Wpisz swoją propozycję w puste miejsce. ..................... ............. Data Klasa Życie nasze nie jest jeszcze w twoich rękach, a ty przemawiasz już do nas jak nasz pan... […] Dziwny z ciebie uled (chłopiec) i takiego jeszcze nie widziałem. Jeśli w waszym kraju jest dużo podobnych do ciebie chłopców, to nieprędko dadzą sobie z wami radę. Stasiu, powiedz sam, czy jest na świecie człowiek, któremu mógłbym oddać ten mój skarb i to moje kochanie z większą ufnością? ............................................ .......................................................... ............................................................... ......................................................... Ty to sobie zawsze potrafisz poradzić. ......................................... Clary, dużo widziałem, ale takiego chłopca nie widziałem. 2 Zapisz w tabeli informacje potrzebne do stworzenia opisu Stasia Tarkowskiego. Staś Tarkowski Kim jest? Ile ma lat? Gdzie się urodził? Gdzie mieszka? Co wiemy o jego rodzicach? Jak wygląda? Czym się interesuje? Jakie ma umiejętności? w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 26 Notatki z lektury „W pustyni i w puszczy” Henryk Sienkiewicz Elementy świata przedstawionego Przyroda Afryki • czas akcji: grudzień 1884 r. – sierpień 1885 r. • miejsce wydarzeƒ: Afryka – Port Said, Medinet, Kair, Asuan, Chartum, Omdurman, Faszoda, Mombasa, pustynia, step, sawanna, puszcza • bohaterowie: Staś Tarkowski, Nel Rawlison, Kali, Mea, Henryk Linde, Fatma, Smain, Idrys, Gebhr i Chamis, Dinah, Władysław Tarkowski, pan Rawlison, doktor Clary, kapitan Glen, Mahdi, pies Saba, słoń King Jest bardzo zróżnicowana, pełna dziwnych stworzeń i nieznanych roślin. Dzieciom przemierzającym Czarny Ląd zagrażają zarówno chłód nocy, jak i gorąco dnia, susza i wilgoć, pustynia i dżungla pełna dzikich zwierząt. Palące słońce, burze piaskowe i ulewne deszcze są elementem afrykańskiego krajobrazu. Nel Rawlison Córka jednego z dyrektorów spółki zajmującej się budową Kanału Sueskiego. Jest jedynaczką, ma osiem lat. Zostaje porwana razem z synem przyjaciela jej ojca – Stasiem Tarkowskim. Wspólnie z nim przemierza wschodnią Afrykę. W pewnym momencie dziewczynka zaczyna chorować na febrę, ale udaje się ją uratować. Przez całą wyprawę Nel jest bardzo dzielna. Wrażliwa na cierpienie nie pozwala krzywdzić ludzi ani zwierząt – to ona oswaja słonia Kinga i prosi Stasia, aby go uratował. Cechy powieści podróżniczej •o powiada o podróżach, zazwyczaj do egzotycznych krajów • jej bohaterowie przeżywają wiele przygód • pojawiają się w niej opisy obcych ludów i ich kultury oraz przyrody • adresowana jest najczęściej do młodzieży Afryka końca XIX wieku Jest piękna, egzotyczna, ale zarazem bardzo niebezpieczna. Nie tylko dzika przyroda stanowi zagrożenie. Między poszczególnymi plemionami wciąż dochodzi do zamieszek. Ponadto trwa powstanie Mahdiego przeciwko Egiptowi i Wielkiej Brytanii. Państwa ukazane w powieści są skolonizowane – Egipt i podległy mu Sudan, Kenia i Etiopia znajdują się pod wpływem Anglików. Streszczenie wybranej przygody „Znalezienie słonia” Kiedy dzieci wędrowały z Kalim i Meą wzdłuż wąwozu, natknęły się na skałę, która uniemożliwiła im dalszą podróż. Stasia zaniepokoiło zachowanie towarzyszącego im Saby. Pies wcisnął się w szczelinę między głazem a wąwozem, zjeżył się i bardzo szybko wycofał. Wówczas Kali wspiął się po łodydze pnącza, aby zobaczyć, co tak zdenerowowało psa. Okazało się, że w wąwozie uwięziony jest słoń. W pierwszym odruchu Staś chciał go zabić, ale Nel na to nie pozwoliła. Zaczęła karmić wygłodniałe zwierzę, a Stasiowi kazała obiecać, że je uratuje. Wymowa utworu To podróżnicza powieść dla młodzieży. Opowiada o losach dzieci porwanych przez Sudańczyków. Po ucieczce Staś i Nel wspólnie przemierzają Afrykę. Podczas tej nieplanowanej i niebezpiecznej podróży między innymi uciekają z rąk Beduinów, ratują wziętego do niewoli Kalego i spotykają niezwykłego podróżnika Lindego. 27 w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l Test ze znajomości lektury 1 Zamaluj kratkę obok właściwej odpowiedzi na każde z podanych pytań. •J aki prezent dostała Nel na gwiazdkę? Sukienkę. Psa. Mapkę. Książkę. • Jak miał na imię przewodnik wielbłądów? Chamis. Smain. Clary. Idrys. •D laczego w noc po zabiciu Beduinów Kali zniknął? Uciekł. Chciał upolować coś na śniadanie. Poszedł szukać wody. Poszedł szukać Saby. •J ak Staś nazwał baobab, w którym zamieszkał razem z Nel, Kalim i Meą? „Warszawa”. „Kraków”. „Kair”. „Londyn”. • Skąd pochodził podróżnik Henryk Linde? Z Norwegii. Ze Szwajcarii. Z Polski. Z Niemiec. •K to wypowiedział zdanie: Oni obaj są „wielki świat”, a ja mam tylko mosiężną obrączkę na jednej nodze? Dinah. Mea. Murzynka z Lueli. Nel. • Gdzie zamieszkali po ślubie Staś i Nel? W Afryce. W Anglii. W Polsce. W Stanach Zjednoczonych. 2 Opisz, w jaki sposób Stasiowi udało się uwolnić Kinga. ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 3 Napisz, co działo się w wiosce Wa-himów, gdy Nel przebywała w Lueli. ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 4 J ak kapitan Glen i doktor Clary odnaleźli zagubione dzieci? ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... w w w.k a n o n l i te r atu r yd z i e c i e c e j.p l 28