Państwo jako przymusowa organizacja społeczeństwa

Państwo jako przymusowa organizacja społeczeństwa
poniedziałek, 12 lipca 2010 15:13
Koncepcję państwa jako przymusowej organizacji społeczeństwa formułuje Fryderyk Engels a
rozwija ją Włodzimierz I. Lenin . Ogólną charakterystykę państwa przeprowadza Engels w
pracy
Pochodzenie rodziny, własności prywatnej i państwa
stwierdzając: "Ponieważ państwo powstało z potrzeby utrzymania w karbach przeciwieństw
klasowych, a jednocześnie samo powstało wśród konfliktów tych klas, to z reguły jest państwem
klasy najsilniejszej, ekonomicznie panującej, która przy jego pomocy staje się również klasą
panującą politycznie i w ten sposób zdobywa nowe środki do ciemiężenia i wyzyskiwania klas
uciskanych. Tak więc państwo starożytne było przede wszystkim państwem właścicieli
niewolników, podobnie jak państwo feudalne było organem szlachty do ciemiężenia
pańszczyźnianych i poddanych chłopów, a nowożytne państwo przedstawicielskie jest
narzędziem wyzysku pracy najemnej przez kapitał".
Występująca przymusowa organizacja społeczeństwa, wedle Engelsa, powołuje dla utrzymania
ładu, porządku i bezpieczeństwa wyspecjalizowany aparat państwowy, w postaci machiny
biurokratycznej, w tym policji i wymiaru sprawiedliwości. Aparat ten posługuje się przymusem i
przemocą w stosunku do społeczeństwa. W ten sposób zabezpiecza interesy klasy panującej.
Państwo działające w obronie istniejącego ustroju ekonomicznego, który wyraża interesy klasy
panującej, tworzy również prawo, tzn. określony system norm, odzwierciedlających wolę tej
klasy, mających walor przymusu i zabezpieczonych sankcją władzy publicznej. Będąc odbiciem
określonych stosunków ekonomicznych, stosunków produkcji i własności, prawo utrwala je i
sprzyja ich dalszemu rozwojowi. Prawo jest więc wolą klasy panującej, podniesioną do rangi
ustawy. "Prawo jest niczym bez aparatu mogącego zmuszać do przestrzegania norm
prawnych". Państwo i prawo - twierdzili Karol Marks i Fryderyk Engels - stanowią najważniejszy
element nadbudowy społeczeństw klasowych, a mianowicie jej część polityczną.
Karol Marks (1818-1883) zajmował się również państwem w swoich pracach od Manifestu
Komunistycznego (1848) wspólnie napisanego z F. Engelsem do Wojny domowej we Francji
(1871) w kontekście procesu rewolucyjnego i sprawowania władzy publicznej przez klasy
społeczne. W wywodach swych myślał o państwach dwojakiego rodzaju: o państwie
politycznym, jako czystym instrumencie przymusu, oraz o państwie ekonomicznym,
odpowiedzialnym za majątek państwa . Państwo polityczne wedle jego poglądu - musi zostać
jak najszybciej zdobyte i zniszczone. Marks twierdził na ogół, że siła państwa ("starego"
państwa, które zostało zdobyte) musi zostać wykorzystana przeciwko poprzednim
użytkownikom, a zatem państwo polityczne musi przetrwać przez czas trwania procesu
rewolucyjnego. Państwo polityczne było dla Marksa nie tylko złem koniecznym, ale również
przeżytkiem, śladem przeszłości.
1/3
Państwo jako przymusowa organizacja społeczeństwa
poniedziałek, 12 lipca 2010 15:13
Zdaniem Marksa państwo ekonomiczne musi przetrwać: państwo ma scentralizować w swych
rękach to, co przedtem było zdecentralizowane w rękach kapitalistów. Marks zdecydowanie
popierał stworzenie scentralizowanego państwa ekonomicznego, będącego właścicielem
wszystkich środków produkcji. Państwo to miało trwać krótko. W dłuższej skali czasowej
obumrzeć miało również państwo ekonomiczne.
Marks był też twórcą idei dyktatury proletariatu odnoszącej się do istoty państwa
socjalistycznego, które miało powstać w drodze rewolucji socjalistycznej. W pracy Krytyka
programu gotajskiego
(1875) pisał: "Między społeczeństwem kapitalistycznym a komunistycznym leży okres
rewolucyjnego przeobrażenia jednego w drugie. Temu okresowi odpowiada też polityczny okres
przejściowy i państwo tego okresu nie może być niczym innym, jak tylko rewolucyjną dyktaturą
proletariatu". Dyktatura ta miała oznaczać użycie siły i przemocy w dokonaniu przemian
społecznych oraz rządzeniu państwem.
Myśli Engelsa i Marksa o istocie państwa rozwinął Lenin zaostrzając jeszcze niektóre
stwierdzenia i podporządkowując je teorii rewolucji socjalistycznej oraz przesadzonej ocenie
państwa kapitalistycznego i jego istoty społecznej. Lenin stwierdza, iż "Państwo jest to
specjalna organizacja siły, organizacja przemocy w celu dławienia jakiejś klasy". Z tego
określenia wynikało, że każde państwo w gruncie rzeczy jest dyktaturą bez względu na formę
sprawowania władzy. Potwierdza to Lenin pisząc: "Formy państw burżuazyjnych są niezmiernie
różnorodne, ich istota jest jednak ta sama. Wszystkie te państwa tak czy owak są jednak w
ostatecznym wyniku bezwarunkową dyktaturą burżuazji".
Logiczną konsekwencją było wobec tego stwierdzenie, że komunizm musi oznaczać - skoro jest
on zniesieniem przeciwieństw klasowych - także zniesienie państwa.
Nawiązując do poglądów Marksa, Lenin wiele wypowiadał się na temat idei dyktatury
proletariatu. Lenin nie wymyślił tego terminu, lecz sięgał do wypowiedzi Marksa o koniecznym
etapie przejściowym między kapitalizmem a komunizmem, w którym to miało wystąpić państwo
dyktatury proletariatu. W pracy Rewolucja proletariacka a renegat Kautsky formułuje Lenin tezę,
że dyktatura proletariatu nie może się posłużyć starą formą państwa, zwłaszcza zaś nie może
być pogodzona z parlamentaryzmem, z zasadą podziału władz, z powszechnym prawem
wyborczym i równością wobec prawa. Rady delegatów miały stać się nową formą rządzenia. W
dziele Państwo a rewolucja Lenin zdecydowanie odrzucał zarzut braku demokratycznych form
rządów w Rosji porewolucyjnej, wywodząc, iż "dyktatura proletariatu jest: władzą nie dzieloną z
2/3
Państwo jako przymusowa organizacja społeczeństwa
poniedziałek, 12 lipca 2010 15:13
nikim, opartą bezpośrednio na sile zbrojnej mas. Obalenie burżuazji może być urzeczywistnione
jedynie przez przekształcenie proletariatu w klasę panującą, która potrafi zdławić nieunikniony,
zaciekły opór burżuazji oraz zorganizować dla nowego ustroju gospodarczego ogół mas
pracujących i wyzyskiwanych". Lenin uważał, że ta dyktatura jest zarazem "prawdziwą"
demokracją, gdyż jest władzą większości sprawowanej przeciw mniejszościom wyzyskiwaczy.
Lenin ciągle podkreślał, że demokracja burżuazyjno-liberalna jest tylko farsą, zaś dyktatura
proletariatu jest właściwą demokracją: "...w społeczeństwie kapitalistycznym mamy demokrację
okrojoną, nędzną, fałszywą, demokrację tylko dla bogaczy, dla mniejszości. Dyktatura
proletariatu, okres przejścia do komunizmu, po raz pierwszy wprowadzi demokrację dla ludu,
dla większości, przy równoległym niezbędnym dławieniu mniejszości, wyzyskiwaczy".
Należy zauważyć, że nawet zniesienie klas poprzez zmianę stosunków własnościowych nie
oznacza dla Lenina rezygnacji z dyktatury proletariatu, a to z uwagi na międzynarodowe
powiązania wyzyskiwaczy: można ich rozgromić, ale nie zlikwidować, ponieważ ich bazą jest
kapitał międzynarodowy. Logiczny wniosek jaki się nasuwa, jest tylko jeden - jak długo istnieje
kapitalizm, tak długo potrzebna jest dyktatura proletariatu. Termin "dyktatura proletariatu"
oznaczał w ujęciu Lenina dyktaturę w imieniu proletariatu. Lenin nie ukrywał, że w praktyce
oznacza to dyktaturę partii komunistycznej.
Źródło: E. Zieliński, Nauka o państwie i polityce, Warszawa 2001.
3/3