Przeczytaj fragment

WSTĘP
Oddajemy Czytelnikom piątą publikację serii „Współczesne media”. Nadrzędnym tematem niniejszego wydania jest aksjologiczny kontekst przekazu medialnego. Wybór tego tematu nie jest przypadkowy – pytanie o wartości pojawiało się
bowiem we wszystkich wcześniejszych wydaniach redagowanej przez nas serii.
W otwierającej ją książce Współczesne media – status, aksjologia, funkcjonowanie jednym z wątków jest aksjologia mediów, a dokładnie: kategoria wolności
mediów badana w uwarunkowaniach etycznych. W drugim wydaniu serii (Współczesne media – wolne media?) tematyka wartości, stanowiąca motyw przewodni
kilku artykułów, została wyprofilowana pod kątem etycznego aspektu wolności
mediów. Z racji emocjonalnego nacechowania słowa kryzys, bliska tematyce niniejszego opracowania jest trzecia pozycja – Współczesne media – kryzys mediów. Publikację tę otwiera cząstka tematyczna Kryzys wartości i kryzys prawa
w mediach, zawierająca artykuły poświęcone zanikaniu w mediach określonych
wartości i kryzysowi wartości obserwowanemu w przemianach struktury programowej poszczególnych rodzajów mediów masowych. Ubiegłoroczne opracowanie
Współczesne media – język mediów aksjologiczny kontekst zyskuje ze względu
na wpisane w kod werbalny wartościowanie oraz relację między kodem a rzeczywistością. Wydanie to zawiera artykuły dotyczące obrazu wartości w danym
przekazie oraz oceny sposobu oddziaływania środków charakterystycznych dla
przekazu medialnego.
Przypomniane cztery wydania serii „Współczesne media” nie tylko świadczą o tym, że zagadnienie aksjologii mediów jest niezwykle istotne dla badań komunikologicznych, lecz także sygnalizują trudności związane z próbą
opracowania tego zagadnienia. Porządkując zebrane artykuły, ograniczyłyśmy
się do wyłonienia dwóch tomów: Wartości w mediach i Wartości mediów.
Tym samym doprecyzowane zostało rozumienie aksjologicznego kontekstu przekazu medialnego. Zasadniczy podział polega na wyróżnieniu dwóch zagadnień.
Pierwsze z nich – oddane w wyrażeniu wartości w mediach – zostało opracowane w sposób dwojaki. Po pierwsze, przez przedstawienie zawartego w przekazie
8
Wstęp
medialnym obrazu zjawisk, rzeczy, cech, które są współcześnie nośnikami społecznie uznawanych wartości, a tym samym przez omówienie sposobu prezentacji
tych wartości w mediach. Przy czym przedstawiony tu obraz wartości wyłania
się nie tylko dzięki analizie bezpośrednich werbalizacji na temat tych zjawisk
(por. na przykład omówienie wartości w: prasie poradnikowej w artykule Ewy
Bulisz; prasie młodzieżowej w analizie Bożeny Duszy; przekazie reklamowym,
także w reklamie społecznej, w artykułach – Krzysztofa Kaszewskiego, Wioletty
Kochmańskiej oraz Magdaleny Pataj; telewizyjnych programach rozrywkowych
z gatunku talent show u Roberta Słabczyńskiego; filmach fabularnych w tekście
Ewy Maj). Wyłonienie tego obrazu jest efektem analizy formy przekazu medialnego jako manifestacji stosunku do określonych wartości (do zasad grzeczności
językowej – por. tekst Joanny Budkiewicz-Żeberskiej; do zasad poprawnej polszczyzny – por. artykuł Beaty Jarosz; do wartości wpisanych w etykę dziennikarską
– por. teksty Justyny Maguś i Michała Okseniuka; wreszcie do wartości wyrażonych za pośrednictwem filmów animowanych – por. opracowanie Magdaleny
Trysińskiej).
Po drugie, zagadnienie wartości w mediach zostało ujęte w kontekście funkcjonowania rynku mediów (przez Małgorzatę Adamik-Szysiak w artykule dotyczącym komercjalizacji mediów publicznych; Annę Małgorzatę Pyckę na przykładzie Programu 3 PR; Ilonę Biernacką-Ligięzę w tekście o pracy lokalnego
dziennikarza; Justynę Maguś, która zajęła się tabloidyzacją mediów; Michała
Okseniuka badającego przypadek rzetelności/braku rzetelności przekazu dziennikarskiego; Ewę Maj analizującą funkcję kreowania i upowszechniania wartości
politycznych za pośrednictwem filmów fabularnych; Paulinę Olechowską omawiającą rolę środków masowego przekazu w międzykulturowej komunikacji pogranicza polsko-niemieckiego oraz Grzegorza Ptaszka poruszającego tematykę obrazu
wartości promowanych w mediach w kontekście kompetencji odbioru przekazu
medialnego).
Jak pokazało to krótkie omówienie, niektóre z artykułów zawartych w tomie
Wartości w mediach mogą być klasyfikowane ze względu na różne kryteria. Co
więcej, kryterium porządkującym nie były także bardzo zróżnicowane przedmiot
analizy i przyjęta perspektywa badawcza. W związku z tym zrezygnowałyśmy
z podziału na cząstki tematyczne, a poszczególne teksty zostały zamieszczone
w kolejności alfabetycznej.
Podobnie jest w przypadku tomu II zatytułowanego Wartości mediów. Autorzy zawartych w nim artykułów wypowiedzieli się przede wszystkim o wartości
mediów rozumianej jako ich znaczenie w komunikacji społecznej oraz o wartości
(i przewartościowaniu) form i gatunków medialnych. Kilka z tych tekstów dotyczy mediów elektronicznych. Tematykę internetu jako przestrzeni komunikacyjnej
Wstęp
9
podjęli Tomasz Bielak, Jakub Nowak, Martyna Nowakowska oraz Krzysztof Piskorz, odnosząc się do reguł internetu jako swoistego zbioru zasad regulujących
funkcjonowanie odbiorców i nadawców. Ten aspekt, widoczny najpełniej w artykule Jakuba Nowaka, stanowił także osnowę refleksji badawczej tekstu Martyny
Nowakowskiej, która podjęła zagadnienie portali społecznościowych. Memy, jako nowe zjawisko komunikacji przez internet, było przedmiotem analiz Tomasza
Bielaka i Krzysztofa Piskorza. A wartości nowego gatunku internetowego – bloga
– zainspirowały Karolinę Burno do charakterystki języka i stylu typowego dla tej
formy.
Zmiany struktur jako wartość gatunków opisali Maria Wojtak (na przykładzie wywiadu) oraz Marek Hallada i Dorota Jankowska (zajmujący się fotografią
prasową). W obu przypadkach wartości są rozumiane jako stricte aksjologiczne.
W tej grupie tekstów można pomieścić także artykuł Dominiki Urszuli Popielec
poświęcony roli dziennikarstwa śledczego i Justyny Kubik zajmującej się dysonansem pomiędzy misją a komercją na przykładzie mediów lokalnych.
Zachowania odbiorców mediów, a więc także umiejętności wartościowania
przekazu były przedmiotem rozważań Magdaleny Gruchoły, Tomasza Bielaka,
Martyny Nowakowskiej i Krzysztofa Piskorza. Natomiast oddziaływanie na postawy odbiorców badali Marcin Sanakiewicz (w odniesieniu do publiczności telewizyjnej) i Monika Wasilonek (w analizie wartości reklamy).
Jak widać, zarysowane powyżej sposoby podejścia do zagadnienia wartości
w mediach w niektórych artykułach krzyżują się. Co więcej, poza te sposoby
wykraczają dwa ostatnie artykuły – Iwony Hofman i Jana Pleszczyńskiego –
ujmujące zagadnienie wartości mediów z odmiennej perspektywy. Iwona Hofman
przedstawia wartość tytułu prasowego jako marki, a Jan Pleszczyński omawia
uwarunkowania procesu tabloidyzacji i antywartość dziennikarstwa opartego na
tym schemacie.
Wobec powyższego, w przypadku tomu II także nie jest możliwe zastosowanie
jednorodnego kryterium podziału.
Oba tomy są też zróżnicowane pod względem przedmiotu i charakteru analizy
oraz metod badawczych. W niniejszym opracowaniu odnaleźć można zarówno
rozważania o charakterze teoretycznym, propozycje zastosowania metodologii
nauk humanistycznych i społecznych w refleksji dotyczącej wartości, jak również
studium przypadku oraz analizę konkretnych sposobów przedstawiania wartości
w mediach.
Temat zapowiedziany w tytule książki – choć niejednoznaczny i obciążony
wewnętrzną niespójnością – pozwala na realizację ważnych celów. Zderzenie
w jednej publikacji obrazu wartości „uznanych” z praktyką wprowadzania wartości
„aspirujących” było szansą na uchwycenie sposobu oddziaływania mediów jako
10
Wstęp
przestrzeni, w której odbiorcy nabywają kompetencje aksjologiczne. Cel ten
łączymy z zamysłem całego cyklu „Współczesnych mediów” – wszystkie nasze
publikacje mają służyć integracji środowiska badaczy wywodzących się z wielu
dyscyplin naukowych, dla których media są przedmiotem analizy. Wydaje się, że
badania dotyczące wartości w mediach i wartości mediów szczególnie sprzyjają
tej integracji.
Iwona Hofman
Danuta Kępa-Figura