final_1-6 cylwik.qxp

Transkrypt

Zeszyty BRE Bank – CASE
Nr 91
Energetyka
— polityka
— ekonomia
www.case.com.pl
Centrum Analiz
Spo∏eczno-Ekonomicznych
2 0 0 7
Publikacja jest kontynuacją serii wydawniczej Zeszyty PBR-CASE
CASE-Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych, Fundacja Naukowa
00–010 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12
BRE Bank SA
00–950 Warszawa, ul. Senatorska 18
Copyright by: CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych – Fundacja Naukowa i BRE Bank SA
Redakcja naukowa
Ewa Balcerowicz
Sekretarz Zeszytów
Krystyna Olechowska
Autorzy
Robert Lieber
Jan Popczyk
Tadeusz Syryjczyk
Projekt okładki
Jacek Bieńkowski
DTP
SK Studio
ISSN 1233-121X
Wydawca
CASE – Centrum Analiz Społeczno-Ekonomicznych – Fundacja Naukowa, 00–010 Warszawa, ul. Sienkiewicza 12
Nakładca
Fundacja BRE Banku, 00-950 Warszawa, ul. Królewska 14
Oddano do druku w czerwcu 2007 r. Nakład 300 egz.
2
91 seminarium BRE-CASE, Warszawa, 12 czerwca 2007 r.
Energetyka-polityka-ekonomia
SPIS TREŚCI
LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
WPROWADZENIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
CZY MOŻLIWA JEST WSPÓLNA POLITYKA ENERGETYCZNA UE I USA – Robert Lieber . . . . . . . . . . . . . . . . 9
INNOWACYJNOŚĆ TECHNOLOGICZNA – NAJBARDZIEJ POĄŻDANA DROGA ROZWOJOWA
ENERGETYKI W POLSCE – Jan Popczyk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15
I. Istota bezpieczeństwa rynkowego warunkowanego działaniem mechanizmów rynkowych . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
II. Przegląd działań rządowych (strategii centralizacji) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
III. Tezy do rozważań o energetyce rozproszonej i wielki nowy obszar jej integracji . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
IV. Ocena możliwości wypełnienia przez Polskę unijnych celów określonych w pakiecie energetycznym 3x20
przez wykorzystanie potencjału rozwojowego rolnictwa energetycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32
V. Agroenergetyka: wielki wspólny interes polskiej wsi, rolnictwa i energetyki . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 36
VI. Mapa drogowa budowy rynkowego programu bezpieczeństwa energetycznego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39
VII. Program „Innowacyjność technologiczna, odwołanie się do własnych zasobów i konkurencja podstawą
bezpieczeństwa dostaw energii dla odbiorców w Polsce w perspektywie 2020” . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 40
DYLEMATY: KONSUMENCI – GOSPODARKA – RZĄD – Tareusz Syryjczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
1. Stan spraw po 18 latach reform . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
2. Kłopoty prywatyzacyjne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
3. Asymetria prawa w teorii i/lub w praktyce . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 44
4. Warunkiem sprawnego rynku są możliwości przesyłowe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
5. Koszty bezpieczeństwa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
6. Substytucja i oszczędzanie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
3
LISTA UCZESTNIKÓW SEMINARIUM
Agata Bane
Olga Bladoń
Wasyl Bodnar
Jakub Bodyński
Przemysław Bondarowski
Ewa Bukrewicz
James Cabot
Andrzej Cylwik
Tomasz Dalaniak
Marzena Gawrońska
Adam Grzeszak
Karolina Jakubowska
Dariusz Jaźwiec
Arkadiusz Jurgiś
Marcin Kryształ
Maciej Krzak
Ryszard Lassota
Robert Lieber
Bartosz Majewski
Konstanty Marbot
Maja Mądra
Beata Milewska
Henryk Okrzeja
Krystyna Olechowska
Beata Polak
Jan Popczyk
Łukasz Prokulski
Hubert Pyciński
Hilary Renner
Witold Roman
Renata Rydzewska
Anna Sederonin
Grzegorz Skarżyński
Ernest Staroń
Tadeusz Syryjczyk
Piotr Szabatowski
Joanna Świątecka
Bogusław Tatarewicz
Agnieszka Trybuś
Justyna Zawadzka
David Zimmerman
4
SGH
SKN KiP
Ambasada Ukrainy w RP
SGH
SKN KiP
Ambasada USA
CASE
CASE-Doradcy
WSEI Warszawa
„Polityka”
CASE
SKN KiP
GUS
Daimler Chrysler
PKPP Lewiatan
Wydaw. Pacific, UW
Uniwersytet Georgetown
SKN KiP
SGH
SGH
Ambasada USA
Fundacja BRE Banku
CASE
SKN KiP
Politechnika Śląska
BRE Bank
Collegium Civitas
Ambasada USA
GUS
Mmd Consultants
PKO BP
KIG
COIS, WSzHiF
SGH
CASE
Zmiany Investment
Mmd Consultants
BRE Bank
Ambasada USA
Wprowadzenie
S
potkanie dyskusyjne przygotowane przez CASE-Fundację Naukową oraz BRE Bank SA odbyło
się tuż przed liberalizacją unijnego rynku energii – przypadającą 1 lipca 2007 r. W tej sytuacji
jego temat „Energia-Polityka-Ekonomia” stał się wyjątkowo aktualny, tym bardziej że w pierwszej
połowie 2007 r. Komisja Europejska sformułowała projekt strategii energetycznej. Ujmując jak najkrócej główne tezy tej strategii, należy zwrócić uwagę na: (1) dążenie do utworzenia jednolitego wewnętrznego rynku energii, (2) duży wzrost (do 20% w 2020 r.) zużycia energii ze źródeł odnawialnych, (3) zwiększenie wydajności energetycznej w celu zaoszczędzenia do 2020 roku aż 20% obecnego całkowitego zużycia energii pierwotnej, (4) dążenie do wypracowania wspólnego stanowiska
UE dotyczącego zewnętrznej polityki energetycznej oraz polityki wewnętrznej wspierającej uniezależnienie się od importu energii do krajów unijnych.
Dodatkowo istotną motywacją do wymiany poglądów była także wizyta dr. Roberta Liebera, wykładowcy
Uniwersytetu w Georgetown (USA), który analizuje i ocenia unijne oraz polskie problemy energetyczne
w sposób bardziej globalny i polityczny. W celu skontrastowania poglądów dr. R. Liebera zaproszono do
dyskusji dwóch polskich specjalistów (prof. Jana Popczyka oraz dr. Tadeusza Syryjczka), którzy brali aktywny udział w transformacji gospodarki polskiej oraz w nawiązaniu polskiej współpracy z odpowiednimi agendami UE. Poglądy uczestników spotkania są obszernie przedstawione w niniejszym Zeszycie. Zostały one wyrażone tak jasno, że nie wymagają streszczania lub wyjaśniania. Jednak warto je porównać
w celu sformułowania wspólnych wniosków lub wskazania rozbieżności.
Zacznijmy od głównej tezy dr. R. Liebera, który zwracając uwagę na strategiczne aspekty współczesnej polityki energetycznej postuluje w tej dziedzinie solidarną współpracę między Europą a Stanami Zjednoczonymi oraz wewnątrz UE, między jej krajami członkowskimi. Podkreśla on także niebezpieczeństwo zawierania umów bilateralnych z Rosją na zasadzie „każdy sobie”. Krytykuje on również
5
nieprzestrzeganie przez Rosję zasady wzajemności, czyli blokowanie inwestycji kapitału europejskiego w rosyjskim sektorze energetycznym.
W praktyce poglądy dr. R. Liebera idą w kierunku dywersyfikacji źródeł energii oraz zwiększenia jej rezerw
(magazyny strategiczne i rezerwy produkcji energii) i możliwości alternatywnego zasilania (dublowanie sieci przesyłowych energii). Są więc one zgodne ze strategią energetyczną UE, która przykładowo popiera poprawę połączeń przesyłowych między krajami członkowskimi, w tym w szczególności między Niemcami,
Polską i Litwą oraz między Francją i Hiszpanią. Komisja Europejska postuluje osiągnięcie możliwości przesyłowych między krajami unijnymi, zapewniających przesył co najmniej 10% krajowej produkcji energii do
krajów ościennych. Unijne dążenia do wzrostu zastosowania energii odnawialnej oraz do wzrostu efektywności energetycznej są także formami uzyskania dywersyfikacji dostaw energii i/lub zwiększenia jej rezerw.
Poglądy dr. R. Liebera wyróżniają się specjalnie krytycznym stanowiskiem wobec Rosji i jej polityki energetycznej. Pod tym względem są one bardzo bliskie aktualnej polityce rządu polskiego, ale trudne do zaakceptowania przez część krajów UE 15.
Dr T. Syryjczyk zwraca najpierw uwagę na zmianę kierunku polskiej polityki energetycznej, która została
skoncentrowana na „problemach bezpieczeństwa energetycznego, rozumianego jako zapewnienie dywersyfikacji geograficznej i politycznej dostaw paliw węglowodorowych”. Z tego powodu zahamowano prywatyzację firm energetycznych, a nawet nastąpił powrót do integracji pionowej w wytwarzaniu, przesyle i dystrybucji prądu elektrycznego. Autor szuka przyczyn tych działań i znajduje je w występowaniu dwóch zjawisk:
(1) istniejącej asymetrii prawnej, która umożliwia Rosji nabywanie firm energetycznych w krajach unijnych,
przy jednoczesnym blokowaniu dostępu do rynku rosyjskiego a nawet wypieraniu stamtąd zachodnich inwestorów, którzy weszli do krajowego sektora energetycznego w latach 90., (2) egoizmie niektórych krajów
unijnych wspierających rozwój firm krajowych kosztem postępu w liberalizacji unijnego rynku energii.
Ostatecznie wnioski Autora są raczej pesymistyczne, ponieważ uznaje on „za mało realne w najbliższej
przyszłości” ewentualne uzgodnienie wspólnej polityki energetycznej krajów UE wobec Rosji, co z kolei
stwarza „niewymierne ryzyko polityczne”, które blokuje wiele decyzji. Autor widzi częściowe rozwiązanie
tych problemów w zwiększaniu możliwości przesyłowych energii w ramach UE oraz w dywersyfikacji zaopatrzenia w energię, jak również w przestrzeganiu reguł WTO przez Rosję – nowego członka tej organizacji. W poglądach dr. T. Syryjczyka jest kilka punktów stycznych do opinii wyrażanych przez dr. R. Liebera.
Nie ma między nimi istotnych kontrowersji, chociaż inaczej prowadzą analizę i rozkładają akcenty w sformułowanych wnioskach.
Prof. J. Popczyk przygotował najbardziej obszerną publikację poświęconą analizie aktualnych problemów
energetyki polskiej oraz różnych scenariuszy zmian w perspektywie do roku 2020. Autor ocenia krytycz6
nie aktualną politykę rządu, która w imię bezpieczeństwa energetycznego prowadzi do centralizacji sektora i polega na „rozbudzeniu presji inwestycyjnej w typowo socjalistycznym stylu”. Stwierdza on również,
że w imię bezpieczeństwa energetycznego nastąpił odwrót od reform rynkowych, przeprowadzonych w latach 90. Dochodzi nawet do tego, że wyłącza się inwestycje na rzecz bezpieczeństwa spod rachunku efektywności ekonomicznej.
Prof. J. Popczyk docenia problemy bezpieczeństwa energetycznego, ale inaczej widzi właściwe rozwiązania. Zamiast wielkich inwestycji proponuje rozwój „energetyki rozproszonej” z priorytetowym wykorzystaniem zasobów krajowych, w tym w szczególności upraw roślin energetycznych w celu wytwarzania biometanu. Autor przedstawia wnikliwą analizę aktualnie planowanych wielkich inwestycji w energetyce polskiej oraz porównawczy rachunek ekonomiczny alternatywnego scenariusza rozwoju krajowej energetyki,
w którym podstawową rolę odgrywa zastosowanie innowacji oraz wykorzystanie odnawialnych zasobów
krajowych. Biorąc pod uwagę ocenę techniczno-ekonomiczną nie sposób nie zgodzić się z Autorem i nie
uznać alternatywnego scenariusza rozwoju energetyki krajowej za bardziej efektywny (tańszy i bardziej
przyjazny środowisku) nowoczesny (innowacyjny) oraz spełniający wymagania bezpieczeństwa energetycznego (rosnące uniezależnienie od importu osiągane dzięki lepszemu wykorzystaniu odnawialnych zasobów krajowych). Poglądy wyrażone przez prof. J. Popczyka są starannie zaplanowane i konkretne – mogą być podstawą do przyjęcia określonej koncepcji rozwoju energetyki krajowej, spełniającej zarówno nowocześnie rozumiane wymagania bezpieczeństwa energetycznego jak i strategii unijnej, w szczególności
w zakresie rozwoju zastosowania energii odnawialnej.
Reasumując, Autorzy doceniają wymagania dotyczące bezpieczeństwa energetycznego, ale częściowo odmiennie postrzegają ich właściwą realizację. Żaden z nich nie kwestionuje, postulowanej przez dr. R. Liebera, możliwości solidarnej współpracy energetycznej między Europą i Stanami Zjednoczonymi oraz wewnątrz UE. Jednakże eksperci polscy – co zrozumiałe – analizują szczegółowo i krytycznie aktualną rządową politykę energetyczną oraz widzą większe możliwości rozwiązania zagadnień strategicznych, podnoszonych także przez UE, w formie właściwych innowacyjnych działań wewnętrznych.
***
Związki między energetyką, polityką i ekonomią były tematem 91. seminarium BRE-CASE. Seminarium
zorganizowała Fundacja CASE we współpracy z BRE Bankiem SA w ramach stałego cyklu spotkań panelowych. Seminarium odbyło się w Warszawie, w czerwcu 2007 r. Organizatorzy zaprosili do wygłoszenia
referatów panelistów: dr. Roberta Liebera, wykładowcę Uniwersytetu Georgetown; prof. Jana Popczyka,
wykładowcę Politechniki Śląskiego oraz dr. Tadeusza Syryjczyka, ministra przemysłu w latach 1989–1991
oraz ministra transportu w latach 1998–2000. Dyskusję panelową prowadził dr Andrzej Cylwik, prezes
spółki CASE-Doradcy.
7
n o t a t k i
8
Robert Lieber – wykładowca Uniwersytetu Georgetown
Czy możliwa jest wspólna polityka
energetyczna UE i USA
olityka energetyczna musi być postrzegana
P
energetyczne i stanowisko zajmowane przez Ro-
w szerszym kontekście. Powinna być widzia-
sjan wobec systemu tarczy antyrakietowej są je-
na nie tylko z punktu widzenia zasobów, uwa-
dynie przejawami pewnej ogólniejszej tendencji.
runkowań technicznych czy też ekonomicznych;
Chodzi tu mianowicie o wysiłki Rosji zmierzają-
należy również zwrócić uwagę na aspekty poli-
ce do odbudowania swoich wpływów, a nawet
tyczne i strategiczne.
dominacji, nie tylko na terytorium dawnego
Związku Radzieckiego, ale – na tyle, na ile to moż-
Po pierwsze, niezbędne jest dokonanie rozróż-
liwe – również nad dawnymi członkami Układu
nienia pomiędzy zależnością energetyczną
Warszawskiego, jak również podziału krajów na-
a wrażliwością energetyczną. Po drugie, jest nie-
leżących do NATO. Bardzo odważny mistrz sza-
zwykle ważne, aby nie tylko Polska, ale wszyst-
chowy Gary Kasparow, który stoi na czele refor-
kie kraje Sojuszu Atlantyckiego działały wspól-
matorskiego i opozycyjnego ruchu w Rosji, określił
nie na rzecz dywersyfikacji dostaw energii – dy-
rosyjski system jako „państwo policyjne przebie-
wersyfikacja i pewna nadmiarowość dostępnych
rające się za demokrację”. Po czwarte – niebez-
zasobów jest ważna, a wręcz niezbędna. Trzecia
pieczeństwo zawierania umów bilateralnych.
kwestia ma wymiar polityczny i strategiczny,
Wydaje się, że jest to problem szczególnie aktu-
choć wydaje się, że nie trzeba tego podkreślać
alny w odniesieniu do państw europej-
występując przed polskim audytorium – nie na-
skich. I w końcu po piąte rzecz najważniejsza
leży żywić żadnych złudzeń co do Rosji. Kwestie
– potrzeba solidarności i współpracy nie tylko
9
między Europejczykami a Amerykanami, ale
Związku Radzieckiego, zakończeniem komuni-
między poszczególnymi krajami europejskimi.
zmu i rozwiązaniem Układu Warszawskiego został w ostatnich latach zamrożony w wyniku se-
Istotnym elementem obecnej rzeczywistości jest
rii zabiegów centralistycznych Putina, który nie
fakt, że w złożonych realiach nowoczesnych go-
tylko przywrócił rosyjską centralną kontrolę Mo-
spodarek nikt z nas nie może być w pełni nieza-
skwy, ale który również przystąpił do likwidacji
leżny energetycznie. Jest to zarówno niemożliwe,
instytucji społeczeństwa obywatelskiego – prasy,
jak i zbędne. Jeśli jednak jakiś kraj jest w niebez-
partii politycznych, niezależnych ośrodków wła-
piecznym stopniu uzależniony od jednego źródła
dzy. I zamienił rosyjską demokrację w naśladują-
energii lub jednego dostawcy energii, wówczas
cą ją dekorację, tak że ma one pewne cechy sys-
jest narażony na naciski z zewnątrz, które mogą
temu demokratycznego – parlament, wybory
być wynikiem wypadku, złej pogody lub proble-
i partie polityczne – ale w istocie nim nie jest. Po-
mów z zasobami naturalnymi. Może być to rów-
twierdza to wiele przykładów. Nie będę się nad
nież rezultat operacji terrorystycznych, wojny lub
tym rozwodził, ale uderzająca jest retoryka, jaką
rewolucji albo też rozmyślnego szantażu poli-
posługują się niektórzy przedstawiciele rosyj-
tycznego. A więc kluczowego znaczenia nabiera
skich władz. Fakt, że prezydent Putin mógł przed
dywersyfikacja. Jeśli jakieś państwo dysponuje
kilkoma tygodniami użyć w odniesieniu do Sta-
szerokim wachlarzem różnych źródeł energii i je-
nów Zjednoczonych przymiotnika „nazistowski”
śli może korzystać z rezerw, dostaw, podziem-
jest gorszący, zważywszy na historię XX stulecia
nych zbiorników ropy naftowej i gazu ziemnego,
i mówię to, jako ktoś, kto właśnie wrócił z obozu
sieci elektrycznej lub gazociągów, które są zdu-
Auschwitz-Birkenau.
blowane i zapewniają alternatywne zasilanie
w razie wypadku lub wystąpienia problemów
Inną sprawą jest też brutalny aspekt polityki za-
technicznych, to taki kraj lub region dysponuje
granicznej Rosji, której ostrze wymierzone jest
większymi możliwościami adaptacyjnymi i ela-
przede wszystkim w kraje byłego Związku Ra-
stycznością w wypadku nieprzewidzianych sytu-
dzieckiego – nasuwa się tu przykład Gruzji, Bia-
acji. Stanowi to swego rodzaju polisę ubezpie-
łorusi albo też Ukrainy. Chodzi jednak nie tylko
czeniową, nie obejmującą tylko zagrożeń, wojen,
o te kraje. Zwraca uwagę rosyjski stosunek do po-
czy ataków terrorystycznych, ale również szoki
rozumień z Kioto, bardzo zaognione i zniekształ-
cenowe, niestabilność lub sporadyczne proble-
cone oświadczenia na temat tarczy antyrakieto-
my techniczne.
wej, fakt dostaw najnowszych systemów broni
przeciwlotniczej do Syrii i Iranu, tajny program,
Kraje zachodnioeuropejskie uzależnione są od
którego celem jest dezorganizacja życia w Estonii
rosyjskich źródeł energii. Problem rosyjski jest
realizowany za pomocą ataków na komputery
więc kluczowy dla dzisiejszej energetyki. Dramat
i Internet. A przede wszystkim – jako że tematem
Rosji polega na tym, że demokratyczny ekspery-
naszego spotkania jest energia – wykorzystanie
ment, który rozpoczął się wraz z upadkiem
ogromnych rosyjskich zasobów nośników energii
10
w postaci ropy naftowej i gazu ziemnego w celu
Innym ponurym elementem tej strategii jest
zastraszenia, wymuszenia, a przede wszystkim
sposób, w jaki rosyjskie państwo doprowadzało
stosowania zasady „dziel i rządź”. Źródła rosyj-
do bankructwa zagranicznych inwestorów. Jeśli
skie zaspokajają obecnie około jedną czwartą eu-
jest jeszcze jakikolwiek marksista lub neomark-
ropejskich potrzeb w zakresie gazu ziemnego.
sista, choć osobiście w to wątpię, czy są jeszcze
Fakt ten sam w sobie nie stanowiłoby problemu
tacy w Polsce (z pewnością można ich znaleźć
nie do pokonania, gdyby nie to, że plany formu-
w uniwersytetach w Europie i Stanach Zjedno-
łowane zarówno w Rosji, jak i w krajach Europy
czonych), jednak marksistowskie lub neomarsi-
Zachodniej zakładają zwiększenie poziomu uza-
stowskie analizy lub antyglobalistyczna retory-
leżnienia Starego Kontynentu. W konsekwencji
ka często wskazuje na odgrywanie przez potęż-
wpływy ekonomiczne, możliwość stosowania
ne wielonarodowe korporacje i ogromne kon-
szantażu, wywierania nacisku i zwyczajnego poli-
cerny naftowe roli panów wszechświata. W tym
tycznego zastraszania stają się znacznie więk-
sensie uderzającym jest fakt, że dwa spośród
szym ryzykiem, jeśli kraje Europy Zachodniej
największych, najlepiej zarządzanych, najpo-
i Środkowej nie podejmą bardziej przemyślanych
tężniejszych i najbogatszych międzynarodo-
działań mających na celu dywersyfikację dostaw
wych koncernów naftowych są w istocie de-
i uniezależnienie się od źródeł rosyjskich.
montowane za sprawą rosyjskich działań polegających na manipulacjach mechanizmami re-
Na marginesie, można by odnieść wrażenie, że
gulacyjnymi, ekologicznymi i podatkowymi
nie jestem zbyt łaskawy dla naszych rosyjskich
mających miejsce w Rosji. Wystarczy przywołać
sióstr i braci, albo przynajmniej dla naszych
tu przykład projektu Sachalin-2 – ogromne po-
sióstr i braci w rosyjskim rządzie – jest wiele
le gazu ziemnego, zaanektowane przez Gaz-
przykładów na przestrzeni ostatnich 15 lat poka-
prom. Albo przykład koncernu British Petrolum
zujących, że Rosjanie cynicznie wykorzystywali
prowadzącego projekty wydobycia gazu ziem-
zasoby energetyczne jako instrument wywiera-
nego na Syberii, który z dużym prawdopodo-
nia nacisku. Pamiętamy przypadek Białorusi na
bieństwem utraci nad nim kontrolę i stanie się,
początku stycznia br.; przerwanie dostaw gazu
w najlepszym wypadku, udziałowcem mniej-
ziemnego na Ukrainę i do Gruzji w stycz-
szościowym.
niu 2006 r. pod pozorem konieczności „przeprowadzenia naprawy rurociągu”, zatrzymania do-
Kolejna sprawa to dokonywana przez Rosjan
staw ropy naftowej na Litwę i niedawne proble-
monopolizacja rurociągów biegnących z boga-
my podobnego typu z dostawami do Polski;
tych w energię, ale odizolowanych krajów Azji
w istocie kilkanaście innych sytuacji tego rodza-
Środkowej – na przykład Turkmenistanu – w ra-
ju, inne przykłady odcięcia energii, przynajmniej
mach której Rosjanie konsolidują swoją kontrolę
na krótki czas, który miały za zadanie wysłanie
nad rurociągami, aby zapobiec wykorzystaniu
jasnego sygnału.
innych szlaków eksportu nośników energii z Azji
Środkowej na Zachód.
11
Opisane zjawiska nie oznaczają nieuchronności
gę w tym kontekście przytoczyć również rosyjską
konfrontacji z Rosjanami ani nowej zimnej woj-
odmową ratyfikowania Traktatu Karty Energe-
ny, ale sytuacja wymaga, aby Europa i Stany
tycznej w 1994 r., który wśród innych elementów
Zjednoczone zachowały solidarność i współpra-
zawiera zapisy umożliwiające europejskie inwe-
cowały między sobą. Jedną z najważniejszych
stycje w rosyjską infrastrukturę i rurociągi.
kwestii jest konieczność upierania się przy zasadzie wzajemności. Warto tu przytoczyć starą le-
Warto też stale pamiętać o niebezpieczeństwie
ninowską maksymę: „To co jest moje, jest moje;
zawierania umów bilateralnych. Jest jasne, że Ro-
a to, co jest twoje, podlega negocjacjom”. Putin
sjanie usiłują doprowadzić do izolacji krajów bał-
i ludzie z jego otoczenia może nie są już komuni-
tyckich, Ukrainy, Gruzji, a nawet Polski. W skró-
stami, ale z pewnością stosują tę zasadę. Przykła-
cie, niektórzy z naszych europejskich przyjaciół
dowo, Rosjanie prowadzą rozmyślne działania,
– przyjaciół z Europy Zachodniej – stosują bardzo
których celem jest odzyskanie i zapewnienie so-
krótkowzroczną strategię, którą Francuzi nazy-
bie, poprzez prawne i pozaprawne działania,
wają sauve qui peut, czyli każdy dla siebie. Przy-
kontroli nad wszystkimi elementami infrastruk-
kładem wynegocjowane w ostatnich latach dwu-
tury służącej do wydobywania i przesyłania no-
stronne umowy bilateralne, czyli zawarte między
śników energii. Twierdzą przy tym, że rosyjskie
jednym lub dwoma państwami europejskim, al-
zasoby energetyczne muszą być kontrolowane
bo jakąś firmą a Rosją; wynegocjowane przez
przez Rosjan. A mimo to domagają się nieskrę-
Niemcy, Włochy, Francję, Węgry, Danię, Słowację,
powanego dostępu do rynków energii w Europie
Serbię. Wydaje mi się, że najbardziej niebez-
Zachodniej w celu dokonywania zakupów, za-
pieczną z nich, i znamienną, jest umowa w spra-
kładania spółek lub też wchodzenia w posiada-
wie budowy rurociągu wynegocjowana przez
nie zachodnich zasobów energetycznych i sieci
ustępujący wówczas rząd byłego kanclerza Ger-
przesyłowych oraz rurociągów wszelkiego typu.
harda Schroedera w Niemieckiej Republice Federalnej w sprawie północno-europejskiego gazo-
Wspólnota Europejska, NATO, poszczególne
ciągu biegnącego po dnie Bałtyku i omijającego
kraje popełniają błąd, nie domagając się stoso-
Polskę. Fascynujące jest to, że gazociąg ten będzie
wania zasady wzajemności. Jeśli Rosja ma moż-
kosztował od 6 do 10 razy więcej niż konwencjo-
liwość uzyskiwania praw własności na Zacho-
nalny gazociąg biegnący przez terytorium Polski
dzie, to zachodnie firmy muszą mieć zagwaran-
– tak zwany gazociąg Jamal-2. Koszt gazociągu
towane to samo prawo w Rosji. Jeśli zachodnie
biegnącego przez Polskę był szacowany na 3 mld
firmy nie mają tego prawa w Rosji, to firmy rosyj-
dolarów. Gazociąg bałtycki będzie kosztował
skie nie powinny mieć tego prawa na Zachodzie.
w przedziale 18-30 mld dolarów. Chciałbym
Wydaje mi się, że można domagać się stanow-
w tym momencie wspomnieć, że pochodzę z Chi-
czego przestrzegania tej zasady bez narażenia na
cago – tam dorastałem – i kiedy coś wygląda po-
oskarżenie bycia prowokatorem albo podejmo-
dejrzanie, to staram się szukać wyjaśnień, które
wania próby rozpętania nowej zimnej wojny. Mo-
nie są – tak to określę – całkiem właściwe.
12
I wreszcie, konieczność współpracy europejskiej
między 27 krajami tworzącymi UE, między UE
a krajami europejskimi, które nie są jeszcze
członkami Wspólnoty, i współpracy między UE
i Stanami Zjednoczonymi. Jeśli Europejczycy
będą współpracować ze sobą i ze Stanami Zjednoczonymi, będą mieli możliwość kształtowania
umów energetycznych wszelkiego rodzaju w taki
sposób, aby ich podpisanie nie wiązało się
z pewną zależnością, to wówczas kraje te nie będą narażone na ryzykowne uzależnienie się od
jednego dostawcy. W praktyce konieczne są więc
znacznie większe wysiłki na rzecz liberalizacji
branży energetycznej, zwiększenie nadmiarowego potencjału produkcyjnego – chodzi o dodatkowe sieci elektryczne, sieci gazociągów i tak dalej w celu zapewnienia maksymalnego przesyłu
energii. Ważna jest również budowa obiektów do
magazynowania gazu i ropy naftowej, a przede
wszystkim rygorystyczne stosowanie zasady
wzajemności w kontaktach z Rosją. Innymi słowy – te same zasady muszą być stosowane zarówno w odniesieniu do Rosji, jak i Europy.
W skrócie – solidarność jest kluczową zasadą
i uniemożliwi Rosji wygrywania poszczególnych
krajów przeciwko sobie, czyli stosowania zasady
„dziel i rządź”.
Reasumując, istnieje istotna różnica między zależnością a wrażliwością energetyczną; niezbędne jest zdywersyfikowanie źródeł energii; nie powinniśmy żywić złudzeń co do Rosji; trzeba stale
pamiętać o niebezpieczeństwie związanym z zawieraniem umów dwustronnych. I wreszcie kwestia bardzo ważna – potrzeba solidarności, nie
tylko między USA i UE, ale również wśród krajów europejskich.
13
n o t a t k i
14
Jan Popczyk – wykładowca Politechniki Śląskiej
Innowacyjność technologiczna –
najbardziej pożądana droga
rozwojowa energetyki w Polsce
T
rwa nieprzerwana ofensywa rządowej pro-
rozwój sytuacji podobny do tego, który miał
pagandy sukcesu w obszarze bezpieczeń-
miejsce w latach siedemdziesiątych i osiem-
stwa energetycznego. Program konsolidacji elek-
dziesiątych.
troenergetyki i program dywersyfikacji dostaw
gazu, rodem z epoki przemysłu ciężkiego i go-
W szczególności identyczne stają się metody za-
spodarki socjalistycznej, służą państwu do cen-
rządzania (kompetencje ludzi przestały mieć ja-
tralizacji energetyki i jej całkowitego polityczne-
kiekolwiek znaczenie). W elektroenergetyce od-
go zawłaszczenia.
budowany został układ sił z okresu gospodarki
socjalistycznej, w którym interesy wytwarzania
Innowacyjność technologiczna – odwołanie
wielkiej skali stały się znowu dominujące. W ga-
się do własnych zasobów i konkurencja pod-
zownictwie praktycznie całkowicie scentralizo-
stawą bezpieczeństwa dostaw energii dla od-
wany został obrót gazem (w elektroenergetyce
biorców w Polsce w perspektywie 2020.
proces centralizacji obrotu jest częścią procesu
konsolidacyjnego). W rezultacie elektroenergety-
Rządu nie interesują w tej propagandzie realia.
ka i gazownictwo znalazły się realnie wśród sek-
Ważny jest tylko sukces medialny. Rząd wie
torów trapionych ostrym kryzysem (niewidocz-
przy tym, że sukces ten można obecnie zbudo-
nym jeszcze w pełni na zewnątrz). Nie ma prze-
wać jedynie ręka w rękę z korporacjami: elek-
sady w stwierdzeniu, że brak kontynuacji trud-
troenergetyczną i gazowniczą. Efektem jest
nych rynkowych reform z pierwszej połowy
15
lat 90., które dawały szansę na wyrwanie elektro-
gą kształtować poglądy w tym obszarze bez zna-
energetyki z nieefektywności, dzisiaj upodobnia-
jomości przedmiotu. Wiedza dotycząca techniki,
ją ją do górnictwa, gazownictwa, kolei.
ekonomiki i zarządzania we współczesnych systemach dostawy energii i przede wszystkim zna-
W elektroenergetyce szczególnie niebezpieczne są
jomość prognoz technologicznych wydają się im
działania polegające na rozbudzeniu presji inwe-
zbędne. Historyczna szansa wykreowania pol-
stycyjnej w typowo socjalistycznym stylu. O stylu
skiego innowacyjnego rolnictwa energetycznego,
tym decyduje olbrzymia skala projektów (stano-
od początku poddanego mechanizmom konku-
wiących kontynuację technologiczną rozwoju
rencji, niezwykle ważna dla energetyki, rolnictwa
elektroenergetyki w przeszłości, wymagających ol-
i dla wsi, jest całkowicie nieobecna w planach
brzymich nakładów inwestycyjnych na każdy
rządu. Konsekwencją jest całkowite zdemolowa-
z projektów), obciążonych wielkim ryzykiem ryn-
nie w 2006 r. sfery poglądów dotyczących bez-
kowym, przygotowywanych z bezpośrednim
pieczeństwa energetycznego.
udziałem prezydenta i/lub premiera, wciąganych
przez korporacje w niewiarygodne działania, na
Zdolność technologii energetycznych do od-
rzecz własnych interesów tych korporacji.
powiedzi na rynkowe wzrosty cen energii elektrycznej, długotrwałe kryzysy energetyczne
oraz black out. Ryzyko inwestorów w aspekcie
I. Istota bezpieczeństwa rynkowego
warunkowanego działaniem
mechanizmów rynkowych
dojrzałości technologii oraz regulacji ekologicznych i podatkowych.
Jeśli chodzi o odbiorców, to ich ryzyko na rynku
Hasło „bezpieczeństwo energetyczne” stało się
energii elektrycznej gwałtownie rośnie. Dwie
w Polsce w ostatnich dwóch latach najbardziej
główne przyczyny są następujące: (i) dla odbior-
rozpoznawalną cechą polityki gospodarczej rzą-
ców elektrochłonnych ryzyko to jest związane
du, której destrukcyjna siła polega w szczególno-
z brakiem możliwości przełożenia nieracjonal-
ści na wyjęciu inwestycji na rzecz bezpieczeństwa
nych kosztów energii elektrycznej (takich, które
spod rachunku efektywności ekonomicznej (mi-
nie podlegają weryfikacji za pomocą mechani-
nistrowie gospodarki w prasie codziennej wypo-
zmów konkurencji) na ceny usług i towarów koń-
wiadają się coraz odważniej o tym, że najwyższy
cowych na rynkach globalnych, (ii) dla wszystkich
czas skończyć z jakimiś tam ograniczeniami eko-
odbiorców jest ono związane z rozpoczynającym
nomicznymi, kiedy chodzi o bezpieczeństwo
się przewrotem w obszarze technologii energe-
energetyczne). Bezprecedensowe zawłaszczenie
tycznych (przewrót ten spowoduje nową wielką
w 2006 r. przez rząd bezpieczeństwa energetycz-
falę strended costs w elektroenergetyce, które
nego ma oczywiście niewiele wspólnego z intere-
w największym stopniu będą musieli pokryć od-
sem odbiorców. Wytworzyła się za to sytuacja,
biorcy energii elektrycznej, zapewne w mniejszym
w której politycy i dziennikarze uwierzyli, że mo-
podatnicy i właściciele przedsiębiorstw).
16
Dlatego najlepszą strategią odbiorców na rynku
lizacji technologii energetycznych tego systemu
energii elektrycznej jest obecnie ta, która zakłada
nie da się długo utrzymać. Już obecnie jest on
ich sojusz z dostawcami elektrooszczędnych
zresztą przyczyną narastania szarej strefy i doraź-
urządzeń (wykorzystywanych w gospodarstwach
nych działań regulacyjnych ministrów finansów,
domowych, w usługach i w przemyśle). W dłuż-
którzy tę szarą strefę chcą ograniczać (albo wyko-
szej perspektywie wzrost cen energii elektrycznej
rzystywać doraźne działania regulacyjne do osią-
spowodowany
gania doraźnych korzyści budżetowych).
nieefektywnością
branżowo
skonsolidowanej elektroenergetyki doprowadzi
do strukturalnego kryzysu. W jego wyniku poja-
Ilustracją potencjalnych kłopotów ministrów fi-
wią się niezależni wytwórcy, a podstawą ich eks-
nansów w nadchodzących latach jest już na
pansji będzie rosnąca konkurencyjność innowa-
przykład autobus hybrydowy (lokomotywa prze-
cyjnej energetyki odnawialno-gazowej (rozpro-
tokowa, samochód hybrydowy itp.). Pierwszy
szonej).
kłopot jest związany z faktem, że autobus hybrydowy może być zasilany praktycznie wszystkimi
1. Potrzeba racjonalizacji podatku
akcyzowego
dostępnymi paliwami płynnymi i gazowymi:
benzyną, olejem napędowym, etanolem, estrami,
gazem ziemnym, biogazem środowiskowym,
To, czy na czekającej nas podwyżce cen energii
biometanem, a także gazem syntezowym i ben-
elektrycznej rzeczywiście wygrają niezależni wy-
zyną syntetyczną z przeróbki węgla (kamiennego
twórcy (i innowacyjna energetyka odnawialno-
i brunatnego). Zatem współczesne kryterium sta-
-gazowa) będzie zależeć w dużym stopniu od ra-
nowienia stawek akcyzowych oparte na powią-
cjonalizacji podatków. Trzeba pamiętać, że bu-
zaniu paliwa z konkretną technologią staje się
dowa rynkowego bezpieczeństwa energetyczne-
bezużyteczne (współcześnie praktycznie każda
go z natury rzeczy ogranicza rolę rządu, ale pozo-
technologia może wykorzystywać szeroką paletę
stawia jednak w jego rękach niezwykle ważne
paliw). Drugi kłopot jest związany z tym, że auto-
narzędzie w postaci podatku akcyzowego (w rę-
bus hybrydowy może być wykorzystywany jako
kach rządu są także zasady amortyzacji mająt-
środek transportu (przewozu ludzi), ale równie
ku). Sfera podatku akcyzowego w energetyce jest
dobrze jako źródło kogeneracyjne lub źródło
wyzwaniem dla całego świata, a przyczyną jest
energii elektrycznej. Zatem współczesne kryte-
uniwersalizacja technologii energetycznych.
rium stanowienia stawek akcyzowych oparte na
przeznaczeniu paliwa do celów transportowych,
Podstawą współczesnych systemów akcyzy na
do produkcji energii elektrycznej oraz do pro-
całym świecie jest przeznaczenie paliwa. W sys-
dukcji ciepła również staje się bezużyteczne.
temach tych akcyza na paliwa transportowe (benzyny i oleje napędowe) jest bardzo wysoka. Pali-
Oczywiście, sfera podatków jest domeną regula-
wa wykorzystywane do innych celów praktycznie
cji unijnych. Dlatego Polska musi harmonizować
nie są obłożone akcyzą. W warunkach uniwersa-
swoje rozwiązania w tym obszarze z konserwa-
17
tywnymi (dotychczas) rozwiązaniami unijnymi.
tu opłaty przesyłowej, czyli zgodę na pojawienie
Niezależnie od tego, Polska powinna w Unii
się stranded costs u operatorów: OSP i OSD.
działać na rzecz nowych rozwiązań długotermi-
(Odwrócenie podejścia do opłaty przesyłowej
nowych w sferze podatku akcyzowego w energe-
jest już całkowicie zasadne. Wynika to stąd, że
tyce. Takimi rozwiązaniami są bez wątpienia roz-
powszechną właściwością dostępnych technolo-
wiązania wspomagające rozwój agroenergetyki
gii rozproszonych staje się bardzo wysoka nieza-
(rolnictwa energetycznego). Ważne jest przy tym,
wodność i ponadto możliwość autonomicznej
że są to rozwiązania korzystne ogólnie dla Unii,
pracy źródeł wytwórczych, czyli możliwość pracy
ale także bardzo korzystne dla Polski.
tych źródeł na wyspę).
2. Koszty referencyjne
Koszty referencyjne powinny być określone odrębnie dla grup odbiorców końcowych zasilanych
Na przełomie 2006/2007 wykonane zostały
z czterech rodzajów sieci. Obecnie potrzeba taka
przez zespół badawczy w Politechnice Śląskiej (J.
wiąże się zwłaszcza z całkowicie nierozpoznaną
Popczyk, H. Kocot, R. Korab, P. Kucharczyk)
sytuacją odnośnie możliwości substytucji inwe-
wszechstronne analizy kosztów referencyjnych
stycji (nowych i modernizacyjnych) w obszarze
dla dostępnych technologii energetycznych
sieci elektroenergetycznych (tradycyjnie traktowa-
(elektroenergetycznych). W analizach tych
nego rozwoju sieci) przez inwestycje w obszarze
uwzględniono dwa główne założenia. Pierwsze
energetyki rozproszonej, posiadającej wielki po-
sprowadza się do tego, że jest już możliwe, i nie-
tencjał warunkowany postępem technologicznym
zbędne, uwzględnienie rynkowych cen upraw-
w tym obszarze. Są to następujące rodzaje sieci:
nień do emisji CO2 w ocenie kosztów energii
elektrycznej dla poszczególnych technologii
1. Sieci niskiego napięcia posiadające dostatecz-
energetycznych, przy docelowym zastosowaniu
ne zdolności przepustowe z punktu widzenia
podejścia produktowego do alokacji uprawnień
odbiorców końcowych.
do emisji CO2. Drugie mówi o tym, że pojawiły
się fundamentalne przesłanki do obniżenia
2. Sieci średniego napięcia posiadające dosta-
kosztów opłat przesyłowych (do zmniejszenia
teczne zdolności przepustowe z punktu wi-
presji na inwestycje sieciowe). Dlatego konieczne
dzenia odbiorców końcowych.
jest uwzględnienie w ocenie kosztów energii
elektrycznej (dla tych technologii energetycz-
3. Sieci niskiego i średniego napięcia na obsza-
nych, w których zasilanie podstawowe stanowi
rach wiejskich, o niedostatecznych zdolno-
źródło lokalne, a zasilanie z systemu jest zasila-
ściach przepustowych z punktu widzenia od-
niem rezerwowym) wartości (nie kosztu) opłaty
biorców końcowych, wymagające według tra-
przesyłowej. To oznacza potrzebę odejścia
dycyjnego podejścia głębokiej modernizacji,
w elektroenergetyce od obowiązującej bezwa-
a z drugiej strony szczególnie nadające się do
runkowej zasady konieczności pokrywania kosz-
substytucji za pomocą energetyki rozproszonej.
18
4. Sieci 110 kV (z ewentualnym podziałem na
sieci zamknięte, pracujące w sekcjach za-
neracyjne (różnej wielkości) oraz zintegrowane
technologie odnawialno-gazowe (rozproszone).
mkniętych, oraz na sieci promieniowe).
Wstępnie proponuje się następującą listę czteKoszty referencyjne powinny uwzględniać
rech technologii systemowych (źródeł wytwór-
w jednolity sposób trzy grupy czynników, przede
czych przyłączonych do sieci przesyłowej):
wszystkim, którymi są:
1. Multiplikowalny blok atomowy o mocy 1000
1. Koszty zewnętrzne środowiska. Przez jednoli-
(1600) MW przyłączany do węzłów sieci 400
te uwzględnienie kosztów zewnętrznych śro-
kV rozłożonych na terytorium całego kraju
dowiska, np. związanych z emisją CO2, rozu-
(technologia wymagająca wielkich inwestycji
mie się głównie podejście produktowe (na
sieciowych).
MWh energii elektrycznej, na GJ ciepła) do
rozdziału uprawnień, obejmujące wszystkie
źródła, bez względu na ich wielkość.
2. Nowa elektrownia na węgiel brunatny, zlokalizowana przy złożach tego węgla występujących koło Legnicy, zwana roboczo Elektrownią
2. Wycena usług systemowych, zwłaszcza w sensie wynikającym z dyrektyw 2004/67/EC
Legnica (technologia wymagająca wielkich inwestycji górniczych i sieciowych).
i 2005/89/EC, co oznacza przede wszystkim
potrzebę wykorzystania potencjału gazowych
3. Blok na węgiel brunatny o mocy 880 MW, np.
źródeł kogeneracyjnych (rozproszonych) na
Elektrownia Bełchatów II (technologia wyma-
rynku usług systemowych, zarówno dla syste-
gająca umiarkowanych inwestycji górniczych
mu elektroenergetycznego jak i gazowego.
i sieciowych).
3. Właściwe (oparte na metodyce cen węzło-
4. Blok na węgiel kamienny o mocy 440 MW, np.
wych) szacowanie opłat przesyłowych. Szcze-
w Elektrowni Łagisza (technologia ukierunko-
gólne znaczenie w odniesieniu do szacowania
wana na rynkowe dostawy węgla kamiennego,
opłat przesyłowych ma zastosowanie zasady,
wymagająca niewielkich inwestycji sieciowych).
że odbiorcy nie powinni ponosić kosztu sieci,
których budowy/modernizacji można uniknąć
W zakresie gazowych źródeł kogeneracyjnych
przez budowę lokalnych źródeł, dobrze do-
proponuje się listę, która obejmuje trzy źródła
branych do lokalnych warunków.
zróżnicowane pod względem mocy, mianowicie:
Poniżej przedstawia się listę 10 technologii, dla
1. Gazowe źródło kogeneracyjne o mocy 15... 50
których zostaną następnie określone koszty refe-
MWel przyłączone do sieci 110kV (źródłem
rencyjne. Na liście tej są tradycyjne technologie
odniesienia mogłoby w tym przypadku być np.
systemowe (wielkiej skali), gazowe źródła koge-
źródło wybudowane przez PEC Siedlce).
19
2. Gazowe źródło kogeneracyjne o mocy 1... 7,5
gdzie ze względów systemowych potrzebne są
MWel przyłączone do sieci średniego napięcia,
źródła szczytowe i jednocześnie istnieją dobre
która w przypadku górnej granicy mocy musi
uwarunkowania do rozwoju energetyki wia-
być siecią bardzo silną (źródłem odniesienia
trowej).
mogłoby w tym przypadku być np. źródło wybudowane przez Energetykę Cieplną Opolsz-
2. Zintegrowana technologia biometanowa obejmująca biogazownię i lokalne źródło kogenera-
czyzny – EC Harcerska).
cyjne, ewentualnie oczyszczalnię biogazu i stację
3. Gazowe źródło kogeneracyjne o mocy 60... 400
łączącą instalację biometanu z siecią gazu ziem-
kWel przyłączone do sieci niskiego napięcia
nego. (Wytypowanie projektu referencyjnego
(źródłem odniesienia mogłoby w tym przypad-
pozostaje w tym przypadku sprawą otwartą).
ku być np. źródło wybudowane przez Polskie
Elektrownie Gazowe – EC Tuchów).
3. Mała elektrownia wodna. (Projektem odniesienia mogłaby w tym przypadku być jedna
W segmencie zintegrowanych technologii odna-
z elektrowni w Grupie Kapitałowej ESP na
wialno-gazowych proponuje się listę, która obej-
Górnej Odrze, np. najnowsza elektrownia
muje cztery technologie. Są to:
Krapkowice).
1. Technologia wiatrowo-gazowa, z wykorzysta-
4. Ogniwo paliwowe. (W tym przypadku zasadni-
niem gazu ziemnego. (Odniesieniem mógłby
cze znaczenie ma określenie charakterystycz-
być projekt charakterystyczny dla sytuacji
nych modelowych warunków, w których ogni-
w północno-wschodnim regionie Polski,
wo paliwowe będzie w przyszłości stosowane).
Tabela 1. Sumaryczne koszty zewnętrzne (środowiska, usług przesyłowych i usług systemowych)
dostaw energii elektrycznej odbiorcom dla dostępnych źródeł energii elektrycznej (zł/MWh)
Rodzaj źródła
(elektrownia)
Koszty emisji CO2
Suma
min
max
Koszty
rezerw mocy
0,00
0,00
5,14
Na węgiel brunatny
38,30
153,22
3,96
17,6
59,9
174,8
Na węgiel kamienny
36,23
144,93
3,60
20,6
60,4
169,1
Gazowa 20 – 50 MW
21,89
87,55
1,94
-19,1
4,7
70,4
Gazowa 1 – 7,5 MW
19,15
76,61
1,51
-22,7
-2,0
55,4
Gazowa do 400 kW
19,15
76,61
0,86
-54,9
-34,9
22,6
Wiatrowo-gazowa
15,32
61,29
0,15
-38,1
-22,6
23,3
Biometanowa
0,00
0,00
0,53
-124,6
-124,1
-124,1
Wodna (mała)
0,00
0,00
2,82
-86,3
-83,5
-83,5
19,15
76,61
6,95
-124,6
-98,5
-41,0
Jądrowa
Ogniwo paliwowe
20
Koszty
przesyłu
min
max
21,2
26,4
26,4
Wszechstronna użyteczność koncepcji polegają-
miczną technologią jest biometanowe źródło ko-
cej na wyznaczeniu kosztów referencyjnych i ich
generacyjne (małej skali). Najbardziej nieko-
uspołecznieniu nie budzi wątpliwości. Negatyw-
rzystną technologią jest pod względem ekono-
ne doświadczenia zagraniczne, o bardzo wielkiej
micznym blok na węgiel brunatny (technologia
skali, np. doświadczenia niemieckie z energetyką
wielkiej skali). O najgorszym miejscu bloku na
wiatrową, potwierdzają potrzebę poszukiwania
węgiel brunatny w rankingu decydują wielkie
takich rozwiązań jak proponowane tu ceny refe-
koszty zewnętrzne środowiska (emisji CO2) oraz
rencyjne.
wielkie koszty sieci potrzebnej do przesłania
energii elektrycznej wyprodukowanej w bloku do
Szczegółowe modele do badań analitycznych,
odbiorców końcowych.
założenia i obszerne wyniki zostały przedstawione między innymi w ramach Konwersatorium
„Energetyka
przyszłości”
(styczeń
2007,
www.egie.pl). W tablicy 1 przedstawiono, jedynie
dla grubej orientacji, sumaryczne koszty ze-
Rysunek 1. Ceny referencyjne dla różnych technologii
elektroenergetycznych i dla dwóch wartości ceny
uprawnień do emisji CO2 (10 euro/tonę
oraz 40 euro/tonę)
wnętrzne dostępnych technologii elektroenergetycznych. Różnica kosztów zewnętrznych dla
energii elektrycznej dostarczanej do odbiorców
w Polsce z nowych bloków systemowych na węgiel brunatny i z nowych źródeł biometanowych,
wynosząca 300 zł/MWh, jednoznacznie wskazuje na to, że zbliżamy się do przebudowy struktury konkurencyjności technologii elektroenergetycznych. (Podkreśla się tu, że przywołana różnica ma miejsce przy cenie uprawnienia do emisji CO2 wynoszącej 40 euro/tonę. Jest to cena
zalecana przez Komisję Europejską do stosowania w analizach rozwojowych. Jest ona znacznie
Technologie: 1. – blok jądrowy, sieć przesyłowa, 2 – blok
na węgiel brunatny, sieć przesyłowa, 3 – blok na węgiel kamienny, sieć przesyłowa, 4 – kogeneracyjne źródło gazowe,
sieć 110 kV, 5 – kogeneracyjne źródło gazowe, sieć ŚN,
6 – kogeneracyjne źródło gazowe, sieć NN, 7 – biometanowe źródło kogeneracyjne, sieć ŚN, 8 – mała elektrownia
wodna, sieć ŚN, 10 – ogniwo paliwowe.
wyższa od bieżących cen na unijnym rynku, któdo 1 euro/tonę).
3. Zdolność technologii do odpowiedzi
na sygnały rynkowe
Wykorzystując koszty zewnętrzne przedstawio-
Same ceny referencyjne, dotyczące poszczegól-
ne w tabeli 1 określone zostały koszty referencyj-
nych technologii nie są już wystarczające do oce-
ne (rys. 1). Z rysunku wynika, że dla nowych in-
ny konkurencyjności tych technologii na rynku,
westycji (tzn. dla ceny uprawnień do emisji CO2
na którym rządzą coraz bardziej ceny krótko-
wynoszącej 40 euro/tonę) najbardziej ekono-
okresowe. Dlatego bardzo ważna staje się w no-
re okresowo, np. w marcu 2007 r., spadły nawet
21
wej sytuacji ocena zdolności każdej technologii
podstawą byłoby zgazowanie węgla (i produkcja
do odpowiedzi na sygnały rynkowe. W szczegól-
benzyn syntetycznych) wynosi natomiast nie
ności potrzebne jest opracowanie koncepcji
mniej niż 15 lat, a w przypadku technologii wę-
wprowadzenia do oszacowań ryzyka utraty bez-
glowo-jądrowych nie mniej niż 20 lat. Czas od-
pieczeństwa dostaw energii elektrycznej para-
powiedzi na kryzys w przypadku technologii ga-
metru w postaci zdolności technologii energe-
zowych, których podstawą jest wykorzystanie
tycznej do odpowiedzi na: (i) rynkowy wzrost cen
gazu ziemnego, czyli czas związany z zapewnie-
energii elektrycznej, (ii) kryzys energetyczny, czy-
niem dostaw tego gazu z nowych kierunków geo-
li na deficyt mocy zarządzany obecnie metodami
graficznych, zarówno za pomocą sieci przesyło-
operatorskimi (rodowodem sięgającymi daw-
wych jak również w przypadku wykorzystania
nych stopni zasilania), a w przyszłości możliwy
technologii LNG, wynosi nie mniej niż 5 lat. Czas
do zarządzania strukturalnymi zmianami podat-
odpowiedzi technologii biometanowych na
kowymi (narzędziami w obszarze podatku akcy-
wzrost cen, związany z kreowaniem ewolucyjne-
zowego oraz (iii) black out. Oczywiście najważ-
go rozwoju agroenergetyki (rolnictwa energetycz-
niejsza jest ocena minimalnego czasu do odpo-
nego) i z technologiamii zgazowania biomasy,
wiedzi, który zależy od wielu czynników w tym
wynosi obecnie nie więcej niż 5 lat. Czas odpo-
od potrzebnego kapitału inwestycyjnego.
wiedzi na kryzys w przypadku technologii biopaliwowych, uzależniony od zmian podatku akcy-
Na przykład, w przypadku technologii atomowej
zowego na biopaliwa stosowane w technologiach
(poza przypadkiem Elektrowni Ignalina), obej-
kogeneracyjnych, mógłby wynosić 3 lata.
mującej uzgodnienia lokalizacyjne i rozbudowę
sieci przesyłowych, wymagającej ogromnych na-
Podany długi okres jest charakterystyczny dla tech-
kładów do pierwszego efektu, czas odpowiedzi,
nologii polegającej na wykorzystaniu gazu z prze-
zarówno na wzrost cen jak i na kryzys, to
róbki węgla do zasilania wielkich (1000 MW) blo-
okres 15 do 20 lat. Dla technologii węglowych
ków combi (gazowo-parowych). Technologie po-
czas odpowiedzi na wzrost cen, czyli w przypad-
legające na wykorzystaniu gazu z przeróbki wę-
ku, kiedy będzie chodziło głównie o odbudowę
gla do zasilania energetyki rozproszonej mają
mocy wytwórczych w starych lokalizacjach i nie
zdecydowanie krótszy czas odpowiedzi na sy-
będzie zasadniczego kłopotu z sieciami, będzie
gnały rynkowe.
wynosił około 5 lat. Ale czas odpowiedzi na kryzys, związany z deficytem mocy i potrzebą budowy nowych mocy wytwórczych (w starych technologiach spalania) oraz potrzebą rozbudowy
II. Przegląd działań rządowych
(strategii centralizacji)
sieci przesyłowych i rozdzielczych, a także z potrzebą inwestycji w kopalniach w nowe ściany
Poniżej przedstawia się listę charakterystycz-
wydobywcze, będzie wynosił około 10 lat. Czas
nych działań (poza działaniem dominującym,
odpowiedzi technologii węglowych, których
którym jest konsolidacja) podejmowanych/przy-
22
gotowywanych pod hasłami poprawy bezpie-
Na drugą połowę 2007 roku Prezes URE okre-
czeństwa energetycznego, ochrony środowiska
ślił opłaty zastępcze w wysokości: 97,74% dla
i ulżenia doli odbiorcom.
kogeneracji gazowej oraz 15% dla kogeneracji
węglowej. Są to opłaty, które mają na celu pod-
1. Harmonizacja ustawy Prawo energetyczne z unijną dyrektywą kogeneracyjną
trzymanie funkcjonowania istniejącej kogenera-
Po nowelizacji ustawy w styczniu 2007 roku za-
2. Wdrożenie powszechnego TPA
od 1 lipca 2007
istniały potencjalnie warunki do rozwoju koge-
cji (gazowej, węglowej), ale w żadnym razie nie
tworzą warunków do jej rozwoju.
neracji, co powinno się przełożyć na rozwój segmentu autoproducentów (przemysł) oraz seg-
Powszechne prawo dostępu odbiorcy na rynku
mentu rozproszonej kogeneracji gazowej (cie-
pozostanie jeszcze długo papierowym przepi-
płownictwo, sektor usług, gminy). Wykorzystanie
sem. Wynika to stąd, że korporacja zajęta sobą
tego potencjału jest jednak ciągle sprawą otwar-
(konsolidacją niezrestrukturyzowanych podmio-
tą. Będzie ono zależało od opłat zastępczych,
tów) nie jest przygotowana do konkurencji o od-
które Prezes URE będzie określał corocznie
biorców. Zresztą konkurencja nie jest w naturze
(z bardzo szerokich przedziałów wartości poda-
korporacji. (PKP Energetyka oraz dwa sprywaty-
nych w ustawie, w stosunku do ceny energii
zowane zakłady energetyczne, Vattenfall Distri-
elektrycznej na rynku konkurencyjnym: 15-
bution i RWE STOEN, nie zmieniają tego faktu
110% dla kogeneracji gazowej oraz dla kogenera-
w istotny sposób). Operatorzy systemów dystry-
cji małej skali, poniżej 1 MWel i 15-40% dla ko-
bucyjnych, jeśli nawet formalnie zaczną dzia-
generacji węglowej powyżej 1 MWel). Zresztą
łać 1 lipca 2007 roku, w ogóle nie będą przygo-
trzeba podkreślić, że to rozwiązanie będzie obo-
towani do obsługi rynku konkurencyjnego, choć-
wiązywać tyko do 2011 roku, i nie wiadomo, co
by ze względu na brak infrastruktury teleinfor-
dalej? Podkreśla się ponadto, że certyfikaty
matycznej do obsługi masowej migracji odbior-
(czerwone) dla kogeneracji gazowej oraz dla ko-
ców, ze względu na brak procedur operatorskich
generacji małej skali, których cena na płynnym
obsługi energetyki rozproszonej itd. Inne rozwią-
rynku będzie ściśle powiązana z opłatami za-
zania remonopolizacyjne (konsolidacja elektro-
stępczymi, traktuje się ciągle, niestety, w katego-
energetyki „w pionie i w poziomie”, nawrót sub-
riach wspomagania rozwoju kogeneracji rozpro-
sydiowania skrośnego wprowadzonego w usta-
szonej, a nie wyrównywania obiektywnych wa-
wie o likwidacji kontraktów długoterminowych,
runków funkcjonowania tej kogeneracji i energe-
itd.) redukują z natury rzeczy efektywność eko-
tyki systemowej (korporacyjnej). Ale bez wątpie-
nomiczną zasady TPA, i ograniczają jej rynkową
nia, to rozwiązanie, chociaż ma wadę systemową,
atrakcyjność. Zmniejszenie w 2006 roku liczby
jest potencjalnie najlepsze ze wszystkich, o któ-
odbiorców korzystających z zasady TPA jest sy-
rych tu jest mowa.
gnałem, który nakazuje daleko idącą ostrożność
23
w ocenie dobrych intencji, werbalnie prezento-
w ustawie wprowadza się przepis o pokryciu
wanych przez rząd i korporację.
kosztów osieroconych powstających w przedsiębiorstwach podlegających konsolidacji. Flago-
3. Likwidacja kontraktów KDT
wym hasłem Programu było natomiast rozwiązanie polegające na obniżce kosztów likwidacji
Ustawa „o zasadach pokrywania kosztów po-
kontraktów KDT poprzez odejście od zasady so-
wstałych u wytwórców w związku z przedtermi-
lidarnego uczestnictwa odbiorców (wszystkich)
nowym rozwiązaniem umów długoterminowych
w pokrywaniu przez najbliższe kilkanaście lat
sprzedaży mocy i energii elektrycznej”, uchwalo-
kosztów osieroconych w skonsolidowanych
na przez Sejm w maju 2007 roku określa wyso-
przedsiębiorstwach. Zatem już po roku widać, że
kość koszów osieroconych na 11,5 mld zł. Do
rządowy Program to rzeczywista konsolidacja
wyliczenia tych kosztów przyjęto założenia cał-
i hasła, dla niezorientowanych, dotyczące popra-
kowicie uwalniające wytwórców od ryzyka.
wy efektywności elektroenergetyki.
Oczywiście, likwidacja kontraktów KDT jest
bezwzględnie potrzebna, choćby ze względu na
sankcje grożące Polsce ze strony UE. Także po to,
aby przerwać bezproduktywne działania trwają-
4. Zakup przez PGNiG dostępu
do złóż gazu na Morzu Norweskim
należących do ExxonMobil
ce od dziesięciu lat, choćby takie jak: kilka projektów „kompleksowych” systemów likwidacji
Chodzi o zakup 15% złoża zawierającego oko-
kontraktów (niestety bardzo skomplikowanych,
ło 36 mld m3 gazu (i 15 mln ton ropy), którego
nieudanych, tworzonych przez tych samych lu-
eksploatacja ma się rozpocząć w 2011 roku. Ce-
dzi), dziesiątki konferencji, dziesiątki bardzo
na, którą PGNiG zapłaci za dostęp do złoża już
drogich studiów i raportów, setki opracowań, ty-
w 2007 roku, gwarantującego Polsce łącznie
siące artykułów itd. Nie zmienia to jednak faktu,
około 5,4 mld m3 gazu po 2011 roku, wynie-
że projekt ustawy ma charakter antyrynkowy.
sie 360 mln USD, a koszty uruchomienia i pro-
W szczególności projekt wprowadza system
wadzenia eksploatacji złoża oraz podatki na
opłat przejściowych, stanowiących koszt stały
rzecz Norwegii przekroczą 600 mln USD. Czyli
dla odbiorców, ponoszonych za przyłączenie do
koszt gazu w miejscu wydobycia wyniesie oko-
sieci. W dodatku jest to system, który posiada
ło 180 USD za 1000 m3 gazu (przy koszcie wy-
charakter jawnie socjalny (wprowadza subsydio-
dobycia gazu ze złóż krajowych wynoszącym
wanie skrośne, i to w odniesieniu do ludności
około 70 USD za 1000 m3 gazu). Dopóki PGNiG
oraz do przemysłu). Tym samym system kreuje
jest monopolistą (rząd i korporacja mówi:
mechanizmy z natury niewłaściwe do działania
„czempionem” w Europie Środkowej) ryzyko za-
konkurencji. Najgorsze jest jednak to, że ustawa
kupu udziału w złożu ponoszą całkowicie od-
powoduje całkowite załamanie się wiarygodno-
biorcy gazu, ale także energii elektrycznej
ści rządowego Programu dla elektroenergetyki
(i w niewielkim stopniu giełdowi udziałowcy
przyjętego w marcu 2006 roku. Mianowicie,
PGNiG). Zresztą, transakcja PGNiG oficjalnie
24
wpisuje się w rządową doktrynę, że bezpieczeń-
ne na 2015 rok). Koszt prostej amortyzacji
stwo energetyczne musi kosztować. Z drugiej
w przypadku tej energii wyniesie, na poziomie
strony rząd nic nie robi, aby zdywersyfikować
sieci 400 kV w Polsce, około 10 euro/MWh. Za-
dostawy gazu dla Polski na przykład poprzez
tem energia ta na pewno nie będzie tania u od-
produkcję biometanu, z wykorzystaniem krajo-
biorców regionu północno-wschodniego, ma-
wych zasobów: należy pamiętać, że wykorzysta-
łych, przyłączonych do sieci niskiego i średniego
nie 1 mln ha gruntów umożliwia roczną produk-
napięcia, o dużej zmienności obciążenia (powo-
cję biometanu na poziomie 5 mld
m3.
Przy
dujących konieczność budowy elektrowni szczy-
tym, 1 mld USD wydany przez PGNiG na reali-
towych gazowych w tym regionie). Działaniem
zację transakcji z ExxonMobile praktycznie nic
zmniejszającym ryzyko polityczno-atomowo-
nie zmienia. Ten sam miliard zainwestowany
-energetycznej inwestycji polsko-litewskiej po-
do 2011 roku w agroenergetykę (w rolnictwo
winno być jej zintegrowanie (rynkowe) z budową
energetyczne) w Polsce, wzmocniony fundusza-
małych (o mocy kilku, kilkunastu MWel) źródeł
mi unijnymi, spowodowałby zmiany struktural-
kogeneracyjnych w Ełku, Suwałkach, Augusto-
ne (zmiany w podejściu do bezpieczeństwa ener-
wie, Grajewie, Olecku), których konkurencyjność
getycznego, korzystną alokację ryzyka na rynku
w pełni uzasadniają ceny węzłowe. Jednak ten
paliw i sieciowych nośników energii, moderniza-
kierunek w strategii PGE (Polskiej Grupy Ener-
cję wsi, restrukturyzację rolnictwa, rozwój prze-
getycznej) w ogóle nie znajduje jeszcze miejsca.
mysłu urządzeń dla potrzeb agroenergetyki).
Za to podkreśla się w oficjalnych wypowiedziach
rządowych, że inwestycja w Elektrownię Ignalina
5. Budowa Elektrowni Ignalina i inne
plany dotyczące energetyki atomowej
będzie początkiem polskich inwestycji w elektrownie atomowe na dużą skalę. Wspiera te wypowiedzi Zarząd PGE, według którego w 2020
Zgodnie z dokonanymi już oszacowaniami koszt
roku rozpocznie pracę pierwsza elektrownia ato-
dwóch bloków atomowych w Elektrowni Ignali-
mowa na terenie Polski. Będzie to blok 1600
na (1600 MW każdy) wyniesie 3,5 do 4 mld eu-
MW, zbudowany za 13... 14 mld zł (środki inwe-
ro (marzec 2007 rok). Elektrownia zostanie sfi-
stycyjne będą pochodzić, zgodnie z wypowie-
nansowana przez Litwę (34%) oraz Polskę, Ło-
dziami Zarządu PGE, z zysku PGE, z prywatyza-
twę i Estonię (po 22%), stąd moc dostępna dla
cji PGE, z podwyższenia kapitału PGE, z Unii
Polski wyniesie około 700 MW. Koszt mostu
Europejskiej). W ogóle natomiast nie bierze się
energetycznego Polska (Ełk) – Litwa (Olita) wy-
pod uwagę w tych wypowiedziach ryzyka zwią-
niesie około 550 mln euro. Zatem koszt dostęp-
zanego z faktem, że w 2015 roku świat uzyska
ności 700 MW z elektrowni Ignalina dla pol-
wyniki z globalnego projektu demonstracyjnego
skich odbiorców wyniesie około 1,3 mld euro, na
termojądrowego, realizowanego w Nicei, rozpo-
poziomie sieci 400 kV. Energia będzie dostępna
czętego w 2005 roku, które mogą zdecydować
(rocznie około 5 TWh) dla odbiorców po 2015
o wyparciu tradycyjnych elektrowni atomowych
roku (uruchomienie elektrowni jest prognozowa-
z rynku w długim horyzoncie czasowym.
25
6. Restrukturyzacja PGE
nowicie, ogłaszają programy inwestycyjne
do 2025 roku o wartości około 120 mld zł,
Coraz bardziej widoczny kształt Grupy PGE jest
a do 2016 roku o wartości około 40 mld zł. Ten
typowym produktem socjalistyczno-państwo-
ostatni program obrazuje rzeczywiste inten-
wej tradycji w zakresie zarządzania i organizacji.
cje: 30... 35 mld zł (75... 88%) będzie zainwesto-
Rząd w tym przypadku stał się narzędziem lob-
wane w wytwarzanie (pozostałe resztki w dys-
by korporacyjnego oraz związków zawodowych.
trybucję).
Konieczność pogodzenie interesów tych grup
z wymaganiami Dyrektywy 2003/54/WE (wydzielenie operatorów dystrybucyjnych do 1 lipca 2007 roku) daje fatalny skutek w postaci
7. Kilka najprostszych testów na wiarygodność programów inwestycyjnych w elektroenergetyce
czterech biznesów polegających na: wydobyciu
węgla i produkcji energii elektrycznej (BOT, ESP,
W skonsolidowanej elektroenergetyce progra-
ZE Dolna Odra, Ec Gorzów, Ec Wrotków, Ec
my inwestycyjne mnożą się z zadziwiającą
Rzeszów), centralizacji obrotu hurtowego, cen-
prędkością. Z „nieznośną lekkością” mówi się
tralizacji obrotu detalicznego, oraz utworzeniu
o źródłach finansowania tych inwestycji. Mia-
z dotychczasowych zakładów energetycznych
nowicie, mają to być: wzrost rynku, wzrost ren-
odrębnych operatorów dystrybucyjnych (War-
towności biznesu, środki z prywatyzacji, środki
szawa Teren, ZEORK-Starachowice, Białystok,
z podwyższania kapitału przedsiębiorstw, środ-
Lublin, Zamość, Rzeszów, Łódź Miasto, Łódź
ki z emisji obligacji, kredyty bankowe. Rozpa-
Teren). Jeśli ktoś miał nadzieję w marcu 2006
trując źródła finansowania nie dokonuje się
roku, kiedy rząd ogłaszał cele programu, że roz-
żadnych wielopłaszczyznowych analiz. Nie roz-
poczną się działania na rzecz poprawy efektyw-
patruje się możliwości zmniejszenia rynku
ności elektroenergetyki, to w połowie 2007 roku
skonsolidowanych przedsiębiorstw z powodu
widzi rzecz następującą. Prawdziwym celem
przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw dys-
konsolidacji jest zbudowanie ciężkiego wytwa-
trybucyjnych już sprywatyzowanych (Vattenfall,
rzania, o ogromnych przepływach finansowych,
RWE), przedsiębiorstwa PKP Energetyka, spry-
matecznika dla lobby korporacyjnego, związków
watyzowanych przedsiębiorstw wytwórczych
zawodowych, banków, zagranicznych firm kon-
(Rybnik, Połaniec, Vattenfall i innych), przed-
sultingowych, w tym prawniczych. Celem uzu-
siębiorstw ciepłowniczych, niezależnych wy-
pełniającym, integralnie związanym z celem
twórców. Projekcje wzrostu rentowności bizne-
głównym, jest zawłaszczenie rynku (centraliza-
su buduje się na wzroście cen dla odbiorców.
cja obrotu, pełna kontrola właścicielska opera-
Zakłada się pełne wykorzystanie środków
torstwa dystrybucyjnego). Przy tym animatorzy
z prywatyzacji na inwestycje, a narasta przecież
programu konsolidacji, którzy wszystko wygrali
świadomość społeczna, że środki te (z prywaty-
nie widzą już potrzeby maskowania swoich in-
zacji elektroenergetyki, i gazownictwa) lepiej
tencji i przechodzą do następnego etapu. Mia-
byłoby wykorzystać na zasilenie funduszu
26
emerytalnego i/lub funduszu innowacyjnego.
W tym kontekście warto na przykład poddać
najprostszemu testowi wiarygodności program
8. Inwestycje w skonsolidowanej elektroenergetyce w świetle internalizacji kosztów zewnętrznych
inwestycyjny PGE do 2016 roku, p. 6. Mianowicie, obecne przychody roczne PGE, to 18 mld zł,
Wielkie plany inwestycyjne skonsolidowanych
rentowność około 5%. Zysk netto w okre-
przedsiębiorstw, oparte na kontynuacji technolo-
sie 2008.–2016 (możliwy do przeznaczenia na
gicznej, mające za podstawę względy bilansowe,
inwestycje) wynosi zatem według najprostszego
w ogóle nie uwzględniają strukturalnej zmiany
oszacowania: 9 lat x 18 mld zł/rok x 0,05 (ren-
celów i działania mechanizmów rynkowych.
towność brutto) x 0,79 (współczynnik przeli-
Mianowicie, planowane współcześnie inwestycje
czeniowy zysku brutto na zysk netto) = 6,4 mld
w elektroenergetyce muszą przede wszystkim
zł. Zakładając bardzo optymistycznie, że zysk
być poddane wszechstronnym testom obejmują-
wyniesie nawet 10 mld zł (zostanie zwiększona
cym badanie wpływu internalizacji kosztów ze-
rentowność, czyli zwiększone zostaną ceny dla
wnętrznych na ceny energii elektrycznej u od-
odbiorców, oraz zwiększony zostanie rynek),
biorców. Do zarysowania problemu proponuje
konieczne jest uzyskanie dodatkowego kapita-
się tu następującą optykę. Rządy na świecie sta-
łu 30 mld zł. Pozyskanie tego kapitału z prywa-
ją wobec bardzo trudnego wyboru: dalej uzna-
tyzacji aktywów PEG wynoszących 38 mld zł
wać, że elektroenergetyka odnawialna wymaga
jest absolutnie niemożliwe (w planach prywaty-
preferencji w stosunku do elektroenergetyki tra-
zacyjnych zakłada się udostępnienie inwesto-
dycyjnej, czy też uznać już, że to elektroenergety-
rom tylko 35% akcji PGE). Rozpatrując z kolei
ka odnawialna jest konkurencyjna, a elektro-
inwestycje PGE w horyzoncie 2025 (120 mld
energetyka tradycyjna wymaga ochrony przed
zł) łatwo oszacować, że w cenach stałych mu-
gwałtownym załamaniem się. Proste ilustracje
siałyby one skutkować wzrostem kosztów wy-
liczbowe problemu są następujące. W Polsce
twarzania wynoszącym przynajmniej 100
roczną wartość certyfikatów zielonych w 2008
zł/MWh. (Oczywiście, trudno będzie znaleźć
roku można wstępnie szacować (przy wymaga-
banki, które udzielą kredytów wystarczających
nym udziale energii odnawialnej wynoszącym
na sfinansowanie 80%, czy chociażby tylko 60%
około 6%) na około 1,5 mld zł. W obecnie stoso-
takich inwestycji). Inwestycje w wytwarzanie
wanym języku jest to wsparcie źródeł odnawial-
zapowiadane do 2020 roku przez Południową
nych. Nieopłacone roczne koszty zewnętrzne
Grupę Energetyczną (przez Południowy Kon-
emisji CO2 w przypadku elektroenergetycznych
cern Energetyczny) musiałyby skutkować wzro-
źródeł systemowych można oszacować na oko-
stem kosztów wytwarzania wynoszącym przy-
ło 6,6 mld zł (zakłada się limit emisji CO2 wyno-
najmniej 50 zł/MWh. (Są to inwestycje w nowe
szący około 110 mln ton oraz cenę jednostkową
bloki o mocy 2260 MW, kosztujące 11 mld zł,
na bieżącym rynku wynoszącą około 15 euro/to-
pozwalające utrzymać przez PKE rynek pro-
nę). W obecnie stosowanym języku tych kosztów
dukcji wynoszący 14%.
nie nazywa się jednak wsparciem elektroenerge-
27
tycznych źródłach systemowych. W 2020 roku,
związany z obniżką sprzedaży. Zatem stworzyli-
kiedy rynek energii elektrycznej zwiększy się
śmy w Polsce za pomocą taryf (z udziałem rządu
o 40%, wymagany udział energii odnawialnej na
i w szczególności URE) ekonomikę, w której ma-
rynku energii elektrycznej będzie wynosił 33%,
sa zysku rośnie, jeśli sprzedaż maleje. Nowe in-
a wymagana roczna obniżka emisji CO2 w elek-
westycje PGNiG, oprócz zakupu udziału w zło-
troenergetycznych źródłach systemowych osią-
żach ExxonMobile, takie jak terminal LNG
gnie wartość około 22 mln ton charakterystyczne
w Świnoujściu, budowa gazociągu Baltic Pipe
wielkości (w cenach stałych) będą następujące:
(środki własne PGNiG potrzebne na sfinanso-
roczna wartość certyfikatów zielonych wyniesie
wanie dwóch ostatnich projektów, to około 500
około 12 mld zł, opłacone roczne koszty zewnętrz-
mln euro), będą wymagać oczywiście twórczego
ne emisji CO2 wyniosą około 3,5 mld zł, nieopła-
rozwinięcia dotychczasowej rewolucyjnej ekono-
cone roczne koszty zewnętrzne emisji CO2 w przy-
miki na rynku gazu, zwłaszcza jeśli istniejące ce-
padku elektroenergetycznych źródeł systemo-
ny gazu na długo zablokowały rozwój elektro-
wych wyniosą około 14 mld zł. Założono przy tym,
energetyki gazowej. Pierwsze oznaki takiego roz-
że wymagany efekt redukcji emisji CO2 w 2020
winięcia już się zresztą pojawiły. Mianowicie, pod-
roku można będzie uzyskać za pomocą wcześniej-
jęte zostały decyzje o przeznaczeniu około 1 mld
szych inwestycji, dla których w rachunku efektyw-
euro ze środków unijnych 2007-2013 (Program
ności przyjęta zostanie (zgodnie z rekomendacja-
Operacyjny „Infrastruktura i Środowisko”) wła-
mi Komisji Europejskiej) cena uprawnienia do
śnie na dywersyfikację dostaw gazu według rzą-
emisji CO2 wynosząca 40 euro/tonę. Założono
dowych planów (natomiast na innowacyjne
także, że w 2020 roku cena uprawnień do emisji
technologie produkcji biometanu pieniędzy nie
CO2 na rynku bieżącym będzie taka sama, czyli
ma). W tym kontekście alarmującą wręcz sprawą
będzie wynosić 40 euro/tonę.
jest wstępna decyzja biznesowa Zakładów Azotowych Puławy, związana z inwestycją w zgazo-
9. Strategia PGNiG i rewolucyjna
ekonomika na rynku gazu
wanie węgla (razem z kopalnią Bogdanka,
i ewentualnie z jednym z przedsiębiorstw elektroenergetycznych). Zgodnie z realizowanym
Pełna konsolidacja obrotu hurtowego i detalicz-
harmonogramem jest możliwe, że jeszcze
nego w PGNiG, prawo Zarządu do realizacji nie-
w 2007 roku zakończone zostaną prace nad
efektywnych inwestycji w imię bezpieczeństwa
szczegółową koncepcją przedsięwzięcia. Zakoń-
energetycznego, prawny obowiązek posiadania
czenie budowy instalacji jest możliwe w ciągu
magazynów gazu na terenie Polski przez firmy
kolejnych 3–4 lat. Przewidywane nakłady inwe-
obrotowe, to kilka wybranych przykładów „tro-
stycyjne na instalację wynoszą około 2 mld zł
ski” o odbiorców na rynku gazu w Polsce. Wy-
(Zarząd ZA Puławy zakłada, że 50% nakładów
mienione regulacje i działania są realizowane
może być sfinansowane z funduszy unijnych).
w sytuacji, kiedy zysk PGNiG (za pierwszy kwar-
Instalacja pokryje, w założeniu, 50% obecnego
tał 2007) przekroczył wszelkie oczekiwania i był
zapotrzebowania ZA Puławy na gaz (tzn. 50%
28
z 900 mln m3), oprócz tego, że pokryje całe zapo-
nie rezerwowe. Stąd wynika ważna konsekwen-
trzebowanie na energię elektryczną i na parę
cja, mianowicie opłata sieciowa powinna wyni-
technologiczną.
kać z wartości zasilania sieciowego dla odbiorcy,
a nie z potrzeby pokrycia kosztów operatora.
Oznacza to pojawienie się stranded costs u ope-
III. Tezy do rozważań o energetyce
rozproszonej i wielki nowy
obszar jej integracji
ratorów.
Teza 3. Zapoczątkowanie handlu uprawnieniami do emisji CO2 pokazało całą marność mery-
Teza 1. Wyczerpuje się fundamentalny (mery-
toryczną mechanizmu w postaci Krajowego Pla-
toryczny) potencjał wdrożeniowy zasady TPA ja-
nu Rozdziału Uprawnień (zarówno KPRU-1 jak
ko mechanizmu zwiększania konkurencji na
i KPRU-2) w odniesieniu do emisji CO2. Syste-
rynku energii elektrycznej (i gazu). Dodatkowo,
my wsparcia energetyki odnawialnej i skojarzo-
zmniejszenie w 2006 roku liczby odbiorców ko-
nej oparte na certyfikatach (zielonych, czerwo-
rzystających z zasady TPA jest dotkliwą prak-
nych, żółtych) wprowadzone w Polsce są istot-
tyczną porażką polskiego systemu regulacji
nym postępem w skali UE w aspekcie prawidło-
w elektroenergetyce (systemu regulacji konku-
wej internalizacji kosztów zewnętrznych środo-
rencyjnego rynku energii elektrycznej opartego
wiska. Uniwersalizacja technologii energetycz-
na zasadzie TPA). Realizacja rządowego progra-
nych umożliwia jednak i jednocześnie tworzy
mu konsolidacji wytwórczo-dystrybucyjnej elek-
presję na zastosowanie dalej idących rozwiązań,
troenergetyki i stan przygotowań do pełnego
mianowicie polegających na jednolitym podej-
otwarcia rynku energii elektrycznej 1 lipca 2007
ściu (produktowym) do internalizacji tych kosz-
roku nie daje żadnych podstaw do prognoz, że
tów. Jedynie takie podejście umożliwi w nadcho-
negatywna sytuacja ulegnie odwróceniu.
dzących latach redukowanie szarej strefy i ograniczanie nieefektywności interwencjonizmu pań-
Teza 2. Narasta siła nowych technologii, które
uchylają furtkę do konkurencji na rynku energii
stwowego (etatystycznego systemu) w obszarze
bezpieczeństwa ekologicznego.
elektrycznej (i gazu) poza zasadą TPA. Mianowicie, pojawiła się możliwość odwrócenia utrwalo-
Teza 4. Niesymetryczny (historyczny) system
nego przez dziesięciolecia schematu, że sieć sta-
podatkowy, w szczególności akcyzowy (np. wyso-
nowi podstawowe zasilanie, natomiast lokalne
ka akcyza na benzynę i olej napędowy, brak ak-
źródło wytwórcze nie ma pełnej wartości z punk-
cyzy na gaz), nieadekwatny do osiągniętego już
tu widzenia bezpieczeństwa dostaw energii elek-
poziomu uniwersalizacji technologiczno-paliwo-
trycznej. Obecnie dojrzałość technologiczna ma-
wej, staje się główną barierą ograniczającą wzrost
łych źródeł wytwórczych często jest wystarczają-
efektywności dostawy energii i paliw do odbior-
ca do tego, aby je uznać za pełnowartościowe za-
ców końcowych w Polsce. System ten w warun-
silanie podstawowe, a sieć traktować jako zasila-
kach bardzo szybkiego rozwoju technologii ener-
29
getycznych i ich uniwersalizacji staje się z jednej
proszonej energetyki odnawialno-gazowej) narzuca-
strony niestabilny (powoduje ryzyko inwesto-
ją w Polsce koncepcję ilościowego modelu bezpie-
rów), z drugiej natomiast jest przyczyną narasta-
czeństwa elektroenergetycznego odbiorcy BEEO.
nia szarej strefy podatkowej w energetyce. Zatem
Mianowicie: BEEO = BEEU + BEEK + BEER. Po-
ujednolicenie podatków na paliwa i energię
szczególne składniki (funkcjonały losowe, mniej
(w ramach określonych przez UE), adekwatne do
dokładnie funkcje losowe, albo w największym
osiągniętego poziomu uniwersalizacji technolo-
uproszczeniu zmienne losowe) odnoszą się w zapi-
giczno-paliwowej, jest koniecznością. Skutkiem
sanej sumie do poziomu unijnego, krajowego oraz
ujednolicenia podatków w energetyce (ogólnie
indywidualnego odbiorcy (udział własny odbiorcy
rozumianej) będzie nowa struktura konkuren-
w zagwarantowaniu sobie bezpieczeństwa środka-
cyjności paliw (technologii energetycznych).
mi dostępnymi w segmencie energetyki rozproszonej oraz poprzez obniżanie własnej elektrochłonno-
Teza 5. Strategia Komisji Europejskiej (budowa jed-
ści). Do zbudowania miary ilościowej tak rozumia-
nolitej unijnej przestrzeni bezpieczeństwa energe-
nego bezpieczeństwa elektroenergetycznego (okre-
tycznego, a nie elektroenergetycznego), kierunek re-
ślenia jego składowych) w warunkach działania
strukturyzacji polskiej elektroenergetyki (sektorowa
konkurencji nadają się dwie mierzalne wielkości,
konsolidacja wytwórczo-dystrybucyjna) oraz uni-
stosunkowo wiarygodne. Są to: (i) współczynnik
wersalizacja technologiczno-paliwowa (rozwój roz-
odporności (obejmujący substytucyjność) techno-
Tablela 2. Regulacje dotyczące rozwoju energetyki odnawialnej (na rynkach sieciowych
nośników energii i paliw silnikowych)
Wymagany udział
energii odnawialnej
2006 rok – 3,6%
2007 rok – 5,1%
od 2010 roku – 10,4%
2020 rok – 33%
Ustawa Prawo energetyczne.
Rozp. MG z dnia 19 grudnia 2005 roku.
Rozp. MG z dnia 3 listopada 2006 roku.
Strategia energetyczna KE – projekt (2007)
Ciepło sieciowe
2020 rok – 50%
Strategia energetyczna KE – projekt (2007)
Gaz sieciowy
Sprawa otwarta
Etap autorskiej (J. Popczyk) koncepcji*
Paliwa płynne
do 31 grudnia 2005 – 2%
przed 31 grudnia 2010 – 5,75%
2020 rok – 14%
Dyrektywa 2003/30/WE z 8 maja 2003
Nośnik energii
Energia elektryczna
Podstawa prawna
* Udział energii odnawialnej w rynku gazu ziemnego jest sprawą otartą. Trzeba jednak pamiętać, że gwałtownie rosną możliwości technologiczne produkcji biometanu. Najbardziej skutecznym sposobem zarządzania wzrostem tej produkcji byłoby określenie wymaganego udziału biometanu w gazie ziemnym i wprowadzenie (obecnie) certyfikatów pochodzenia gazu
odnawialnego. Tę koncepcję sygnalizuje się tutaj jako całkowicie nową. (Koncepcją można by objąć także niektóre gazy odpadowe, np. gaz koksowniczy). Podkreśla się, że koncepcja znalazła już zwolenników wśród gazowników (potrz materiały
Konferencji nt. „Certyfikaty w energetyce szansą na rozwój”. Stowarzyszenie Niezależnych Wytwórców Energii Skojarzonej,
Pomorska Spółka Gazownictwa, Wielkopolska Spółka Gazownictwa. Bydgoszcz, 29 marca 2007).
Źródło:Strategia energetyczna KE – projekt (2007)
30
logii na warunki kryzysowe (strajki,
Rysunek 2. Miejsce i rola energetyki rozproszonej w relacji
terroryzm – w tym terroryzm politycz-
do systemu elektroenergetycznego i do tradycyjnych sektorów
ny państw niedemokratycznych, awa-
paliwowo-energetycznych oraz do potencjalnych obszarów
ekspansji tej energetyki.
rie – obejmujące także black out) oraz
(ii) osiągalny (na danym etapie) czas
(zdolność) odpowiedzi technologii na
sygnały rynkowe (zmiany cen, zmiany podatków), zależny głównie od
skali technologii (i nakładów inwestycyjnych) oraz od jej dojrzałości
(rozwojowej).
Analiza trendów na świecie i strategii
w UE pozwala sformułować grubą regułę 3x20, oznaczającą trzy główne
cele do osiągnięcia w energetyce
(ogólnie, a nie tylko w elektroenergetyce) w horyzoncie 2020. Są to: 20-procentowy udział energii odnawialnej w rynkowych dostawach energii, 20-procentowa redukcja emisji
CO2 (w porównaniu do 1988 roku)
i 20-procentowa redukcja zapotrzebowania jednostkowego na energię
(na jednostkę dochodu narodowego),
uzyskana poprzez poprawę efektywności jej użytkowania. Szczegółowe
regulacje dotyczące rozwoju energetyki
odnawialnej
przedstawiono
w tabl. 2. Podkreśla się, że w tym obszarze bardzo szybko następuje integracja podejścia do trzech głównych
rynków energetycznych (energii elektrycznej, cie-
silnym trendem polegającym na uniwersalizacji
pła i paliw silnikowych w transporcie).
technologii energetycznych. W ramach tego trendu
w długim horyzoncie czasowym (np. w horyzoncie
Integracja podejścia do trzech głównych rynków
polskiej polityki energetycznej, 2025) energetyka
energetycznych wzmacniana jest obecnie bardzo
odnawialno-gazowa będzie się stopniowo stawać
31
pomostem do energetyki wodorowej (z wykorzysta-
(na przykład Siedlce – 15 MWel), jak i mikroźródła
niem ogniwa paliwowego). Na drodze do energety-
(na przykład Tuchów – 66 kWel), zostały wyłączo-
ki wodorowej ważną rolę odegra w szczególności
ne na skutek synergicznego współoddziaływania:
wykorzystanie technologii LNG i CNG do trans-
regulacji (MG, URE), braku konkurencji w gazow-
portu lądowego gazu ziemnego. Ale podstawowe
nictwie oraz oporu elektroenergetycznych spółek
znaczenie będzie miała jednak uniwersalizacja
dystrybucyjnych wobec energetyki rozproszonej.
technologiczna bazująca na zbliżeniu dwóch tech-
To zresztą przyspieszyło postęp w zakresie rozpo-
nologii, mianowicie silnikowego agregatu kogene-
znania przez niezależnych inwestorów (spoza elek-
racyjnego oraz samochodu (pojazdu) hybrydowego.
troenergetyki i gazownictwa) innowacyjnych kierunków rozwojowych w postaci agroenergetyki
Rysunek 2 służy do zobrazowania nowego miej-
(biotechnologia środowiskowa i uprawy energe-
sca i nowej roli energetyki rozproszonej w szero-
tyczne) oraz biometanowych technologii energe-
kim otoczeniu, w kontekście polskim. Bez wąt-
tycznych (zgazowanie biomasy energetycznej).
pienia, sytuacja przedstawiona na rys. 2, polegająca na coraz słabszym powiązaniu małych źródeł odnawialnych z systemem elektroenergetycznym i na coraz silniejszej ich wirtualnej integracji
z segmentem energetyki rozproszonej elektryczno-cieplno-transportowej, będzie miała w nadchodzących latach istotne znaczenie i wpływ na
upodmiotowienie wszystkich odbiorców energii
IV. Ocena możliwości wypełnienia
przez Polskę unijnych celów
określonych w pakiecie energetycznym 3x20 przez wykorzystanie potencjału rozwojowego
rolnictwa energetycznego
i nabywców paliw: ludności, odbiorców w sektorze usług, odbiorców przemysłowych. Upodmio-
Poniżej przedstawia się uproszczoną koncepcję
towienie odbiorców będzie się dokonywać w pro-
oceny wystarczalności zasobów rolnych, którymi
cesie zmian sytuacji energetycznej gmin, stano-
dysponuje Polska, do wypełnienia (nałożonych
wiących najbardziej naturalne środowisko dla
na państwa członkowskie) celów obligatoryj-
rozwoju energetyki rozproszonej.
nych, sformułowanych w unijnym Pakiecie energetycznym 3x20, w części dotyczącej udziału
Kształtowanie się nowego segmentu energetyki
energii odnawialnej w całym rynku popytowym
rozproszonej elektryczno-cieplno-transportowej
energii. Dokonane, zgodnie z tą koncepcją, osza-
będzie się odbywać z wielkim trudem. Na przy-
cowania liczbowe są w pełni wiarygodne, pomi-
kład, 2006 rok nie przyniósł w Polsce wzrostu licz-
mo zastosowanych uproszczeń metodycznych,
by gazowych źródeł kogeneracyjnych (stanowią-
i są bardzo optymistyczne. Oczywiście, badania
cych pomost do energetyki wodorowej). Przeciw-
pogłębiające tematykę są niezbędne. Jednak za-
nie, liczne źródła istniejące, bardzo dobrze dobra-
sadnicze znaczenie ma obecnie wykorzystanie
ne/zoptymalizowane pod względem energetycz-
uzyskanych już wyników do sformułowania pol-
nym i ekonomicznym, zarówno średniej wielkości
skiej strategii konwergencji energetyki i rolnictwa
32
i zaproponowanie innowacyjnego programu roz-
2. Ciepło. Zakłada się stabilizację rynku, czyli wiel-
wojowego w obszarze o niezwykłej wadze gospo-
kość rynku końcowego wyniesie około 210 TWh
darczej oraz niezwykłej wrażliwości politycznej,
adresowanego do tysięcy przedsiębiorców, do
3. Transport. Zakłada się 3 proc. roczny wzrost
setek tysięcy rolników oraz do milionów miesz-
rynku. Zatem wzrost rynku w całym okresi
kańców wsi i do milionów użytkowników energii.
wynosi 43 proc. Wielkość rynku końcowego
(zużycie) wynosi około 210 TWh.
1. Wielkość polskich rynków końcowych energii w 2007 roku
1. Energia elektryczna, zużycie/produkcja: 106/140
3. Udziały energii odnawialnej w końcowych rynkach energii (cele obligatoryjne) w Pakiecie w 2020 roku
TWh (około 350 TWh w paliwie pierwotnym)
1. Energia elektryczna: 33%, około 45 TWh
2. Ciepło ogółem, zużycie/produkcja: 750/850 PJ
(około 350 TWh w paliwie pierwotnym):
2. Ciepło: 50%, około 105 TWh
2.1. Systemy sieciowe: 350/450 PJ
3. Paliwa transportowe: 14%, około 30 TWh
2.2. Ogrzewanie indywidualne: 400/400 PJ
4. Struktura energii odnawialnej na
końcowym rynku energii elektrycznej w 2020 roku
3. Transport, zużycie paliw płynnych (około 150
TWh w paliwie pierwotnym):
1. Energia elektryczna poza energią z upraw
3.1. Benzyna: 4,2 mln ton
energetycznych (wiatrowa, wodna, z biomasy
odpadowej): 10 TWh, czyli około 22 proc.
3.2. Olej napędowy: 6,4 mln ton
2. Energia elektryczna z upraw energetycz3.3. LPG: 1,5 mln ton
nych: 35 TWh, czyli około 78 proc.
2. Założenia dotyczące wielkości polskich rynków końcowych energii
w 2020 roku
5. Założenia dotyczące sposobu wykorzystania biomasy uprawianej
w 2020 roku
1. Energia elektryczna. Zakłada się 2 proc. rocz-
1. Do dalszych oszacowań zakłada się zastoso-
ny wzrost rynku. Zatem wzrost rynku w całym
wanie najefektywniejszej obecnie biotechno-
okresie wynosi 26 proc. Wielkość rynku koń-
logii, mianowicie zgazowania fermentacyjnego
cowego (zużycie) wynosi około 135 TWh.
roślin energetycznych, ewentualnie z dodat-
33
kiem substratów w postaci biomasy odpado-
stawie struktury produkcji charakterystycznej
wej z produkcji rolnej oraz z przetwórstwa rol-
dla gazowego agregatu kogeneracyjnego o mo-
no-spożywczego, i wykorzystanie biogazu lub
cy poniżej 1 MWel. Mianowicie, przyjmuje się,
biometanu (uzyskiwanego po oczyszczeniu
że energia elektryczna stanowi 35 proc. w bi-
biogazu). To założenie jest bardzo ostrożne
lansie paliwa pierwotnego, a ciepło 50 proc.
(bez wątpienia do 2020 roku nastąpi komer-
(Straty stanowią 15 proc. w paliwie pierwot-
cyjne wdrożenie znacznie bardziej efektyw-
nym). Dalej zakłada się, że cała roczna energia
nych biotechnologii, mianowicie zgazowania
elektryczna produkowana z biometanu jest
zielonej celulozy oraz bezpośredniej produkcji
produkowana w skojarzeniu (w 2020 roku bę-
wodoru z biomasy).
dzie to 35 TWh). Wówczas ciepło wyprodukowane w 2020 roku w Polsce z biometanu
2. Do dalszych oszacowań zakłada się, dla
w skojarzeniu wyniesie 50 TWh. Produkcja
zwiększenia ich przejrzystości, zastosowanie
ciepła z energii odnawialnej poza produkcją
tylko wybranych technologii energetycznych,
skojarzoną będzie w takim przypadku w 2020
mianowicie w postaci: (i) wykorzystania bez-
roku wynosić 55 TWh.
pośredniego biogazu uzyskiwanego z upraw
energetycznych, (ii) zatłaczania biometanu do
sieci gazu ziemnego, (iii) zastosowania, aż do
pełnego wykorzystania potencjału produkcji
6. Założenia do oceny potencjału rozwojowego polskiego rolnictwa energetycznego
ciepła i energii elektrycznej, agregatów kogeneracyjnych zapewniających łączną spraw-
1. Zakłada się graniczną strukturę wykorzysta-
ność konwersji, energii pierwotnej na energię
nia całego areału ziem uprawnych (około 16
końcową u odbiorców energii elektrycznej
mln ha), którym dysponuje Polska w nastę-
i ciepła, wynoszącą 85 proc., (iv) zastosowania,
pującej postaci: 75 proc. dla potrzeb rolnic-
poza potencjałem produkcji skojarzonej, ko-
twa żywnościowego (12 mln ha) oraz 25 proc.
tłów gazowych zapewniających łączną spraw-
dla potrzeb rolnictwa energetycznego (4 mln
ność konwersji, energii pierwotnej na ciepło
ha). Jest to struktura, która może być wyni-
u odbiorcy, wynoszącą 95 proc., (v) zastosowa-
kiem alokacji fundamentalnej (polegającej na
nia samochodów CNG, w miejsce samocho-
częściowej transformacji rolnictwa żywno-
dów zasilanych mieszankami paliw tradycyj-
ściowego w równoprawne rolnictwo energe-
nych i biopaliw płynnych, przy uwzględnieniu
tyczne) i może pociągać za sobą zmianę rela-
zmniejszonej sprawności wykorzystania pali-
cji cen żywności i energii. Przy tym transfor-
wa transportowego, czyli biometanu w stosun-
mację rolnictwa żywnościowego w energe-
ku do mieszanek płynnych, o 20 proc.
tyczne łączy się ze stopniowym wygaszaniem
Wspólnej Polityki Rolnej w UE po 2013 roku
3. Krajowy potencjał ciepła produkowanego
oraz z otwarciem unijnego rynku żywności na
z biometanu w skojarzeniu określa się na pod-
dostawy z krajów opóźnionych w rozwoju
34
(w szczególności z Afryki). To oznacza, że Pol-
nio) produkowanych w skojarzeniu konieczna
ska może zapewnić sobie istotny wzrost efek-
jest powierzchnia gruntów:
tywności ekonomicznej rolnictwa, istotny
wzrost bezpieczeństwa energetycznego, a tak-
{(35 TWh+50 TWh):80 MWh/ha}:0,85 =
że stabilizację cen energii, bez istotnego wzro-
= ok. 1,3 mln ha.
stu cen żywności.
3. Do pokrycia wymaganego udziału energii od2. Zakłada się, dla uproszczenia dalszych oszaco-
nawialnej na rynku ciepła produkowanego
wań, produkcję biomasy w postaci kukurydzy.
w kotłowniach (55 TWh), poza źródłami koge-
Współczesna wydajność produkcji kukurydzy
neracyjnymi, konieczna jest powierzchnia
wynosi około 50 ton/ha, co w przeliczeniu na
gruntów:
biometan daje 5 tys. m3/ha. Zakłada się ostrożnie, że na skutek postępu biotechnologiczne-
{55 TWh:80 MWh/ha}:0,95 =
go wydajność produkcji kukurydzy w 2020
= ok. 0,7 mln ha.
roku wyniesie około 80 ton/ha. Będzie to
oznaczać poziom produkcji biometanu wynoszący 8 tys.
m3/ha.
8. Wniosek
Na tej podstawie można
wyliczyć wydajność energetyczną z hektara,
Łączna powierzchnia gruntów, konieczna dla wy-
wyrażoną w MWh/ha, w następujący sposób:
pełnienia przez Polskę celów obligatoryjnych
unijnego Pakietu energetycznego 3x20, jest istot-
36 [GJ/tys. m 3 ]
=
wydajność =8 tys. [m /ha]
3,6 [GJ/MWh]
= 80 MWh/ha
nie mniejsza od założonej granicznej powierzchni
3
gruntów możliwych do wykorzystania przez rolnictwo energetyczne (25 proc., 4 mln ha). Podkreśla się, że dokonane oszacowanie uwzględnia po-
7. Oszacowanie zasobów rolnych niezbędnych do realizacji przez Polskę
celów Pakietu energetycznego 3x20
stęp biotechnologiczny, co jest całkowicie uprawnione. Bez postępu biotechnologicznego wypełnienie celów byłoby obarczone pewnym ryzykiem (łączna powierzchnia gruntów, konieczna
1. Do pokrycia wymaganego udziału energii od-
do wypełnienia celów, byłaby wówczas równa
nawialnej na rynku paliw transportowych ko-
granicznej powierzchni możliwej do wykorzysta-
nieczna jest powierzchnia gruntów:
nia przez rolnictwo energetyczne). W tym miejscu
warto podkreślić bardzo korzystną cechę rolnic-
{30 TWh: 80 MWh/ha}: 0,8 = ok. 0,5 mln ha.
twa energetycznego jako jednego z głównych filarów bezpieczeństwa energetycznego. Mianowicie,
2. Do pokrycia wymaganego udziału energii od-
wzrost zapotrzebowania na energię może mieć
nawialnej na rynku energii elektrycznej i na
w tym przypadku zawsze adekwatną odpowiedź
rynku ciepła (35 TWh i 50 TWh, odpowied-
w postaci wzrostu wydajności energetycznej
35
z hektara. Podobna cecha nie występuje w przy-
jący skokowo ich podatność na konkurencję.
padku takich wyczerpywalnych paliw jak ropa
W rezultacie technologie energetyczne w postaci
naftowa, gaz ziemny, węgiel (oczywiście, w tym
agregatu kogeneracyjnego i samochodu hybry-
przypadku występuje mechanizmem postępu
dowego, które obecnie mogą być bez istotnych
technicznego w sferze wydobycia, który w ostat-
ograniczeń technicznych zasilane bardzo różno-
nich latach bardzo wyraźnie zwiększał zasoby
rodnymi paliwami, są w stanie obsługiwać już
ekonomiczne wymienionych paliw na świecie).
wszystkie trzy podstawowe rynki użytkowania
energii, tzn. rynek energii elektrycznej, rynek ciepła i rynek transportowy.
V. Agroenergetyka: wielki wspólny
interes polskiej wsi, rolnictwa
i energetyki
Potencjał agroenergetyki: Z jednego hektara
kukurydzy jesteśmy w stanie wyprodukować
rocznie 5 tys. m3 biometanu, z półtora miliona
Światowy i unijny kontekst energetyczny
hektarów 7,5 mld m3, czyli nieznacznie mniej
i ekologiczny: Pierwszą silną podstawą rozpo-
niż obecnie wynosi cały polski import gazu
czynającej się rewolucji energetycznej na świecie
ziemnego, a więcej niż import tego paliwa z Rosji.
jest stanowisko Stanów Zjednoczonych, które
Zatem należy poświecić rozwojowi agroenerge-
mówią, że nie wolno dłużej finansować niede-
tyki przynajmniej tyle wysiłku i tyle pieniędzy ile
mokratycznych państw naftowych (i gazowych)
poświęcamy ostatnio dywersyfikacji zasilania
– Iranu, Arabii Saudyjskiej, Wenezueli i Rosji – za
Polski w gaz ziemny, bo to jest problem o tej sa-
pomocą wysokich cen ropy naftowej (i gazu). Re-
mej wadze z punktu widzenie bezpieczeństwa
zultatem jest gwałtowny rozwój produkcji biopa-
energetycznego, a dodatkowo jest to problem
liw w Stanach Zjednoczonych, i wzrost cen ziemi
o kluczowej wadze z punktu widzenia bezpie-
(w niektórych stanach ziemia zdrożała w 2006
czeństwa ekologicznego oraz z punktu widzenia
roku o ponad 30%). Drugą silną podstawą tej re-
sytuacji wsi i rolnictwa.
wolucji jest projekt strategii UE, ogłoszony na
początku 2007 roku, który z rozproszonej ener-
Bezpieczeństwo energetyczne: Odpowiedz-
getyki odnawialnej czyni jeden z najważniej-
my na pytanie, co nam daje produkcja biometanu
szych filarów rozwojowych bezpieczeństwa
z jednego hektara współcześnie, kiedy może on
energetycznego Unii, a jednocześnie główne na-
być, na skutek uniwersalizacji technologii energe-
rzędzie zmniejszenia emisji gazów cieplarnia-
tycznych wykorzystany, z jednakową skuteczno-
nych. W rezultacie Wielka Brytania zapropono-
ścią, w transporcie samochodowym, jak i w agrega-
wała już obniżkę emisji CO2 do 2050 roku
tach kogeneracyjnych małej i bardzo małej mocy,
o 60%, a Niemcy o 80%. Trzecią podstawą, fun-
produkujących energię elektryczną i ciepło?
damentalną, jest światowy wybuch innowacyj-
Otóż, 5 tys. m3 biometanu z hektara można porów-
nych technologii energetycznych, prowadzący do
nać z rocznym zużyciem gazu ziemnego na miesz-
uniwersalizacji tych technologii, czyli zwiększa-
kańca Polski wynoszącym około 0,3 tys. m3. Jeden
36
hektar wystarcza więc do pokrycia ponad 15-krot-
skutecznie brak reelektryfikacji wsi, czyli progra-
nego zapotrzebowania na gaz ziemny w całej go-
mu zapowiadanego od lat przez kolejne rządy,
spodarce, przypadającego na statystycznego Pola-
ale w ogóle nie realizowanego (przede wszystkim
ka. Ponadto, z punktu widzenia bezpieczeństwa
dlatego, że w warunkach rynkowych reelektryfi-
energetycznego ważne jest inne porównanie. Z jed-
kacja wsi jest praktycznie nierealistyczna). Za-
nego hektara uzyskujemy ilość biometanu wystar-
tem krótkofalowo agroenergetyka ograniczy po-
czającą do produkcji skojarzonej około 17 MWh
głębiającą się barierę rozwojową wsi w postaci
energii elektrycznej i około 90 GJ ciepła. Są to ilo-
nieadekwatności (do szybko rosnących potrzeb)
ści wystarczające do pokrycia około 7-krotnego za-
infrastruktury w postaci wiejskich sieci elektro-
potrzebowania na energię elektryczną i około 6-
energetycznych. Ponadto, agroenergetyka umoż-
-krotnego zapotrzebowania na ciepło w całej go-
liwi milionom mieszkańców wsi uczestnictwo
spodarce, przypadającego na statystycznego Pola-
w korzyściach z przebudowy energetyki, w szcze-
ka. (Dla porównania, jeden hektar obecnie zapew-
gólności z elektroenergetyki, na bardziej konku-
nia żywność dla około 3 Polaków).
rencyjną. Długofalowo agroenergetyka zapewni
wsi polskiej włączenie się w jeden z wielkich ob-
Impuls do rozwoju innowacyjnych techno-
szarów innowacyjności gospodarki w ogóle. Bę-
logii okołorolniczych, okołoenergetycz-
dzie to wynikać między innymi stąd, że skala in-
nych i okołoekologicznych: Agroenergetyka
westycji jednostkowych w agroenergetyce jest
będzie w kolejnych latach obszarem bardzo in-
stosunkowo niewielka (nakłady na takie inwe-
tensywnego rozwoju biotechnologii środowisko-
stycje są rzędu kilku, najczęściej blisko dziesię-
wej (ukierunkowanej na utylizację biomasy od-
ciu, milionów złotych). Zatem w początkowej fa-
padowej), biotechnologii w obszarze upraw ro-
zie rozwoju agroenergetyki będzie możliwe pod-
ślin energetycznych, wyspecjalizowanej telein-
miotowe uczestnictwo w jej rozwoju małych in-
formatyki dla potrzeb energetyki rozproszonej
westorów, na skalę pojedynczych wsi. (Jest to
oraz nowoczesnych rozproszonych technologii
oczywiście niemożliwe w energetyce dużej skali).
energetycznych (w postaci biogazowni, agrega-
Szacuje się, że rozwój energetyki rozproszonej
tów kogeneracyjnych, samochodów hybrydo-
(biogazowni i systemów kogeneracyjnych)
wych, ogniw paliwowych). Należy przy tym pod-
w gminach rolniczych może spowodować na-
kreślić, że bariera wejścia na większość z rynków
pływ komercyjnych inwestycji z tego tytułu na
wymienionych innowacyjnych technologii (ale
obszary wiejskie rzędu 50 mld zł w horyzon-
nie na wszystkie te rynki) jest jeszcze stosunko-
cie 2020. To upodmiotowi na trwałe wieś w ob-
wo niska i jest ona całkowicie do pokonania
szarze elektroenergetyki i ciepłownictwa. Oczy-
przez polską naukę, polski przemysł, polskie rol-
wiście, agroenergetyka, w części stanowiącej ba-
nictwo, polską wieś i polską energetykę.
zę surowcową dla przemysłu biopaliw, umożliwi
dodatkowo mieszkańcom wsi uczestnictwo
Korzyści wsi (krótkofalowe i długofalo-
w korzyściach ze zmiany struktury rynku paliw
we): Krótkofalowo agroenergetyka skompensuje
dla potrzeb transportu.
37
Korzyści rolnictwa (krótkofalowe i długo-
giach spalania, wymagającymi istotnej rozbudo-
falowe): Krótkofalowo rozwój agroenergetyki
wy sieci przesyłowych, oddalający tę elektro-
zapewnia polskiemu rolnictwu opłacalne eko-
energetykę od odbiorcy i wyłączający odbiorcę
nomicznie wykorzystanie dwóch do trzech mln
w zdecydowanym stopniu z decydowania o swo-
hektarów gruntów odłogowanych (wyłączonych
jej sytuacji, jest obecnie najgorszym rozwiąza-
z upraw) oraz ugorów i nieużytków. Jest to oko-
niem z możliwych. Ogólnie, specyfika poszcze-
ło 10 do 15 procent użytków rolnych w Polsce.
gólnych sektorów kompleksu paliwowo-energe-
Długofalowo rozwój agroenergetyki tworzy na-
tycznego, w szczególności elektroenergetyki,
tomiast fundamentalną podstawę pod trwałą
w żadnym wypadku nie może być obecnie
opłacalność produkcji rolnej, polegającą na roz-
wzmacniana, natomiast musi być osłabiana. Od-
szerzeniu możliwości zbytu produkcji rolnej na
wrócenie programu dla elektroenergetyki i przej-
dwa wielkie i newralgiczne rynki: żywnościowy
ście do etapu osłabiania sektorowości w całym
i energetyczny. Restrukturyzacja polskiego rol-
kompleksie paliwowo-energetycznym wymaga
nictwa realizowana w takiej perspektywie,
na poziomie rządu daleko idącej współpracy
mianowicie masowego rozwoju bardzo opła-
między ministerstwami. To pociąga za sobą bar-
calnych upraw energetycznych, może w przy-
dzo poważną konsekwencję. Mianowicie, w krót-
szłości doprowadzić do przeznaczenia na te
kim czasie musi się ukształtować w rządzie nowy
uprawy od 4 do 6 mln hektarów gruntów or-
podmiotowy układ kompetencji. W szczególno-
nych i gruntów odłogowanych (obecnie) oraz
ści chodzi tu o nowy typ powiązania kompeten-
ugorów i nieużytków i wykreowanie z tego ty-
cji Ministerstwa Gospodarki i Urzędu Regulacji
tułu rocznych przychodów rolników na pozio-
Energetyki z kompetencjami ulokowanymi
mie od 10 do 15 mld zł (według obecnego po-
w Ministerstwach: Rolnictwa i Rozwoju Wsi (ob-
ziomu cen). W perspektywie długofalowej bar-
szar agroenergetyki), Środowiska (zarządzanie
dzo ważne jest także to, że rozwój agroenerge-
rozdziałem uprawnień do emisji CO2), Rozwoju
tyki może być wykorzystany przez Polskę do
Regionalnego (wykorzystanie funduszy unij-
aktywnego włączenia się w nieuchronny pro-
nych), Finansów (koordynacja podatku akcyzo-
ces wygaszania Wspólnej Polityki Rolnej
wego w obszarze energetyki) oraz Skarbu Pań-
w Unii, z korzyścią dla Polski i dla Unii.
stwa (nadzór właścicielski nad przedsiębiorstwami energetycznymi). Podkreśla się, że o ile
Potrzeba odwrócenia rządowego kierunku
w istniejącym rządzie niezbędna współpraca
działań w szeroko rozumianej energetyce,
między ministerstwami jest już nie do osiągnię-
a zwłaszcza w elektroenergetyce: Realizo-
cia, to na etapie tworzenia programu PO uzgod-
wany program konsolidacji sektorowej w elek-
nienie takiej współpracy jest znacznie łatwiejsze
troenergetyce, polegający na kontynuacji techno-
(na etapie tworzenia programu w każdej partii
logicznej, czyli na budowie wielkiej elektroener-
troska o dobro wspólne ma większe szanse wy-
getyki systemowej, z wielkimi źródłami węglo-
bicia się nad partykularne interesy poszczegól-
wymi realizowanymi w tradycyjnych technolo-
nych ministerstw).
38
VI. Mapa drogowa budowy rynkowego programu bezpieczeństwa
energetycznego
Podkreśla się, że potrzebna jest pilnie odpo-
2. Zwiększenie krajowego wydobycia gazu ziemnego (o około 1,5 do 2 mld m3 rocznie), horyzont – 2011 rok.
Rynek energii elektrycznej 2007
5%
Rynek ciepła 2007
5%
wiedź odnośnie wypełnienia dotkliwej luki,
o charakterze fundamentalnym, charakterystycznej obecnie dla problematyki bezpieczeństwa elektroenergetycznego. Mianowicie, chodzi
3. Wykorzystanie 1 mln ha gruntów pod uprawy
o odpowiedź nadającą się do zastosowania
energetyczne przeznaczone do produkcji bio-
w nadchodzących latach, dotyczącą wyboru ba-
metanu (np. 50 mln ton kukurydzy, 5 mld m3
zy paliwowej dla polskiej elektroenergetyki. Z te-
biometanu w roku), horyzont – 2013 rok.
go punktu widzenia ważne jest np. stworzenie
(w ramach prac rozwojowych przedsiębiorstw
15%
Rynek ciepła 2007
15%
energetycznych) podstaw do określenia (przez
agendy rządowe) „Mapy drogowej budowy rynkowego programu bezpieczeństwa energetycznego” uwzględniającej współczesne technologie
4. Wybór kierunków inwestowania w obszarze
(w wytwarzaniu i w obszarze infrastruktury sie-
wykorzystania węgla kamiennego i brunatne-
ciowej). Opracowanie mapy powinno nastąpić
go (wykorzystania czystych technologii węglo-
poprzez poddanie gruntownej weryfikacji licz-
wych, synergicznych technologii węglowo-ją-
nych scenariuszy (dostępnych w postaci wyni-
drowych) w aspekcie potrzeby minimalizacji
ków prac wiarygodnych zespołów badawczych
inwestycji nietrafionych, realizacja instalacji
zajmujących się w Polsce problematyką bezpie-
demonstracyjnych, horyzont – 2013 rok.
czeństwa energetycznego w całości, a nie tylko
bezpieczeństwa elektroenergetycznego). Jeden
5. Uzgodnienie (na poziomie regulacji prawnych)
z tych scenariuszy (przykładowy, realistyczny)
systemu podatkowego (skoordynowanych po-
ma następującą postać:
ziomów akcyzy i zasad odpisów amortyzacyjnych) dla inwestycji energetycznych. Określe-
1. Wykorzystanie potencjału kogeneracji (roz-
nie przez rząd (URE) referencyjnych stóp dys-
proszonej) tkwiącego w ciepłownictwie i prze-
kontowych dla operatorów sieciowych oraz cen
myśle (3000 MWel), wymagającego około 5,5
dla poszczególnych technologii wytwórczych
mld
m3
gazu rocznie, horyzont – 2013 rok.
(tradycyjnych węglowych, gazowych, odnawialnych, atomowych), horyzont – 2013 rok
15%
6. Wprowadzenie produktowego (na kWh, GJ,
Rynek ciepła 2007
15%
litr paliwa silnikowego, kupowanych przez od-
39
biorcę końcowego) przydziału uprawnień do
2. Odejście od strategii kontynuacji technolo-
emisji CO2, horyzont – 2012 rok (koniec obo-
gicznej realizowanej przez rząd, zwłaszcza
wiązywania KPRU-2).
w elektroenergetyce i gazownictwie. Wejście
w bieżącym dziesięcioleciu w proces ewolu-
7. Stworzenie sieci źródeł rozproszonych odna-
cyjnego przeorientowania energetyki (kom-
wialno-gazowych (10 tys. źródeł, w tym ogniw
pleksu paliwowo-energetycznego) na coraz
paliwowych, w części zależnej od rozwoju świa-
bardziej uniwersalizujące się (innowacyjne)
towego rynku tych ogniw), horyzont – 2020 rok.
technologie energetyczne (obejmujące rozproszoną energtykę odnawialną i w szczególności
agroenergetykę, kogenerację gazową, infra-
VII. Program „Innowacyjność technologiczna, odwołanie się do
własnych zasobów i konkurencja podstawą bezpieczeństwa
dostaw energii dla odbiorców
w Polsce w perspektywie 2020”
strukturę dla samochodów hybrydowych, infrastrukturę
transportu
lądowego
LNG
i CNG), czyli technologie o dużej zdolności do
szybkiej odpowiedzi na sygnały rynkowe
(zmiany cen, kryzysy bilansowe), na black out
oraz na potrzeby ochrony środowiska (na
ograniczenia w użytkowaniu środowiska), da-
Na zakończenie przedstawia się działania i cele
jące możliwość efektywnego zarządzania bez-
do osiągnięcia, które mogłyby stanowić program
pieczeństwem energetycznym za pomocą me-
energetyczny dla Polski, warunkowany współ-
chanizmów rynkowych.
czesnymi globalnymi uwarunkowaniami. Są to:
3. Wykorzystanie przez Polskę drugiego... trze1. Ostrożna kontynuacja procesu włączania Pol-
ciego w UE potencjału rozwoju agroenergetyki
ski w unijną przestrzeń bezpieczeństwa ener-
(osiągnięcie w perspektywie 2020 produkcji
getycznego na poziomie europejskich syste-
biopaliw płynnych pokrywającej 20% potrzeb
mów sieciowych (elektroenergetycznego, ga-
rynku transportowego, produkcji biometanu
zowego i naftowego), oparta na podstawach
zapewniającej jego udział w rynku paliw gazo-
komercyjnych. Odwrócenie procesu realizo-
wych na poziomie 40% oraz rozwój energetyki
wanego przez rząd, polegajacego na korpora-
rozproszonej w gminach wiejskich/rolniczych
tyzowaniu (utrwalaniu sektorowości) kom-
pokrywających 50% ich zapotrzebowania na
pleksu paliwowo-energtycznego, zwłaszcza
energię elektryczną i ciepło). Zagwarantowa-
poprzez konsolidacę elektroenergetyki i brak
nie sobie przez Polskę wyjścia na pozycję lide-
liberalizacji gazownictwa. Wejście w proces
ra (w sojuszu z Wielką Brytanią) w zakresie
konwergencji sektorów kompleksu paliwowo-
nieuchronnego wygaszania Wspólnej Polityki
-energetycznego: elektroenergetyki, gazownic-
Rolnej, w sposób najkorzystniejszy dla pol-
twa, ciepłownictwa, sektora paliw płynnych,
skich rolników i dla polskiej wsi. (Cel całkowi-
górnictwa, agroenergtyki.
cie nieobecny w strategii rządowej).
40
4. Zbudowanie w najbliższych 10 latach krajowej
bardzo opłacalnych upraw energetycznych
infrastruktury w postaci energetyki rozproszonej
(przeznaczenie na uprawy od 4 do 6 mln hekta-
odnawialno-gazowej, umożliwiającej w perspek-
rów nieużytków, łąk i gruntów ornych) i wykre-
tywie 2025 absorpcję efektów rozwoju przyszło-
owanie z tego tytułu rocznych przychodów rol-
ściowych czystych technologii węglowych (tech-
ników na poziomie od 10 do 15 mld zł. Rozwój
nologii zgazowania/upłynnienia węgla, techno-
energetyki rozproszonej w gminach rolniczych
logii węglowo-jądrowych), tzn. zbudowanie
i spowodowanie napływu inwestycji z tego tytu-
w najbliższych 10 latach segmentu kogeneracji
łu na obszary wiejskie rzędu 50 mld zł w hory-
małej skali i mikrokogeneracji stanowiące-
zoncie 2020. (Cel całkowicie zmarginalizowany
go 30... 40% krajowego rynku energii elektrycznej
w strategii rządowej).
oraz ciepła. (Cel całkowicie zmarginalizowany
w strategii rządowej).
8. Stworzenie impulsu do rozwoju innowacyjnych
technologii wokółenergtycznych, mianowicie:
5. Wykorzystanie przez Polskę historycznej
(i) biotechnologii środowiskowej (utylizacja od-
szansy zdobycia pozycji jednego z europej-
padów w gospodarce komunalnej, w produkcji
skich liderów w zakresie realizacji strategii
rolnej, w przetwórstwie rolno-spożywczym,
energetycznej 3x20 proponowanej przez Ko-
w przemyśle) oraz biotechnologii wytwarzania
misję Europejską. (Cel odrzucany przez rząd).
biopaliw, biometanu, wodoru z biomasy (w tym
z celulozy), (ii) technologii teleinformatycznych
6. Wysłanie do Rosji sygnału, że Polska dokonuje
dla potrzeb technicznych i rynkowych usiecio-
konwersji zasobów w rolnictwie polegającej na
wanej (wirtualnie) energetyki rozproszonej,
przejściu od produkcji mięsa przeznaczonego na
w tym dla elektrowni wirtualnych.
eksport do Rosji do produkcji biometanu równoważącego zależność Polski od importu gazu z Ro-
9. Zbudowanie w Polsce nowoczesnego przemysłu
sji. Wysłanie sygnału do USA, że Polska podej-
dostaw urządzeń, w tym segmentu dostawców
muje działania mające na celu ich wsparcie
urządzeń sterowania i infrastruktury teleinfor-
w stopniowym ograniczaniu finansowania nie-
matycznej dla potrzeb rozproszonej energetyki
demokratycznych państw (Rosja, Iran, Wenezu-
odnawialno-gazowej (na przykład: Zakłady Ce-
ela, Arabia Saudyjska, Katar, Algieria) wysokimi
gielskiego i inne przedsiębiorstwa – budowa
cenami ropy naftowej i gazu. (Cel na rzecz wy-
agregatów kogeneracyjnych, polskie stocznie
zwolenia się Polski z nieefektywnej strategii rzą-
– produkcja zbiorników dla biogazowni).
dowej na kierunku rosyjskim, w szczególności
zmniejszenie siły rosyjskiego szantażu energe-
10. Realizacja (szczegółowej) mapy drogowej bu-
tycznego i wzmocnienie działań amerykańskich).
dowy bezpieczeństwa energetycznego Polski
(przedstawionej w części referatu poprzedza-
7. Rrestrukturyzacja polskiego rolnictwa i moder-
jącej niniejszy Program).
nizacja polskiej wsi poprzez masowy rozwój
41
n o t a t k i
42
Tadeusz Syryjczyk – minister przemysłu 1989 – 1991, transportu 1998-2000
Dylematy:
konsumenci – gospodarka – rząd
1. Stan spraw po 18 latach reform
wej i zmonopolizowanej energetyki, przez taki
podział wielkich podmiotów państwowych tak,
W Polsce ustaje stopniowo zastosowanie środ-
aby w przypadku systemów sieciowych oddzielić
ków reformatorskich i pomysłów, które towarzy-
produkcję, przesył i dystrybucję. W ten sposób
szyły pierwszym reformom gospodarczym w od-
powstać miały warunki do prywatyzacji produ-
niesieniu do sektora energetycznego. Przyczyny
centów i dystrybutorów oraz działania mechani-
tkwią nie tylko w zmianie kierunku polityki we-
zmu rynkowego ograniczonego przez istnienie
wnętrznej, która w odniesieniu do sektora ener-
technicznych monopoli wynikających z istnienia
getycznego – inaczej niż to ma miejsce w teleko-
jednej sieci elektrycznej, gazowej czy rurociągo-
munikacji – nie jest skoncentrowana na ochronie
wej. Dlatego reformom towarzyszyło powołanie
konsumenta przed monopolem, ale na zapew-
Urzędu Regulacji Energetyki (URE).
nieniu bezpieczeństwa energetycznego, które rozumiane jest przede wszystkim, jako zapewnie-
Ten kierunek zmian częściowo wdrożono w elek-
nie dywersyfikacji geograficznej i politycznej do-
troenergetyce, ale obecnie następuje powrót do
staw paliw węglowodorowych.
integracji pionowej – tyle, że w formie kilku podmiotów poddanych prawu energetycznemu i re-
Przypomnijmy, że na przełomie lat 80. i 90. refor-
gulacji. Gazownictwo skutecznie oparło się ja-
matorzy zakładali wprowadzenie mechanizmów
kimkolwiek przekształceniom i doczekało czę-
rynkowych do praktycznie całkowicie państwo-
ściowej prywatyzacji monopolu. W okrojonym
43
zakresie funkcjonuje konkurencja w sektorze pa-
bowanie na modernizację techniczną – to cza-
liw płynnych. Proponowany kilkanaście lat temu
sem nadużywane, ale realne przeszkody. W re-
kierunek zmian ulega erozji, której przyczyny
zultacie dzisiaj jesteśmy świadkami popieranej
tkwią nie tylko w wewnętrznym oporze poszcze-
przez Rząd integracji pionowej w elektroenerge-
gólnych branż. Na odejście od pierwotnie wybra-
tyce. Podstawowy dylemat prywatyzacji był co
nych priorytetów w polityce gospodarczej wpływ
najmniej jedną z przyczyn zaniechania zmian
mają także inne okoliczności, z których niektóre
nie tylko w omawianym sektorze. Klasycznym
zasługują na uwzględnienie, a w każdym razie
przykładem jest Telekomunikacja Polska.
tworzą otoczenie mniej lub bardziej odmienne
od tego, z jakim mieliśmy do czynienia w pierw-
W elektroenergetyce czynnikiem dodatkowo
szej dekadzie przemian w Polsce.
komplikującym sytuację są kontrakty długoterminowe.
2. Kłopoty prywatyzacyjne
3. Asymetria prawa w teorii i/lub
w praktyce
Z prywatyzacją zawsze wiąże się ten sam dylemat: czy rząd, w roli właściciela, prywatyzując
swój majątek ma dbać o duże wpłaty do budże-
Czynnikiem, który pomniejsza wiarygodność po-
tu państwa, a wtedy najlepiej jest sprzedać mo-
stulatów prywatyzacyjnych i demonopolizacyj-
nopol państwowy i mniej lub bardziej jawnie za-
nych jest asymetria prawa i/lub jego realizacji
rysować perspektywę trwania dominacji pod-
zarówno w krajach UE jak i w relacjach ze-
miotu prywatnego, czy też powinien dokonać
wnętrznych. W UE swobodny przepływ kapitału
podziału, demonopolizacji, a potem prywatyzo-
i otwarcie rynków jest zadekretowane, ale próby
wać poszczególne segmenty, co w skrajnym przy-
nawet płytkich zmian w strukturze państwowych
padku może oznaczać, że nie będzie zaintereso-
organizacji elektroenergetyki i gazownictwa we
wanych prywatyzacją. Zwłaszcza gdy kraje
Francji natrafiły na dość skuteczny opór. Nie
ościenne oferują sprzedaż monopolu, a firmy
przeszkadza to francuskiemu EDF uczestniczyć
krajowe potrzebują restrukturyzacji technicznej
w prywatyzacji w innych krajach, np. w Polsce,
i nowych inwestycji. Umiarkowane zaintereso-
gdzie córki EDF występują jako podmioty pry-
wanie prywatyzacją producentów energii elek-
watne i są właścicielami producentów energii.
trycznej, koncentracja zainteresowań na dystry-
Przeciętny londyńczyk toleruje zapłatę rachunku
butorach, a więc naturalnych monopolach, które
za prąd firmie, która ostatnio nazywa się EDF
nawet po wdrożeniu wszelkich regulacji prokon-
Energy, przedtem London Energy, a jest spółką-
kurencyjnych, a zwłaszcza prawa wyboru do-
-córką państwowej firmy francuskiej Électricité
stawcy przez każdego indywidualnego odbiorcę
de France (EDF). Jednak odwrotna sytuacja jest
zachowają dobrą pozycje oraz – być może prze-
w zasadzie niemożliwa. W tym przypadku na
sadzone, ale trudne do zweryfikowania zapotrze-
szczęście wspomnienia bitwy pod Waterloo
44
i wojen napoleońskich nie stanowią problemu
W istocie następuje integracja pionowa i to z wy-
politycznego. Są nim raczej opory związków za-
raźnym kontekstem politycznym.
wodowych we Francji. Jednolite prawo dyrektyw
nie oznacza jednolitego stanu faktycznego.
Jest to czynnik, który – w moim przekonaniu
– w bardzo poważnym stopniu ogranicza dalszą
Inne oblicze ma analogiczna, ale głęboka asyme-
ewolucję systemów energetycznych w krajach
tria prawna wzmocniona realnymi problemami
UE. Ewolucja sytuacji wewnętrznej w Rosji prze-
politycznymi w relacjach nie tylko krajów UE,
mawia za zachowaniem dużej ostrożności,
ale także USA z Rosją, która dotyczy paliw wę-
zwłaszcza w obliczu traktowania Rosji i pań-
glowodorowych w tym gazu ziemnego.
stwowych firm w tym kraju na ogólnych zasadach przez część krajów i firm z UE oraz USA i to
W Rosji wprowadzono ustawowy monopol Gaz-
pomimo istniejącej asymetrii prawnej oraz od-
promu na sprzedaż gazu za granicę, ceny we-
mowie podpisania karty energetycznej. Decy-
wnętrzne dalece odbiegają od światowych, ceny
dent państwowy musi wiec przewidywać, że
dla krajów WNP są zróżnicowane wedle kryte-
końcowym skutkiem demonopolizacji i prywaty-
riów uznaniowych. Kontrakty inwestycyjne za-
zacji z udziałem inwestorów z UE lub USA może
warte w epoce Jelcyna, w których firmy europej-
być integracja i monopolizacja pod egidą Rosji.
skie lub amerykańskie miały udziały większo-
Z drugiej strony możliwość oddziaływania przez
ściowe podlegały ostatnimi laty wymuszonej re-
państwa i firmy zagraniczne na ewolucję sytuacji
negocjacji i bodaj w tych dniach akcja redukcji
w Rosji uległa ograniczeniu. Rosja dzięki wyso-
udziałów firm zachodnich została dokończona,
kim cenom ropy ma nadwyżkę kapitału i nie jest
dopełniając dzieła zapoczątkowanego upadło-
zmuszona korzystać z zewnętrznego wsparcia
ścią Jukosu.
kredytowego lub kapitałowego. Przeciwnie, jest
sama gotowa do inwestycji zagranicznych
Z drugiej strony Gazprom i kompanie Rosyjskie
zwłaszcza, gdy partner akceptuje sprzedaż akty-
kupują przedsiębiorstwa w UE, także infrastruk-
wów w zamian za przyszłe dostawy gazu. Towa-
turalne, czasem w obrocie „wtórnym”, kupując
rzyszy temu jawnie deklarowana niechęć poli-
firmę od europejskiego koncernu, który nie tak
tyczna do implementacji wypróbowanego wielo-
dawno pozyskał te aktywa w ramach prywatyza-
krotnie kontraktu – zgoda reżimu na prawa czło-
cji. Tak więc tam, gdzie dokonała się prywatyza-
wieka, rynek i demokrację w zamian za wsparcie
cja gazownictwa, np. na Węgrzech, u jej kresu jest
ekonomiczne krajów rozwiniętych.
integracja z Gazpromem, który oczywiście oczekuje, że będzie taktowny jak każda inna firma na
Jednocześnie zapotrzebowanie na paliwa, kon-
rynku UE. Podobnie stało się w Belgii, a więc
kurencja pomiędzy firmami oraz państwami
w kraju o trochę innej historii i przeszłości, gdzie
– w tym pomiędzy USA i UE – o dostęp do ro-
także sieć dystrybucji zachodnioeuropejskiego
syjskiego rynku (nie tylko energetycznego)
koncernu została sprzedana firmie rosyjskiej.
i możliwości inwestowania pomimo wprowa-
45
dzonych ograniczeń nie zapowiada skonsolidowanego nacisku krajów rozwiniętych na zmianę
4. Warunkiem sprawnego rynku są
możliwości przesyłowe
istniejącego stanu rzeczy. Za to zapewni to, czego Rosji brakuje, to jest dopływ technologii do-
Zagadnieniem, które rzutuje na rynek energetyki
starczanych przez mniejszościowych udziałow-
jest problem realnej integracji sieci służącej do
ców. Wypracowanie wspólnego stanowiska jest
przesyłania (transportu) energii oraz możliwości
dodatkowo utrudnione, gdyż kilka firm już na
substytucji. Integracja poszczególnych produ-
tyle zaangażowało się, że wycofanie oznaczało-
centów i dystrybutorów nie byłaby tak groźnym
by niemałe straty, a więc chcą jakoś ułożyć swo-
monopolem z punktu widzenia przyszłych kon-
je relacje w nowych okolicznościach. Przykła-
sumentów, gdyby sytuacja była chociaż w części
dem może być projekt Sachalin II, którego do-
porównywalna np. z telekomunikacją. Niestety,
kończeniem zainteresowana jest Japonia ze
postęp na rynku energetyki jest umiarkowany.
względu na swój interes energetyczny oraz in-
Kraje Grupy Wyszehradzkiej stosunkowo wcze-
westorzy – ze względu na dotychczasowe zaan-
śnie – bo jeszcze przed wejściem do Unii Euro-
gażowanie.
pejskiej – zintegrowały system elektroenergetyczny z Europą Zachodnią. Stworzono teore-
Chociaż należałoby optować, aby zaistniała jed-
tyczną możliwość transmisji energii elektrycznej
noznaczna postawa krajów UE odnośnie dostę-
do krajów UE15 (co prawda, niecałej, bo nie
pu strony trzeciej do rurociągów w Rosji i wpro-
wszystkie kraje U15 miały zintegrowane systemy
wadzenia pozostałych regulacji rynkowych, to
energetyczne) z Czech, Polski, Węgier i Słowacji.
trzeba sobie zdawać sprawę, że takie rozwiązanie
Prace te nie postepują, kraje bałtyckie nie zinte-
jest mało realne w najbliższej przyszłości.
growały swoich sieci z resztą UE. Jednak ważniejszym problemem jest faktyczne ograniczenie
Jeżeli jednak nie pojawi się międzynarodowe
możliwości przesyłowych, o czym świadczy po-
rozwiązanie, które zagwarantowałoby symetrię
ziom połączenia między Polską a Niemcami,
praw i ich implementacji zarówno wewnątrz UE
a także między Włochami a Francją. Dowodem
jak i w relacjach z partnerami zewnętrznymi,
wydarzenia z 4 listopada 2004 r. Doszło wtedy
zwłaszcza Rosją, to niektóre idee, które rządziły
do prawdopodobnie największej awarii elek-
reformą energetyki, nie będą mogły być imple-
tryczności w historii kontynentu: o godzi-
mentowane, gdyż niewymierne ryzyko politycz-
nie 22.10 ponad 15 milionów Francuzów, Bel-
ne zablokuje wiele decyzji. Z drugiej strony in-
gów, Niemców, Holendrów, Włochów i Hiszpa-
dywidualne podejście poszczególnych krajów
nów zostało odciętych od prądu. Awaria trwała
do kwestii bezpieczeństwa i ponoszenie z tego
ponad 38 minut, a na niektórych obszarach – na-
tytułu kosztów, na przykład w postaci wyższej
wet dwie godziny. Badająca przyczyny awarii
ceny gazu, także niesie pewne zagrożenia dla
UCTE (europejska organizacja zajmująca się ko-
rozwoju gospodarczego, do czego jeszcze po-
ordynacją przesyłu prądu) podkreślała, że skalę
wrócę.
awarii potęgowało to, że w zachodniej Europie
46
brakuje alternatywnych linii przesyłowych.
wiasem mówiąc już teraz jest ono istotnie mniej-
W praktyce ograniczone możliwości transmisyj-
sze od przewidywanego na początku lat 90. Ure-
ne uniemożliwiają polskiemu producentowi re-
alnienie cen doprowadziło do poważnego osła-
alną konkurencję z francuskim producentem
bienia gazyfikacyjnego entuzjazmu, w wielu
energii elektrycznej, bo nie ma technicznej moż-
przypadkach nowe domy i całe osiedla wznoszo-
liwości wymiany energii na większą skalę. Zresz-
ne są przy założeniu korzystania z innych nośni-
tą w Stanach Zjednoczonych jedną z przyczyn
ków energii, a w dodatku niespełnianie przez
wielkich awarii również były słabości połączeń
stare budynki norm bezpieczeństwa powoduje
międzystanowych, czyli słabości federalnej regu-
zamykanie instalacji gazowych i zastępowanie
lacji w zakresie niezawodności. Przykłady euro-
gazu energią elektryczną.
pejskich i amerykańskich awarii energetycznych
świadczą, że ani na poziomie regulacyjnym, ani
Po drugie – gaz wykorzystywany jest w przemy-
na poziomie technicznym, nie osiągnięto takiego
śle, jako surowiec. Margines elastyczności ceny
poziomu integracji, aby można było mówić
gazu (opłacalności przedsięwzięcia w porówna-
o rynku w takim sensie jak na przykład w zakre-
niu z ceną gazu) jest bardzo niski. W przypadku
sie telekomunikacji.
niektórych produktów ciężkiej chemii cena gazu
już dzisiaj stanowi około 40% kosztów. Nawet
więc niewielki wzrost ceny gazu oznacza zanik
5. Koszty bezpieczeństwa
opłacalności niektórych gałęzi przemysłu chemicznego. Dodatkowo trzeba również wziąć pod
Kolejny problem: na ile możemy w tej chwili po-
uwagę fakt, że ceny gazu na wschód od Polski
zwolić sobie na sfinansowanie niektórych zagad-
mają charakter polityczny. Niektóre kraje WNP
nień związanych z bezpieczeństwem energetycz-
mają niższe ceny i pomimo spektakularnych
nym bez związku z innymi działami gospodarki.
sporów ceny np. na Białorusi pozostają na niż-
Jednym z czynników, który wzmocniłby sytuację
szym poziomie niż w Polsce, przy czym różnica
w zakresie bezpieczeństwa energetycznego,
jest większa niż wynikająca z mniejszych kosz-
a jednocześnie uczyniłby ją bardziej rynkową
tów transportu. To oznacza, że np. białoruskie
byłaby dywersyfikacja kierunków zaopatrzenia.
nawozy sztuczne muszą być tańsze niż polskie.
Wiadomo, że dywersyfikacja musi kosztować, bo
Jeśli więc wspólnota międzynarodowa chciałby
„inne kierunki zaopatrzenia”, zwłaszcza w przy-
rozwiązać problem rzetelności i uczciwości kon-
padku gazownictwa, rodzą dodatkowe koszty
kurencji w tym zakresie, to on nie może dotyczyć
i potrzebę dodatkowych inwestycji. Ale… Jeżeli
jedynie energetyki. Jeśli pogodzimy się ze znacz-
polskie przedsiębiorstwo państwowe, aby zabez-
nie niższymi niż w Unii Europejskiej wewnętrz-
pieczyć bezpieczeństwo gazowe będzie zmuszo-
nymi cenami gazu dla przemysłu w innych kra-
ne sfinansować inwestycje ceną gazu, to manewr
jach, to niektóre gałęzie przemysłu staną się nie-
się nie uda. Po pierwsze – i tak nastąpi zmniej-
konkurencyjne i to w wyniku konkurencji ewi-
szenie konsumpcji gospodarstw domowych. Na-
dentnie nieuczciwej. Problemu ceny gazu nie da
47
się odizolować od generalnych reguł traktatów
benzyna bezołowiowa była nieekonomiczna.
handlowych, od rozmów w sprawie WTO.
Trzeba było wprowadzić sztuczne wsparcie popytu poprzez system podatkowy. Dzisiaj nikt tego nie kwestionuje, a innej benzyny nie ma. Te
6. Substytucja i oszczędzanie
kontrowersyjne mechanizmy były rozwiązaniem
lepszym, niż zaniechanie i lepszym niż admini-
Najpoważniejszym problemem jest jednak kwe-
stracyjny zakaz używania benzyny ołowiowej
stia substytucji nośników, źródeł i konkurencji
bez dania czasu na dostosowanie. Wydaje się, że
między nimi. Nieprawda, że substytucji nie ma.
taki kierunek myślenia jest potrzebny w odnie-
Dzisiaj gazownictwo jest wystawione na konku-
sieniu do paliw wytwarzanych i dostarczanych
rencję np. centralnego ogrzewania w zakresie ko-
w sposób wolny od ryzyka geograficzno-poli-
munalnej dostawy ciepła. Dostawcy gazu, a tak-
tycznego.
że ciepła poprzez system centralnego ogrzewania
nie mają pełnej swobody cenowej. Wykorzysty-
Rządy i międzynarodowe instytucje finansowe
wane jest np. ogrzewanie olejem opałowym, po-
angażują się w poszukiwanie alternatywnych
mimo tak wysokich cen paliw węglowodoro-
źródeł energii. Niewiele natomiast debatuje się
wych. Jednak jak długo nie przekroczymy pew-
o poszanowaniu i oszczędzaniu energii. Kłopot
nych progów technologicznych, tak długo bę-
polega na tym, że problem nie sprowadza się do
dziemy mieć ciągle pewną trudność w substytu-
wybudowania jednego generatora czy kilkudzie-
owaniu poszczególnych źródeł energii i tym sa-
sięciu wiatraków, ale polega na wymianie kilku-
mym utrzymywaniu się absurdalnego wpływu
nastu czy kilkudziesięciu milionów żarówek. Do-
anomalii geologicznych na gospodarkę i polity-
tarcie z bodźcem ekonomicznym do użytkowni-
kę. Największym reżyserem polityki energetycz-
ków żarówek jest nieco trudniejsze. Przy tak roz-
nej jest przypadkowość rozłożenia złóż ropy naf-
proszonym rynku nie udało się, jak na razie, zna-
towej i gazu ziemnego na świecie, pozostająca
leźć efektywnego mechanizmu zachęcającego do
bez związku z kapitałem i pracą. Czynnik ten de-
wymiany milionów urządzeń domowych na
cyduje o sile wielu państw oraz możliwościach
energooszczędne. Jedynym, jak się wydaje, miej-
wzrostu gospodarczego na świecie.
scem, w którym samochód hybrydowy o niskim
zużyciu paliwa ma wparcie poprzez mechanizmy
O przyszłości energetycznej powinniśmy myśleć
ekonomiczne jest Londyn, gdzie nie płaci się za
w kontekście szans na stworzenie rozwiązań
wjazd samochodów z napędem hybrydowym do
kreujących realistyczną alternatywę dla źródeł
centrum miasta, co zapewne jest poważnym
obciążonych specyficznym ryzykiem – nie tylko,
bodźcem ekonomicznym.
ale przede wszystkim – na skutek wspomnianej
anomalii geologicznej, na którą wpływu przecież
Gdyby udało się środki przyznane na wsparcie
nie mamy. Okres przejściowy rodzi zawsze pew-
badań kosmicznych czy poszukiwanie nowych
ne wątpliwości, ale pamiętajmy, że początkowo
technologii przeznaczyć na wsparcie substytucji
48
różnych nośników energii, technologii ich wytwarzania a także przemyślanego sposobu poszanowania energii, to zapewne można by osiągnąć poważne efekty ekonomiczne w dłuższej
perspektywie a jednocześnie uwolnić się od wielu ryzyk ekologicznych i politycznych towarzyszących współczesnej gospodarce energetycznej.
Problem, jak się wydaje, polega na tym, że chociaż mamy pomysły technologiczne zmierzające
do innowacji w energetyce, to komercyjne struktury organizacyjne sektora energetycznego oraz
rozwiązania systemowe ciągle bazują na tradycyjnych nośnikach energii i są nastawione na
rozwiązanie problemów w obrębie tych nośników, bez próby wyjścia poza klasyczny sposób
rozumowania i myślenia.
Nie pomniejszając znaczenia tych aspektów polityki i regulacji w obszarze energetyki, które mają
chronić konsumenta i zapobiegać nadużywaniu
monopolistycznej pozycji klasycznych dostawców energii i paliw, nie rezygnując z antymonopolowego ostrza polityki państwowej względem tego
sektora oraz przezwyciężania większej niż w innych sektorach siły branżowych lobbies, trzeba
odważnie pomyśleć o nowej polityce energetycznej. Polityce, która uwzględni aktualne realia oraz
potrzebę przezwyciężenia raczej przyczyn niż
skutków. Takich jak nadmierna nieprzewidywalność wzrostów cen paliw płynnych lub niewymierne ryzyka polityczne w dostawach gazu.
49
n o t a t k i
50
Z e s z y t y
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
31
32
33
34
35
36
37
38
39
40
41
42
43
44
45
46
B R E - C A S E
Absorpcja kredytów i pomocy zagranicznej w Polsce w latach 1989-1992
Absorpcja zagranicznych kredytów inwestycyjnych w Polsce z perspektywy pożyczkodawców i pożyczkobiorców
Rozliczenia dewizowe z Rosją i innymi republikami b. ZSRR. Stan obecny i perspektywy
Rynkowe mechanizmy racjonalizacji użytkowania energii
Restrukturyzacja finansowa polskich przedsiębiorstw i banków
Sposoby finansowania inwestycji w telekomunikacji
Informacje o bankach. Możliwości zastosowania ratingu
Gospodarka Polski w latach 1990 – 92. Pomiary a rzeczywistość
Restrukturyzacja finansowa przedsiębiorstw i banków
Wycena ryzyka finansowego
Majątek trwały jako zabezpieczenie kredytowe
Polska droga restrukturyzacji złych kredytów
Prywatyzacja sektora bankowego w Polsce - stan obecny i perspektywy
Etyka biznesu
Perspektywy bankowości inwestycyjnej w Polsce
Restrukturyzacja finansowa przedsiębiorstw i portfeli trudnych kredytów banków komercyjnych
(podsumowanie skutków ustawy o restrukturyzacji)
Fundusze inwestycyjne jako instrument kreowania rynku finansowego w Polsce
Dług publiczny
Papiery wartościowe i derywaty. Procesy sekurytyzacji
Obrót wierzytelnościami
Rynek finansowy i kapitałowy w Polsce a regulacje Unii Europejskiej
Nadzór właścicielski i nadzór bankowy
Sanacja banków
Banki zagraniczne w Polsce a konkurencja w sektorze finansowym
Finansowanie projektów ekologicznych
Instrumenty dłużne na polskim rynku
Obligacje gmin
Sposoby zabezpieczania się przed ryzykiem niewypłacalności kontrahentów
Wydanie specjalne Jak dokończyć prywatyzację banków w Polsce
Jak rozwiązać problem finansowania budownictwa mieszkaniowego
Scenariusze rozwoju sektora bankowego w Polsce
Mieszkalnictwo jako problem lokalny
Doświadczenia w restrukturyzacji i prywatyzacji przedsiębiorstw w krajach Europy Środkowej
(nie ukazał się)
Rynek inwestycji energooszczędnych
Globalizacja rynków finansowych
Kryzysy na rynkach finansowych – skutki dla gospodarki polskiej
Przygotowanie polskiego systemu bankowego do liberalizacji rynków kapitałowych
Docelowy model bankowości spółdzielczej
Czy komercyjna instytucja finansowa może skutecznie realizować politykę gospodarczą państwa?
Perspektywy gospodarki światowej i polskiej po kryzysie rosyjskim
Jaka reforma podatkowa jest potrzebna dla szybkiego wzrostu gospodarczego?
Fundusze inwestycyjne na polskim rynku – znaczenie i tendencje rozwoju
Strategia walki z korupcją – teoria i praktyka
Kiedy koniec złotego?
Fuzje i przejęcia bankowe
Budżet 2000
Z e s z y t y
47
48
49
50
51
52
53
54
55
56
57
B R E - C A S E
Perspektywy gospodarki rosyjskiej po kryzysie i wyborach
Znaczenie kapitału zagranicznego dla polskiej gospodarki
Pierwszy rok sfery euro – doświadczenia i perspektywy
Finansowanie dużych przedsięwzięć o strategicznym znaczeniu dla polskiej gospodarki
Finansowanie budownictwa mieszkaniowego
Rozwój i restrukturyzacja sektora bankowego w Polsce – doświadczenia 11 lat
Dlaczego Niemcy boją się rozszerzenia strefy euro?
Doświadczenia i perspektywy rozwoju sektora finansowego w Europie Środkowo-Wschodniej
Portugalskie doświadczenia w restrukturyzacji i prywatyzacji banków
Czy warto liczyć inflację bazową?
Nowy system emerytalny w Polsce – wpływ na krótko- i długoterminowe perspektywy gospodarki
i rynków finansowych
58
Wpływ światowej recesji na polską gospodarkę
59
Strategia bezpośrednich celów inflacyjnych w Ameryce Łacińskiej
59/a Reformy gospodarcze w Ameryce Łacińskiej
60
(nie ukazał się)
61
Stan sektora bankowego w gospodarkach wschodzących – znaczenie prywatyzacji
62
Rola inwestycji zagranicznych w gospodarce
63
Rola sektora nieruchomości w wydajnej realokacji zasobów przestrzennych
64
Przyszłość warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych
65
Stan finansów publicznych w Polsce – konieczność reformy
66
Polska w Unii Europejskiej. Jaki wzrost gospodarczy?
67
Wpływ sytuacji gospodarczej Niemiec na polską gospodarkę
68
Konkurencyjność reform podatkowych – Polska na tle innych krajów
69
Konsekwencje przystąpienia Chin do WTO dla krajów sąsiednich
70
Koszty spowolnienia prywatyzacji w Polsce
71
Polski sektor bankowy po wejściu Polski do Unii Europejskiej
72
Reforma procesu stanowienia prawa
73
Elastyczny rynek pracy w Polsce. Jak sprostać temu wyzwaniu?
74
Problem inwestycji zagranicznych w funduszu emerytalnym
75
Funkcjonowanie Unii Gospodarczej i Walutowej
76
Konkurencyjność sektora bankowego po wejściu Polski do Unii Europejskiej
77
Zmiany w systemie polityki monetarnej na drodze do euro
78
Elastyczność krajowego sektora bankowego w finansowaniu MSP
79
Czy sektor bankowy w Polsce jest innowacyjny?
80
Integracja europejskiego rynku finansowego – Zmiana roli banków krajowych
81
Absorpcja funduszy strukturalnych
82
Sekurytyzacja aktywów bankowych
83
Jakie reformy są potrzebne Polsce?
84
Obligacje komunalne w Polsce
85. Perspektywy wejścia Polski do strefy euro
86
Ryzyko inwestycyjne Polski
87
Elastyczność i sprawność rynku pracy
88
Bułgaria i Rumunia w Unii Europejskiej – Szansa czy konkurencja dla Polski?
Przedsiębiorstwa sektora prywatnego i publicznego w Polsce (1999–2005)
89
90
SEPA – bankowa rewolucja
91

final_1-6 cylwik.qxp

Transkrypt

Podobne dokumenty

ISO 14001, EMAS III - Główny Instytut Górnictwa

„Ochrona środowiska w przedsiębiorstwie na przykładzie Linde Gaz

Dnia 7 czerwca 2016 r. odbyło się czwarte spotkanie Seminarium

SCHEMAT TECHNOLOGICZNY INSTALACJI GAZU PŁYNNEGO ZE

Rozwój energetyki odnawialnej w świetle projektu ustawy o OZE

Seminarium PSEW_07092016

Grupa seminaryjna - kalendarz.ngo.pl

Agencja Rynku Rolnego oraz Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

Zadanie T3