Program ochrony środowiskka - Sława
Transkrypt
Program ochrony środowiskka - Sława
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława URZĄD MIASTA I GMINY SŁAWA PROGRAM OCHRONY ŚRODOWISKA GMINY SŁAWA, POWIAT WSCHOWA NA LATA 2004-2011 Sława czerwiec 2004 1 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława SPIS TREŚCI I.. CZĘŚC OPISOWA 1. WSTĘP 2. ZAŁOśENIA PROGRAMOWE 2.1. Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej państwa 2.2. Zasady polityki ekologicznej 2.2.1. Zasada prewencji 2.2.2. Zasada „zanieczyszczający płaci” 2.2.3. Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi 2.2.4. Zasada regionalizacji 2.2.5. Zasada subsydiarności 2.2.6. Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej 2.3. Podstawowe załoŜenia polityki ekologicznej 2.3.1. W zakresie jakości wód 2.3.2. W zakresie ochrony gleb i lasów 2.3.3 W zakresie jakości powietrza atmosferycznego 2.3.4. W zakresie gospodarki odpadami 2.3.5. W zakresie ochrony środowiska przed hałasem 2.3.6. Przeciwdziałanie nadzwyczajnym zagroŜeniom środowiska (dyrektywa „Seveso II”) 2.3.7. Ochrony przed powodzią 2.3.8. W zakresie edukacji ekologicznej 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY 3.1. Komunikacja i transport 4. REGIONY FIZYCZNO – GEOGRAFICZNE 5. ZASOBY PRZYRODY 5.1. System obszarów i obiektów prawnie chronionych 6. ZASOBY WODNE NA TERENIE GMINY 6.1. Wody powierzchniowe 6.1.1. Wody płynące 6.1.2. Jeziora 6.2. Wody podziemne 6.2.1. Zasoby wód podziemnych 6.2.1. Charakterystyka ujęć komunalnych 2 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 6.2.1.1.Ujęcie wody w Lubogoszczy 6.2.1.2.Ujecie wody w m.Łupice 6.2.1.3.Ujęcie wody w m. Lipinki 6.2.1.4.Ujęcie wody w m. Krzydłowiczki 6.2.1.5.Ujęcie wody w m. Stare Strącze 6.2.1.6.Ujęcie wody w m. KrąŜkowo 6.2.1.7.Ujęcie wody w m. Przybyszów 6.3. Krótka charakterystyka zakładowych ujęć wody 6.4. Podsumowanie stanu zaopatrzenia w wodę 7. GOSPODARKA ŚCIEKOWA 7.1. Źródła zanieczyszczeń wód 7.2. Koncepcja sanitacji gminy Sława 7.2.1. Bilans ścieków 7.2.2. ZałoŜenia wyjściowe do koncepcji rozwiązań gospodarki ściekowej 7.2.3. Opis rozwiązań technicznych 7.3. Podsumowanie 8. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE 8.1. Klimat 8.2. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego 8.3. Chemizm opadów atmosferycznych 8.4. Podsumowanie 9. HAŁAS 9.1. Źródła hałasu 9.2. Podsumowanie 10. POWIERZCHNIA ZIEMI 10.1. Geologia i geomorfologia 10.2. Zanieczyszczenie gleb 10.3. Surowce mineralne 10.4. Podsumowanie i kierunki wykorzystania powierzchni ziemi 11. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE 12. AWARIE PRZEMYSŁOWE 13. GOSPODARKA ODPADAMI 14. REJONY KONCENTRACJI DZIAŁAŃ W ŚRODOWISKU 3 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 14.1. Strategia rozwoju gmin 14.2. Priorytety inwestycyjne w ochronie środowiska 14.3 Propozycje w zakresie ochrony przyrody 16. STRATEGIA PROGRAMU I HIERARCHIZACJA ZADAŃ 17. ASPEKTY FINANSOWE WDRAśANIA PROGRAMU 16.1.Wprowadzenie 16.2.Ramy finansowe wdraŜania „Programu ochrony środowiska” 16.2.1. Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć Programu 16.2.2. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 16.2.2.1. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 16.2.2.2. Wojewódzki Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze 16.2.2.3. Powiatowe Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 16.2.2.4. Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej 16.2.2.5. Banki 16.2.2.6. Ekofundusz 16.2.2.7. Programy pomocowe Unii Europejskiej 16.2.2.8. Fundusze strukturalne Unii i Fundusz Spójności 16.2.2.9. Fundusze przedakcesyjne 16.3. Podsumowanie 17. Spis literatury II. ZAŁĄCZNIKI Zał. Nr 1 – 1h– kserokopia analiz jakości wód rz. Czernicy Zał. Nr 2 – zestawienie wyników badań z cyklu kontrolnego j. Sławskiego w 2002r. Zał. Nr 3 - 3 a -fotografie podmiotów wpływających na stan środowiska gminy III. CZĘŚĆ GRAFICZNA Rys. Nr 1 – mapa podziału administracyjnego woj. Lubuskiego Rys. Nr 2 – mapa fizyczna Gminy Sława Rys. Nr 3 – mapa Gminy Sława – lokalizacja ujęć wody i oczyszczalni ścieków Rys. Nr 4 – mapa Gminy Sława – ilość powstających ścieków w poszczególnych miejscowościach 4 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 1. WSTĘP Program powstał jako realizacja ustawy Prawo ochrony środowiska z dnia 27.04.2001 r. Dz. U. 2001.62. 627, która w rozdziale 3, art. 14-17 wprowadza obowiązek opracowywania planów na szczeblu krajowym, wojewódzkim, powiatowym i gminnym. Zamawiający: Burmistrz w Sławie, ul. H.PoboŜnego 6, Sława 2. ZAŁOśENIA PROGRAMOWE 2.1.Uwarunkowania zewnętrzne wynikające z polityki ekologicznej państwa ZałoŜenia wyjściowe do programu ochrony środowiska wynikają z zamierzeń rozwojowych powiatu wschowskiego, determinujących przyszły kształt rozwoju gospodarczego, społecznego a takŜe środowiskowo - przestrzennego powiatu. ZałoŜenia te w powiązaniu z aktualnym stanem środowiska w powiecie są podstawą zdefiniowania gminnych priorytetów w zakresie ochrony środowiska i racjonalnego uŜytkowania zasobów naturalnych. 2.2.Zasady polityki ekologicznej Niniejszy program opracowano w oparciu o zasady, cele i zadania ujęte w "Programie wykonawczym do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 - 2010", programie województwa lubuskiego i powiatu wschowskiego oraz w dostosowanej do wymagań ustawy Prawo ochrony środowiska "Polityce ekologicznej państwa na lata 2004 -2006 z uwzględnieniem perspektywy na lata 2007 -2011". Zasady polityki ekologicznej państwa są podstawą, na których oparta jest równieŜ polityka ochrony środowiska powiatu wschowskiego. Oprócz nadrzędnej zasady zrównowaŜonego rozwoju uwzględniono szereg zasad pomocniczych i konkretyzujących, m.in.: 2.2.1. Zasada prewencji Oznaczająca w szczególności: 5 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - zapobieganie powstawaniu zanieczyszczeń poprzez stosowanie najlepszych dostępnych technik (BAT), - recykling, czyli zamykanie obiegu materiałów i surowców, odzysk, energii, wody i surowców ze ścieków i odpadów oraz gospodarcze wykorzystanie odpadów, zamiast ich składowania, - zintegrowane podejście do ograniczania i likwidacji zanieczyszczeń i zagroŜeń, zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Rady 96/61/WE w sprawie zintegrowanego zapobiegania i ograniczania zanieczyszczeń (tzw. dyrektywa IPPC), - wprowadzanie pro-środowiskowych systemów zarządzania procesami produkcji i usługami, zgodnie z ogólnoświatowymi i europejskimi wymogami w tym zakresie, wyraŜonymi m.in. w standardach ISO 14000 i EMAS, programach czystszej produkcji, Responsible Care, itp. 2.2.2. Zasada „zanieczyszczający płaci” Odnosząca się do odpowiedzialności za skutki zanieczyszczenia i stwarzania innych zagroŜeń. Odpowiedzialność tę ponosić powinny wszystkie jednostki uŜytkujące środowisko, równieŜ konsumenci, zwłaszcza, gdy mają moŜliwość wyboru mniej zagraŜających środowisku dóbr konsumpcyjnych. 2.2.3. Zasada integracji polityki ekologicznej z politykami sektorowymi Oznaczająca uwzględnienie w politykach sektorowych celów ekologicznych na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. 2.2.4. Zasada regionalizacji Oznaczająca m.in. skoordynowanie polityki regionalnej z regionalnymi ekosystemami w Europie (np. doliny rzeczne i obszary wodno-błotne, szczególnie w strefach przygranicznych). 6 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 2.2.5. Zasada subsydiarności Wynikająca m.in. z Traktatu o Unii Europejskiej, a oznaczająca przekazywanie części kompetencji i uprawnień decyzyjnych, dotyczących ochrony środowiska, na właściwy szczebel regionalny lub lokalny tak, aby był on rozwiązywany na najniŜszym szczeblu, na którym moŜe zostać skutecznie i efektywnie rozwiązany. 2.2.6. Zasada skuteczności ekologicznej i efektywności ekonomicznej Odnosząca się do wyboru planowanych przedsięwzięć inwestycyjnych ochrony środowiska, a oznaczająca potrzebę minimalizacji nakładów na jednostkę uzyskanego efektu. 2.3.Podstawowe załoŜenia polityki ekologicznej Cele polityki ekologicznej państwa i specyfika obszaru gminy nakreślają konkretne wyzwania i obszary zainteresowania dla programu ochrony środowiska dla gminy Sława, którymi są.: 2.3.1. W zakresie jakości wód - Ograniczenie ładunku zanieczyszczeń ze źródeł punktowych - wiejskich i lokalnych, - Zmniejszenie ładunku zanieczyszczeń pochodzących ze źródeł przestrzennych (rozproszonych), trafiających do wód wraz ze spływami powierzchniowymi (przede wszystkim z terenów rolnych oraz z terenów zurbanizowanych). - Konieczność ograniczenia nieuzasadnionego wykorzystywania wód podziemnych na cele przemysłowe, - Wprowadzanie nowoczesnych technologii w przemyśle i energetyce w celu zmniejszenia wodochłonności, materiałochłonności, energochłonności i odpadowości produkcji oraz redukcji emisji zanieczyszczeń do środowiska (BAT). 2.3.2. W zakresie ochrony gleb i lasów - Ochrona ekosystemów leśnych oraz zalesianie gruntów nieprzydatnych rolniczo, 7 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - Zachowanie zasobów przyrody, w tym róŜnorodności biologicznej, dobrego stanu ekosystemów oraz walorów krajobrazu, w tym krajobrazu rolniczego (m.in. poprzez zachowanie tradycyjnych metod gospodarowania), - WdroŜenie systemu Natura 2000 oraz zapewnienie spójności ekologicznej gminy i powiatu, poprzez tworzenie i powiększanie sieci obszarów chronionych (ESOCh – krajobrazowe i OChK). 2.3.4 W zakresie jakości powietrza atmosferycznego - Poprawa jakości powietrza poprzez budowę i modernizację kotłowni wykorzystującej biopaliwa, - Wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych - do 2011 roku co najmniej podwojenie wykorzystania tej energii w stosunku do roku 2000, zgodnie z celami Unii Europejskiej wyraŜonymi w Białej Księdze (COM(97)599). 2.3.8. W zakresie gospodarki odpadami - Stworzenie podstaw dla nowoczesnego gospodarowania odpadami komunalnymi, zapewniającego wzrost odzysku tych odpadów , - Znaczne zwiększenie poziomu odzysku odpadów przemysłowych, - Dopasowanie - w perspektywie do 2011 roku - gospodarki odpadami niebezpiecznymi w gminie do powiatowego, wojewódzkiego i krajowego systemu gospodarowania odpadami niebezpiecznymi. 2.3.9. W zakresie ochrony środowiska przed hałasem - Ograniczenie hałasu na obszarach zurbanizowanych oraz na odcinkach zamieszkałych wzdłuŜ głównych dróg i szlaków kolejowych do poziomu równowaŜnego nie przekraczającego w porze nocnej 55 dB; - Ograniczenie hałasu emitowanego z dyskotek i lokali gastronomicznych 8 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 2.3.10. Przeciwdziałanie nadzwyczajnym zagroŜeniom środowiska (dyrektywa „Seveso II”) Przeciwdziałanie powaŜnym awariom przemysłowym, eliminowanie lub zmniejszanie skutków dla środowiska z tytułu awarii oraz w zakresie racjonalnego uŜytkowania zasobów naturalnych. 2.3.11. Ochrony przed powodzią Tworzenie obszarów chronionych w ramach systemu NATURA 2000, itd.). 2.3.8. W zakresie edukacji ekologicznej - Kształtowanie proekologicznych wzorców konsumpcji i zachowań mieszkańców w duchu zasady zrównowaŜonego rozwoju oraz zapewnienie dostępu mieszkańców gminy do informacji o środowisku poprzez zorganizowanie banku informacji do udziału w podejmowaniu decyzji w sprawach dotyczących ochrony środowiska, w tym udziału w procedurze opracowywania i wdraŜania planów zagospodarowania przestrzennego i wydawaniu decyzji o warunkach zabudowy, dalszego rozwoju świadomości ekologicznej szerokich kręgów społeczeństwa, wzrost ich aktywnego uczestnictwa w konkretnych działaniach na rzecz środowiska i poprawa efektywności tych działań), - Doskonalenie struktur zarządzania środowiskiem w skali gminy, które wymagają znacznego wysiłku w celu spełnienia wymagań jakie stanowią dyrektywy, dotyczących potrzeb ochrony środowiska. 3. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA GMINY Gmina Sława zajmuje powierzchnię 327 km2 i jest największą gminą w powiecie wschowskim. Sława prawa miejskie otrzymała ok. 1310r. W 1312 r. została wykupiona przez ród Rechenbergów i stała się miastem prywatnym. Jednak juŜ od 1667 r. nowym właścicielem Sławy został Jan Franciszek von Barwisz, który był gubernatorem Głogowa i dowódcą 9 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława twierdzy. Po śmierci ostatniego potomka rodu Fernmont w 1886 r. właścicielem miasta został hrabia von Haugwitz. W 1927 r. przekazał władzę miasta jezioro. Od tego momentu Sława stała się miejscowością turystyczną, powstały nowe hotele, plaŜe, pomosty, rozwinęła się baza gastronomiczna. 1 lutego 1945 r. Sławę zajęła Armia Czerwona. Miasto i jego okolice znalazły się w granicach Polski. Na terenie Sławy znajduje się bogaty dorobek kultury materialnej: barokowy pałac z XVIII w., Kościół parafialny p.w. św. Michała Archanioła i Kościół filialny p.w. Miłosierdzia BoŜego naleŜący do parafii rzymsko – katolickiej. O atrakcyjności gminy Sława stanowi w pierwszym rzędzie połoŜenie wśród lasów i rynnowo zalegających jezior. Sława leŜy bowiem nad największym w makroregionie J. Sławskim, o powierzchni 817 ha. Urozmaicony krajobraz, woda, znaczna lesistość terenu (ok. 49%), łagodny klimat z najdłuŜszym latem w Polsce stwarza doskonałe warunki do odpoczynku, turystyki i rehabilitacji. Unikalna w Polsce komora kriogeniczna oferuje leczenie zimnem w temp. od –110 °C do –160 °C. Leczenie tą metodą prowadzi Centrum Rehabilitacyjno – Szkoleniowe „Viktoria” w Radzyniu. W ogólnopolskim rakingu w kategorii najpopularniejszej miejscowości turystycznej do 5 tys. mieszkańców Sława zajęła w 1999 r. II miejsce. Turyści mają zapewnioną doskonałą bazę noclegową (ponad 40 ośrodków wypoczynkowych, pensjonaty, kwatery prywatne) i Ŝywieniową. Corocznie na terenie Sławy planowany jest szereg interesujących imprez kulturalnych i sportowych, m.in. ogólnopolskie regaty z udziałem zawodników zagranicznych, Mistrzostwa Polski w klasie Omega, Międzynarodowy Mityng BrydŜowy, Festiwal Triatlonowy, Ogólnopolski Zjazd Carawaningowy, Mistrzostwa Ziemi Lubuskiej w bojerach i cieszące się duŜym zainteresowaniem turystów „Dni Sławy”. Wokół jeziora przewaŜają lasy sosnowe, które są bogate w runo leśne i zwierzynę łowną (równieŜ w gatunki rzadkie, tj. jenot czy borsuk). Interesujący jest świat ptactwa drapieŜnego i wodnego Pojezierze Sławskie zostało uznane przez Międzynarodową Organizację Ornitologiczną za ostoję ptaków o randze europejskiej. W Sławie znajduje się takŜe załoŜony w XIX w. park krajobrazowy o powierzchni 30 ha. Znajdziemy w nim wiele pomników przyrody. Rosną tam m.in. dwa egzemplarze sosny czarnej – najgrubszy okaz tego gatunku w Polsce (370 cm obwodu) i trzeci co do wysokości w kraju (23 m). PodłoŜe w parku stanowi gęsty bluszcz, który jest największym skupiskiem tego gatunku w Polsce Zachodniej. Gmina Sława słynie takŜe w kraju z przetwórstwa mięsa. Znajdują się tu duŜe zakłady mięsne, których wyroby znane są w całej Polsce i na rynkach zagranicznych. 10 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Prognozy demograficzne Gminy Ilość mieszkańców M – miasto W - wieś Gmina Lata 2000 2005 2010 2015 2020 2025 Sława M 4326 4413 4457 4434 4412 4390 W 7820 7976 8056 8016 7976 7936 Razem 12146 12389 12513 12450 12388 12326 Z załączonej wynika, Ŝe prognozy w gminie wykazują niewielką tendencję wzrostową. Struktura uŜytkowa gruntów w gminie w 2000 r. była następująca na powierzchni ogólnej 32678 ha: - uŜytki rolne – 41,16 % - 13 451 ha - lasy i grunty leśne – 49,23 % - 16 089 ha - pozostałe grunty i nieuŜytki – 9,6 % - 3138 ha. Struktura uŜytków rolnych: - grunty orne – 10503 ha – 78,08 % - łąki – 2346 ha – 17,44 % - pastwiska –562 ha – 4,18 % - sady – 40 ha – 0,30 %. Głównym kierunkiem w produkcji rolniczej ponad 854 gospodarstw indywidualnych jest uprawa zbóŜ i roślin dostosowana do produkcji zwierzęcej, głównie trzody chlewnej. Podstawowymi miernikami charakteryzującymi zbiorowość ludzką jest jej liczebność oraz rozmieszczenie. Gmina miejsko – wiejska Sława 31.XII.2000 r. liczyła 11810 mieszkańców (w tym miasto Sława – 3855). Zamieszkiwało ją 5841 męŜczyzn oraz 5969 kobiet (w mieście odpowiednio: 1869 oraz 1986). Współczynnik feminizacji, to jest stosunek liczby kobiet do męŜczyzn wynosi 1,02 (w mieście 1,06) i jest zbliŜony do średniej województwa lubuskiego – 1,05. Na 1 km2 powierzchni gminy przypada 36 mieszkańców. Gęstość zaludnienia jest więc dwa razy niŜsza od średniej województwa lubuskiego – 73 osoby/km2. 11 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Gmina Sława – rozkład zaludnienia według sołectw w 1999 r. Lp. Miejscowość/ przysiółek Liczba mieszkańców 1 Bagno 211 Liczba podmiotów gospodarczych 1 2 Ciosaniec 642 5 6 3 Droniki 163 - 1 4 Gola 239 3 1 5 KrąŜkowo 477 5 3 6 Krzepielów 713 6 7 7 Krzydłowiczki 141 1 1 8 Kuźnica 144 1 1 9 Lipinki 638 4 5 10 Lubiatów 72 15 - 11 Lubogoszcz 358 7 1 12 Łupice 772 6 4 13 Przybyszów 421 2 3 14 Radzyń 313 13 1 15 Spokojna 167 1 1 16 Stare Strącze 1317 7 7 17 Nowe Strącze 113 1 1 18 Szreniawa 177 2 1 19 Śmieszkowo 432 5 4 20 Tarnów 106 10 2 21 Wróblów 209 3 1 22 Sława 3943 133 22 23 Dębczyn 32 1 - 24 Cegłówko 27 1 - 25 Dębowo 22 - - 26 Krepina 11 - - 27 Dąb 0 - - 28 Jutrzenka 22 - - 12 Liczba instytucji 1 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 29 PrzydroŜe 22 - - 30 Kamienna 19 - - 31 Głuchów 17 - - 32 Tarnówek 33 1 - 33 Myszyniec 16 - - 34 Zwierzyniec 2 - - 35 Polanika 3 - - Σ 11 994 Najludniejsze miejscowości w gminie poza miastem Sława to połoŜona na południowo – wschodniej części wsi Stare Strącze (ponad 1000 mieszkańców) oraz usytuowana w północno – wschodniej części gminy wieś Łupice. Gmina ma zróŜnicowany charakter funkcjonalno – przestrzenny. Równie istotne znaczenie odgrywają zarówno rolnictwo i leśnictwo oraz funkcje usługowe związane szczególnie z turystyką i działalnością produkcyjną. Pod względem struktury funkcjonalno – przestrzennej wiodącą rolą miasta Sława jest funkcja usługowo – przemysłowa. Jest to ośrodek, w którym koncentrują się usługi turystyczne, produkcja Ŝywności o znaczeniu ponadregionalnym oraz usługi o znaczeniu gminnym dla obsługi ludności i budownictwo mieszkaniowe. Sława jest takŜe gminnym ośrodkiem administracyjnym. Na pozostałym obszarze gminy w oparciu o analizę funkcjonalną wyodrębnia się następujące rejony: - strefa rolnicza - strefa turystyczno – wypoczynkowa. Strefa rolnicza obejmuje wschodnią oraz północną część gminy. Jest to obszar charakteryzujący się dobrymi warunkami naturalnymi, sprzyjającymi rozwojowi intensywnej gospodarki rolnej. Sołectwa: Krzepielów, Stare Strącze czy Lipinki pełnią funkcje rolniczo – usługowe. W pozostałych wsiach dominuje funkcja rolnicza. Strefa turystyczno – wypoczynkowa obejmuje centralną oraz zachodnią część gminy wraz z miastem Sława i zespołem jezior: Sławskie, Tarnowskie DuŜe i Małe. Poza miastem, funkcje turystyczne pełnią głównie miejscowości: Lubiatów, Radzyń oraz Tarnów Jezierny. Dzięki duŜej powierzchni uŜytków rolnych oraz lasów gospodarka gminy związana jest głównie z rolnictwem i leśnictwem. Wśród zakładów produkcyjnych dominują firmy związane z produkcją i przetwórstwem artykułów spoŜywczych. 13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Gmina Sława – wykaz największych przedsiębiorstw Nazwa firmy „Balcerzak i Spółka” Zakład Mięsny „Sława” Zaklad Mięsny Spółdzielnia „Dobrosława” „Hajduk” „Blutex” „Promarol Plus” Profil produkcji Produkcja i przetwórstwo mięsne Produkcja i przetwórstwo mięsne Zatrudnienie Lokalizacja 737 Wróblów 243 Sława 125 Sława Produkcja i przetwórstwo mięsne Produkcja rolna, uprawa pieczarek Ubojnia zwierząt Utylizacja odpadów 102 54 54 Ciepielówek, Lipinki, Szreniawa Sława Ciepielówek WyŜej wymienione przedsiębiorstwa zatrudniają 1315 osób. Liczba ta stanowi około 20 % wszystkich obywateli gminy w wieku produkcyjnym. Szczególnie naleŜy podkreślić fakt, Ŝe Sława i okolice są jednym z największych ośrodków produkcji i przetwórstwa mięsnego oraz uprawy pieczarek w południowo – zachodniej Polsce. Pieczarkarnie funkcjonują w Lipinkach, Szreniawie, Łupicach i Ciepielówku. Wśród zakładów związanych z przetwórstwem produktów rolnych występują takŜe małe gorzelnie, zlokalizowane w Lipinkach i Starym Strączu. Ponadto na terenie gminy funkcjonuje 57 firm zajmujących się budownictwem oraz liczne podmioty z branŜy gospodarki magazynowej. Są to przewaŜnie małe zakłady o liczbie pracujących poniŜej 10 oraz firmy osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Począwszy od lat 70 – tych XX wieku rozpoczęto intensywne zagospodarowanie turystyczne okolic Sławy. Jest to strefa wypoczynku pobytowego szczególnie dla mieszkańców: Zielonej Góry, Nowej Soli, KoŜuchowa, Bytomia Odrzańskiego, Wschowy, Wrocławia i LGOM – u: Głogowa, Polkowic, Lubina i Legnicy oraz okolic wyŜej wymienionych miejscowości. Największy przyrost bazy turystycznej nastąpił w latach 90 – tych ubiegłego wieku. Obecnie funkcjonuje 38 ośrodków wczasowo – wypoczynkowych. Zlokalizowane są w centralnej oraz zachodniej części gminy. Najwięcej obiektów występuje w miejscowościach: - Sława – 12 - Lubiatów – 11 - Radzyń – 7 - Tarnów Jezierny – 6 - Lubogoszcz – 4. 14 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Łączny areał gruntów zajętych pod obiekty wczasowo – rekreacyjne wynosi 68,72 ha. Największą powierzchnię zajmują ośrodki zlokalizowane nad jeziorami: Sławskim, Tarnowskim DuŜym oraz Tarnowskim Małym. Ofertę noclegową wzbogacają liczne pensjonaty, kwatery prywatne oraz pola namiotowe, campingowe oraz carawaningowe. Obecnie liczba miejsc noclegowych kształtuje się na poziomie około 3 tysięcy, w tym 344 całorocznych. Rocznie z noclegów korzysta ponad 25 tysięcy osób. Sezon turystyczny związany ze sportami wodnymi trwa od początku czerwca do końca września, ze szczytem w lipcu i sierpniu. Najbardziej popularne są pobyty jednodniowe i weekendowe, a takŜe tygodniowe i dłuŜsze. Biorąc pod uwagę zjawisko nie rejestrowanych miejsc noclegowych oraz pobyty na polach namiotowych i campingowych rzeczywista liczba udzielonych noclegów jest większa. Równie trudna do dokładnego oszacowania jest liczba osób odwiedzających w ciągu roku teren gminy. Ocenia się ją na około kilkadziesiąt tysięcy. Infrastrukturę turystyczną na terenie gminy wzbogaca sieć znakowanych szlaków pieszych, konnych, wodnych oraz ścieŜek dydaktycznych. 4.1. Komunikacja i transport Na terenie gminy Sława istniały dwie linie kolejowe łączące : - Wschowę – Sławę – Sulechów: była to linia jednotorowa ze stacjami w m. Stare Strą cze, Lipinki, Ciosaniec; - Głogów – Sława: była to linia jednotorowa ze stacjami Linki, Krzepielów Transport towarowy i pasaŜerski koncentruje się w przewaŜającej części na komunikacji samochodowej. Dobrze jest rozwinięta sieć komunikacji autobusowej obsługiwanej przez PKS z Głogowa, Leszna, Nowej Soli i Zielonej Góry. W związku z wprowadzeniem od 1 stycznia 1999 nowego podziału administracyjnego kraju zmienił się system administrowania drogami publicznymi na gminny, powiatowy, wojewódzki i krajowy. Przez gminę przebiegają: a. dwie drogi wojewódzkie: - Sulechów – Wschowa nr 278 przez Lubiatów, Lubogoszcz, Sławę, Stare Strącze, Łysiny, Przyczynę Górną - Sława – Lubięcin nr 318 przez Radzyń, Kuźnicę Głogowską, Tarnów Jezierny 15 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława b. pięć dróg powiatowych: - Wschowa – Krzepielów nr 203 przez Konradowo, Stare Drzewce, Nowe Drzewce i Drzewce Mł. - Stare Strącze – Głogów nr 319 przez Krzepielów - Sława – Łupice nr 316 przez Lubogoszcz, Golę, Szreniawę, Ciosaniec, Bagno - Sława – Wijewo / Łupice przez Wróblów, Śmieszkowo / Spokojną - Tarnów Jezierny – Bytom Odrzański nr 325 przez Bory Tarnowskie. Największe obciąŜenia ruchem kołowym notuje się na trasach: 5. - Wschowa – Sława - Sława – Głogów (szczególnie w okresie urlopowym) - Sława – Konotop (zwłaszcza w okresie urlopowym). REGIONY FIZYCZNO – GEOGRAFICZNE Gmina Sława połoŜona jest na pojezierzu Sławskim i Kotlinie Kargowskiej - Pojezierze Sławskie (część Pojezierza Leszczyńskiego) – jest zachodnią częścią makroregionu Pojezierza Leszczyńskiego, związanego z maksymalnym zasięgiem leszczyńskiej fazy zlodowacenia wiślańskiego. Znajduje się na południe od Kotliny Kargowskiej i Doliny Środkowej Obry, na północ od Pradoliny Głogowskiej Wysoczyzny Leszczyńskiej, od wschodu zaś sąsiaduje z Pojezierzem Krzywińskim, przy czym za granicę moŜna przyjąć obniŜenie, którym płynie dopływ Obry – Samica. Od Wału Zielonogórskiego na zachodzie dzieli je dolina Odry i sandr borowiecki. Region obejmuje powierzchnię około 770 km2. Wzgórza kemowe osiągające wysokości ponad 100 m npm wyznaczają granice zasięgu zlodowacenia wiślańskiego w postaci wygiętego na południe łuku i kończą się na północ od Wschowy. W jego obrębie występuje kilkanaście jezior, z których największe są: Sławskie (8,2 km2, głębokość 12,3 m), Przemęckie z Osłonińskim i Wieleńskim (6,4 km2, głębokość 5,6 m), Dominickie (3,4 km2, głębokość 17,1 m), Białe (1,1 km2, głębokość 10,2 m), Tarnowskie (1,0 km2, głębokość 7,5 m). Przez Jezioro Sławskie przepływa Obrzyca, uchodząca do Odry powyŜej Cigacic. Na Jeziorze Przemęckim utworzono rezerwat „Wyspa Konwaliowa” (20,2 ha) z lasem mieszanym, w którym rośnie m.in. lilia złotogłów i konwalia. Rezerwatem jest równieŜ torfowisko nad Jeziorem Świętym. W 1991 r. powstał Przemęcki Park Krajobrazowy. Wzgórza są przewaŜnie zalesione. Rozleglejsze tereny rolne występują w rejonie miast Sława i Śmigiel. Sława jest ośrodkiem 16 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława wypoczynku i sportów wodnych na Jeziorze Sławskim. Zachodnią część regionu przecina linia kolejowa z Wolsztyna do Nowej Soli, a wschodnią z Wolsztyna do Leszna. - Kotlina Kargowska (część Pradoliny Warciańsko – Odrzańskiej) – jest piaszczystą i podmokłą równiną o powierzchni około 620 km2, powstałą w miejscu, gdzie Bruzda Zbąszyńska łączy się z Pradoliną Warciańsko – Odrzańską. Forma kotliny nie zaznacza się wyraźnie. Powierzchnię równiny urozmaicają wydmy. Sieć wodna w stanie naturalnym była słabo zorganizowana. Ingerencja człowieka polegająca na przekopaniu kanałów melioracyjnych uporządkowała odpływ wody. Zachodnim skrajem Kotliny Kargowskiej przepływa Odra i jej dopływ Obrzyca, biorąca początek powyŜej Jeziora Sławskiego na południu i przepływająca przez Jeziora Rudno (1,6 km2, głębokość 9,1 m). We wschodniej części kotliny wody Obry są rozdzielone na trzy mniej więcej równoległe kanały, przy czym Kanał Północny i Kanał Środkowy po połączeniu odprowadzają wody Obry do rynny jezior zbąszyńskich, a Kanał Południowy do Jeziora Rudno i do Obrzycy. Region jest zalesiony i słabo zaludniony, zajęty częściowo przez łąki. Pomiędzy Obrą „zbąszyńską” a Obrzycą, na kępie morenowej, przy linii kolejowej z Wolsztyna do Sulechowa leŜy miasto Kargowa. Na południowy zachód od Kargowej istnieje rezerwat „Boratyń” (5,6 ha), obejmujący wydmę ze stanowiskiem rzadkiej rośliny pajęcznicy liliowatej (Anthericum liliago), występującej na niektórych stanowiskach tylko w zachodniej Polsce. 6. ZASOBY PRZYRODY 6.1. System obszarów i obiektów prawnie chronionych Parki narodowe i rezerwaty przyrody Na terenie gminy Sława nie ustanowiono dotychczas Ŝadnego Parku Narodowego i rezerwatu przyrody (krajobrazowego, leśnego, florystycznego, torfowiskowego, faunistycznego i wodnego). Obszary chronionego krajobrazu Zadaniem obszarów chronionego krajobrazu jest ochrona terenów o walorach przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych odznaczających się niewielkim stopniem zniekształcenia środowiska przyrodniczego. Gospodarowanie na tych obszarach powinno zmierzać do ograniczenia działań niszczących przyrodę, zachowania równowagi biologicznej 17 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława i wykorzystania turystycznego, stwarzając ludziom warunki do regeneracji sił i zdrowia. Na terenie gminy Sława ustanowiono rozporządzeniami Wojewodów Leszczyńskiego i Zielonogórskiego obszar chronionego krajobrazu: - Pojezierze Sławsko – Przemęckie W krajowej sieci ekologicznej ECONET – PL Pojezierze Leszczyńskie, w skład którego wchodzi Pojezierze Sławskie, znajduje się w podstrefie starszych faz zlodowacenia bałtyckiego. Pojezierze Leszczyńskie jest obszarem węzłowym 04K o znaczeniu krajowym. 33,97 % powierzchni ogólnej gminy Sława, to jest 11100 ha podlega prawnej ochronie. Jest to część systemu obszarów chronionego krajobrazu, obejmujących południowo – wschodnią część województwa lubuskiego. W gminie Sława dotyczy to jej południowej części, gdzie są fragmenty moreny czołowej fazy leszczyńskiej, o ciekawej rzeźbie, którą naleŜy chronić przed dewastacją. Obszar chronionego krajobrazu jest przestrzennie wydzieloną jednostką o ściśle określonych granicach, poddaną ochronie ze względu na mało zniekształcone środowisko przyrodnicze, zachowujące zdolności równowagi biologicznej. Na obszarach chronionego krajobrazu zabronione jest fizyczne i chemiczne zanieczyszczanie środowiska. Granica tego obszaru biegnie po rzece Obrzycy przez miejscowość Konotop, drogą przez Mesze, Okopiec, Dąbrówno, dalej drogą leśną prowadzącą do leśniczówki Dębczyn. Następnie do drogi przez PrzydroŜe w kierunku Pszczółkowa, potem po granicy województwa do linii kolejowej, dalej linią kolejową. Kolejno zakręca na południe po drodze Stare Strącze – Krzepielów, omija Krzydłowiczki wraz z otaczającymi polami, wyłączając je jednocześnie ze strefy. Na wysokości Krzydłowiczek skrajem lasu i drogą polną dochodzi do Lipinek, Radzynia, dalej Sławy. Wschodnim brzegiem Jeziora Sławskiego przez Lubogoszcz odchodzi na północny wschód na wysokości Ptasiej Wyspy do miejscowości Szreniawa. Następnie prowadzi na wschód do granicy województwa, łącząc się z Przemęckim Parkiem Krajobrazowym, wraca na zachód przez Spokojną do Ciosańca wzdłuŜ drogi, omija Ciosaniec i Droniki od południa i biegnie od północy skrajem lasu do Lipki, Kolska i Jesionki. Nadanie obszarom gminy istotnej funkcji w systemie ekologicznym Polski, warunkuje potrzebę powstania tutaj wielkoprzestrzennej formy ochrony przyrody o wyŜszej randze. Walory przyrodnicze tych terenów, zgodnie z przeprowadzonymi badaniami potwierdzają ich wysokie znaczenie w skali regionu, a w niektórych elementach kraju. Wśród walorów decydujących o zasadności ochrony najwaŜniejszych przyrodniczo obszarów gminy wschowskiego w formie obszaru chronionego krajobrazu są: 18 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - liczne gatunki roślin chronionych oraz rzadkich, wśród których są gatunki zagroŜone w Polsce i Europie - zespoły i zbiorowiska roślinne, w tym wiele cennych i zagroŜonych w skali kraju - rzadkie w tej części kraju lasy na siedliskach wydmowych - liczne pomniki przyrody - liczne populacje gatunków ptaków chronionych oraz innych zwierząt chronionych, w tym wiele ginących i rzadkich, mających tutaj swoje najliczniejsze stanowiska w re gionie, istotne w skali Polski południowo – zachodniej - jeden z większych i waŜniejszych na terenie południowo – zachodniej Polski obszar krajobrazu polodowcowego - znaczenia tego terenu w krajowych koncepcjach organizacji przestrzennego systemu ochrony przyrody ECONET – PL - bardzo wysoka lesistość terenu - interesujący system hydrologiczny, wzbogacony obecnością kilkunastu jezior - niska gęstość zaludnienia - nieznaczne zurbanizowanie i uprzemysłowienie - zróŜnicowane siedliskowo oraz gatunkowo wielkoprzestrzenne ekosystemy leśne - unikalne w skali regionu walory krajobrazowe. Pomniki przyrody Jedną z form ochrony indywidualnej są pomniki przyrody. Są to głównie pojedyncze twory przyrody Ŝywej i nieoŜywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości naukowej, kulturowej, krajobrazowej lub historyczno – pamiątkowej, a zwłaszcza okazałych rozmiarów drzewa i krzewy, źródła, głazy narzutowe. Uznanie za pomnik przyrody następuje w drodze rozporządzenia wojewody lub uchwały rady gminy. Pomniki przyrody są waŜnym elementem składowym krajobrazu, podnoszą jego piękno, zwiększają jego róŜnorodność, często związane są z lokalną legendą lub wybitną postacią historyczną. Zachowanie ich dla przyszłych pokoleń jest wyrazem naszej kultury. Pomniki przyrody znajdują się na terenie parków, cmentarzy, w lasach, wśród pól, zabudowy wiejskiej i miejskiej, jak równieŜ w pasach drogowych, a dominują wśród nich głównie drzewa gatunków rodzimych, tj. dąb szypułkowy oraz lipa drobnolistna. Są wśród nich pojedyncze drzewa, grupy drzew, aleje, głazy narzutowe, stanowiska roślin chronionych, a takŜe źródła wodne. 19 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława ogółem Pojedyncze drzewa Grupy drzew Aleje Głazy narzutowe Skałki Inne Gm. Sława 33 23 4 – 4 – 2 Szereg grup drzew – pomników przyrody występuje w zespole parkowy Sława Ochrona gatunkowa Celem ochrony gatunkowej jest zabezpieczenie dziko występujących gatunków roślin i zwierząt, zwłaszcza rzadkich lub zagroŜonych wyginięciem oraz zachowanie róŜnorodności gatunkowej i genetycznej. Ochronę gatunkową wprowadza Minister Środowiska w drodze rozporządzenia. Na obszarze województwa moŜe ją wprowadzić wojewoda w drodze rozporządzenia, a na terenie gminy takŜe rada gminy podejmując stosowną uchwałę. Ochrona gatunkowa roślin obejmuje gatunki poddane ochronie ścisłej (całkowitej) oraz ochronie częściowej. W odniesieniu do dziko występujących roślin poddanych ochronie ścisłej zabrania się ich niszczenia, zrywania, ścinania, pozyskiwania i wyrywania z naturalnych stanowisk oraz ich zbywania, nabywania, przenoszenia lub wywoŜenia za granicę. Ochrona gatunkowa zwierząt obejmuje bardzo liczne gatunki zwierząt, które występują w stanie dzikim, a są zagroŜone wyginięciem lub są rzadko spotykane. W stosunku do gatunków chronionych zabrania się m.in. umyślnego ich zabijania, płoszenia, chwytania, przetrzymywania i preparowania, niszczenia ich gniazd, nor, legowisk, filmowania i fotografowania w miejscach rozrodu. Dla niektórych skrajnie rzadkich gatunków, dodatkową ochrona otacza się miejsca ich rozrodu i stałego przebywania, wyznaczając w tym celu strefy ochrony ścisłej i częściowej. Dotyczy to m.in. orła bielika, rybołowa, kani rudej, kani czarnej, puchacza, bociana czarnego, Ŝurawia błotnego. Ochronie podlegają równieŜ mrowiska w lasach. Na podstawie badań, w gminie Sława stwierdzono występowanie następujących zbiorowisk roślinnych: - roślin wodnych - siedlisk nadbrzeŜnych - torfowisk 20 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - naturalne i antropogeniczne - trawiaste łąk i muraw - leśne i zaroślowe - okrajkowe (strefa przejściowa pomiędzy zbiorowiskami leśnymi a trawiastymi) - porębowe (np. krzewy jeŜyn, bez czarny itp.) - ruderalne i segentalne (przydroŜa dróg, ulic, śmietnisk itp.) Ogółem flora roślin naczyniowych liczy 684 gatunki, w tym 16 paprotników. W oparciu o rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 06.01.1995 r. stwierdzono występowanie 50 gatunków roślin chronionych, rzadkich i zagroŜonych. W oparciu o dane historyczne obserwuje się uboŜenie florystyczne terenu gminy Sława. Największy wpływ wywiera na to postępujący napór cywilizacji człowieka. Flora ogólna badanego terenu, wraz z gatunkami uwzględnionymi w materiałach źródłowych, a obecnie nie występującymi liczy około 800 gatunków. Natomiast lista gatunków w przeszłości obecnych na badanym obszarze jest dwa razy dłuŜsza od współczesnej. Warunki naturalne sprawiają, ze obszar gminy jest zasobny w występowanie szerokiej gamy gatunków zwierząt: ryb, płazów, gadów, ptaków i ssaków. - Ichtiofauna: W zbiornikach wodnych gminy Sława występują m.in.: węgorz, sandacz, szczupak, sum, lin, karp, amur biały, tołpyga. Gatunki te utrzymują się dzięki zarybie niom i ochronie tarlisk. Ponadto występują: leszcz, płoć, okoń, ukleja i wzdręga, któ rych to liczebność regulowana jest poprzez selekcje naturalną i wymiary gospodarcze. Połów ryb ograniczony jest np.: poprzez okresy ochronne. - Płazy i gady: Na omawianym terenie stweirdzono występowanie: traszek, kumaka, grzebiuszki, ropuch, Ŝab, Ŝółwia błotnego, jaszczurek, padalca, zaskrońca, Ŝmij oraz gniewosza. Ogółem na podstawie obserwacji stwierdzono występowanie 14 gatunków płazów i 7 gatunków gadów. Dwa gatunki, tj. gniewosz plamisty i Ŝółw błotny naleŜą w Europie i Polsce do gatunków ginących. - Awiofauna: Obszar gminy Sława jest bardzo cenny dla ptaków zarówno w okresie lęgowym jak i w czasie migracji oraz zimowania. Szczególną ostoją tych zwierząt jest J. Sławskie. Skupiska jezior tworzą doskonałe miejsca lęgowe dla wielu gatunków ptaków wodno – błotnych. W czasie rozpoznania stwierdzono występowanie 162 ga tunków ptaków, z czego 130 lęgowych. Do gatunków rzadkich naleŜą: świstun, bielik oraz wąsatka. Gatunki naraŜone na wyginięcie to: bąk oraz zielonka. 21 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - Ssaki: Fauna ssaków obejmuje następujące rzędy: – owadoŜerne – m.in.: jeŜ, ryjówka, rzęsorek, kret – zajęczaki – m.in.: królik, zając – gryzonie – m.in.: nutria, piŜmak, nornik, wiewiórka, bóbr – parzystokopytne – m.in.: dzik, jeleń, daniel, sarna – drapieŜne – m.in.: łasica, kuna, tchórz, wydra, borsuk, norka, lis. Ponadto stwierdzono występowanie wielu gatunków nietoperzy. Pełny wykaz flory i fauny oraz jej specyfiki występującej na terenie gminy Sława zawarty jest w opracowaniu „Sławski Park Krajobrazowy – dokumentacja projektowa”. Atrakcyjne połoŜenie geograficzne, a przede wszystkim bogactwo krajobrazów, fauny oraz flory powoduje, Ŝe gmina Sława jest od lat licznie odwiedzanym ośrodkiem turystycznym. JednakŜe to co najcenniejsze, będące jednocześnie magnesem dla przyjeŜdŜających do gminy, nie moŜe być przesadnie eksploatowane i musi podlegać ciągłej ochronie oraz stałemu monitoringowi. Wykaz gatunków chronionych: Flora (gatunki rzadkie i zagroŜone; chronione) 1. Bagno zwyczajne 2. Długosz królewski 3. Goździk piaskowy 4. Goździk pyszny 5. Grzybienie północne 6. Lilia złotogłów 7. Orlik pospolity 8. Rosiczka okrągłolistna 9. Storczyk Lipiennik Loesela 10. Storczyk Listera jajowata 11. Storczyk plamisty 12. Widłak jałowcowaty 13. Widłak spłaszczony 22 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Flora (gatunki rzadkie i zagroŜone; nie chronione) 1. Bagnica torfowa 2. Bodziszek leśny 3. Fiołek torfowy 4. Groszek błotny 5. Grzybieńczyk wodny 6. JeŜogłówka najmniejsza 7. Klon polny 8. Kozłek dwupienny 9. Kropidło piszczałkowate 10. Mięta polej 11. Modrzewnica zwyczajna 12. Przygiełka biała 13. Przytulia okrągłolistna 14. Przytulia Schultesa 15. RóŜa kutnerowata 16. Sit błotny 17. Sporek pięciopręcikowy 18. Śluzówka błotna 19. Turzyca dwupienna 20. śurawina błotna Flora (gatunki nie zagroŜone; ochrona całkowita) 1. Barwinek pospolity 2. Bluszcz pospolity 3. GrąŜel Ŝółty 4. Grzybienie białe 5. Śniedek baldaszkowy 6. Śniedek cienkolistny Flora (gatunki nie zagroŜone; ochrona częściowa) 1. Centuria pospolita 2. Kalina koralowa 23 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 3. Kocanki piaskowe 4. Konwalia majowa 5. Kruszyna pospolita 6. Mącznica lekarska 7. Paprotka zwyczajna 8. WilŜyna ciernista Flora (wybrane gatunki) -Płazy - Kumak nizinny - Grzebiuszka ziemna - Rzekotka drzewna - Ropucha paskówka -Gady - śółw błotny - Gniewosz plamisty - śmija zygzakowata -Ptaki - Perkoz rdzawoszyi - Zielonka - PodróŜniczek - Bąk - Remiz - śuraw - Gęś gęgawa - Gęgoł - Rycyk - Bączek - Błotniak stawowy -Ssaki - Bóbr europejski - Daniel 24 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława UŜytki ekologiczne UŜytki ekologiczne są równieŜ jedną z form ochrony indywidualnej, ustanawianej przez wojewodę lub radę gminy. Są to zasługujące na ochronę pozostałości ekosystemów, np. oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, starorzecza, skarpy, płaty nie uŜytkowanej roślinności. Są one uzupełnieniem systemu obszarów chronionych, pozwalając objąć ochroną nawet niewielkie powierzchniowo obiekty przyrody nieoŜywionej i oŜywionej, cenne przyrodniczo dla zachowania unikatowych zasobów genowych i typów środowiska. Najczęściej są to pozostałości naturalnych ekosystemów, które nie mogą być uŜytkowane gospodarczo, a które zwykle otoczone są terenami zmienionymi przez człowieka. Zespół przyrodniczo – krajobrazowy RównieŜ zespół przyrodniczo – krajobrazowy jest formą ochrony indywidualnej, ustanawianej przez wojewodę lub radę gminy. Jego celem jest ochrona wyjątkowo cennych fragmentów krajobrazu naturalnego i kulturowego, dla zachowania jego wartości estetycznych. Zasadniczym celem ochrony są tutaj wartości estetyczne, wynikające z ukształtowania elementów przyrodniczych, jak równieŜ historyczno – pamiątkowych. Lasy ochronne Lasy i zadrzewienia zajmują 49,2 % ogólnej powierzchni gminy. Występują tu zespoły boru mieszanego świeŜego, lasu mieszanego świeŜego, lasu mieszanego wilgotnego, a takŜe lasu łęgowego i boru mieszanego wilgotnego. Bardzo zróŜnicowany jest skład tych drzewostanów. Obok sosny często występuje dąb, brzoza, akacja, świerk, jesion, topola i olcha. Na ogół przewaŜają drzewostany III – V klasy, ale występują takŜe młodsze nasadzenia (kl. I i II). Poza większymi kompleksami leśnymi na uwagę zasługują drobne kompleksy leśne. Są to drzewostany urozmaicone siedliskowo (lasy wilgotne, lasy świeŜe wilgotne, bory mieszane świeŜe). Niezwykle cenne z punktu widzenia funkcjonowania środowiska przyrodniczego są zbiorowiska roślinne. Są to: wikliny nadrzeczne, zarośla śródpolne (tarninowo – głogowe), występujące na miedzach, skarpach dróg i obrzeŜach lasów. Na terenie gminy występują lasy ochronne w następujących rejonach: - obszar na E od Krzepielowa - obszar na S od KrąŜkowa - obszar na W od Szreniawy, Śmieszkowa, Wróblowa - obszar na N od Sławy, Przybyszowa 25 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - tereny na południe od J. Tarnowskich - tereny przybrzeŜne J. Sławskiego oraz zlewnia Południowego Kanału Obry - zachodnie tereny Borów Tarnowskich 9. ZASOBY WODNE NA TERENIE GMINY 9.1. Wody powierzchniowe 9.1.1. Wody płynące Praktycznie prawie cały teren gminy Sława połoŜony jest w zlewni jeziora Sławskiego, do którego uchodzi większość cieków jak teŜ wypływa z niego największy ciek, tj. rzeka Obrzyca. Do większych cieków zasilających jeziora naleŜą rzeki Czernica i Cienica. Rzeka Czernica bifurkuje trzykrotnie z ciekami zlewni Południowego Kanału Obry. Dział wodny jest tu niewyraźny i występują liczne tereny podmokłe. Kolejne cieki stanowią: Radzyńska Struga (odpływ z j.Pluszno), Myszkowski Rów, rów bez nazwy (odpływ z j. Jeziorno), Kanał Breński i Kanał Sarnka (dopływy rzeki Czernicy) oraz ciek Dębogóra mający źródła w okolicach Śmieszkowa. Zlewnie tych cieków mieszczą się w granicach 2 – 20 km2. Niektóre cieki prowadzą wody okresowe i zasilane są w wodę wyłącznie w czasie opadów deszczu. Na terenie całej gminy praktycznie nie występuje zjawisko powodzi. W strukturze uŜytkowania terenu przewaŜają grunty orne ok. 48 % i lasy – 43 %. Na obszarze gminy występują gleby bielicowe, bagienne i mady. Największa powierzchnię stanowią gleby bielicowe wytworzone z piasków luźnych, starogliniastych i gliniastych. Gleby typu bagiennego to gleby mułowo - bagienne, torfowe i murszowe. Zalegają one w dolinach rzek i na obrzeŜach jezior. Na większości w/w rzek nie prowadzi się w sposób ciągły monitoringu ich stanu czystości. Wyjątek stanowi rzeka Czernica, na której monitoring lokalny wykonuje Z-d Wodociągów i Kanalizacji w Sławie oraz rzeka Obrzyca, która badana jest przez Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w Zielonej Górze (źródło wody pitnej dla Zielonej Góry). Wg wyników badań z 2002 roku wody rzeki Obrzyny – przy wypływie z j. Sławskiego charakteryzowały się niewielką zawartością związków organicznych i 26 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława mineralnych oraz podwyŜszonym stęŜeniem azotu azotanowego i chlorofilu „a”. Wskazuje to na postępującą eutrofizację wód jezior powiązanych z rzeka Obrzucą a w szczególności j. Sławskiego. Ze względu a podwyŜszone zawartości stęŜenia azotu azotanowego i chlorofilu „a” wody rzeki Obrzyny nie odpowiadają obowiązującym normom. Badania stanu czystości rz. Czernicy w 2003 roku prowadzono w dwóch p-ktach pomiarowo – kontrolnych, tj. powyŜej i poniŜej wylotu ścieków z miejskiej oczyszczalni (odpowiednio most drogowy ul. Łąkowa i most drogowy ul. H.PoboŜnego). W p.p.k. powyŜej wylotu ścieków jakość wód rz. Czernicy odpowiada II klasie czystości. Natomiast wyraźny wpływ odprowadzanych ścieków stwierdzono w p.p.k. przy ul. H.PoboŜnego. Objawiało się to ogólnie wyraźnym wzrostem związków azotu i fosforu a wiec substancjami biogennymi przyspieszającymi eutrofizacje wód jeziora Sławskiego. Z uwagi na zwiększoną zawartość fosforu ogólnego wodą rzeki Czernicy w przyujściowym odcinku nie odpowiada Ŝadnej z klas czystości wód powierzchniowych. Do głównych źródeł zanieczyszczeń wód powierzchniowych na terenie gminy zaliczyć naleŜy miasto Sława wraz z przemysłem, spływy powierzchniowe z nawoŜonych pól, niekontrolowane, tzw. „dzikie” wyloty nieczyszczonych ścieków, głównie z budynków mieszkalnych zabudowy indywidualnej. Aktualnie na terenie gminy funkcjonuje pięć mechaniczno – biologiczne oczyszczalnie ścieków, tj.: 1. miejska mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków o przepustowości hydraulicznej Q p = 1300 m3/d ścieków. Do wymienionej oczyszczalni doprowadzane są ścieki ze wszystkich zakładów branŜy mięsnej zlokalizowane wzdłuŜ ulicy Przemysłowej, ścieki bytowo – gospodarcze z zabudowy mieszkalnej połoŜonej w północno – zachodniej części miasta, ulic Odrodzonego wojska Polskiego, części ulic połoŜonych przy Rynku (centrum). Oczyszczalnia praktycznie posiada wyczerpaną przepustowość hydrauliczną i wymaga rozbudowy oraz modernizacji. 2. mechaniczno biologiczna oczyszczalnia typu „Promlecz” – oczyszcza ścieki z Zakładu Przetwórstwa SpoŜywczego H.Kuźma w Sławie, obiektów Piekarni G.S., b. Wytwórni Wód Gazowanych oraz części zabudowy mieszkalnej przylegającej do Zakładu. Przepustowość oczyszczalni Q p = 400 m3/d. do oczyszczalni dopływa aktualnie ok. 110 m3/d ścieków. 27 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 3. mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia typu Bioblok MU – 100 w Lipinkach. Do oczyszczalni dopływają wyłącznie ścieki z osiedla mieszkaniowego mieszkaniowego. B.PGR w ilości ok. 30 m3/d. Przepustowość oczyszczalni Q p = 100 m3/d. 4. mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia typu BOS – 400 zlokalizowana w Lubiatowie i uŜytkowana przez Ośrodek Wypoczynkowy „Interferie” w Lubiatowie. Oczyszczalnia eksploatowana jest w okresie sezonu letniego letniego jej wykorzystanie nie przekracza 25 % przepustowości hydraulicznej (Q = 200 m3/d). 5. mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków przeznaczona dla Zakładu Utylizacyjnego „PROMAROL – PLUS” w Krzepielowie – Ciepielówku. Przepustowość oczyszczalni Q p = 150 m3/d. Oczyszczone ścieki wykorzystane są rolniczo do uprawy wierzby energetycznej. Ponadto naleŜy wspomnieć o oczyszczalni zlokalizowanej przy Ośrodku Wypoczynkowym „Internauka” w Tarnowie Jeziernym. Jest to oczyszczalnia eksploatowana równieŜ w okresie sezonu letniego o przestarzałym schemacie technologicznym nie zapewniającym właściwych efektów redukcji zanieczyszczeń. W poniŜej tabeli przedstawiono dane dot. ilości odprowadzanych ścieków i ich jakości przez poszczególne źródła zanieczyszczeń. L.p . 1 2 3 4 5 Nazwa źródła zanieczyszczeń ZWiK w Sławie Oczyszczalnia Miejska Z-d Przetwórstwa SpoŜywczego i Handlu H.Kuźma w Sławie ZWiK w Sławie Oczyszczalnia w Lipinkach Ośrodek Wypoczynkowy „Interferie” w Lubiatowie Zakład Utylizacyjny „Promarol-Plus” w Krzepielowie Ilość odprowadzany ch ścieków BZT5 StęŜenia zanieczyszczeń mg/dm3 ChZT Zaw.o Azot Fosfor og g og 1700 35 156 47 330 5,7 110 14 56 12 28,7 4,5 30 6,9 46 16 24 4,8 40 24 76 43 34 4,16 60 29 140 30 29 4,5 28 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława WNIOSKI Jakość wód cieków na terenie gminy Sława odpowiada praktycznie II lub III klasie czystości, natomiast rzeki Czernicy w przyujściowym odcinku oraz rzeki Obrzycy przy wypływie z jeziora Sławskiego nie odpowiada Ŝadnej z klas czystości wód powierzchniowych. Wskaźnikami decydującymi o ich jakości jest wysoka zawartość związków azotu i fosforu a takŜe chlorofilu „a”. Niezbędna jest modernizacja miejskiej oczyszczalni ścieków w Sławie, wydłuŜenia lub wręcz wyeliminowania dopływu oczyszczonych ścieków do bezpośrednich dopływów jeziora Sławskiego, np. poprzez ich rolnicze wykorzystanie. Niezbędna wydaje się takŜe likwidacja zbiorników do gromadzenia ścieków. Osiągnąć to moŜna jedynie poprzez budowę wodociągów i kanalizacji w poszczególnych miejscowościach. W pierwszej kolejności inwestycje takie naleŜy lokalizować w miejscowościach o największym natęŜeniu ruchu turystycznego, takich jak Lubogoszcz, Lubiatów, Radzyń i Tarnów Jezierny. 6.1.2. Jeziora „Bogactwem” gminy Sława są jeziora i stąd teŜ w licznych publikacjach mówi się o Pojezierzu Sławskim. Ogółem na terenie gminy znajduje się 9 jezior, których charakterystykę przedstawiono w poniŜszej tabeli. 29 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Charakterystyka jezior gminy Sława L.p. 1 2 3 Nazwa jeziora J. Sławskie J. Tarnowskie DuŜe J. Tarnowskie Małe Powierzchnia [ha] Dopływy Odpływ Zlewnia cząstkowa Otoczenie Uwagi 817,3 Czernica Dębogóra Radzyńska Struga Obrzyca Obrzyca las, zabudowa miejska i ośrodki silna eutrofizacja 91,6 drobne rowy leśne brak Obrzyca las, zabudowa Tarnowa Jeziernego antropopresja i eutrofizacja 37,5 Cienica brak Obrzyca las iglasty eutrofizacja do. J. Sławskiego Obrzyca las iglasty, zabudowa Tarnowa Jeziernego płytkie i zarastające roślinnością Obrzyca las i pomniki przyrody płytkie i zarastające Obrzyca las i zabudowa Głuchowa ośrodki turystyczne 4 J. Błotne 19,9 z J. Tarnowskiego D. i M. 5 J. Młyńskie Małe (Kamienne) 5,6 Cienica 6 J. Młyńskie DuŜe (Głuchowskie) 10,0 Cienica 9,5 Radzyńska Struga Radzyńska Struga Obrzyca las + pojedyncze zabudowania eutrofizacja 10,2 rów z łąk rowem do Obrzycy Obrzyca las + łąki bez turystyki 6,4 rów rowem do Obrzycy Obrzyca las + zagajniki płytkie i zarastające 7 8 9 J. Brzezie (Pluszne) J. Steklno (Dronickie) J. Steklno do J. Tarnowskiego DuŜego do J. Tarnowskiego Małego 30 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Jeziora są wysoko zeutrofizowane a ich misy wypełnione są duŜymi warstwami osadów w postaci torfów, gytii oraz mułków. Brzegi jezior zarośnięte są szerokim pasmem trzcinowisk i szuwarów. W bezpośrednim sąsiedztwie występują bagna oraz moczary z pokładami torfów i kredy jeziornej. PoniŜej przedstawiono krótki opis poszczególnych akwenów a w sposób szczegółowy omówiono wyniki badań stanu czystości wód j. Sławskiego, które zostały przeprowadzone przez WIOŚ w Zielonej Górze. Jezioro Sławskie jest największym powierzchniowo zbiornikiem wodnym na terenie województwa lubuskiego. Zajmuje powierzchnię F = 8,17 km2, objętość misy jeziora wynosi ok. 42 mln 500 tys. m3. Jezioro posiada kapitalne znaczenie jako miejsce wypoczynku letniego ze szczególnym nastawieniem do uprawiania sportów wodnych a takŜe stanowi źródło wody pitnej dla miasta Zielonej Góry. M.innymi z tych względów stan czystości wód jeziora kontrolowany jest z częstotliwością minimum 1 raz na pięć lat. Ostatnie kompleksowe badania przeprowadzono w 2002 roku. Badania przeprowadzono w dwóch porach roku, tj. okresie wiosennym w miesiącu marcu oraz w lecie w miesiącu sierpniu. Omówienie wyników badań analitycznych jeziora Sławskiego W okresie badań wiosennych woda jeziora Sławskiego była lekko zabarwiona i zabarwiona (20 - 30 mg Pt/dm3), odczyn wody w jeziorze lekko zasadowy (8,6 - 8,8 pH), zawartość wapnia kształtowała się na poziomie średnim dla wód powierzchniowych płynących (w zakresie 72 - 87 mg Ca/dm3), zawartość magnezu natomiast na poziomie niskim (8 - 15 mg Mg/dm3 ), na niskim odpowiadającym dopuszczalnym dla wód powierzchniowych I klasy czystości kształtowała się zawartość sodu (15 - 17 mg Na/dm3), potasu (3,8 - 4,9 mg K/dm3), chlorków (33 - 35 mg Cl/dm3 ) i siarczanów (92 - 100 mg SO4/dm3). W okresie wiosennym wskaźnikiem odbiegającym od norm był chlorofil "a" którego stęŜenia przekraczały wartości dopuszczalne dla III klasy czystości wód powierzchniowych stojących (35 - 55 mg/m3) . W wodzie stwierdzono zwiększoną zawartość fosforanów (0,074 mgP/dm3) i fosforu og. ( 0,106 mgO2/dm3) na stanowisku nr 05, w pozostałych punktach kontrolnych stęŜenia fosforanów nie przekraczały wartości dopuszczalnych dla I klasy a fosforu ogólnego II klasy czystości wód stojących. Niską zawartość azotu mineralnego (0,12 mgN/dm3) stwierdzono tylko na st. 08, wysoką (0,41 - 0,53 mgN/dm3) na st. 01 - 03 a w pozostałych plosach zwiększoną (0,22 - 0,40 mgN/dm3) w stosunku do wód powierzchniowych stojących 31 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława I klasy czystości. StęŜenia azotu całkowitego kształtowały się na zwiększonym (II klasa czystości) poziomie od 1,00 do 1,56 mgN/dm3 . Woda w jeziorze w okresie wiosennym charakteryzowała się wskaźnikiem suchej masy sestonu od 5,5 do 8,3 mg/dm3, zwiększonym przewodnictwem elektrolitycznym wł. (315 - 340 µS/cm) i średnią przeźroczystością wody (od 1,4 do 1,7 m) w stosunku do norm określonych dla wód powierzchniowych stojących. W okresie badań letnich woda nie była zabarwiona (15 - 20 mgPt/dm3), odczyn wody w jeziorze kształtował się od słabo do lekko zasadowego (8,0 - 8,8 pH), zawartość wapnia kształtowała się na poziomie niŜszym niŜ wiosną o ok. 20 % (w zakresie 63 - 69 Ca/dm3 ), zawartość magnezu natomiast na poziomie podobnym do wiosennego (8 - 11 mgMg/dm3), na niskim odpowiadającym dopuszczalnym dla wód powierzchniowych I klasy czystości kształtowała się zawartość sodu (14,3 - 16,2 mgNa/dm3), potasu (3,1 - 4,4 mgK/dm3), chlorków (28 - 29 mgCl/dm3) i siarczanów (77 - 80 mgSO4/dm3). StęŜenia związków organicznych wyraŜonych wskaźnikiem ChZT-Cr wahały się od wartości charakterystycznych dla wód powierzchniowych III klasy czystości do pozaklasowych (odpowiednio 38 - 49 mg i 56 mgO2/dm3). Wskaźnik BZT5 natomiast od wartości drugiej klasy na stanowiskach 1 - 5 (2,9 - 3,9 mgO2/dm3) trzeciej na stanowisku 6 (7,6 mgO2/dm3) i pozaklasowych na stanowiskach 7 - 11 (8,8 - 14 mgO2/dm3). StęŜenia fosforu og. kształtowały się od wartości zwiększonych (0,060 - 0,098 mgP/dm3) do wysokich (0,111 0,179 mgP/dm3), azotu ogólnego od wartości niskich (0,76 - 0,98 mgN/dm3) do zwiększonych (1,04 - 1,49 mgN/dm3). Zawartość chlorofilu "a" była wysoka (21,9 mg/m3) w części dopływowej do bardzo wysokiej (25 - 86 mg/m3) w pozostałej części jeziora w stosunku do wartości dopuszczalnych dla I klasy czystości wód powierzchniowych płynących. Woda w okresie letnim charakteryzowała się zróŜnicowanym wskaźnikiem suchej masy sestonu od 4,3 do 18,7 mg/dm3 i średnią przezroczystością wody (od 0,9 do 1,5 m) w stosunku do norm określonych dla wód powierzchniowych stojących. Pod względem bakteriologicznym wody jeziora Sławskiego w okresie wiosennym były zanieczyszczone bakteriologicznie na poziomie II klasy czystości w rejonie Zatoki Miejskiej i Lubińskiej (st 01 i 09) na wszystkich pozostałych stanowiskach odpowiadały I klasie czystości wód powierzchniowych. W okresie letnim wody na poziomie drugiej klasy zanieczyszczone były w rejonie stanowisk 1 - 3 i 9 - 11. 32 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zawartość metali tzw. "cięŜkich" w wodach jeziora jest niska . Nie stwierdzono przekroczeń w stosunku do naturalnych stęŜeń występujących w wodach powierzchniowych. Minimalne i maksymalne stęŜenia ołowiu w wodzie jeziora Sławskiego wynosiły wiosną od 0,0005 do 0,0011 mgPb/dm3 i latem od 0,0025 do 0,0226 mgPb/dm3 . Zwiększone stęŜenia ołowiu latem prawdopodobnie związane są ze wzmoŜonym motorowym ruchem turystycznym na wodach jeziora i jego okolicy. StęŜenia Cynku wiosną wynosiły od 0,0160 do 0,0292 mgZn/dm3 a latem były większę od 0,0290 do 0,1425 mgZn/dm3. Stwierdzone stęŜenia miedzi (0,0023 - 0,0084 mgCu/dm3), chromu ogólnego (0,0001 - 0,0009 mgCr/dm3) i kadmu (0,00001 - 0,0004 mgCd/dm3) były wyrównane wiosną i latem. Zawartość fenoli wiosną utrzymywała się na niskim poziomie od 0,002 - 0,005 3 mg/dm natomiast latem była jeszcze niŜsza 0,000 - 0,002 mg/dm3. W wodzie jeziora stwierdzono obecność w niewielkich ilościach pestycydów chloroorganicznych od 0,004 - 0,039 µg/dm3. Obserwowane ilości pestycydów chloroorganicznych są niskie w stosunku do obserwowanych w wodach rzecznych w Polsce gdzie obserwowano stęŜenia rzędu 0,3 - 0,8 µg/dm3 [Dojlido 1995]. Jednak obecność w wodzie jeziora pestycydów chloroorganicznych niepokoi ze względu na ich właściwości kumulacji w tkankach organizmów wodnych (szczególnie w rybach). Omówienie wyników badań hydrobiologicznych wód jeziora Sławskiego Wiosną liczebność organizmów planktonowych wynosiła 790 tys. os./l, z czego fitoplankton stanowił ponad 99 %. Dominującą grupą w fitoplanktonie były okrzemki - 98 % (Cyclotella sp. - 50 %, Asterionella formosa - 48 %), z pozostałych grup na uwagę zasługują jeszcze jedynie sinice - 1,5 % (Microcystis spp. - 98 %). Zooplankton stanowił jedynie 0,3 % (2325 os./l) ogólnej liczby organizmów planktonowych. Dominującą grupą były wrotki - 62 % (Keratella quadrata - 42 %, Polyarthra dolichoptera - 21 %, Keratella cochlearis - 15 %), pierwotniaki stanowiły prawie 35 % (Coleps hirtus - 21 %, pozostałe 79 % stanowiły orzęski nieoznaczone do gatunku). Wioślarki stanowiły tylko 0,6 % (12 os./l) a widłonogi 2,6 % (54 os./l). Wśród wioślarek najwięcej było Chydorus sphaericus (6 os./l), a z widłonogów, oprócz form młodocianych 90 %, najliczniejsze były Eudiaptomus gracilis - 7 %. 33 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Latem liczebność planktonu była prawie trzykrotnie mniejsza niŜ wiosną i wynosiła 272 tys. os. /l. Fitoplankton stanowił równieŜ ponad 99 %. Przy czym teraz dominującą grupą były sinice - 76 % (Microcystis spp. - 88 %, Oscillatoria spp. - 11 %), prawie 12 % wynosił udział bruzdnic (Ceratium hirundinella - 97 %), okrzemek - 10 % (Navicula sp. - 62 %), a zielenic - 2 %. Udział procentowy zooplanktonu latem zwiększył się do 0,5 %, natomiast liczebność jego zmniejszyła się prawie dwukrotnie do 1437 os./l. Jeszcze wyraźniej dominowały w tym okresie wrotki - 73 % (Keratella cochlearis - 47 %, Pompholyx sulcata - 12 %) ), drugą pod względem liczebności były widłonogi - 15 % (86 % stanowiły formy młodociane, natomiast najliczniejsze gatunki to: Mesocyclops leuckarti - 9 %, Eudiaptomus gracilis - 3,5 %), a na trzecim miejscu były wioślarki (Diaphanosoma brachyurum - 44 %, Daphnia cucullata - 20 %, Bosmina coregoni thersites i Chydorus sphaericus - po 17 %) i pierwotniaki - po 6 %. Udział formy tecta w populacji Keratella cochlearis wzrósł od 0,5 % wiosną do 59 % latem. Zooplanktonowy wskaźnik stanu trofii wyniósł 56 punktów i oznacza to niską eutrofię. Dosyć wysoki udział formy tecta, zdecydowana dominacja sinic w okresie letnim, a takŜe dosyć duŜe zagęszczenie organizmów planktonowych wiosną, powoduje, Ŝe jezioro naleŜy zaliczyć do średnio zeutrofizowanych. Główne wskaźniki planktonowe charakteryzujące stan jeziora Sławskiego w 2002 r. Jezioro Sławskie Ogólna liczba organizmów planktonowych [os/l] liczba taksonów [tax] Fitoplankton [os/l] liczba taksonów [tax] udział procentowy [%] Zooplankton [os/l] liczba taksonów [tax] udział procentowy [%] 34 wiosna 790502 lato 272502 159 142 787869 264819 118 88 99,7 99,5 2325 1437 41 54 0,3 0,5 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Struktura dominacji organizmów fitoplanktonu [%] sinice 1,5 złotowiciowce 0,01 okrzemki 98,3 bruzdnice 0,04 zielenice 0,02 eugleniny 0,003 kryptofity 0,02 Struktura dominacji organizmów zooplanktonu [ %] 76,4 0,001 10 11,6 2 0,002 0,01 Wrotki Wioślarki Widłonogi pierwotniaki 62,1 0,6 2,6 34,7 73 6 15,1 5,9 1445 999,9 0,69 0,5 1049 232,6 0,22 59 13 152,2 10,9 87 2362,9 29,2 61 998 17,8 218 1836,3 9,1 Zooplanktonowy stan trofii Wrotki liczba os/l biomasa g/l biomasa g/os udział formy tecta w populacji K. cochlearis % Wioślarki liczba os/l biomasa g/l biomasa g/os Widłonogi liczba os/l biomasa g/l biomasa g/os Zooplanktonowy Wskaźnik Stanu Trofii Stan jeziora 56 eutrofia niska Ocena stanu czystości wód jeziora Sławskiego Jezioro ocenione zgodne z metodyką oceny jakości wód jeziorowych pod względem fizyko - chemicznym odpowiada wodom trzeciej klasy czystości. Na ocenę wód decydujący wpływ ma obserwowana w okresie wiosennym zbyt wysokie przewodnictwo właściwe. Ponadto latem obserwowano niskie stęŜenia tlenu rozpuszczonego w wodzie oraz wysokie stęŜenia substancji organicznych wyraŜone wskaźnikami ChZT-Cr i BZT5. Zarówno latem jak i wiosną w jeziorze stwierdzono bardzo wysokie wartości chlorofilu "a" i wysokie suchej masy sestonu oraz wysokie stęŜenia fosforu ogólnego w stosunku do dopuszczalnych dla wód jeziorowych I klasy czystości. Wody jeziora charakteryzują się wysokim stęŜeniem związków 35 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława organicznych określonych wskaźnikiem BZT5 , azotu całkowitego i małą przezroczystością wód. Jezioro Tarnowskie DuŜe: Zajmuje powierzchnię 91,6 ha. Objętość wód wynosi 3540 tys. m3. Zasilane jest głównie wodami podziemnymi. Średnia głębokość wynosi 3,8 m, natomiast maksymalna 7,5 m. Długa linia brzegowa w stosunku objętości wód, niska głębokość oraz inne czynniki powodują, Ŝe zbiornik ma obniŜoną moŜliwość ochronną przed zanieczyszczeniami antropogenicznymi. Podobnie jak w przypadku Jeziora Sławskiego, osłaniający jezioro pas lasów oraz 70 % wymiana wód na rok zwiększa moŜliwości samoobrony. Jezioro Tarnowskie DuŜe jest zbiornikiem eutroficznym. Pod względem fizyko – chemicznym odpowiada II klasie czystości, natomiast pod względem sanitarnym zalicza się do I klasy. Jezioro Tarnowskie Małe: Zajmuje powierzchnię 37,5 ha. Objętość wód wynosi 1193,4 tys. m3. Zasilane jest wodami Cienicy. Średnia głębokość wynosi 3,3 m, natomiast maksymalna 7,2 m. Pod względem fizyko – chemicznym odpowiada III klasie czystości, natomiast pod względem bakteriologicznym zalicza się do I klasy wiosną oraz II klasy podczas lata. Jezioro Błotne: Zajmuje powierzchnię 19,9 ha. Objętość wód wynosi 291,8 tys. m3. Przez ten zbiornik przepływają wody odpływające z jezior Tarnowskiego DuŜego i Małego przed ujściem do Jeziora Sławskiego. Średnia głębokość wynosi 1,5 m, natomiast maksymalna 2,3 m. Zbiornik jest płytki i silnie zarastający roślinnością wynurzoną i pływającą. Pod względem fizyko – chemicznym jak i bakteriologicznym odpowiada III klasie czystości. Jezioro Młyńskie Małe (Kamienne): – powierzchnia – 5,6 ha – objętość wód – 88,3 tys. m3 – średnia głębokość – 1,6 m – maksymalna głębokość – 3,1 m – ulega powolnemu wypłyceniu i zarastaniu – fizyko – chemicznie oraz bakteriologicznie II klasa czystości wód Jezioro Młyńskie DuŜe (Głuchowskie): – powierzchnia – 10 ha 36 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława – objętość wód – 402,8 tys. m3 – średnia głębokość – 4,0 m – maksymalna głębokość – 6,1 m – fizyko – chemicznie II klasa, bakteriologicznie III klasa czystości – powierzchnia – 9,5 ha – objętość wód – 250,1 tys. m3 – średnia głębokość – 2,6 m – maksymalna głębokość – 4,4 m – fizyko – chemicznie III klasa, bakteriologicznie I klasa czystości Jezioro Pluszno: Jezioro Steklno Górne (Droniki): – powierzchnia – 10,2 ha – objętość wód – 83,32 tys. m3 – średnia głębokość – 0,8 m – maksymalna głębokość – 1,3 m – fizyko – chemicznie pozaklasowa, bakteriologicznie II klasa czystości Jezioro Steklno Dolne (Nowa Rola): – powierzchnia – 6,4 ha – objętość wód – 31,83 tys. m3 – średnia głębokość – 0,5 m – maksymalna głębokość – 0,9 m – fizyko – chemicznie III klasa, bakteriologicznie II klasa czystości. Wszystkie jeziora zlokalizowane w gminie Sława charakteryzują się wysoką podatnością na degradację. Stąd wynika ich nienajlepsza jakość. Zanieczyszczenia wód są typu przestrzennego. Wskazuje to na wysoką zawartość azotu ogólnego, szczególnie wiosną. Niska przezroczystość wynika z niewielkich głębokości oraz znacznego zmącenia osadów przez wiejące wiatry. Na obecną jakość wód główny wpływ mają czynniki naturalne oraz nagromadzone w poprzednich latach zanieczyszczenia zdeponowane w osadach jezior. W okresie letnim dopływ zanieczyszczeń zarówno ze źródeł punktowych jak i rozproszonych ulega zwiększonemu natęŜeniu ze względu na znaczne obciąŜenie ruchem turystycznym. 37 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława WNIOSKI 1. W celu ograniczenia wpływu zanieczyszczeń na jakość wód jeziora Sławskiego niezbędne jest, w krótkim okresie czasu (2 – 3 lata) uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej. W tym celu opracowana została koncepcja skanalizowania miejscowości połoŜonych na terenie gminy. 3. W celu bieŜącej oceny stanu jakości wód i najwaŜniejszych akwenów wskazanym jest uściślenie współpracy z laboratorium akredytowanym WIOŚ w Zielonej Górze, które podjęłoby się stałego monitoringu zmian w jakości wód jezior i ich dopływów. 4. Po wyeliminowaniu dopływu ścieków rzeką Czernicą naleŜy pozyskać środki do rekultywacji najbardziej zanieczyszczonej zatoki miejskiej jeziora Sławskiego. 9.2. Wody podziemne 9.2.1. Zasoby wód podziemnych Teren Gminy Sława połoŜony jest na pograniczu głównych zbiorników wód podziemnych w Polsce (GZWP) z wydzielonymi obszarami najwyŜszej ochrony (ONO) i wysokiej ochrony (OWO). Wody podziemne zwykłe o niskiej mineralizacji występują w osadach wodonośnych do głębokości 100 - 120 m p.p.t. Warunki występowania wód podziemnych i wodonośność poszczególnych struktur hydrogeologicznych są zaleŜne od: a. głębokości występowania i rozmiarów zbiornika b. miąŜszości warstw wodonośnych c. parametrów filtracyjnych rodzaju nadkładu decydującego o zasilaniu i warunkach ochrony zasobów od Wśród struktur wodonośnych moŜna wyróŜnić: - wody gruntowe dolin współczesnych - wody podziemne równin sandrowych - wody wgłębne pokryw fluwioglacjalnych czwartorzędu - wody wgłębne zbiornika wód trzeciorzędowych. 38 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Do zaopatrzenia w wodę w przedmiotowym obszarze wykorzystuje się wodę z utworów kenozoiku. Zbiorniki równin sandrowych zabezpieczają ujęcia wody w rejonie pojezierza Sławskiego a w szczególności miejscowości Lipinki, Tarnów Jezierny, Sława, Radzyń oraz Krzepielów. Zbiorniki pokryw fluwiogalecyjnych to ujęcia wód dla potrzeb ujęć Stare Strącze, Krzydłowiczki, Kuźnica Głogowska. Wody podziemne utworów czwartorzędu są pozbawione izolacji od terenu w obrębie dolin współczesnych cieków oraz sandrów i zanieczyszczone są związkami Ŝelaza, manganu w sposób trwały i okresowo zwiazkami biogennymi. Wody pokryw fluwioglacjalnych słabo izolowane w rejonach nieciągłości nadkładu gliniastego zanieczyszczone są w mętności, związkach Ŝelaza, manganu i amoniaku. Zbiornik trzeciorzędowy izolowany jest kompleksem ilastym o charakterze ciągłym o miąŜszości 50-80 m w analizowanym rejonie i dostatecznie zabezpieczony przed zanieczyszczeniem antropogenicznym Zgodnie ze sporządzoną poniŜej tabelą zasoby eksploatacyjne gminy Sława ocenia się według posiadanych aktów prawnych na: 806 m3/h = 19344 m3/d. Zestawienie zasobów eksploatacyjnych zatwierdzonych w kat. B w granicach gminy Sława L.p. 18 19 20 21 22 23 24 18–23 Q [m3/h] 400 110 74 85 63 17 5,7 806 Lokalizacja Lubogoszcz – wodociąg Łupice – wodociąg KrąŜkowo – wodociąg Stare Strącze – wodociąg Przybyszów – wodociąg Krzydłowiczki – wodociąg Lipinki – wodociąg Gmina Sława S [m] 5,2-6,1 2,3-4,0 10,3 3,1 2,2–4,8 1,7 1,8-2,2 1,7–4,8 H [m npm] 53,5 – – – – – – – 6.4.1. Charakterystyka ujęć komunalnych Na terenie gminy funkcjonuje siedem systemów wodociągowych. przedstawiono krótką charakterystykę poszczególnych ujęć. 39 PoniŜej Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 6.4.1.1.Ujęcie wody w Lubogoszczy Ujęcie wody w Lubogoszczy składa się z 4 studni. Studnie odwiercone zostały do głębokości 27÷29 m p.p.t. Stacja Uzdatniania i Rozprowadzania Wody składa się z hydrofiltru typu 60 M. Zasoby eksploatacyjne ujęcia wynoszą Q eks. = 400 m3/h. Średniodobowe zuŜycie wody wynosi Q śr.d. = 900 m3/d. Ujęcie zasila w wodę następujące miejscowości: Sława, Lubogoszcz oraz zakłady przemysłowe. Pod względem formalno – prawnym pobór wody odbywa się na podstawie pozwolenia wodnoprawnego z dnia 29.12.1998r., znak: OS-gw-up-6210/0186/98 wydanego przez Urząd wojewódzki w Zielonej Górze. Parametry decyzji: Ośr.d. = 1400 m3/d Q maxh = 160 m3/h/. Termin waŜności - 31.12.2005r. Stan techniczny ujęcia – dobry 6.4.1.2.Ujęcie wody w m.Łupice Ujecie składa się z trzech studni wierconych. Głębokość studni 42 – 45 m p.p.t. Schemat technologiczny ujęcia przedstawia się następująco: mieszacze wodno – powietrzne, filtry ciśnieniowe (redukcja związków Ŝelaza i manganu), zbiornik wody czystej, pompownia IIo, zbiorniki hydroforowe, zewnętrzna sieć wodociągowa. Zasoby eksploatacyjne ujecia wynoszą: Q eks = 110 m3/h; Średniodobowa wielkość poboru wody wynosi Q śr.d = 360 m3/d. Z ujęcia zaopatrywane w wodę są następujące miejscowości: Łupice, Bagno, Śmieszkowo, Ciosaniec, Droniki, Spokojna i Wróblów. Pobór wody odbywa się na podstawie pozwolenia wodnoprawnego z dnia 26.08.2002r., znak: SOB.6223/9/2002 wydanego przez Starostwo Powiatowe we Wschowie. Parametry decyzji: Q śr.d = 602 m3/d 40 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Q maxh = 38,0 m3/h Termin waŜności – 31,12.2017r. Stan techniczny ujęcia – dobry. 6.4.1.3.Ujęcie wody w m. Lipinki Ujecie składa się z trzech studni wierconych. Średnia głębokość studni wynosi 33,0 m p.p.t. Pobierana woda uzdatniona jest na odŜelaziaczach i odmanganiaczach, następnie poprzez zbiorniki hydroforowe podawana jest do sieci zewnętrznej wodociągu. Zasoby eksploatacyjne ujęcia wynoszą Q eks. = 57,0 m3/h Średnidobowa wielkość poboru wody wynosi O śr.d. =102, m3/d Pobór wody odbywa się na podstawie pozwolenia wodnoprawnego z dnia 13.02.2004r., znak: SOB. 6223/2003/4 wydane przez Starostwo Powiatowe we Wschowie. Parametry decyzji: Q śr.d. = 183,0 m3/d Q maxH= 10,5 m3/h Termin waŜności – 31.12.20013r. Stan techniczny ujęcia – dobry. 6.4.1.4.Ujęcie wody w m. Krzydłowiczki Ujęcie składa się z dwóch studni wierconych. Głębokość studni 51,5 – 53,0 m p.p.t. Stacja uzdatniania wody składa się z odŜelaziacza, odmanganiacza oraz zbiorników hydroforowych. Zasoby eksploatacyjne ujęcia wynoszą Q eks. = 17,0 m3/h Średniodobowe wielkości poboruwody wynosi Q sr.d. = 30,0 m3/d Ujęcie zaopatruje w wodę miejscowości: Krzydłowiczki oraz fermę trzody chlewnej. Pod względem formalno – prawnym pobór wody ma miejsce na podstawie pozwolenia wodnoprawnego z dnia 2.02.2004r., znak: SOB. 6223/1/2004 wydanego przez Starostwo powiatowe we Wschowie. Parametry decyzji: Q śr.d. = 75 m3/d Q max h = 6,0 m3/h 41 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Termin waŜności – 31.01.2014r. Stan techniczny ujęcia – dostateczny 6.4.1.5.Ujęcie wody w m. Stare Strącze Ujecie składa się z dwóch studni wierconych. Woda uzdatniana jest na filtrach ciśnieniowych, które stanowią odŜelaziacze i odmanganiacze. Następnie woda poprzez zbiornik retencyjny wody czystej i zbiorniki hydroforowe podawana jest do zewnętrznej sieci wodociągowej. Zasoby eksploatacyjne wynoszą Q eks. = 85,0 m3/h Ujecie wody zaopatruje w wodę miejscowości; Stare Stacze i Nowe Strącze. Średniodobowa wielkość poboru wody wynosi Q śr.d. = 170,0 m3/d Pobór wody następuje na podstawie pozwolenia wodnoprawnego z dnia 28.11.2003r., znak: SOB. 6223/20/2003 wydanego przez Starostwo Powiatowe we Wschowie. Parametry decyzji: Q śr.d. = 315 m3/d Q max h = 24,0 m3/h Termin waŜności – 31.12.20013r. Stan techniczny ujęcia – dobry. 6.4.1.6.Ujęcie wody w m. KrąŜkowo Ujęcie składa się z dwóch studni wierconych. Głębokość studni 32 – 33 m p.p.t.Woda uzdatniana jest na filtrach ciśnieniowych, które stanowią odŜelaziacze i odmanganiacze. Następnie woda poprzez zbiornik retencyjny wody uzdatnionej i zbiorniki hydroforowe podawana jest do zewnętrznej sieci wodociągowej. Zasoby eksploatacyjne wynoszą Q eks. = 74,0 m3/h Ujęcie wody zaopatruje w wodę miejscowości; krąŜkowo i Krzepielów. Średniodobowa wielkość poboru wody wynosi Q śr.d. = 215,0 m3/d Pod względem formalno – prawnym pobór wody następuje na podstawie pozwolenia wodnoprawnego z dnia 24.11.2003r., znak: SOB. 6223/16/2003 wydanego przez Starostwo Powiatowe we Wschowie. 42 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Parametry decyzji: Q śr.d. = 225 m3/d Q max h = 18,0 m3/h Termin waŜności – 31.12.20013r. Stan techniczny ujęcia – dobry. 6.4.1.7.Ujęcie wody w m. Przybyszów Ujęcie składa się z dwóch studni wierconych. Głębokość studni 38 – 39,5 m p.p.t. Woda uzdatniana jest na filtrach ciśnieniowych, które stanowią odŜelaziacze i odmanganiacze. Do sieci wodociągowej woda podawana jest poprzez zbiorniki hydroforowe. Zasoby eksploatacyjne wynoszą Q eks. = 63,0 m3/h Średniodobowa wielkość poboru wody wynosi Q śr.d. = 51,0 m3/d Brak pozwolenia wodnoprawnego. Stan techniczny ujęcia – dostateczny. 6.5. Krótka charakterystyka zakładowych ujęć wody Poza ujęciami wody przeznaczonej na zaopatrzenia ludności na terenie gminy znajdują się równieŜ ujęcia wybudowane i eksploatowane przez zakłady przemysłowe. Do największych naleŜy zaliczyć ujęcia wody zlokalizowane w następujących zakładach: - Spółdzielnia „DOBROSŁAWA” - Sławski Zakład Przetwórstwa Mięsa i Drobiu „Balcerzak i Spółka” we Wróblowie (dwa ujęcia) - Zakład Przetwórstwa SpoŜywczego i Handlu, H. Kuźma - „PROMAROL-PLUS” w Ciepielówku - Zakład Rolny w LipinKach - Gorzelnia w Starym Strączku. Ponadto istnieje szereg ujęć wody zlokalizowanych na terenie Ośrodków Wypoczynkowych. Do największych naleŜą: - Ośrodek Sportu i Rekreacji w Sławie - O.W. „INTERFERIE” w Lubiatowie 43 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - O.W. „Dozamet” w Lubiatowie - O.W. „INTERNAUKA” w Tarnowie Jeziornym - O.W. „Wratislawia” - O.W. i Zakład Krioterapii w Radzyniu. Pobór wody, jak w przypadku ujęcia wody komunalnej następuje z utworów czwartorzędowych. Wszystkie ujęcia posiadają stacje uzdatniania wody. Głębokość odwiertów oscyluje w granicach 28 – 35 m p.p.t. Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne wynoszą ok. Q eks. = 250 m3/h Średniodobowy pobór wody wynosi ok. 1200 m3/d 6.6. Podsumowanie stanu zaopatrzenia w wodę 1. Gmina Sława zaopatrywana jest w wodę wodociągową wyłącznie z utworów czwartorzędowych za pomocą studni wierconych o głębokości 20 – 32 m p.p.t. 2. Zatwierdzone zasoby eksploatacyjne w kat. B obliczone w granicach gminy wynoszą: - - Sława – 806 m3/h = 19344 m3/d – studnie komunalne - Sława – 250 m3/h = 600 m3/d –studnie zakładowe. 3. Wody podziemne występujące w strukturach sandrowych, międzyglinowych, dolinnych, pradolinnych są zanieczyszczone wskaźnikami: mętności, barwy, Ŝelaza i manganu wymagają skutecznego uzdatniania polegającego na napowietrzaniu (Aeracji) i filtracji (odzelazianiu i odmanganianiu). 4. Wszystkie wodociągi posiadają stacje uzdatniania wody dla celów pitnych i gospodarczych mieszkańców. 5. Z ujęć komunalnych modernizacji wymagają ujęcia w Starym Strączu, KrąŜkowie i Lipinkach. Konieczna jest wymiana sieci wodociągowej w Krzydłowiczkach (rury azbestowe) oraz rozbudowa stacji uzdatniania wody na ujęciu w Lubogoszczy. W najbliŜszym czasie wyłączone z eksploatacji będzie ujęcie w Przybyszowie. Miescowość ta podłączona będzie do ujęcia miejskiego w Sławie. 6. Stan techniczny wszystkich ujęć wody , zarówno komunalnych komunalnych zkładowych naleŜy uznać za zadawalający. Wszystkie studnie posiadają oznaczone i wygrodzone strefy ochrony bezpośredniej. 44 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Jakość zuŜywanej wody jest w sposób ciągły kontrolowana przez laboratorium Terenowej Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej w Nowej Soli. 7. Wobec znacznego rozwijania budownictwa jednorodzinnego i letniskowego niezbędna jest budowa wodociągów w miejscowościach: Radzyń, Kuźnica Głogowska, Tarnów Jezierny i Lubiatów. 10. GOSPODARKA ŚCIEKOWA 10.1. Źródła zanieczyszczeń wód NajwaŜniejszym źródłem zanieczyszczenia wód są ścieki komunalne, których odbiornikami są na terenie gminy Sława małe cieki o niewielkich przepływach. Głównym odbiornikiem ścieków powstających w gminie Sława jest rz. Czernica (oczyszczalnia w m. Sława) oraz Radzyńska Struga uchodzące do J. Sławskiego. W tabeli poniŜej zestawiono waŜniejsze punkty zrzutu ścieków z istniejących oczyszczalni ścieków. Łączną ilość ścieków zrzucanych z wymienionych oczyszczalni do odbiorników szacuje się aktualnie na 1540 – 1640 m3/d, z czego przypada na: - Jezioro Sławskie poprzez infiltrację – 130 ÷ 250 m3/d; - Czernicę – 1370 m3/d; - Radzyńską Strugę poprzez rowy melioracyjne – 40 m3/d 45 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława WaŜniejsze punkty zrzutu ścieków do wód powierzchniowych L.p. Miejscowość Obiekt Rodzaj ścieków Ilość ścieków [m3/dobę] Metody oczyszczalnia 1 Lipinki Urząd Gminy komunalne 40 mech – biol. 2 Sława Urząd Gminy komunalne 1300 mech – biol. 3 Sława 70 mech. – biol. – brak – brak 4 5 Łupice – Ciosaniec Krzepielów – KrąŜkowo ZPSiH przemysłowe H. Kuźma i komunalne szamba komunalne gospodarskie szamba komunalne gospodarskie 6 St. i N. Strącze szamba gospodarskie komunalne – brak 7 Lubiatów Lubogoszcz szamba gospodarskie komunalne 30 - 70 brak 8 9 10 „INTERFERI „INTERFERI E” E” Lubiatów Lubin Olbrachcice Siedlnica szamba Jędrzychowice przydomowe Kowalewo – Zamysłów Drzewce Stare, Nowe, Małe szamba przydomowe komunalne komunalne komunalne • * - do Radzyńskiej Strugi • ** - do Rowu Krzyckiego mech. – biol. –– –– Kierunek zrzutu rowy melioracyjne * rurociąg do Czernicy do rz. Czernicy Rowy do Płd. Kanału Obry rów melioracyjny ** rów melioracyjny *** do j.Sławskiego poprzez infiltrację do j.Sławskiego poprzez infiltrację brak rowami do Rowu Krzyckiego brak Rów Spółdzielczy do Rowu Krzyckiego *** - do jeziora Lgiń Mały Nie bez znaczenia są rozproszone punkty zrzutu ścieków ze zbiorników przydomowych w nieskanalizowanych wsiach gminy Sława. Brak skutecznego nadzoru ze strony samorządu powoduje, Ŝe beneficenci korzystający ze środowiska pozbywają się wytworzonych ścieków w sposób niekontrolowany. 46 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława NiŜej zamieszczona tabela przedstawia stan aktualny gospodarki ściekowej gminy Sława. Lipinki Sława 1. Typ oczyszczalni 2. Podstawowe urządzenia oczyszczające 3. Przepustowość oczyszczalni • istniejąca • moŜliwości jej zwiększenia 4. Pozwolenie wodnoprawne: • rok wydania • parametry przepustowości [m3/h] • zawiesiny [mg/l] • BZT5 [mg/l] • CHZT [mg/l] • N og. [mg/l] • P og. [mg/l] • NH4 [mg/l] 5. Ścieki 5.1. Ilość doprowadzonych: • 2000 • 2001 • 2002 • średnio [m3/d] 5.2. Jakość surowych / oczyszczonych • zawiesiny [mg/l] • BZT5 [mg/l] • CHZT [mg/l] • N og. [mg/l] • P og. [mg/l] • NH4 [mg/l] mechaniczno biologiczna z 1994 r. Odtłuszczacze Aeratory, osad czynny, UCT, osadniki wtórne, przepompownie ścieków i recyrkulacja, denitryfikacja, brak defosfatacji Bioblok remont 1997 r. 1100 m3/d 100 m3/d 1400 m3/d 120 m3/d 2001 1997 58,3 50 30 150 30 5 6 5,0 50 30 150 30 5 6 357 000 347 000 382 000 1100–1350 do 30,0 720/26 1081/25,4 1704/51,4 202/47 12,0/5,3 –/22,0 47 MU – 100 Osad czynny 270/29 340/24 720/61 57/31 17/4,8 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 10.2. Koncepcja sanitacji gminy Sława Koncepcja uporządkowania gospodarki ściekowej gminy Sława opracowana została przez zespół pod kierownictwem Kazimierza Duciewicza w kwietniu 2004r. W w/w opracowaniu przedstawiono najbardziej istotne sekwencje. PoniŜej przedstawiono zestawienie ilości ścieków z poszczególnych miejscowości. 10.2.1. Bilans ścieków Zestawienie ilości ścieków sanitarnych w miejscowościach gminy Sława (mieszkańcy stali) Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Qmax d [m3/d] Qmax h [m3/h] ścieki ścieki ścieki infiltr infiltr infiltr Ilość Uwa acyjne acyjne acyjne Lp miesz ścieki ścieki ścieki gi Miejscowość + + + raze . kańc sanita razem sanita razem sanita m przyp przyp przyp ów rne rne rne adko adko adko we 10 we 10 we 10 % % % 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 1 1 Sława 3943 394,3 39,00 433,50 433,70 39,00 472,73 41,00 1,62 42,62 2 Bagno 211 21,1 2,10 23,20 23,21 2,10 25,40 2,20 0,10 2,30 3 Ciosaniec 642 64,2 6,40 70,60 70,60 6,40 77,00 6,68 0,30 6,90 4 Droniki 163 16,3 1,60 17,90 18,00 1,60 19,60 1,70 0,06 1,76 5 Gola 239 23,9 2,40 26,30 26,3 2,40 28,70 2,50 0,10 2,60 6 KrąŜkowo 477 47,7 4,80 52,50 52,40 4,80 57,30 5,00 0,20 5,20 7 Krzepielów 713 71,3 7,10 78,40 78,40 7,10 85,50 7,42 0,30 7,72 8 Krzydłowi141 14,1 1,40 15,50 15,80 1,40 17,20 1,47 0,06 1,52 czki 9 Lipinki 638 63,8 6,40 70,20 70,20 6,40 76,60 6,64 0,26 6,90 10 Lubiatów 72 7,2 0,70 7,90 7,92 0,70 8,62 0,75 0,03 0,78 11 Lubogoszcz 358 35,8 3,60 39,40 39,38 3,60 41,98 3,73 0,15 3,88 12 Łupice 772 77,2 7,70 84,90 84,92 7,70 92,62 8,04 0,32 8,36 13 Przybyszów 421 42,1 4,20 46,30 46,30 4,20 50,50 4,38 0,17 4,55 14 Radzyń 313 31,3 3,10 34,40 34,40 3,10 37,50 3,30 0,13 3,43 15 Spokojna 16 Stare Strącze 17 Nowe Strącze 18 Szreniawa 19 Śmieszkowo 20 Tarnów Jezierny 21 Dębczyn 22 Cegłówko 167 16,7 1317 131,7 113 11,3 1,67 18,37 18,40 13,10 144,80 144,90 1,10 12,40 12,43 1,67 20,07 1,74 13,10 158,00 13,70 1,10 15,53 1,18 0,07 1,81 0,55 14,25 0,05 1,23 177 432 106 17,7 43,2 10,6 1,77 4,32 1,06 17,47 47,52 11,66 19,50 47,52 11,66 1,77 4,32 1,06 21,27 51,84 12,72 1,84 4,50 1,10 0,07 0,18 0,04 1,91 4,68 1,14 32 3,2 0,32 3,52 3,52 0,32 3,84 0,33 0,01 0,34 27 2,7 0,27 2,97 2,97 0,27 3,24 0,28 0,01 0,29 bez wodo 48 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Qmax d [m3/d] Qmax h [m3/h] ścieki ścieki ścieki infiltr infiltr infiltr Ilość acyjne acyjne acyjne Lp miesz ścieki ścieki ścieki Miejscowość raze + + + . kańc sanita razem sanita razem sanita m przyp przyp przyp ów rne rne rne adko adko adko we 10 we 10 we 10 % % % 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 1 23 Dębowo 22 2,2 0,22 2,42 2,42 0,22 2,64 0,23 0,01 24 Krępina 11 1,1 0,11 1,21 1,21 0,11 1,32 0,11 0,01 25 Jutrzenka 22 2,2 0,22 2,42 2,42 0,22 2,64 0,23 0,01 26 PrzydroŜe 22 2,2 0,22 2,42 2,42 0,22 2,64 0,23 0,01 27 Kamienna 19 1,9 0,19 2,09 2,09 0,19 2,28 0,19 0,01 28 Głuchów 17 1,7 0,17 1,87 1,87 0,17 2,04 0,17 0,01 29 Tarnówek 33 3,3 0,33 3,63 3,63 0,33 3,96 0,34 0,01 30 Myszyniec 16 1,6 0,16 1,76 1,76 0,16 1,92 0,16 0,01 31 Zwierzyniec 2 0,2 0,02 0,22 0,22 0,02 0,24 0,02 0,02 32 Polanka 3 0,3 0,03 0,33 0,33 0,03 0,36 0,03 0,03 144 209 14,4 20,9 1,44 2,09 15,84 22,99 15,84 22,99 1,44 2,09 17,28 25,08 1,50 2,17 0,06 0,08 33 Kuźnica 34 Wróblów Razem 11972 1197,2 118,10 1298,60 1298,60 49 118,10 1417,23 123,13 Uwa gi 13 ciągu 0,24 bez wodo ciągu 0,12 bez wodo ciągu 0,24 bez wodo ciągu 0,24 bez wodo ciągu 0,20 bez wodo ciągu 0,18 bez wodo ciągu 0,35 bez wodo ciągu 0,17 bez wodo ciągu 0,04 bez wodo ciągu 0,06 bez wodo ciągu 1,56 2,25 4,97 128,10 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zestawienie ilości ścieków sanitarnych w ośrodkach wypoczynkowych w miejscowości Sława Lp. Nazwa ośrodka 1 2 1. OSiR O.W. „Relax” O.W. PCK LKś LOK O.W. „Koliberek” „Hetron” MZK Wałbrzych O.W. „Kamila” O.W. Z.E. Sława „Słoneczko” U.S.P. Sława Pokoje gościnne G. Pichowic z Pensjonat „śagiel” Razem 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Qmax d [m3/d] Qmax h [m3/h] ścieki ścieki ścieki infilt Ilość ściek infiltrac infiltrac racyj ścieki ścieki miejs i yjne + raze yjne + ne + razem sanita razem sanita c m sanit przypa przypa przy rne rne padk arne dkowe dkowe 10 % 10 % owe 10 % 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 500 45,00 4,50 49,50 49,50 4,50 54,00 4,70 0,18 4,88 50 4,50 0,45 4,95 4,95 0,45 5,40 0,47 0,02 0,49 200 60 60 65 18,00 5,40 5,40 5,85 1,80 0,54 0,54 0,60 19,80 5,94 5,94 6,45 19,80 5,94 5,94 6,45 1,80 0,54 0,54 0,60 21,60 6,46 6,46 7,05 1,87 0,56 0,56 0,61 0,07 0,02 0,02 0,02 1,94 0,58 0,58 0,63 70 55 6,30 4,95 0,63 0,49 6,93 5,44 6,93 5,44 0,63 0,49 7,56 5,93 0,65 0,51 0,02 0,02 0,67 0,53 40 3,60 0,36 3,96 3,96 0,36 4,32 0,38 0,01 0,39 20 1,80 0,18 1,98 1,98 0,18 2,16 0,18 0,01 0,19 70 20 6,30 1,80 0,63 0,18 6,93 1,98 6,93 1,98 0,63 0,18 7,56 2,16 0,65 0,18 0,02 0,01 0,67 0,19 20 1,80 0,18 1,98 1,98 0,18 2,16 0,18 0,01 0,19 25 2,25 0,22 2,47 2,47 0,22 2,69 0,23 0,01 0,24 1225 112,95 11,29 124,24 124,24 11,29 135,53 11,76 50 0,44 12,20 Uwag i 13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zestawienie ilości ścieków sanitarnych w ośrodkach wypoczynkowych w miejscowości Lubogoszcz Lp. Nazwa ośrodka 1 2 1. O.W. WBK 2. Zakłady Koksowni a Wałbrzyc h 3. O.W. „Polana” Budserwis Warszawa Razem Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Qmax d [m3/d] Qmax h [m3/h] ścieki ścieki ścieki infiltra infiltra infiltra Ilość ścieki cyjne ścieki cyjne ścieki cyjne raze miejsc sanit razem sanita razem sanit + + + m arne przypa rne przypa arne przypa dkowe dkowe dkowe 10 % 10 % 10 % 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 50 4,5 0,45 4,95 4,95 0,45 5,40 0,47 0,02 0,49 110 9,9 0,99 10,89 10,89 0,99 11,88 1,03 0,04 1,07 30 2,7 0,27 2,97 2,97 0,27 3,24 0,28 0,01 0,29 190 17,1 1,71 18,81 18,81 1,71 20,52 1,78 0,07 1,85 51 Uwagi 13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zestawienie ilości ścieków sanitarnych w ośrodkach wypoczynkowych w miejscowości Lubiatów Lp. Nazwa ośrodka 1 2 1. O.W. Uniwersyte t Zielonogór ski 2. „Interferie” 3. Pensjonat „Haleszka” 4. O.W. „Duo” 5. Zakład Produkcji Opakowań „KartonPak” 6. „Famaba” 7. O.W. „Master” 8. O.W. Urząd Wojewódz ki 9. Elektromo ntaŜ „Max” 10. Ośrodek śeglarski „Chalkos” 11. „Dozamet” Razem Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Qmax d [m3/d] Qmax h [m3/h] Ilo ścieki ścieki ścieki ść ście infiltrac infiltrac infiltrac ścieki ścieki mi ki yjne + raze yjne + yjne + razem sanita razem sanit ejs m sanit przypad przypad przypad arne rne c arne kowe 10 kowe 10 kowe 10 % % % 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 50 4,50 0,45 4,95 4,95 0,45 5,40 0,47 0,02 0,49 40 36,00 0 40 3,60 3,60 39,60 39,6 3,60 43,20 3,75 0,15 3,90 0,36 3,96 3,96 0,36 4,32 0,38 0,01 0,39 40 3,60 0,36 3,96 3,96 0,36 4,32 0,38 0,01 0,39 70 6,30 0,63 6,93 6,93 0,63 7,56 0,65 0,02 0,67 90 40 8,10 3,60 0,81 0,36 8,91 3,96 8,91 3,96 0,81 0,36 9,72 4,32 0,84 0,38 0,03 0,01 0,87 0,39 70 6,30 0,63 6,93 6,93 0,63 7,56 0,65 0,02 0,67 50 4,50 0,45 4,95 4,95 0,45 5,40 0,47 0,02 0,49 10 0 9,00 0,90 9,90 9,90 0,98 10,8 0,94 0,04 0,98 10 9,00 0 10 94,50 50 0,90 9,90 9,90 0,98 10,8 0,94 0,04 0,98 9,45 113,40 9,85 0,37 10,22 9,45 103,95 103,95 52 Uwag i 13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zestawienie ilości ścieków sanitarnych w ośrodkach wypoczynkowych w miejscowości Radzyń Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] ścieki infiltrac Lp. ścieki ośrodka miejsc sanit yjne + przypad arne kowe 10 % 1 2 3 4 5 Nazwa 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. O.W. „Igiełka ” „Wratisl awia” „Victori a” „Wrzosy ” W.O.W. „Zacisze ” Związek Młodzie Ŝy Wiejskie j Razem Qmax d [m3/d] Ilość raze m 6 Qmax h [m3/h] ścieki ścieki Uwagi ściek infiltrac infiltrac ścieki i yjne + raze yjne + razem sanit sanit przypad m przypad arne kowe 10 arne kowe 10 % % 7 8 9 10 11 12 13 120 10,80 1,08 11,86 11,86 1,03 12,94 1,12 0,04 1,16 200 18,00 1,80 19,80 19,80 1,80 21,60 1,87 0,07 1,94 200 18,00 1,80 19,80 19,80 1,80 21,60 1,87 0,07 1,94 120 10,80 1,08 11,86 11,86 1,03 12,94 1,12 0,04 1,16 100 105 9,00 9,45 0,90 9,90 9,90 0,94 10,39 10,39 0,98 0,94 10,80 11,33 0,94 0,98 0,04 0,98 0,04 1,02 150 13,50 1,35 14,85 14,85 1,35 16,20 1,40 0,05 1,45 995 89,55 8,95 98,50 98,50 8,95 107,45 9,30 0,35 9,65 53 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zestawienie ilości ścieków sanitarnych w ośrodkach wypoczynkowych w miejscowości Tarnów Jezierny Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Nazwa ścieki infiltrac Lp. ośrodk ścieki miejsc sanita yjne + a przypad rne kowe 10 % 1 2 3 4 5 1. O.W. „Relak s” 2. PKN „Tarna wa” 3. Pałacy k Myśli wski 4. „Miedz iak” 5. „Hetro n” 6. „Intern auka” Razem Qmax d [m3/d] Ilość raze m 6 ścieki infiltrac ścieki yjne + sanita przypad rne kowe 10 % 7 8 Qmax h [m3/h] raze m 9 ścieki ściek infiltrac yjne + i sanit przypad arne kowe 10 % 10 11 Uwagi raze m 12 90 8,10 0,81 8,91 8,91 0,81 9,72 0,84 0,03 0,87 65 5,85 0,58 6,43 6,43 0,58 7,01 0,60 0,02 0,62 40 3,60 0,36 3,96 3,96 0,36 4,32 0,38 0,01 0,39 80 7,20 0,72 7,92 7,92 0,72 8,64 0,75 0,03 0,78 90 8,10 0,81 8,91 8,91 0,81 9,72 0,84 0,03 0,87 130 11,70 1,17 12,87 12,87 1,17 14,04 1,22 0,05 1,27 495 44,55 4,45 49,00 49,00 4,45 53,45 4,80 0,17 4,97 54 13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zestawienie ilości ścieków sanitarnych – domki letniskowe w zlewni j. Sławskiego Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Ilość Lp. Qmax h [m3/h] ścieki ścieki ścieki infiltrac infiltrac ściek infiltrac ścieki ścieki i yjne + kańcó sanita yjne + razem sanita yjne + razem przypa przypa sanit przypa rne rne w dkowe dkowe arne dkowe 10 % 10 % 10 % 3 4 5 6 7 8 9 10 11 wość 2 1. Kuźnica Głogow ska Tarnów Jezierny 3. 945 83,05 8,30 93,35 93,35 8,30 101,65 8,65 0,35 1665 149,85 14,98 164,83 164,83 14,98 179,81 15,60 0,62 1935 174,15 17,41 191,56 191,56 17,41 208,97 18,14 0,72 1305 117,45 11,74 129,19 129,19 11,74 140,93 12,23 0,49 Radzyń 4. 5. Uwag Miejsco miesz 1 2. Qmax d [m3/d] Lubogos zcz Lubiató w Razem 675 60,75 6525 587,25 6,07 66,82 66,82 58,72 645,97 645,97 55 6,07 72,89 6,33 0,25 58,72 704,69 61,17 2,44 raze m 12 i 13 9,00 210 działe k 16,22 370 działe k 18,86 430 działe k 12,72 290 działe k 6,58 150 działe k 63,61 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zbiorcze zestawienie ilości ścieków – m. Sława – Zakłady przemysłowe Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Qmax d [m3/d] Qmax h [m3/h] ścieki ścieki ścieki infiltr infiltr infiltr Miejsc acyjne acyjne acyjne Lp. mieszka ścieki ścieki ścieki + + + owość sanitar razem sanitar razem sanita ńców przyp przyp przyp ne ne rne adkow adkow adkow e 10 e 10 e 10 % % % 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Uwa Ilość 1. 2. 3. 4. 5. 6. Sława „Dobr osława ” Z.M. Sława „Balce rzak” Wróbl ów Ubojni a „Blute x” „EkoMięs” 3943 7. Ośrod ki wypoc zynko we razem Razem 1225 12 394,30 352,00 39,00 35,00 433,50 387,00 433,70 422,00 39,00 35,00 472,73 457,00 41,00 33,00 1,62 1,45 42,46 34,45 131,00 13,00 144,00 157,20 13,00 170,20 12,30 0,54 12,84 274,00 27,40 301,40 329,00 27,40 356,40 25,70 1,14 26,84 155,00 15,50 170,50 232,50 15,50 248,00 14,50 0,65 15,15 103,50 10,50 114,00 124,00 10,50 134,50 6,50 0,45 6,95 300,00 30,00 330,00 360,00 30,00 390,00 18,50 1,25 112,95 11,29 124,24 124,24 11,29 135,53 11,76 0,44 1822,75 181,69 2004,64 2182,64 „Bioda ma” 8. raze m 56 181,69 2364,36 163,26 gi 13 19,75 Zakła dw budo wie 12,20 7,54 170,80 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zbiorcze zestawienie ilości ścieków – m. Lubogoszcz Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Ilość Lp. 1 Miejsc owość 2 1. Mieszk ańcy 2. Domki letnisko we 3. Ośrodki wypocz ynkowe razem Razem Qmax d [m3/d] Qmax h [m3/h] ścieki ścieki ścieki infiltrac infiltrac ściek infiltrac ścieki ścieki i yjne + kańcó sanita yjne + razem sanita yjne + razem przypa przypa sanit przypa rne rne w dkowe dkowe arne dkowe 10 % 10 % 10 % 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Uwag miesz 1305 117,45 11,75 129,19 129,19 11,74 140,93 12,23 raze m 12 35,80 3,60 39,40 39,38 3,60 41,98 3,73 0,15 3,88 190 17,10 1,71 18,81 18,81 1,71 20,52 1,78 0,07 1,85 17,05 187,40 187,38 17,05 203,43 17,74 13 0,49 12,72 358 1853 170,35 i 0,71 18,45 Zbiorcze zestawienie ilości ścieków – m. Lubiatów Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Ilość Lp. 1 1. Miejsc owość 2 Mieszk ańcy 2. Domki letnisko we 3. Ośrodki wypocz ynkowe razem Razem Qmax d [m3/d] Qmax h [m3/h] ścieki ścieki ścieki ściek infiltrac infiltrac infiltrac ścieki ścieki i yjne + kańcó sanita yjne + razem sanita yjne + razem przypa przypa sanit przypa rne rne w dkowe arne dkowe dkowe 10 % 10 % 10 % 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Uwag miesz raze m 12 72 7,2 0,70 7,90 7,92 0,70 8,62 0,75 0,03 0,78 675 60,75 6,07 66,82 66,82 6,07 72,89 6,33 0,25 6,58 1050 94,50 9,45 103,95 103,95 9,45 113,40 9,85 0,37 10,22 1797 162,45 16,22 178,67 178,69 16,22 194,91 16,93 0,65 17,58 57 i 13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Zbiorcze zestawienie ilości ścieków – m. Radzyń Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Ilość Lp. 1 Qmax d [m3/d] ścieki ścieki infiltrac infiltrac ścieki ścieki kańcó sanita yjne + razem sanita yjne + przypa przypa rne rne w dkowe dkowe 10 % 10 % 3 4 5 6 7 8 Qmax h [m3/h] Miejsc miesz owość 2 1. Mieszk ańcy 2. Domki letnisko we 3. Ośrodk i wypocz ynkowe razem Razem 313 31,30 1935 174,15 995 89,55 3243 295,00 3,10 34,40 3,10 17,41 191,56 191,56 17,41 8,95 34,40 98,50 98,50 8,95 29,46 324,46 324,46 29,46 razem 9 37,50 ścieki ściek infiltrac i yjne + raze m sanit przypa arne dkowe 10 % 10 11 12 3,30 0,13 0,72 18,86 1407,4 5 0,35 353,92 30,74 i 13 3,43 208,97 18,14 9,30 Uwag 9,65 1,20 31,94 Zbiorcze zestawienie ilości ścieków – m. Tarnów Jezierny Zestawienie ilości ścieków Qśr d [m3/d] Ilość Lp. 1 1. Miejsc owość 2 Mieszk ańcy 2. Domki letnisko we 3. Ośrodki wypocz ynkowe razem Razem Qmax d [m3/d] Qmax h [m3/h] ścieki ścieki ścieki infiltrac infiltrac ściek infiltrac ścieki ścieki yjne + i kańcó sanita yjne + razem sanita yjne + razem przypa przypa sanit przypa rne rne w dkowe dkowe arne dkowe 10 % 10 % 10 % 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Uwag miesz 106 10,6 1665 149,85 495 44,95 2266 205,40 1,06 11,66 11,66 14,98 164,83 164,83 4,45 49,00 49,00 20,49 225,49 225,49 58 1,06 12,72 1,10 14,98 179,81 15,60 4,45 53,45 4,80 20,49 245,98 21,50 0,04 raze m 12 1,14 0,62 16,22 0,17 4,97 0,83 22,33 i 13 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 10.2.2. ZałoŜenia wyjściowe do koncepcji rozwiązań gospodarki ściekowej O wyborze rozwiązań decydują następujące czynniki : - Maksymalne wykorzystanie istniejących wysokosprawnych urządzeń gospodarki ściekowej - Lokalizacja nowych oczyszczalni musi uwzględniać moŜliwość odbiorników ścieków - Rozwiązania asenizacji dla jednostek o wielkości do 10 m3/d ścieków mogą być oparte na bazie oczyszczalni przydomowych lub lokalnych zbiorczych z wykorzystaniem ścieków oczyszczonych biologicznie do nawodnień. Przy ich lokalizacji jednak w zlewni jeziora Sławskiego lub innych naleŜy dąŜyć do odprowadzenia ścieków do większych systemów kanalizacyjnych. Pełne skanalizowanie tych gospodarstw i przyjmowanie ścieków do kanalizacji grupowej jest opłacalne w przypadku przebiegu kolektorów tłocznych w pobliŜu z innych miejscowości(po drodze) - Determinującym czynnikiem rozwiązań dla miejscowości zlokalizowanych w zlewni jeziora Sławskiego jest kierunek odprowadzania ścieków do oczyszczalni grupowej Sława lub innej posiadającej inny odbiornik ścieków niŜ jezioro lub jego zlewnia hydrograficzna.. Dla oczyszczalni Sława przyjęto sposób odprowadzania ścieków gwarantujący zabezpieczenie wód jeziora Sławskiego przed zanieczyszczeniem zgodnie z najwyŜszymi wymogami ochrony wód jeziora. Rozwiązanie to zapewnia moŜliwość przyjęcia z punktu widzenia wartości bilansowych ścieków praktycznie ze wszystkich miejscowości Gminy. - Porównanie kosztów eksploatacji systemów ciśnieniowych zbiorczych z lokalnymi oczyszczalniami ścieków w przypadku wysokich wymogów co do jakości ścieków oczyszczonych czyni systemy zbiorcze opłacalnymi przy odległościach hydrotransportu 3-5 km przy ilościach ścieków od 20 m3/d a powyŜej 80-100 m3/d nawet przy odległościach 7_9 km. Wyraźnie niŜsze koszty eksploatacyjne systemów grawitacyjno ciśnieniowych w porównaniu z lokalną oczyszczalnią często przemawiają za ostatecznym wyborem przetłaczania w ilościach powyŜej 50 m3/d ścieków do jednej wysokosprawnej oczyszczalni centralnej nawet przy odległościach do 9-10 km. 59 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 10.2.3. Opis rozwiązań technicznych Układ sieci kanalizacyjnej Dla poszczególnych miejscowości projektuje się generalnie sieć kanalizacji grawitacyjnej kończoną przepompownią główną końcową „PG”. Część obszarów zlewni kanalizacyjnej w zaleŜności od spadków terenu podłączana jest do przepompowni sieciowych podających ścieki dalej w kierunku przepompowni PG. W terenach płaskich o trudnej zabudowie i niekorzystnych warunkach dla kanalizacji grawitacyjnej stosuje się kanalizację ciśnieniową. Jedna lub kilka posesji podłączonych jest do miniprzepompowni zwanej Lokalnym Punktem tłocznym „LPT”. Pompownie LPT podłączone są do kolektora zbiorczego ciśnieniowego uchodzącego do kanalizacji grawitacyjnej. Całość stanowi układ sieci grawitacyjnociśnieniowej dla danej miejscowości. Pompownie PG z poszczególnych miejscowości łączone są w układy między sobą lub zbiorczą oczyszczalnią ścieków za pośrednictwem rurociągów tłocznych ciśnieniowych kolektory tłoczne „KT”. Sieć kanalizacji sanitarnej grawitacyjnej Sieć z rur PVC średnicy 200 mm z przyłączami śr 160 PVC. Studnie rewizyjne z tworzyw sztucznych śr 1000 mm oraz kręgów Ŝelbetowych z betonu B45 śr. 1200 mm. Sieć kanalizacji tłocznej Projektuje się z rur PE o średnicach 65-315 mm na ciśnienie pN 10 atm. Przepompownie główne i sieciowe Wykonane z kręgów Ŝelbetowych śr 1200-2000 mm, zaleŜnie od wydajności pomp, z betonu B35-B45. WyposaŜenie stanowią pompy o swobodnym przepływie z wirnikiem Vortex z pierścieniem rozdrabniającym Contrablock. Rurociągi ze stali nierdzewnej. Przepompownie PG zaopatrzone w przepływomierz ilości tłoczonych ścieków. Wszystkie pompownie sterowane automatycznie z systemem zdalnej wizualizacji stanów pracy i awarii transmitowanych siecią telefoniczną komputerową lub telefonii komórkowej GPRS. KaŜda pompownia w automatyce posiada na wyposaŜeniu złącze do przewoźnego agregatu 60 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława prądotwórczego. Przy dłuŜszych rurociągach tłocznych stosowane napowietrzanie i przepłukiwanie rurociągów spręŜonym powietrzem . Lokalne punkty tłoczne Stanowią minipompownie w studzienkach małogabarytowych lub tworzywowych i betonu B45 średnicy 800-1000 mm. WyposaŜenie w pompy z rozdrabniaczem lub z wirnikiem Vortex, rurociągi ze stali nierdzewnej. Pełna automatyzacja pracy. Zasilanie w energię i rozliczanie kosztów jej zuŜycia leŜy po stronie eksploatatora sieci. Podobnie remonty i konserwacje pomp. Przepompownie pośrednie Na długich trasach rurociągów tłocznych stosowane są pompownie pośrednie ze zbiornikiem retencyjnym i odświeŜaniem ścieków poprzez napowietrzanie spręŜonym powietrzem lub mechanicznie. Unika się wtedy duŜych mocy silników pomp przy tłoczeniu na odległości większe od 4-5 km w zaleŜności od koniecznego wydatku pompowni. Warunki tworzenia zbiorczych układów hydrotransportu Projektowane rozwiązania zapewniają odpowiedni dobór pomp i średnic rurociągów KT charakteryzujących się elastycznością przepustowości w przypadku konieczności podłączenia źródeł ścieków powstających w trakcie rozwoju gospodarczego jednostki osadniczej obecnie jeszcze niemoŜliwego do zaplanowania. Rozwiązania techniczne przewidują ograniczenie uciąŜliwości zapachowej obiektów i sieci poprzez odpowiednie przebiegi i stosowanie spręŜonego powietrza na rurociągach „KT”. W celu wyboru systemu sieci kanalizacyjnej na terenie gminy Sława przeanalizowano czynniki uwzględniające: - Lokalne warunki moŜliwości odprowadzania ścieków i wymogi ochrony przed zanieczyszczeniem odbiorników ścieków - Koszty eksploatacyjne - MoŜliwości rozwiązania problemów gospodarki ściekowej wraz z sąsiednimi gminami - Dostępne technologie budowy sieci oraz oczyszczalni ścieków - Ochronę obszarów o szczególnym znaczeniu przyrodniczym na terenie gminy 61 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Przy wyborze rozwiązań technicznych kanalizacji wstępnie wykluczono zastosowanie systemów kanalizacji podciśnieniowej ze względu na trudne warunki lokalizacyjne przepompowni dla miejscowości potencjalnych oraz bardziej kosztowną eksploatację sieci. Przy wyborze systemu kanalizacji ograniczono moŜliwości budowy przydomowych oczyszczalni ścieków. Wynika to z warunków ochrony wód w gminie- większość obszaru stanowi zlewnię jezior (Sławskiego, Tarnowskiego i inne). RównieŜ rozwiązania takie tworzą brak moŜliwości kontroli skuteczności pracy tych urządzeń co jest szczególnie waŜne w strefach przybrzeŜnych akwenów oraz terenów z wodą gruntową. Z biegiem lat eksploatacji oczyszczalni przydomowych chemizm wód gruntowych ulega znacznemu pogorszeniu. Powinny mieć one zastosowanie wyłącznie dla bardzo rozproszonej zabudowy kolonialnej gdzie występuje absolutny brak uzasadnienia ekonomicznej budowy systemu sieciowego. Uwzględniając powyŜsze uwarunkowania preferowanymi w gminie Sława pozostały: - Budowa lokalnych zlewni kanalizacji tłocznej z przepompowniami LPT tłoczącymi ścieki w kierunku pompowni strefowych i głównych dla zabudowy rozproszonej usytuowanej w terenie równinnym lub niekorzystnych spadkach i wysokim poziomie wody gruntowej - Budowa układów sieci tłocznej tranzytowej „KT” z przepompowniami głównymi dla układów lokalnych z hydrotransportem ścieków do oczyszczalni zbiorczych - Uzupełnienie zorganizowanych systemów sieciowych asenizacją indywidualną opartą na szczelnych atestowanych zbiornikach bezodpływowych dla zabudowy kolonialnej Warianty rozwiązań kierunków odprowadzania ścieków z lokalnych systemów kanalizacyjnych Kierując się wyŜej opisywanymi uwarunkowaniami oraz załoŜeniami rozwaŜono wstępnie koncepcję gospodarki w gminie w 3 wariantach: Wariant I MoŜliwość połączenia planu budowy systemów kanalizacyjnych z sąsiednimi gminami. W tym zakresie istnieją korzystne moŜliwości terenowe tylko dla wsi KrzepielówKrąŜkowo z odprowadzeniem do wsi Nowe Drzewce i dalej systemem do oczyszczalni 62 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Szlichtyngowa oraz dla wsi Łupica z odprowadzeniem do m. Kaszczor. Praktyka stosowania takich rozwiązań wykazuje uzaleŜnienie od opłat za przyjmowanie ścieków od właściciela oczyszczalni ścieków przy ograniczonym wpływie zainteresowanego na elementy kosztów. Czynnik ten moŜe ograniczać rozwiązanie wg wariantu I. Wariant oznaczono jako pozostawiono do rozeznania moŜliwości przez Urząd Gminy drogą oficjalnych wystąpień. Wariant II Odprowadzenie ścieków ze wszystkich miejscowości gminy do jednej oczyszczalni ścieków w Sławie. Ze względu na niekorzystne warunki trasy rurociągu tłocznego z PG Krzepielów do wsi Stare Strącze oraz korzystny odbiornik ścieków dla Krzepielowa wariantu tego nie rozwinięto. Występuje równieŜ moŜliwość pewnego odciąŜenia zlewni jeziora Sławskiego poprzez wyłączenie odprowadzania ze wsi Krzepielów-KrąŜkowo oraz wsi Dromiki, Ciosaniec, Bagno, Łupica. Istniejąca oczyszczalnia ścieków z ośrodka Interferie Lubiatów stwarza moŜliwość przejściowego jej wykorzystania dla wsi Lubiatów. Z tych względów przyjęto wariant III. Wariant III Przyjęto rozbudowę i modernizację istniejącej oczyszczalni ścieków Sława z realizacją sposobu odprowadzania ścieków o rozwiązaniu gwarantującym najwyŜszy współczynnik bezpieczeństwa ochrony wód jeziora Sławskiego przed zanieczyszczeniem pod warunkiem prawidłowej realizacji technicznej jego załoŜeń wg opracowanej koncepcji. Do oczyszczalni skierowane zostaną ścieki z miejscowości w zlewni jeziora Słwskiego: Radzyń, Tarnówek, Tarnów Jezierny, Głuchów, Kuźnica Głogowska, Myszyniec, Osiedle Nad Stawami-Radzyń, Kamienna, Lipinki, Stare Strącze, Nowe Strącze, Jutrzenka, Gola, Lubogoszcz, Ośrodki wypoczynkowe w Sławie, Przybyszów, Cegłówka, Śmieszkowo, Wróblów. Wydziela się poza oczyszczalnią w Sławie dalsze trzy grupowe oczyszczalnie ścieków: Lubiatów, Krzepielów, Łupica. 63 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Proponowane technologie oczyszczania ścieków dla oczyszczalni grupowych Omawia się obiekty poza grupową oczyszczalnią Sława, którą opisano w odrębnej koncepcji. Grupowa oczyszczalnia Lubiatów Obiekt istniejący w dobrym stanie technicznym lecz przystosowany tylko do redukcji biologicznej węgla. Konieczna modernizacja technologii w zakresie redukcji biogenów bez rozbudowy zbiorników, i zmiany systemu napowietrzania. NaleŜy równieŜ przejąć na własność eksploatatora tereny nawadniane ściekami oczyszczonymi i dokonać ich rozruchu. Korzystne warunki gruntowo wodne tych terenów umoŜliwiają rozwiązanie problemów odprowadzania ścieków z miejscowości Lubiatów w stosunkowo niewielkimi nakładami. Obiekt winien być eksploatowany do momentu dekapitalizacji technicznej (20-25 lat). Po tym okresie naleŜy rozwaŜyć hydrotrasport ścieków do oczyszczalni ścieków Sława lub Łupica. Do oczyszczalni projektuje się kierować ścieki ze wsi Lubiatów z ośrodkami wypoczynkowymi, Dębowo, Dębczyn, Krępina. Dopływ ścieków do oczyszczalni Qśrdob=185 m3/d. Grupowa oczyszczalnia Krzepielów Do oczyszczalni kierowane będą ścieki z miejscowości KrąŜkowo, KrDo oczyszczalni kierowane będą ścieki z miejscowości KrąŜkowo, Krzepielów, Krzydłowiczki, PrzydroŜe. Przepustowość oczyszczalni Qśrd=150 m3/d. Technologia oczyszczania- mechaniczno biologiczne z osadem czynnym z nitryfikacją w technologii SBR. Wersja oczyszczalni Ŝelbetowa. Odwadnianie osadów metodą workownicy i wywóz do oczyszczalni Sława. Oczyszczalnia z automatyzowana z wizualizacją komputerową stanów pracy i przesyłem informacji łączem internetowym do bazy_ZWK Sława. Dozór obsługi okresowy 1 do 2 razy w tygodniu. Grupowa oczyszczalnia ścieków Łupica Do oczyszczalni kierowane będą ścieki z miejscowości Szreniawa, Drozniki, Ciosaniec, Bogno, Spokojna, Łupice. Przepustowośc oczyszczalni 233 m3/d Technologia oczyszczalni ścieków mechaniczno biologiczna z osadem czynnym z pełną redukcją biogenów w technologii przepływowej. Odwodnienie osadów metodą workową z 64 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława wywozem do oczyszczalni Sława. Ze względu na odbiornik ścieków –jezioro Rudno konieczny do wykonania na rowie odprowadzającym ścieki oczyszczone zbiornik retencyjny„kaskada biologiczna” dla zachowania warunków czasu dopływu do jeziora minimum 1 doba. Oczyszczalnia z pełną automatyzacją i wizualizacją komputerową. Transmisja danych do bazy na oczyszczalnię w Sławie łączem internetowym. Oczyszczalnia ścieków Lipinki Jest to oczyszczalnia ścieków lokalna dla osiedla byłego PGR o przestarzałej technologii. Po zrealizowaniu odprowadzania ścieków z całej miejscowości Lipinki do Sławy oczyszczalnia moŜe pełnić rolę stacji zlewczo retencyjnej na okres przejściowy do czasu skanalizowania wsi Krzepielów KrąŜkowo. Po tym okresie naleŜy przewidzieć jej wyłączenie i rozbiórkę. Hierarchia potrzeb w zakresie budowy kanalizacji sanitarnej w Gminie Sława WaŜną sprawą z punktu widzenia zarządzających gminą jest wybór kolejności realizacji zadań związanych z uporządkowaniem gospodarki ściekowej. Do kryteriów jakimi powinien się kierować Zarząd Gminy naleŜy zaliczyć: - Parametr ekologiczny- ochrona wód jeziora Sławskiego i innych jezior w gminie przed zanieczyszczaniem - Parametr ilościowy- wielkość skupiska mieszkańców oraz ilości odprowadzanych ścieków - Parametr gospodarczy- połoŜenie miejscowości na terenach o duŜej atrakcyjności pod kątem rozwoju mieszkalnictwa oraz róŜnych form działalności gospodarczej i turystyki NaleŜy tu jednak podkreślić konieczność nierozerwalnego z kanalizacją zapewnienia dostaw jakościowo dobrej wody pitnej dla miejscowości dotychczasowo niezwodociągowanych w gminie. Z tych względów po ocenie problemu w poszczególnych miejscowościach niniejszą koncepcję uzupełniono o wytyczne realizacji kierunków zaopatrzenia w wodę oraz rozwiązanie najpilniejszych potrzeb w tym zakresie w Radzyniu. Realizacja wodociągu powinna przebiegać niemal równolegle z budową kanalizacji sanitarnej. 65 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 10.3. Podsumowanie Przy całkowitym zwodociągowaniu gminy powinna zostać przyjęta odpowiednia koncepcja kanalizacji wsi 11. POWIETRZE ATMOSFERYCZNE 10.2. Klimat Na podstawie klasyfikacji klimatycznej opracowanej przez W. Okołowicza i D. Martyn województwo lubuskie usytuowane jest w śląsko-wielkopolskim regionie klimatycznym w obszarze nizin. Według R. Gumińskiego teren powiatu wschowskiego a więc i gmina Sława naleŜy do dzielnicy rolniczo – klimatycznej lubuskiej. Natomiast według K. Prawdziwca i C. Koźmińskiego omawiany teren naleŜy do krainy klimatycznej Pojezierze Lubuskie. Region ten charakteryzuje się dominującym (60%) wpływem mas powietrza oceanicznego z zachodu i północy i zdecydowanie mniejszym (30%) wpływem powietrza kontynentalnego ze wschodu i południa przy znikomym udziale powietrza arktycznego (6%) i zwrotnikowego (2%). Wpływa to na rozkład temperatury i opadów atmosferycznych w ciągu roku. Występują tu mniejsze amplitudy temperatury, krótsze i łagodniejsze zimy niŜ w centralnej Polsce. Zimy na obszarze powiatu są łagodne i krótkie, ze średnią temperaturą powietrza w najchłodniejszym miesiącu styczniu w przedziale –0,8 do –3°C, lata są wczesne, długie i ciepłe ze średnią temperaturą powietrza 18,2°C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec (18–19 °C). Mimo znacznych wpływów wilgotnych, oceanicznych mas powietrza na kształtowanie się klimatu gminy Sława naleŜy do mało zasobnych w opady atmosferyczne. Średnia suma opadów z wielolecia 1981–2000 wyniosła 527 mm dla Gorzowa Wielkopolskiego i 581 mm dla Zielonej Góry, a na terenie gminy średnia z wielolecia jest zróŜnicowana w przedziale 505–541 mm (tabela 27). Pokrywa śnieŜna zalega krócej, bo do 50–60 dni. Województwo lubuskie charakteryzuje się najdłuŜszym w Polsce okresem wegetacyjnym trwającym 210 do 230 dni. 66 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Na terenie gminy przewaŜają wiatry z kierunków W, SW i NW (48–50 %) wiejące ze średnią prędkością 2,7 – 3,5 m/s . Według danych ze stacji Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej (IMGW) w Radzyniu, średnia temperatura roczna wynosi 8,5 °C; stycznia (– 0,8 °C), a lipca 18,5 °C. Liczba dni z przeciętna temperatura dobową poniŜej 0 °C wynosi 11. Izoamplitudy roczne kształtują się na poziomie 19 – 20 °C. Lato przeciętnie trwa około 100 dni co powoduje, Ŝe jest najdłuŜsze w Polsce, natomiast zima około 60 dni i jest to jeden z najkrótszych okresów trwania zimy w kraju. Suma rocznego opadu wynosi 500 – 550 mm, w tym półrocza chłodnego (listopad – kwiecień) około 200 mm. Opady półrocza ciepłego (maj – październik) osiągają 320 mm. Pierwszy śnieg pojawia się około połowy listopada, a ostatni na przełomie marca i kwietnia. Pokrywa śnieŜna utrzymuje się średnio przez 50 – 60 dni. Jej grubość waha się w przedziale 5 – 15 cm. Okres występowania pokrywy śnieŜnej przerywany jest częstymi odwilŜami. W tym czasie opad zimowy stanowi deszcz. Według obliczeń IMGW Radzyń za lata 1971 – 1990 średnia liczba dni pogodnych w roku wynosi 62, a pochmurnych 108 i jest jedną z najmniejszych w Polsce. Usłonecznienie przekracza w roku 1500 godzin, natomiast miesiącem o największym usłonecznieniu jest maj – 224 godziny. Przeciętny czas trwania zjawisk lodowych na jeziorze Sławskim wynosi 76 dni, a pokrywa lodowa utrzymuje się przez 61 dni. Obie wartości wskazują na najkrótszy czas trwania tych zjawisk w kraju. Najczęstsze wiatry wieją z kierunków: zachodniego, południowo – zachodniego oraz południowego. Stanowią 48,3 % częstotliwości wiatru. Ich średnia prędkość oscyluje w granicach 3 m/s. Okres wegetacyjny jest najdłuŜszy w Polsce i trwa ponad 225 dni. Początek robót polnych przypada na drugą dekadę marca. Reasumując warunki klimatyczne na terenie gminy naleŜą do korzystnych i sprzyjają rozwojowi rolnictwa, turystyki i wypoczynku. Na charakter klimatu lokalnego wpływa między innymi rzeźba terenu, sposób jej ukształtowania, obecność zbiorowisk wodnych i roślinnych. Obszary wysoczyznowe charakteryzują się wyrównanymi warunkami termicznymi, równomiernym nasłonecznieniem, niską wilgotnością (60–80 %) z korzystną wymianą powietrza. Są zatem korzystne dla uŜytkowania rolniczego i osadnictwa. 67 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 10.3. Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Głównymi zanieczyszczeniami atmosfery są związki chemiczne i pyły powstające w procesie spalania paliw stałych, płynnych i gazowych. Jednym z podstawowych czynników kształtujących jakość środowiska jest stan czystości powietrza. Emisja zanieczyszczeń pyłowogazowych w porównaniu do obszarów uprzemysłowionych jest stosunkowo niska W emisji zanieczyszczeń gazowych udział jest następujący: - 70% tlenek węgla - 22% dwutlenek siarki - 5,6 % dwutlenek azotu. Od 2001 r. zakłady uciąŜliwe dla środowiska i zdrowia ludzi stopniowo redukują zanieczyszczenia pyłowo-gazowe poprzez ograniczanie niskiej emisji w wyniku: 1. likwidacji i modernizacja kotłowni węglowych, 2. modernizacji kotłów węglowych polegającej na zastosowaniu oleju opałowego i gazu ziemnego, 3. budowy sieci gazociągów wiejskich i miejskich, 4. zmniejszenie ilości upraw warzyw w cieplarniach. PrzewaŜającą część terenu gminy stanowi słabo zabudowany obszar wiejski, gdzie nie ma zanieczyszczenia powietrza z ilościami pyłu powyŜej 5 t/rok, SO2 - 3,0 t/rok i NO2 - 1,0 t/rok. (Zwłaszcza na terenach leśnych emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych jest najniŜsza: • 0,0 – 10,0 mg/m2 na dobę w SO2, • 0,0 – 0,2 mg/m2 na dobę w NOx. W latach 1999-2003 Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze monitorował warunki aerosanitarne południowo – wschodniej części województwa, nad który to obszar, przy dominujących wiatrach zachodnich i południowo-zachodnich, mogą docierać zanieczyszczenia pochodzące z kompleksu górniczo-hutniczego rud miedzi okręgu legnickogłogowskiego. Pomiary wykonywane były na terenie gminy Szlichtyngowa, w miejscowości DryŜyna. Badania prowadzono metodami z pasywnym poborem próbek, w zakresie stęŜenia w powietrzu dwóch podstawowych zanieczyszczeń – dwutlenku siarki i dwutlenku azotu. Analiza wyników badań imisji wyraźnie wskazuje, Ŝe jakość powietrza w DryŜynie pod względem stęŜenia dwutlenku siarki uległa w ciągu ostatnich lat wyraźnej poprawie. Średnie 68 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława roczne stęŜenie SO2 w 1999 r. wyniosło 33,6 µg/m3 (84,3% Da), natomiast w 2003 roku średnie stęŜenie odnotowano na poziomie 4,2 µg/m3 (10,8% Da). Zmiany stęŜenia dwutlenku azotu mają zupełnie inny charakter. Obserwuje się jedynie sezonowe wahania koncentracji NO2. WyŜsze stęŜenia tego zanieczyszczenia odnotowano w chłodnych miesiącach, ale średnie roczne stęŜenie NO2 w latach 1999-2003 występowało na wyrównanym poziomie: w 1999 r. wyniosło 12,5 µg/m3 (31,8% Da), w 2001 r. natomiast 11,3 µg/m3 (28,5% Da). Brak zainteresowania władz gminy badaniami pasywnymi zanieczyszczeń powietrza spowodował, ze w aktualnej ocenie naleŜało oprzeć się o wyniki badań terenów sąsiednich. PoniŜej przedstawiono zestawienie najwaŜniejszych źródeł emisji zanieczyszczeń pyłowych i gazowych (lata 1999-2003) na terenie gminy Sława Emisja [t/rok] L.p. Miejscowość 1 2 Sława Stare Strącze 3 Wróblów 4 Krzepielów 5 Sława Pyły Gazy Urządzenia redukujące zanieczyszczenia 4025,72 1000,44 4,92 0,68 odpylająca - 1596,72 1,73 – 17,5 5,8 – 10,8 5,6 - Zakład Zakłady Mięsne Gorzelnia Rolnicza Zakład Przetwórstwa Mięsa i Drobiu Zak. Utylizacji Odp. Pouboj. „Promarol” Sp. z o.o. Osiedle Mieszkaniowe Kotłownia ZEC 10.4. Chemizm opadów atmosferycznych Na terenie województwa lubuskiego badania jakości wód opadowych prowadzone są na 2 stacjach meteorologicznych: w Gorzowie Wlkp. i Zielonej Górze. Roczne wielkości ładunków zanieczyszczeń wnoszonych z opadami atmosferycznymi w 2000 r. na teren województwa lubuskiego. Największe ładunki zanieczyszczeń charakteryzujące chemizm opadów atmosferycznych tworzą [kg/ha]: – związki azotu – 20,28 – siarczany – 19,27 – chlorki – 9,4 – wapń + magnez – 6,95 – sód + potas – 4,58. 69 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Dla orientacji podano średnie wartości zanieczyszczeń w odpadach atmosferycznych na terenie województwa Ładunek Zanieczyszczenie Siarczany Chlorki Azotyny i azotany Azot ogólny Fosfor ogólny Sód Potas Wapń Magnez Cynk Miedź śelazo Ołów Kadm Nikiel Chrom Mangan Wolne jony wodorowe [tony] 26947 13145 6083 22277 503 3888 2517 8083 1636 609,7 67,1 453,1 34,96 2,699 17,76 3,230 186,83 172,7 [kg/ha] 19,27 9,4 4,35 15,93 0,360 2,78 1,8 5,78 1,17 0,436 0,048 0,324 0,025 0,00193 0,0127 0,00231 0,1316 0,1235 10.5. Podsumowanie Pomiary zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego na terenie województwa lubuskiego prowadzone są przez: Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze oraz Wojewódzką Stację Sanitarno – Epidemiologiczną w Gorzowie Wlkp. Badania wykonywane są przy uŜyciu automatycznych analizatorów stanowiących wyposaŜenie dwóch stałych stacji monitoringu, zlokalizowanych w strefie przygranicznej oraz stacji mobilnej wykonującej krótkookresowe badania imisji w wyznaczonych punktach jak równieŜ metodami manualnymi w 11 punktach na terenie 8 miast lubuskich. W ocenie stanu aerosanitarnego woj. lubuskiego wykorzystano takŜe badania wykonane metodą pasywną na 91 stanowiskach. Ocena stanu czystości powietrza atmosferycznego polega na porównaniu poziomów mierzonych stęŜeń zanieczyszczeń z obowiązującymi normami dopuszczalnymi. Normy stęŜeń określa rozporządzenie MOŚZNiL z dnia 28.04.1998 r. (Dz. U. Nr 55, poz. 355). Wartości normatywnych stęŜeń przedstawione zostały we wcześniejszych 70 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława publikacjach Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Zielonej Górze. Prezentowane są one równieŜ na stronie internetowej WIOŚ Zielona Góra. Dwutlenek siarki przenika do atmosfery głównie w wyniku spalania paliw. Do największych źródeł tego zanieczyszczenia zalicza się: energetykę (elektrownie, elektrociepłownie, kotłownie) oraz zakłady przemysłowe, w których paliwa spalane są w procesach technologicznych. Istotny wpływ na zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem siarki ma równieŜ tzw. emisja niska, czyli emisja z palenisk domowych oraz małych zakładów produkcyjnych. Antropogenicznym źródłem dwutlenku azotu jest energetyka i komunikacja. Emisja tych związków jest wynikiem syntezy azotu zawartego w powietrzu z tlenem, zachodzącej podczas spalania. W wyniku reakcji powstają następujące tlenki azotu: NO, NO2, N2O, N2O3, N2O4. Dwa pierwsze związki występują w największej koncentracji. Tlenek azotu w powietrzu łatwo utlenia się do dwutlenku azotu. StęŜenie pyłu zawieszonego w powietrzu wiąŜe się przede wszystkim z ilością spalanych paliw stałych. Istotny wpływ na jakość powietrza w przypadku pyłu mają więc źródła energetyczne i przemysłowe oraz wtórna emisja pyłów z podłoŜa. Warunki klimatyczne sprzyjają: - rozwojowi rolnictwa w gminie Sława pod warunkiem gdy nie występują długotrwałe susze zwłaszcza na początku okresu wegetacyjnego który jest dość długi (210 – 230 dni) a norma opadów rocznych jest niska (500 – 550 mm) - rozwojowi rekreacji, turystyki i wypoczynku nad jeziorami Pojezierza Sławskiego. Poza DryŜyną powiat wschowski a tym gmina Sława nie dysponuje stanowiskiem pomiarowym dla SO2 i NO2 oraz pyłu zawieszonego. Wskazana jest lokalizacja takich punktów we Wschowie i Sławie aby kontrolować stan zanieczyszczenia powietrza w sezonie grzewczym i w okresie letnim kiedy zanika emisja z palenisk domowych, małych kotłów węglowych, a ma miejsce emisja spalin samochodowych. Reasumując naleŜy stwierdzić, Ŝe zanieczyszczenia gazowe w latach 2000 – 2003 na terenie gminy Sława: - są znacznie niŜsze od aktualnie obowiązujących norm 71 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - w sezonie grzewczym zwiększa się imisja SO2 i NO2 w skutek niepełnego spalania w instalacjach grzewczych i niskiej emisji gazów w obszarach zabudowy wiejskiej, przemysłowej i miejskiej 11. HAŁAS 11.1. Źródła hałasu UciąŜliwość akustyczna powodują: - obiekty prowadzące działalność gospodarczą (hałas przemysłowy) - transport drogowy (hałas komunikacyjny). Większość podmiotów prowadzących działalność gospodarczą na terenie gminy powoduje emisję hałasu uciąŜliwą tylko dla najbliŜszego otoczenia. Emisję hałasu przemysłowego charakteryzują następujące parametry [dB]: Poziom dźwięku A Średni dopuszczalny Średni równowaŜny Maksymalny Przekroczenie poziomu średniego równowaŜnego Maksymalne przekroczenie poziomu równowaŜnego Pora dzienna 50 54,2 68,4 4,2 18,4 Pora nocna 40,3 44,1 55,6 3,8 15,6 Z uwagi na słabe uprzemysłowienie gminy hałas powstający w zakładach przemysłowych nie stanowi uciąŜliwości. Poziom dopuszczalny dźwięku A nie jest przekroczony w związku ze stosowaniem przez podmioty następujących rozwiązań: - wykonywanie dodatkowych zabezpieczeń (materiały dźwiękochłonne, zieleń izolacyjna) - likwidacją urządzeń powodujących nadmierny hałas - remont i modernizację urządzeń – źródeł hałasu - działania organizacyjne (rozmieszczenie i zabezpieczenie źródeł nadmiernego hałasu w pomieszczeniach gdzie pobyt ludzi jest okresowy lub chwilowy). Podstawowym źródłem hałasu w gminie Sława jest ruch pojazdów powodujących hałas komunikacyjny. Źródłem hałasu stają się głównie drogi z występującą wysoką emisją hałasu, 72 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława której poziom przekracza tzw. poziom progowy Lp. W przypadku budynków mieszkalnych dla źródeł hałasu drogowego przyjmuje się następujące poziomy progowe emisji hałasu mierzonej równowaŜnym poziomem dźwięku A: - dla dnia – 75 dB - dla najkorzystniejszej godziny nocy – 70 dB - dla 8 godzin nocy – 65 dB. W gminie Sława brak jest punktów monitoringu hałasu komunikacyjnego. Głównym źródłem uciąŜliwości akustycznej jest przejazd pojazdów cięŜkich na drogach gminy zwiększających natęŜenie hałasu do 90 dB. Do chwili obecnej nie prowadzono pomiarów hałasu komunikacyjnego na terenie województwa w miejscowościach turystycznych. Dodatkowym źródłem hałasu w miejscowościach turystycznych jest emisja hałasu z lokali rozrywkowych. Organizacja imprez rozrywkowych jest powodem powstawania niekontrolowanych dźwięków. W tym przypadku emisja hałasu w warunkach ekstremalnych moŜe znacznie przekraczać dopuszczalne normy. 11.2. Podsumowanie Z wykonanych obserwacji wynika potrzeba ograniczenia hałasu drogowego na terenie gminy przede wszystkim: - na drodze wojewódzkiej nr 278 przebiegającej przez Sławę (ul. Odrodzenia Polskiego – Rynek – Kwiatowa). Najkorzystniejszym sposobem ograniczenia nadmiernego hałasu (70–75 dB) jest budowa obwodnic dla Sławy. Hałas komunikacyjny (kolejowy) ograniczono juŜ do minimum, gdyŜ obecnie komunikacja kolejowa odbywa się okazjonalnie. 73 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 12. POWIERZCHNIA ZIEMI 12.1. Geologia i geomorfologia Rzeźba terenu na obszarze gminy Sława jest pochodzenia polodowcowego i rzecznego, z tym Ŝe analizowany teren połoŜony jest w granicy zasięgu zlodowacenia bałtyckiego, na linii Sława – Wschowa – Leszno przebiega zasięg fazy leszczyńskiej jako najstarszej i najdalej sięgającej na południe tego zlodowacenia włącznie z występowaniem pojezierza. Swój wpływ na powierzchni ziemi zaznaczyło dalej na południe zlodowacenie środkowopolskie w formie wysoczyzny morenowej zbudowanej z: a) osadów gliniastych typu lodowcowego, b) osadów piaszczysto-Ŝwirowych wodno-lodowcowych. Wysoczyzna Leszczyńska zdominowana przez morenę płaską, często zdenudowaną została rozcięta drobną siecią niewielkich dolin uchodzących do pradoliny głogowskiej ciągnącej się od śmigrodu (Kotliny śmigrodzkiej) przez Wąsosz – Ryczeń (wyraźne jej zwęŜenie) i połączenie z doliną Odry w kierunku zachodnim do Głogowa. W charakterystyce morfologicznej zwracają uwagę systemy pradolinne i dolinne przechodzące łagodnym zboczami w równinę sandrową, a rzadziej wyraźnymi krawędziami w wysoczyznę morenową. Strefę krawędziową pradoliny wyznacza rzędna 95 m npm na odcinku Baryczy i 90 m npm wzdłuŜ Odry . W jej granicach rozwinęły się 2 poziomy tarasowe: - zalewowy bardzo ograniczony wcięciami erozyjnymi oraz wałami przeciwpowodziowymi, wyniesiony 70-75 m npm - nadzalewowy – jako dominujący na płaskim dnie o rzędnych terenu 76-80 m npm. Na omawianym obszarze swój wpływ na powierzchni ziemi zaznaczyło zlodowacenie bałtyckie w formie ciągu morenowego i środkowopolskie w formie moreny dennej lub równiny sandrowej zwanej wysoczyzną leszczyńską zbudowaną z glin morenowych i osadów piaszczysto-Ŝwirowych o kulminacjach wałów morenowych i wydmowych 103-120 m npm w rejonie KrąŜkowo – Krzepielów – Krzydłowiczki – Tylewice – Wschowa. Obszary wysoczyznowe wskutek ich rozcięcia przez wody płynące wykazują nachylenie w róŜnych kierunkach z dominacją południowego ku pradolinie z Odrą i Baryczą i zachodniego ku dolinom: Rowu Polskiego i Krzyckiego Rowu do rzędnych 80-95 m npm. Powierzchnię ziemi o maksymalnej deniwelacji do 50-60 m urozmaicają zatem : 74 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - wysoczyzna moreny dennej zlodowacenia środkowopolskiego rozcięta, dolinnymi obniŜeniami Krzyckiego Rowu, Śląskiego Rowu i Rowu Polskiego - równina sandrowa z ciągiem pagórków i rynną glacjalną Pojezierza Sławskiego - pradolina Baryczy i dolina Odry jako pradolina głogowska - doliny Rowu Polskiego, Śląskiego i Krzyckiego. Wierzchnią warstwę powierzchni ziemi pokrywa cienka, wynosząca 0,3-0,5 m warstwa gleby ściśle związana z: a) polodowcowym ukształtowaniem podłoŜa gliniastego na wysoczyźnie b) sedymentacją piasków sandrowych, rzecznych i dolin współczesnych. Na wysoczyźnie leszczyńskiej i jej pagórkach morenowych powstały gleby bielicowe lekkie i średnie. W dolinach cieków dominują mady piaszczyste i pyłowe w kl. IVa, IVb rzadziej w V. Odpowiednio nawodnione są uŜytkowane jako łąki kośne i w niewielkim stopniu przechodzą w gleby bagienne tarasów zalewowych. Pod względem przydatności dla upraw wydzielić moŜna na terenie gminy następujące typy gleb: a) Ŝytnio-ziemniaczany na glebach piaszczystych i pylastych niŜszych stref wysoczyzny moreny dennej b) Ŝytnio-łubinowy na bielicach piaszczystych głównie pradoliny i Pojezierza Sławskiego w gminie Sława nadający się do zalesienia. Powierzchnia ziemi wraz z glebą podlega erozji podczas spływów powierzchniowych w szczególności w strefie wysoczyzny i dolin współczesnych w granicach rzędnych 80-90 m npm. Znacznym zagroŜeniem jest erozja wietrzna gleb piaszczystych i pylastych potęgująca się w okresach suszy i zabiegów agrotechnicznych (orka, wykopki, bronowanie) zwłaszcza na terenach bezleśnych. Obszary najniŜej połoŜone znajdują się w krańcu północno – zachodnim gminy – na Pojezierzu Sławskim gdzie dno rynny obniŜa się do 60-65 m npm w obrębie równiny sandrowej o rzędnych 80-95 m npm. Naruszenie powierzchni ziemi spowodowane było przez lokalne wydobywanie piasku głównie w rozcięciach wysoczyzny w strefach krawędziowych do głębokości 4-8 m. 75 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława • W tabeli zamieszczonej poniŜej zestawiono miąŜszość czwartorzędu i rzędną stropu trzeciorzędu na podstawie wykonanych szeregu wierceń, którymi w całości rozpoznano budowę czwartorzędu, która uzaleŜniona jest głównie od warunków strukturalnych (morfologii powierzchni stropowej trzeciorzędu). W dolinach Krzyckiego Rowu i Polskiego Rowu miąŜszość czwartorzędu oscyluje w granicach 28–33 m, na równinie sandrowej pojezierza i sandrze drzewieckim – 28 do 41 m, a na wysoczyźnie morenowej – 29 do 57 m, zaś największa jest w rejonie Wschowy – 81 do 92 m w dolinie kopalnej (ujęcie miejskie i Przyczyna Górna). Strop trzeciorzędu osiąga rzędne 0,0 – 72,7 m npm, dość znaczne deniwelacje do 70 m MiąŜszość czwartorzędu i strop trzeciorzędu. L.p. Miejscowość 1 2 3 4 Sława – Lubogoszcz Szreniawa Ciosaniec Bagno Czwartorzęd – miąŜszość [m] <50 33–41 33 16 Rzędna stropu trzeciorzędu [m npm] < 10 27–30 32 46 13.2. Zanieczyszczenie gleb Wierzchnią warstwę powierzchni ziemi pokrywa cienka (0,3–0,5 m) warstwa gleby ściśle związana: a) z polodowcowym ukształtowaniem podłoŜa gliniastego na wysoczyźnie b) z sedymentacją piasków sandrowych, rzecznych i dolin rzecznych. Obszar gminy Sława niemal w całości pokrywają osady piaszczyste: - piaski moreny czołowej i dennej - piaski pól sandrowych - piaski rzeczne wzdłuŜ dopływów zlewni Obrzycy i Południowego Kanału Obry piaski wydmowe. Dla 90 % obszaru gminy skałę macierzystą stanowią piaski z glebami bielicowymi o niskiej Ŝyzności przewaŜnie zajęte przez siedliska leśne. W kotlinowych obniŜeniach zachowały się gliniaste rezydua jako bielice lekkie o średnie na piaskach gliniastych kompleksu Ŝytniego słabego. W rynnie jezior sławskich i obniŜeniach niewielkich cieków 76 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława występują gleby organiczno – mineralne typu murszowego (mułowo – bagienne, torfowe, bagienne). Słabą Ŝyzność gleb gminy Sława potwierdza ich niska bonitacja (IIIb – 8,9 %, IVa – 21,5 %, IVb – 22,6 %, V – 26,2 %, VI + VIz – 19,6 Okręgowa Stacja Chemiczno – Rolnicza w Gorzowie Wielkopolskim okresowo pobiera i analizuje próby glebowe z róŜnych regionów województwa lubuskiego. Próby gleb są analizowane wg aktualnie obowiązujących metodyk. Wyniki badań przeprowadzonych w latach 1998 – 2001 w odniesieniu do odczynu gleb województwa lubuskiego są następujące: – gleby bardzo kwaśne – 18 % – gleby kwaśne – 35 % – gleby lekko kwaśne – 33 % – gleby obojętne – 11 % – gleby zasadowe – 3 %. Wskaźnik bonitacji negatywnej odczynu wynosi 69,5 %. Skutkiem zakwaszenia gleb utrudnione jest pobieranie przez rośliny podstawowych składników pokarmowych. Bardziej uaktywniają się szkodliwe związki glinu, manganu i Ŝelaza, a takŜe pobieranie metali cięŜkich: ołowiu i kadmu. Prowadzi to do zmniejszenia plonów roślin uprawnych i pogorszenia jakości uzyskanych produktów, nawet przy prawidłowym nawoŜeniu mineralnym innymi składnikami. Znaczny wpływ na zakwaszenie gleb ma działalność człowieka, zarówno poprzez regulowanie odczynu na drodze wapnowania gleb, jak poprzez wywoływanie przyczyn powodujących zwiększenie kwasowości. Średnie zawartości metali cięŜkich w woj. lubuskim są następujące: - mangan – 20 do 5000 mg/kg - miedź – 1 do 100 mg/kg - cynk – 10 do 200 mg/kg - kadm – 0,01 do 3,03 mg/kg - ołów – 7,67 do 11,25 mg/kg - nikiel – 0,2 do 13,2 mg/kg Jak wynika z przytoczonych badań, gleby województwa lubuskiego nie są nadmiernie obciąŜone zanieczyszczeniami. Wynika to z ekstensywnego uŜytkowania gruntów, małego 77 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława nasilenia przemysłu i stosunkowo rzadkiej sieci komunikacyjnej. Tym niemniej naleŜy w tym miejscu wskazać na niebezpieczeństwo wynikające z właściwości samych gleb i gruntów województwa. Wskaźnikiem umoŜliwiającym jego oszacowanie jest odporność gleb na degradację. Spośród elementów ekosystemów, gleba najdłuŜej opiera się presji czynników wyniszczających, co zawdzięcza kompleksowi właściwości fizycznych, chemicznych, fizyko – chemicznych i biologicznych. W ujęciu fizyko – chemicznym o odporności gleb na niekorzystne zmiany chemiczne decydują w głównej mierze: skład granulometryczny, zawartość próchnicy, skład mineralogiczny frakcji ilastej, zawartość CaCO3, stopień wysycenia gleb kationami zasadowymi i pojemność sorpcyjna gleby w stosunku do kationów. 13.3. Surowce mineralne Baza surowcowa gminy Sława ściśle związana z budową geologiczną obejmuje złoŜa: • wód termalnych • kruszyw naturalnych • surowców ilastych • torfu i kredy jeziornej W gminie Sława są nieliczne złoŜa: • kruszywa naturalnego, piaskowego w okolicach KrąŜkowa • kredy jeziornej nad J. Tarnowskim DuŜym między Tarnowem Jeziernym i Kuźnicą Głogowską • kredy jeziornej przy J. Sławskim w Radzyniu (J. Brzezie) • wód mineralnych i termalnych z otworu IG1 Sława • torf – wydobywany niegdyś pod Sławą • surowce ilaste (iły, mułki zastoiskowe) niegdyś wydobywane w Borach Tarnowskich. Na monoklinie przedsudeckiej w utworach wapienia muszlowego występują wody termalne zbadane w rejonie Sławy (IG-1): Głębokość [m ppt] Temperatura [oC] Wydajność [m3/h] Mineralizacja [g/l] 618 – 663 24 ok. 50 78 1000 – 1100 31 3.6 196 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława W wapieniach i dolomitach triasu środkowego gromadzą się wody chlorkowo - sodowe, lecz ze względu na śladowe dopływy wód do otworów nie mają one praktycznego znaczenia jako wody termalne o znaczeniu leczniczym. W osadach trzeciorzędu brak jest złóŜ węgla brunatnego oraz surowców ilastych. 13.4. Podsumowanie i kierunki wykorzystania powierzchni ziemi ∇ ochrona powierzchni ziemi dla zachowania walorów krajobrazowych, zwłaszcza w parku krajobrazowym, w obszarach chronionego krajobrazu, na terenie pomników przyrody ∇ udostępnienie powierzchni ziemi dla ochrony gatunkowej zwierząt i roślin ∇ ochrona gruntów rolnych i leśnych (kl. III – IV) poprzez zapobieganie procesom ich degradacji, dewastacji i erozji ∇ rekultywacja nieczynnych wyrobisk pod zagospodarowanie na cele rolnicze lub leśne ∇ zwiększenie areału lasów ochronnych zwłaszcza o funkcjach wodochronnych i stanowiących ostoje zwierząt ∇ ograniczenie zmian naturalnego ukształtowania powierzchni terenu w obszarach o walorach krajobrazowych i dla zachowania wartości przyrodniczych (np. wydmy, torfowiska, brzegi jezior itp.) ∇ gleba i ziemia uŜywana do prac rekultywacyjnych nie mogą przekraczać standardów jakości ∇ utrzymanie jakości gleby i ziemi na uŜytkach rolnych (głównie gruntach ornych i kompleksach łąkowych) na poziomie wymaganych standardów ∇ zachowanie moŜliwości produkcyjnego wykorzystania lasów gospodarczych i gruntów ornych przydatnych do produkcji roślinnej ∇ zachowanie wartości kulturowych, ze szczególnym uwzględnieniem archeologicznych dóbr kultury bardzo licznych na terenie gminy ∇ racjonalne gospodarowanie złoŜami powierzchnię ziemi. 79 surowców mineralnych naruszających Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 14. POLA ELEKTROMAGNETYCZNE Pole elektromagnetyczne powstałe w wyniku nakładania się na siebie pola elektrycznego i pola magnetycznego objęte jest monitoringiem krajowym i publikacja GUS – Ochrona Środowiska Gmina Sława pokrywa ją następującą siecią napowietrznych linii energetycznych wysokiego i średniego napięcia: • Sława – Radzyń – Kuźnica Głogowska – Jeziorna – Lubięcin • Sława – Lipinki – Stare Strącze – Krzepielów – KrąŜkowo – Kotla – Głogów Gminę Sława zasila w energię elektryczną GPZ w Sławie za pomocą linii napowietrznej WN – 110 kV i linii rozprowadzających do poszczególnych wsi na terenie gminy. Polskie Sieci Elektroenergetyczne S.A. nie przewidują do 2015 r. na terenie gminy budowy nowych obiektów elektroenergetycznych (stacji i linii o napięciu 400 kV i 220 kV) krajowej sieci przesyłowej. Aktualny stan zasilania energetycznego zapewnia ochronę przed polami elektromagnetycznymi mieszkańców gminy poprzez utrzymanie ich poziomów poniŜej dopuszczalnych dla zdrowia ludzi. 15. AWARIE PRZEMYSŁOWE ZagroŜenie dla środowiska stanowią zakłady stosujące w procesie technologicznym róŜnorodne związki chemiczne. Na terenie gminy Sława nie ma takiego zakładu Potencjalne źródło powaŜnych awarii stanowią równieŜ zakłady prowadzące magazynowanie, transport i dystrybucję produktów ropopochodnych. Dotyczy to szczególnie baz paliw płynnych, których nie ma na terenie gminy. Działania kontrolno – rozpoznawcze w jednostkach gospodarczych (potencjalnych sprawcach awarii przemysłowych) prowadzi Inspekcja Ochrony Środowiska pod kątem określenia zagroŜeń: • stanu ilościowego materiału stwarzającego zagroŜenie dla środowiska i zdrowia ludzi (substancje toksyczne) • sposobu zabezpieczenia miejsca zagroŜenia na terenie zakładu • przygotowania sprzętowego do zwalczania i usuwania skutków awarii przemysłowych 80 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława • posiadania planu ratownictwa awaryjnego na wypadek wystąpienie nadzwyczajnych zagroŜeń środowiska. Na terenie gminy Sława w ostatnim pięcioleciu nie notowano przypadków wystąpienia powaŜnej awarii przemysłowej. Istnieją jednak na terenie gminy potencjalne źródła awarii przemysłowych; a. drogi wojewódzkie ze stacjami paliw w Sławie (2 sztuki) jako miejsca wypadków drogowych i zagroŜeń produktami ropopochodnymi dla powierzchni ziemi, gleb i wód o zasięgu lokalnym b. zakłady przemysłu mięsnego w rejonie Sławy i Wróblowa podczas awarii w gospodarce ściekowej zagraŜającej przede wszystkim emisjami odorów do atmosfery, zanieczyszczeniem wód podziemnych i powierzchniowych tak płynących jak i jeziornych 16. GOSPODARKA ODPADAMI Gospodarka odpadami na terenie gminy szczegółowo przedstawiona została w Programie Gospodarki Odpadowej, która stanowi integralna część niniejszego opracowania. 15. REJONY KONCENTRACJI DZIAŁAŃ W ŚRODOWISKU 15.1. Strategia rozwoju gmin Strategia rozwoju gminy umoŜliwia stabilną i długofalową realizacje opracowanych programów ochrony środowiska nie tylko w skali gminy ale i powiatu. Sformułowanie strategii określi kierunki działania wskazując pośrednio te komponenty środowiska, którymi władze samorządowe gminy powinny się zajmować. Dlatego dla kaŜdej gminy przedstawia się analizę SWOT. Gmina Sława 1. 2. 3. 4. 5. Mocne strony: Naturalne środowisko – przyroda, lasy, jeziora PołoŜenie geograficzne Bliskość granicy DuŜa baza turystyczna Handel, usługi – rozwinięte 1. 2. 3. 4. 81 MoŜliwości: Gmina uzdrowiskowa i turystyczna Rozwój turystyki i agroturystyki (bliskość granicy) Dalszy rozwój handlu, usług i bazy turystycznej i gastronomicznej Zapotrzebowanie na wypoczynek Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 6. Silny przemysł rolno – spoŜywczy, przetwórczy – zakłady mięsne 7. Budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne 8. Ludzie – mądrzy, pracowici, aktywni 9. Nauczanie – wykształcona kadra Słabe strony: 1. Słabe uzbrojenie terenu (kanalizacja, telefonizacja, gazyfikacja, drogi) 2. Komunikacja w centrum Sławy 3. Słabo rozwinięta infrastruktura dla ruchu zmotoryzowanego 4. Niezadowalająca gospodarka odpadami (ścieki i odpady stałe) 5. DuŜe bezrobocie 6. Niedostateczna opieka zdrowotna 7. Słabe rolnictwo (upadające) – słabe gleby, słaba organizacja skupu płodów rolnych 8. Mała róŜnorodność przemysłu 9. Słaby standard bazy noclegowej 10. Brak budownictwa komunalnego 11. Niedostosowana baza oświatowa 12. Niedostosowana baza kulturalna, brak amfiteatru 13. Niska świadomość ekologiczna społeczeństwa 14. Braki w wyposaŜeniu i stanie kadrowym policji 15. Stan i ilość obiektów sportowo – rekreacyjnych 16. Niewystarczające wykorzystanie atrakcji turystycznych 17. Lokalne źródła zanieczyszczające atmosferę 5. Objecie ochrona cennych przyrodniczo obszarów 6. Uporządkowanie gospodarki wodno – ściekowej 7. Gazyfikacja gminy 8. Rozwój przemysłu rolno – spoŜywczego 9. Stworzenie szkoły wyŜszej 10. Rozwój kulturalny i fizyczny społeczeństwa 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. ZagroŜenia: Wzrost przestępczości Sposób zagospodarowania odpadów przemysłowych (zakłady mięsne i mleczarskie) Zwiększające się bezrobocie KGHM – zagroŜenie dla środowiska Dalsze uboŜenie wsi Ucieczka ludzi wykształconych i młodych poza gminę (brak miejsc pracy) Niewłaściwa gospodarka przestrzenią – rozproszenie, dzikie budownictwo Upadek rodzinnych gospodarstw rolnych Brak dogodnych kredytów mieszkaniowych Strategia Rozwoju Województwa Lubuskiego wśród zadań konkretnie skierowanych do Gminy Sława wymienia: - modernizacje drogi wojewódzkiej nr 278 - rozbudowa infrastruktury technicznej, kanalizacyjnej 82 w szczególności sieci wodociągowej i Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - restrukturyzacje sektora rolnego - rozwijanie świadomości proekologicznej - skuteczne promowanie walorów turystycznych - rozwój usług kulturalnych, zdrowotnych i sportowych dla mieszkańców regionu oraz gości zagranicznych Strategia ZrównowaŜonego Rozwoju Powiatu Nowosolskiego, w skład którego gmina Sława wschodziła do 31.XII.2001 r., miała na celu pogłębienie współpracy między władzami sąsiadujących ze sobą gmin na rzecz dalszego rozwoju społeczno – gospodarczego. Wśród zadań konkretnie skierowanych dla terenu Gminy Sława wymienia przede wszystkim: - - - skuteczne działania w zakresie ochrony środowiska poprzez między innymi: - edukację ekologiczną u podstaw - objęcie nowych terenów ochroną - wdraŜanie nowych technologii utylizacji odpadów - kanalizację terenów zurbanizowanych - promowanie alternatywnych odnawialnych źródeł energii - wyprowadzenie ruchu tranzytowego poza granice miasta działania na rzecz wzmocnienia potencjału gospodarczego - przygotowanie oferty inwestycyjnej i materiałów promocyjnych - modernizację głównego układu ulic - wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich - podniesienie jakości funkcjonowania infrastruktury turystyczno – rekreacyjnej osiągniecie wysokiej jakości Ŝycia mieszkańców - atrakcyjne oferty spędzania wolnego czasu - zmniejszenie przestępczości - wyŜszy poziom kształcenia - poprawienie dostępności do świadczeń opieki zdrowotnej i socjalnej. Studium zagospodarowania przestrzennego województwa zielonogórskiego wyróŜnia na terenie gminy Sława dwie strefy polityki przestrzennej: - część zachodnią – wchodząca w skład strefy koncentracji turystyki - część wschodnią – intensywnej produkcji zdrowej Ŝywności. 83 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Według Studium istotnym znaczeniem dla rekonstrukcji układu drogowego gminy Sława będzie koncepcja budowy drogi o znaczeniu ponadregionalnym relacji Zielona Góra – Leszno. W obrębie gminy plan miejscowy przewiduje całkowicie nowy przebieg i budowę drogi, biegnącej na północ od Lubiatowa w stronę Dębowa oraz Goli i wychodzącej na wschód od Sławy, a dalej w kierunku granic gminy Wschowa wraz z obejściem wsi Stare Strącze. Ponadto cała gmina wchodzi w skład obszaru o podwyŜszonych standardach ekologicznych. Zgodnie z pismem IAB.VI.A.Gła.7041-21/02 z dnia 14 lutego 2002 r. Lubuski Urząd Wojewódzki informuje, ze obecnie w rejestrze wojewódzkim brak jest zadań rządowych i samorządowych skierowanych do gminy Sława, słuŜących realizacja ponadlokalnych celów publicznych, o których mowa w art. 61 ustawy z dnia 7 lipca 1994 o zagospodarowaniu przestrzennym. Gospodarowanie zasobami naturalnymi: Działania ekologiczne gminy będą koncentrować się na zachowaniu naturalnych walorów obszarów wchodzących w skład Pojezierza Sławskiego. Podstawowe cele to: Ochrona przyrody nieoŜywionej i gleb: - zabezpieczenie gruntów rolnych przed zmianą ich przeznaczenia na cele nierolnicze poprzez racjonalne gospodarowanie przestrzenią - ochrona gruntów przed erozją wodną i wietrzną poprzez zadrzewianie śródpolne oraz zadarnianie wzdłuŜ cieków wodnych - likwidacja miejsc nielegalnego składowania odpadów i ich rekultywacja - zwiększenie naturalnej retencji leśnej oraz glebowej - zabezpieczenie dróg, szlaków i rowów przydroŜnych przed erodującym działaniem wodnym - zalesienie oraz zadarnianie terenów naraŜonych na erozję wodną - ochrona wydm. Ochrona powietrza: - zapewnienie przewietrzania terenów zainwestowanych - lokalizowanie źródeł emisji zanieczyszczeń i uciąŜliwości z uwzględnieniem kierunków róŜy wiatrów 84 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Ochrona wód powierzchniowych i podziemnych: - ochrona stref źródliskowych rzek, potoków i ujęć wodnych - pozostawienie wzdłuŜ koryt rzek pasów zadrzewień i zakrzaczeń o moŜliwie największej szerokości, nie mniejszej niŜ 20 m - ochrona 100 m pasa od brzegów zbiorników wodnych o areale powyŜej 10 ha - okresowe usuwanie nadmiaru roślinności wodnej z nurtu rzek - systematyczne zmniejszanie ilości oraz uciąŜliwości odprowadzanych zanieczyszczeń - wyposaŜenie terenów mieszkaniowych miasta i sołectw w systemy kanalizacji sieciowej z oczyszczalniami o wysokim stopniu redukcji zanieczyszczeń - synchronizacja sieci wodociągowej z realizacją kanalizowania - modernizacja technologii produkcji rolnej w celu racjonalizowania zuŜycia wody i zmniejszenia uciąŜliwości ścieków poprzez: - zmiany z hodowli zwierzęcej w kierunku eliminacji bezściołowego systemu hodowli - stosowanie rolniczego wykorzystania odchodów - zakaz wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawoŜenia własnych gruntów rolnych - wyposaŜenie ferm w urządzenia gromadzące i podczyszczające odchody - wprowadzenie nawozów mineralnych i środków ochrony roślin o małej uciąŜliwości dla środowiska przyrodniczego oraz racjonalne ich dozowanie - zabezpieczenie przed zanieczyszczeniami produktami ropopochodnymi w obrębie stacji paliw i parkingów dla pojazdów - doprowadzenie cieków powierzchniowych do parametrów odpowiadających spełnianym funkcjom, a więc kierunkowo do I klasy czystości - ujawnienie stref zewnętrznej i wewnętrznej ochrony podziemnych wód pitnych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego Ochrona ekosystemów leśnych: - zapewnienie róŜnorodności ekosystemów leśnych - wspomaganie procesów samoregeneracyjnych - zastosowanie naturalnego sposobu odnowienia lasu - ograniczenie monokultur, zwłaszcza sosnowych 85 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - wyznaczenie terenów uŜytków ekologicznych w celu ochrony ich róŜnorodności biologicznej - prowadzenie gospodarki leśnej ukierunkowanej na budowę drzewostanów zgodnie z potencjalną roślinnością naturalną - priorytet zwalczania szkodników metodami biologicznymi i mechanicznymi. Ochrona fauny i flory: - tworzenie rezerwatów przyrody oraz uŜytków ekologicznych w celu zapewnienia trwałej ochrony najcenniejszym fragmentom ekosystemów nieleśnych z populacjami rzadkich i zagroŜonych gatunków roślin - czynne zabezpieczenie łąk i pastwisk poprzez zachowanie obecnych form uŜytkowania: koszenia oraz wypasu - stała kontrola najbardziej zagroŜonych populacji - ograniczanie wstępu w pobliŜu zagroŜonych stanowisk unikalnych gatunków flory - ochrona gatunków szczególnie zagroŜonych w Polsce, zgodnie z zaleceniami przedstawionymi na podstawie badań florystycznych oraz inwentaryzacji fauny - zabezpieczenie naturalnych ostoi zwierząt wraz z łączącymi je korytarzami ekologicznymi - podejmowanie czynnej ochrony przyrody w zakresie organizacji miejsc rozrodu, schronienia oraz Ŝerowisk licznych populacji zwierząt - wypracowanie zasad prowadzenia gospodarki rybackiej w zbiornikach wodnych z uwzględnieniem zachowania ich unikalnych walorów florystycznych i faunistycznych - zachowanie w inwestycjach liniowych przepustów dla migrujących gatunków - zakaz polowań nad taflą J. Sławskiego - wprowadzenie zakazu ciągłej zabudowy liniowej wzdłuŜ linii komunikacyjnych Ochrona klimatu akustycznego: - stosowanie pasów zieleni oraz ekranów dźwiękochłonnych wzdłuŜ istniejących oraz planowanych dróg, sąsiadujących z terenami zabudowy mieszkaniowej - wprowadzenie zmian technologicznych gospodarczej 86 w uciąŜliwej akustycznie działalności Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Ochrona dorzecza rzeki Obrzycy: Poza wymienionymi powyŜej zaleceniami dotyczącymi ochrony wód powierzchniowych i podziemnych, opracowanie pt. „Warunki korzystania z wód dorzecza Obrzycy” zlecone przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej we Wrocławiu, wskazuje na podjęcie na terenie gminy Sława następujących dodatkowych działań w zakresie: gospodarki rybackiej Gospodarka rybacka na jeziorach nie moŜe jednak zagraŜać pełnieniu przez nie funkcji rekreacyjno – wypoczynkowych. W związku z powyŜszym nie naleŜy prowadzić zbyt intensywnej gospodarki rybackiej, poniewaŜ duŜa ilość ryb powoduje wzrost eutrofizacji. Całkowita wydajność nie powinna przekraczać około 20 kg/ha. NaleŜałoby zmienić skład gatunkowy ryb w jeziorach. Ograniczyć liczebność leszcza i płoci, (szczególnie amura i tołpygi, wg danych literaturowych populacja tych gatunków ryb przyczynia się w szczególny sposób do eutrofizacji wód jeziorowych) poprzez zwiększenie populacji szczupaka lub sandacza oraz duŜego okonia. Latem nie naleŜy odławiać ryb za pomocą przewłoki ciągnionej po dnie, ze względu na pobudzenie zasilania wewnętrznego. W miarę moŜliwości wskazane jest ograniczenie stosowania przez wędkarzy zanęt pochodzenia roślinnego. ochrony wód Wymagane inwestycje w tym zakresie podzielono na działania krótkookresowe, których realizacja ma nastąpić do 2005 roku oraz długookresowe do 2015 r. krótkookresowe - rozbudowa kanalizacji sanitarnej w Sławie Jest to kontynuacja realizowanej inwestycji. Pozwoli na ograniczenie ilości ścieków dowoŜonych z gospodarstw domowych i ośrodków wczasowych oraz poprawę funkcjonowania oczyszczalni. W ten sposób ograniczy się równieŜ przedostaniu do wód jeziora Sławskiego związków azotu i fosforu, które są bezpośrednią przyczyną „zatrucia” wody. Wiązać się to powinno z ograniczeniem stęŜeń fosforu. Spodziewane jest równieŜ ograniczenie zanieczyszczeń obszarowych wnoszonych do Jeziora Sławskiego. 87 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława długookresowe - budowa kanalizacji sanitarnej dla miejscowości: Szreniawa, Gola, Lubogoszcz, Śmieszkowo, Wróblów i Radzyń w celu ochrony zlewni J. Sławskiego i rzeki Czernicy oraz włączenia pozostałych wsi w zlewni jezior - budowa oczyszczalni ścieków w Krzepielowie i Tarnowie Jeziernym oraz kanalizacji sanitarnej dla wsi: KrąŜkowo, Krzepielów, Tarnów Jezierny wraz z ośrodkami wczasowymi w celu ochrony zlewni jezior Tarnowskich i rzeki Cienicy 15.2. Priorytety inwestycyjne w ochronie środowiska Gmina Sława nie dysponuje informacjami o posiadanych i przewidzianych do wykonania programach takich jak: a. programy sektorowe - gospodarka leśna - ratowniczo – gaśniczy (PKPSP) – jest dla ratownictwa i poŜarów b. programy rozwoju infrastruktury - zaopatrzenia w wodę - gospodarki ściekowej c. programy ochrony - przed hałasem - wód Priorytety inwestycyjne gminy związane są bezpośrednio: a) z programami rozwoju transportu, zaopatrzenia w wodę i gospodarki ściekowej b) z programami ochrony: - powietrza połączonym z gazyfikacją gmin w kierunku ogrzewania gazowego - przed hałasem w połączeniu z programem budowy dróg krajowych i wojewódzkich - wód ściśle związanej z gospodarką ściekową na terenie gminy - powierzchni ziemi z uwzględnieniem gospodarki odpadowej 88 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - ochrony kopalin zwłaszcza i kruszywa naturalnego jako bazy surowcowej dla budownictwa i drogownictwa. Ochrona powietrza - ustalenie listy podmiotów emitujących zanieczyszczenia do powietrza celem ograniczenia lub zaprzestania wprowadzania z instalacji pyłów lub gazów do atmosfery i ocena redukcji pyłów przez urządzenia odpylające oraz emisji gazów w zaleŜności od typu kotłowni (węglowa, olejowa, gazowa), a takŜe ocena emisji odorów powstających przez przemysł mięsny rejonu Sławy - załoŜenie w Sławie stałych punktów monitoringu zanieczyszczenia powietrza (SO2, NO2, pył zawieszony) oceniających między innymi wpływ hutnictwa miedziowego na stan powietrza atmosferycznego powiatu Ochrona przed hałasem - hałas komunikacyjny powoduje przede wszystkim ruch pojazdów samojezdnych po drodze krajowej i drogach wojewódzkich powodując uciąŜliwości dla miejscowości: Wschowa, Szlichtyngowa z Górczyną i Sława - dla ochrony przed hałasem postulowana jest budowa obwodnic Sławy. Ochrona wód - zapewnienie najlepszej jakości wód i utrzymywanie ich ilości na poziomie zapewniającym ochronę równowagi biologicznej i ochronę zasobów poprzez np. modernizację miejskiej oczyszczalni ścieków i całkowite ograniczenie dopływu ścieków do jeziora Sławskiego. Najwłaściwsze rozwiązanie tego problemu moŜna uzyskać poprzez rolnicze wykorzystanie ścieków. - wprowadzenie do realizacji koncepcji technicznej gospodarki ściekowej gminy Sława opracowany w 2004r. - pełne zwodociągowanie Sławy i okolicznych miejscowości. Ochrona powierzchni ziemi - zachowanie wartości przyrodniczych i moŜliwości produkcyjnego wykorzystania ziemi 89 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - ograniczenie zmian naturalnego ukształtowania powierzchni terenu, zwłaszcza stref krawędziowych pradoliny i rynny polodowcowej oraz pojedynczych pagórków morenowych - utrzymanie jakości gleby i ziemi na poziomie wymaganych standardów, zapobieganie erozji gleb przydatnych do produkcji roślinnej i ochrona gleb średniej bonitacji kształtujących ekosystemy leśne, łąkowe, bagienne i inne - zachowanie wartości kulturowych włączane z licznymi stanowiskami archeologicznymi i ochroną konserwatorską dóbr kultury szczegółowiej omawianą w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gmin Wschowa, Sława i Szlichtyngowa - najwaŜniejszym priorytetem jest uporządkowanie gospodarki odpadowej o bardzo niskim stopniu zainwestowania począwszy od segregacji - wyrobiska, w których zaniechano eksploatacji kruszywa stały się dzikimi wysypiskami śmieci i wymagają rekultywacji i odtworzenia pierwotnej rzeźby terenu. Ochrona kopalin - prowadzić rekultywację terenów poeksploatacyjnych z uwzględnieniem ochrony powierzchni ziemi, wód powierzchniowych i podziemnych Ochrona gatunkowa zwierząt i roślin - zachowanie cennych ekosystemów, róŜnorodności biologicznej i równowagi biologicznej - zabezpieczenie lasów ochronnych o funkcjach wodochłonnych i ostoi zwierzyny przed zanieczyszczeniem i poŜarami - ustanawianie ochrony określonych gatunków zwierząt (np. orły, bobry, czarne bociany i inne). 14.4 Propozycje w zakresie ochrony przyrody NATURA 2000 – europejska sieć ekologiczna Natura 2000 stworzona została dla ochrony zagroŜonych gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk niezbędnych do ich przeŜycia. System ten obejmuje najbardziej cenne przyrodniczo obszary, które stanowią reprezentatywne dla naszego kontynentu ekosystemy. Podstawę prawna tworzenia sieci Natura 2000 stanowią ustalenia międzynarodowej konwencji o ochronie dzikiej fauny i flory oraz siedlisk naturalnych: 90 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 1979 r. – Konwencja Berneńska – ochrona dzikich ptaków – tzw. Dyrektywa Ptasia 1992 r. – Dyrektywa Siedliskowa – dotyczy siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory. Wytypowanie nowych obszarów Polski do sieci Natura 2000 powinno być traktowane jako szansa rozwoju, z nie zagroŜenia narodowych interesów. Dlatego proponuje się zgłosić do Ministerstwa Środowiska z powiatu wschowskiego ekosystem Jeziora Sławskiego do systemu Natura 2000 z krajobrazem pojeziernym, młodoglacjalnym, z rzadkimi gatunkami drzew i jako ostoja dzikich ptaków (drapieŜnych i błotnych). Granice ekosystemu jeziorno – bagienno – leśnego z uwzględnieniem moŜliwości rekreacji i wypoczynku nad J. Sławskim winni określić specjaliści – ekolodzy. Ponadto w kierunkach zagospodarowania przestrzennego gminy Sława zaproponowano utworzenie rezerwatów przyrody oraz dodatkowych pomników przyrody i uŜytków ekologicznych. Proponowane rezerwaty przyrody: 1. „Myszkowskie Bagno”. Jest to stanowisko bagna zwyczajnego (Ledum palustre) na Myszkowskim Bagnie, połoŜone na zachód od osady Myszyniec o powierzchni 4 ha. Powierzchnia 6,91 ha. 2. Jezioro Sławskie”. Jest to największy powierzchniowo zbiornik w południowo – zachodniej Polsce włączony w sieć „ostoi ptaków wodno – błotnych”. Studium proponuje utworzenie rezerwatu częściowego, obejmującego środkową część jeziora wraz z wyspami. Powierzchnia 84,41 ha. 3. „Jezioro Kamienne”. Zajmujący areał 5,6 ha zbiornik, zarośnięty na powierzchni 50 % roślinnością wynurzoną. W obniŜeniu jeziora znajdują się torfowiska. Dobry przykład intensywnej sukcesji i zarastania zbiornika wodnego. Powierzchnia 17,75 ha. Łączny areał 3 proponowanych rezerwatów przyrody na terenie gm. Sława wynosiłby 109,07 ha. Proponowane uŜytki ekologiczne: 1. „Tarnowskie Stawy”. Około 1 km na południe od niecki J. Tarnowskiego Małego znajduje się 7 wyschniętych stawów o wielkości od 0,35 do 2,0 ha. Powstały w wyniku wytopienia się brył lodowych pozostawionych przez lądolód. Obecnie lustro wody zanikło. Pojawia się po większych opadach. Na 5 oczkach występuje rosiczka okrągłolistna Drosseria rotundifolia. Powierzchnia – 24,65 ha. 91 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 2. Dolinka za młynem”. Ciągnąca się na południowy – wschód od Sławy sucha dolinka o długości około 1 km oraz szerokości od 50 do 100 m. Została utworzona przez topniejący lądolód. Obecnie na jej dnie i zboczach rośnie las. Planowana obwodnica miasta oraz istniejąca droga nr 278 pasami o szerokości niemniejszej niŜ 50 m, rozdzielają uŜytek na 3 części. Powierzchnia – 10,43 ha. 3. „Bagno Boczne”. Zlokalizowane pomiędzy Jeziorem Dronickim a miejscowością Krępina stanowisko roślinności bagiennej. Powierzchnia 2,91 ha. 4. „Łąki nad Śmieszką”. Rozpościerający się pomiędzy miejscowościami Gola i Wróblów kompleks łąk nad rzeką Śmieszką z licznymi stanowiskami roślinności bagiennej. Powierzchnia 136,10 ha. 5. „Rynna Pszczółkowska”. Zlokalizowane wzdłuŜ wschodniej granicy gminy Sława, pomiędzy miejscowościami Stare Strącze i Krzepielów rozcięcie erozyjne moreny czołowej. Obszar o cennych wartościach krajobrazowych. Powierzchnia 17,75 ha. 6. „Uroczysko Kujawy”. PołoŜony na północ od Tarnowa Jeziernego oraz oparty na zachodnim brzegu Jeziora Błotnego kompleks łąk z bogatą roślinnością bagienną. Powierzchnia 54,32 ha. 7. „Otulina Jeziora Kamiennego”. Bogaty w szereg gatunków roślin i zwierząt rejon przylegający do Jeziora Kamiennego. Powierzchnia 27,42 ha. Łącznie areał proponowanych uŜytków ekologicznych wynosi 401,81 ha. Ogółem powierzchnia terenów wskazanych do objęcia ochroną w postaci rezerwatów i uŜytków ekologicznych wynosi 510,88 ha, co stanowić będzie 1,56 % ogólnej powierzchni gminy. Proponowane nowe pomniki przyrody: 1. Platan klonolistny (Platanus acerifolia) – Lipinki 2. Lipa drobnolistna (Tilia cordata) – Dębczyn 3. Sosna zwyczajna (Pinus silvestris) – KrąŜkowo 4. Głaz narzutowy, erratyk – Ciosaniec 5. Buk zwyczajny – Tarnów Jezierny 6. śywotnik olbrzymi – Tarnów Jezierny. 92 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 15. STRATEGIA PROGRAMU I HIERARCHIZACJA ZADAŃ Długa lista oceny priorytetów i korzyści dla środowiska pozwoliła na ustalenie strategii programu i hierarchię zadań ograniczoną do bezpośrednich studiów, programów i projektów inwestycyjnych ściśle związanych z ochroną środowiska. Są to następujące dziedziny infrastruktury technicznej: - gospodarka ściekowa ze szczególnym uwzględnieniem kanalizacji i ochrony wód przed zanieczyszczeniem - gospodarka odpadami dotycząca głównie segregacji i składowania odpadów - gospodarka wodna ściśle związana z zaopatrzeniem w wodę i ochrona zasobów wodnych - transport drogowy ograniczony do walki z hałasem komunikacyjnym wśród zabudowy mieszkaniowej. Strategia programu nie obejmuje: - budowy sieci drogowej z wyjątkiem obwodnic - energetyki i promieniowania elekromagnetycznego - ciepłownictwa i sieci gazowej - telekomunikacji. Jako działania ochronne, które winny znaleźć się w gminnych programach ochrony środowiska naleŜy zaprogramować: - ochronę zasobów przyrody (istniejących i planowanych do ochrony) - ochronę konserwatorską dóbr kultury włącznie ze stanowiskami archeologicznymi i obiektami zabytkowymi - ochronę przeciwpowodziową - ochronę gruntów i gleb (kl. III – IV) słuŜących jako podstawa gospodarki rolnej ekstensywnej produkującej zdrową Ŝywność - poprawa stanu czystości powietrza atmosferycznego Ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery osiągnie się przez: - promowanie ogrzewania gazowego - gazyfikację jednostek osadniczych 93 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - instalację urządzeń redukujących zanieczyszczenia pyłowe i gazowe przez emitory - kierowanie ruchu tranzytowego poza granice duŜych jednostek ( Sława) - wprowadzanie pasów zieleni izolacyjnej wzdłuŜ tras komunikacyjnych. PoniŜej przedstawiono listę priorytetów gminy Sława z podziałem na studia i priorytety w układzie hierarchii zadań. 94 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Lista priorytetów i hierarchizacji w programie ochrony środowiska powiatu wschowskiego Forma opracowania Studia Programy A – Gospodarka ściekowa i osadowa Projekt techniczny 1. Istniejąca oczyszczalnia ścieków w Sławie 2. Rozbudowa kanalizacji rozdzielczej 3. 4. B – Gospodarka odpadami Istniejące składowisko odpadów – Sława Segregacja odpadów u źródeł Opracowanie dokumentacji rekultywacji Wybór firm zajmujących się rekultywacją Odbiorcy surowców wtórnych Lokalizacja pojemników w miastach i na wsiach Zakup i ustawienie pojemników na papier, szkło i tworzywa sztuczne Projekty budowlane kwater, sortowni, drenaŜu odcieków i drenaŜu wód opadowych Połączenie wodociągów: Lipinki – KrąŜkowo, gm. Sława Projekty modernizacji lub wymiany złóŜ filtrowych (większość wiejskich wodociągów) zwodociągowania Sławy i przysiółków Budowa magistrali Lubogoszcz – gm. Sławy Radzyń – Tarnów Jezierny i doprowadzenie wody do nowych przyłączy C – Zaopatrzenie w wodę Ujęcia wody –– 6. Stacje uzdatniania wody –– 7. Sieć wodociągowa –– D – Obwodnica miasta Sława, droga wojewódzka Sława – Wschowa Rozbudowa części biologicznej oczyszczalni ścieków w Sławie Budowa kanalizacji z przepompowniami do oczyszczania ścieków. Budowa rolniczego systemu wykorzystania ścieków. Wykonanie dokumentacji hydrogeologicznej wraz z projektami monitoringu 5. 8. Program kanalizacji gminy Sława Projekty inwestycyjne Przebieg poza Sławą od strony południowej wyznaczenie terenów dla wytyczenia obwodnicy 95 Wykonanie obwodnicy Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 18. ASPEKTY FINANSOWE WDRAśANIA PROGRAMU 18.1. Wprowadzenie Potencjalne źródła finansowania i ich szacunkowy udział w kosztach realizacji przedsięwzięć zdefiniowanych w "Programie..." Koszty wdraŜania "Programu ..." zostały określone dla okresu 2004 – 2007. Dla dalszych okresów (po 2007 roku) koszty naleŜy szacocować w następnych etapach realizacji Programu, w ramach uściślania informacji i korygowania działań na podstawie badań monitoringowych. Ogólne koszty podano w poszczególnych rozdziałach niniejszego „Programu…” Kosz ty wdroŜenia przedsięwzięć zdefiniowanych w "Programie ochrony środowiska" dla okresu 2004 - 2007, podane są w cenach IV kwartału 2003 roku. 18.2. Ramy finansowe wdraŜania "Programu ochrony środowiska" Koniecznym elementem "Programu ochrony środowiska" jest określenie ram finansowych wdraŜania "Programu ..." poprzez szacunek wielkości środków, które mogą być zaangaŜowane w realizację przedsięwzięć zdefiniowanych w programie. Do nich naleŜą środki własne gmin gminy, środki podmiotów gospodarczych, środki budŜetu Państwa i budŜetu województwa lubuskiego, a takŜe środki pochodzące z funduszy celowych i środki pomocowe. 16.2.1. Potencjalne źródła finansowania przedsięwzięć Programu W systemie finansowania inwestycji w Polsce w zakresie ochrony środowiska, większą część wydatków ponoszą samorządy terytorialne, fundusze ekologiczne i podmioty gospodarcze, natomiast udział środków budŜetu państwa jest mały. W poprzednich latach przeciętny udział funduszy ochrony środowiska oraz dopłat do kredytów uruchamianych przez Bank Ochrony Środowiska wynosił około 30% wartości inwestycji. W najbliŜszych latach rola funduszy ekologicznych (przede wszystkim Narodowego i Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej) powinna polegać na koncentrowaniu środków na wspieranie inwestycji priorytetowych z punktu widzenia integracji z UE. Jednocześnie oczekuje się spadku udziału funduszy ochrony 96 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława środowiska, ze względu na ogólną poprawę stanu środowiska, a co za tym idzie zmniejszenie wpływów z tytułu opłat i kar ekologicznych. Natomiast oczekuje się większego niŜ dotychczas zaangaŜowania środków pomocowych, w tym z funduszy przedakcesyjnych oraz strukturalnych i Funduszu Spójności (2004 - 2006) . Inwestycje przewidywane do realizacji w podmiotach gospodarczych będą finansowane ze środków własnych i kredytów komercyjnych oraz uzupełniająco z funduszy ochrony środowiska, pod warunkiem uznania danego zadania za priorytetowe w skali województwa. Podstawowy cięŜar finansowania inwestycji w infrastrukturze pozostanie na barkach gmin, często poprzez zaciąganie długu w bankach i w międzynarodowych instytucjach finansujących. Coraz częściej gminy podejmują decyzje o udzieleniu praw inwestorowi zewnętrznemu do wykonywania działań z zakresu ochrony środowiska poprzez spółki z udziałem gminy, który to udział jest gwarancją jej wpływu na decyzje podejmowane przez spółkę oraz na jakość świadczonych usług. 16.2.1.2. Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Do tej pory Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej wspierały i nadal będą wspierać realizację inwestycji ekologicznych w województwie, a takŜe działania nieinwestycyjne (edukacja ekologiczna, opracowania naukowo-badawcze i ekspertyzy dotyczące zagadnień związanych z ochroną środowiska). Dokonanie wyboru priorytetów musi opierać się o dobrą współpracę pomiędzy władzami województwa i powiatów, a funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej, tak aby realizowane inwestycje przyniosły jak największe efekty dla środowiska i zdrowia człowieka. Udział środków pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej (narodowego, wojewódzkiego, powiatowych i gminnych) w inwestycjach na rzecz ochrony środowiska będzie malał, co wynika z prognozowanych coraz mniejszych wpływów. 16.2.1.3. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Utworzony w 1989 roku Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚ i GW) jest największą w Polsce instytucją finansującą przedsięwzięcia z dziedziny ochrony środowiska. Fundusz posiada osobowość prawną, ale nadzorowany jest przez 97 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Ministra Środowiska. Zakres jego działania obejmuje finansowe wspieranie przedsięwzięć proekologicznych o zasięgu ogólnokrajowym oraz ponadregionalnym. Podstawowymi formami finansowania zadań proekologicznych przez NFOŚ i GW są preferencyjne poŜyczki i dotacje, ale uzupełniają je inne formy finansowania, np. dopłaty do bankowych kredytów preferencyjnych, uruchamianie ze swych środków linii kredytowych w bankach czy zaangaŜowanie kapitałowe w spółkach prawa handlowego. Środki, którymi dysponuje NFOŚ i GW pochodzą głównie z: - opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (11,2% tych wpływów w całym kraju), - opłat i kar za zrzut zasolonych wód kopalnianych i emisję tlenków azotu do powietrza (100% tych wpływów), - pozostałych opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a takŜe z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska (19,6% tych wpływów). Przychodami NFOŚ i GW są takŜe wpływy z opłat i kar pienięŜnych ustalanych na podstawie przepisów ustawy - Prawo geologiczne i górnicze, a od 1 stycznia 2002 roku przychodami funduszu są takŜe wpływy z opłat produktowych pobieranych na podstawie przepisów o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej i depozytowej. Dochodami NFOŚ i GW mogą być takŜe środki z tytułu: - posiadania udziałów w spółkach, - odsetek od udzielanych poŜyczek, - emisji obligacji, - zysków ze sprzedaŜy i posiadania papierów wartościowych, - zaciągania kredytów, - oprocentowania rachunków bankowych i lokat, - wpłat z innych funduszy, - wpływów z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, - dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych, - świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji, - innych dochodów określonych przez Radę Ministrów. 98 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława NFOŚ i GW administruje równieŜ środkami zagranicznymi przeznaczonymi na ochronę środowiska w Polsce, pochodzącymi m.in. z Programu PHARE oraz funduszy pomocy bilateralnej. KaŜdego roku opracowywane są zasady dotyczące sposobów i form finansowania zadań w ochronie środowiska. Na kaŜdy kolejny rok przygotowywane są i zatwierdzane przez Radę Nadzorczą: - kryteria wyboru przedsięwzięć finansowanych ze środków NFOŚ i GW - lista priorytetowych programów NFOŚ i GW - zasady udzielania i umarzania poŜyczek oraz udzielania dotacji. Wnioskodawcy, których zadania mieszczą się w zakresie działania NFOŚ i GW otrzymują do wypełnienia formularz wniosku, w celu dokładnego opisania przedsięwzięcia, w tym zakresu rzeczowego, planowanego efektu ekologicznego i jego efektywności ekonomicznej. Dopiero tak przygotowany wniosek jest podstawą do podjęcia przez Zarząd NFOŚ i GW decyzji o ewentualnym udzieleniu dofinansowania. Jak juŜ wspomniano powyŜej najczęściej stosowanymi formami finansowania są niskooprocentowane poŜyczki oraz dotacje. Preferencyjność tych poŜyczek polega na przyznawaniu niŜszego niŜ przy kredytach komercyjnych oprocentowania, na stosowaniu dłuŜszego okresu karencji spłaty poŜyczki oraz moŜliwości jej częściowego umorzenia. Oprocentowanie poŜyczek zaleŜy od charakteru, skali przedsięwzięcia oraz sytuacji ekonomiczno-finansowej poŜyczkobiorcy. Od 1 stycznia 2001 roku wprowadzono zasady oprocentowania poŜyczek dla gmin uzaleŜnione od wskaźnika ogólnych dochodów na jednego mieszkańca danej gminy, wynoszącego od 0,1 do 0,65 stopy redyskonta weksli. Umorzenie poŜyczki (z reguły do 10%) jest moŜliwe po spełnieniu określonych wymagań, w tym przede wszystkim terminowego wywiązywania się z warunków umowy oraz uzyskania zamierzonego efektu ekologicznego realizowanej inwestycji. Przy udzielaniu poŜyczek zasadą jest, Ŝe nie moŜe ona przekraczać 50% kosztów realizacji zadania. Ale przy udzielaniu na to samo przedsięwzięcie poŜyczki i dotacji łączne dofinansowanie moŜe wynieść do 70%. Dotacje udzielane są przede wszystkim na edukację ekologiczną, przedsięwzięcia pilotowe dotyczące wdroŜenia postępu technicznego i nowych technologii o duŜym stopniu 99 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława ryzyka lub mających eksperymentalny charakter, monitoring, ochronę przyrody, ochronę i hodowlę lasów na obszarach szczególnej ochrony środowiska oraz wchodzących w skład leśnych kompleksów promocyjnych, ochronę przed powodzią, ekspertyzy, badania naukowe, programy wdraŜania nowych technologii, prace projektowe i studialne, zapobieganie lub likwidację nadzwyczajnych zagroŜeń, utylizację i zagospodarowanie wód zasolonych oraz profilaktykę zdrowotną dzieci z obszarów zagroŜonych. 16.2.1.4. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze Podstawowym źródłem przychodów są: wpływy z tytułu: - opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (28,8% tych wpływów), - opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a takŜe z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska (50,4% tych wpływów). Dochodami WFOŚ i GW mogą być takŜe środki z tytułu: - posiadania udziałów w spółkach, - odsetek od udzielanych poŜyczek, - emisji obligacji, - zysków ze sprzedaŜy i posiadania papierów wartościowych, - zaciągania kredytów, - oprocentowania rachunków bankowych i lokat, - wpłat z innych funduszy, - wpływów z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej, - dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych, - świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji, - innych dochodów określonych przez Radę Ministrów. WFOŚ i GW w Zielonej Górze wspiera przedsięwzięcia o charakterze ekologicznym poprzez udzielanie dotacji i poŜyczek na preferencyjnych warunkach. Forma dofinansowania 100 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława zaleŜy kaŜdorazowo od statusu prawnego wnioskodawcy, rodzaju działalności i charakteru zadania. Szczegóły dotyczące udzielania dotacji określone są w załączniku nr 5 do Uchwały nr 08/02 z dn. 25 marca 2002r. RN WFOŚ i GW w Zielonej Górze. Dotacje mogą być udzielane na dofinansowanie zadań z następujących dziedzin: - edukacja ekologiczna, - ochrona przyrody, - rekultywacja terenów zdegradowanych, - monitoring środowiska, - badania naukowe oraz zakup sprzętu przeznaczonego do ich wykonywania, ekspertyzy, - zapobieganie i likwidacja nadzwyczajnych zagroŜeń środowiska, - inne zadania z zakresu kształtowania środowiska naturalnego realizowane zgodnie z zasadą zrównowaŜonego rozwoju. Na podstawie art. 414 ust.1 pkt 1 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627) Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze ustalił kryteria, które są stosowane przy ocenie i wyborze wniosków o udzielenie pomocy finansowej ze środków WFOŚ w Zielonej Górze(na podstawie :www.wfosigw-zgora.pl): A. KRYTERIUM EFEKTYWNOŚCI EKOLOGICZNEJ I. w zakresie ochrony wód i gospodarki wodnej: 1. porządkowanie gospodarki ściekowej, budowa oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacyjnych 2. ochrona zasobów wód przeznaczonych do celów komunalnych 3. ochrona wód podziemnych przed zanieczyszczeniem 4. wspieranie działań ograniczających zanieczyszczenia obszarowe 5. wspieranie przedsięwzięć racjonalizujących zuŜycie wody i ograniczających wytwarzanie ścieków 6. działania na rzecz modernizacji i budowy urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej 101 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława II. w dziedzinie ochrony powietrza: 1. ograniczanie emisji SO2 , NOx oraz gazów szklarniowych i pyłów między innymi poprzez wprowadzanie mniej uciąŜliwych dla środowiska technologii spalania 2. wprowadzanie mniej uciąŜliwych dla środowiska paliw oraz wykorzystywanie odpadów energetycznych (metan, ciepło odpadowe, odpady organiczne) 3. wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii 4. instalowanie urządzeń oczyszczania gazów odlotowych w energetyce i ciepłowniach 5. eliminowanie niskiej emisji na obszarach zabudowanych i szczególnie przyrodniczo cennych 6. ograniczanie emisji substancji toksycznych zagraŜających zdrowiu i Ŝyciu ludności III. w dziedzinie ochrony powierzchni ziemi: 1. wspieranie kompleksowych programów i systemów gospodarowania odpadami 2. przeciwdziałanie powstawaniu odpadów oraz działania na rzecz ich gospodarczego wykorzystania 3. wspieranie działań zwiększających bezpieczeństwo składowania lub unieszkodliwiania odpadów, w tym niebezpiecznych 4. rekultywacja terenów zdegradowanych IV. w dziedzinie ochrony przyrody oraz zwiększania lesistości kraju: 1. wspieranie przedsięwzięć wynikających z systemowych programów ochrony przyrody 2. wspieranie działań zmierzających do zachowania róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej 3. wspieranie zadań realizowanych na podstawie ustawy z dnia 08.06.2001r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz.U. nr 73 poz. 764). V. w zakresie monitoringu środowiska: 1. pomoc w wyposaŜaniu systemu monitoringu oraz jednostek realizujących zadania państwowego monitoringu środowiska 2. pomoc w tworzeniu skutecznego systemu kontroli i ostrzegania, a w szczególności na granicy państwa. 102 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława VI. w zakresie nadzwyczajnych zagroŜeń środowiska: 1. działania polegające na zapobieganiu i likwidacji powaŜnych awarii i ich skutków 2. pomoc słuŜbom ratownictwa ekologicznego w wyposaŜaniu w sprzęt specjalistyczny. VII. w zakresie edukacji ekologicznej: 1. wspieranie realizacji programów edukacyjnych i konkursów o zasięgu wojewódzkim poprzez udział w kosztach związanych z realizacją programu merytorycznego, wyposaŜenie w pomoce dydaktyczne, materiały szkoleniowe i zakup nagród. W przypadku realizacji programów w trakcie obozów szkoleniowych do kosztów zadania zalicza się równieŜ koszty noclegów i wyŜywienia rozliczane wg stawek obowiązujących w Szkolnych Schroniskach MłodzieŜowych Województwa Lubuskiego 2. wspieranie wydawnictw propagujących ochronę środowiska i ochronę przyrody. VIII. w zakresie wspierania badań naukowych, rozwiązań nowatorskich oraz wprowadzania nowych technologii przyjaznych środowisku: 1. propagowanie i wspieranie nowoczesnych technik i technologii 2. wspieranie przedsięwzięć zmierzających do uruchamiania produkcji urządzeń i wyrobów słuŜących ochronie środowiska. IX. w zakresie tworzenia systemu kontroli wnoszenia przewidzianych ustawą opłat za korzystanie ze środowiska: 1. tworzenie bazy danych podmiotów korzystających ze środowiska obowiązanych do ponoszenia opłat. X. w zakresie profilaktyki zdrowotnej: 1. wspieranie działań na rzecz zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska naturalnego u ludzi. B KRYTERIUM ZASIĘGU ODDZIAŁYWANIA - przedsięwzięcia regionalne i ponadregionalne o duŜym znaczeniu dla Województwa Lubuskiego, 103 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - inwestycje o znaczeniu regionalnym, - przedsięwzięcia o znaczeniu podstawowym dla obszaru gminy i powiatu. C KRYTERIUM SPEŁNIENIA WYMOGÓW FORMALNO-PRAWNYCH Dla podjęcia decyzji o przyznaniu dofinansowania konieczne jest przedłoŜenie wniosku na odpowiednim formularzu wraz z wymaganymi załącznikami: - dokumenty dotyczące wnioskodawcy (przedstawiające status prawny, sposób reprezentowania i upowaŜnienie do zaciągania zobowiązań, sytuację finansową, wywiązywanie się z obowiązku wnoszenia opłat za korzystanie ze środowiska), - dokumenty dotyczące przedsięwzięcia (koncepcja programowo-przestrzenna, projekt techniczny, wymagane uzgodnienia i pozwolenia, plan finansowy z udokumentowaniem udziału stron współfinansujących zadanie, karta efektu ekologicznego), - dokumenty dotyczące realizacji zadania (potwierdzenie przetargowego wyboru technologii, wykonawcy i podstawowych dostawców, umowa z wykonawcą uwzględniająca odpowiedzialność wykonawcy w przypadku nie uzyskania planowanych efektów, harmonogram rzeczowo-finansowy), - deklaracja co do sposobu zabezpieczeń finansowo-prawnych poŜyczki. Uzyskanie dofinansowania jest uzaleŜnione od bieŜącego wywiązywania się przez wnioskodawcę z wszelkich zobowiązań wynikających z wcześniej zawartych umów. Na stronie www.wfosigw.zgora.pl wskazano listę zadań priorytetowych WFOŚ i GW w Zielonej Górze na rok 2004: I. Programy w zakresie ochrony wód i gospodarki wodnej: 1. porządkowanie gospodarki ściekowej, budowa oczyszczalni ścieków i systemów kanalizacyjnych 2. ochrona zasobów wód przeznaczonych do celów komunalnych 3. ochrona wód podziemnych przed zanieczyszczeniem 4. wspieranie działań ograniczających zanieczyszczenia obszarowe 5. wspieranie przedsięwzięć racjonalizujących zuŜycie wody i ograniczających wytwarzanie ścieków 104 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 6. działania na rzecz modernizacji i budowy urządzeń ochrony przeciwpowodziowej i obiektów małej retencji wodnej. II. Programy w dziedzinie ochrony powietrza: 1. ograniczanie emisji SO2, NOx oraz gazów szklarniowych i pyłów między innymi poprzez wprowadzanie mniej uciąŜliwych dla środowiska technologii spalania, 2. wprowadzanie mniej uciąŜliwych dla środowiska paliw oraz wykorzystywanie odpadów energetycznych (metan, ciepło odpadowe, odpady organiczne) 3. wykorzystywanie alternatywnych źródeł energii 4. instalowanie urządzeń oczyszczania gazów odlotowych w energetyce i ciepłowniach 5. eliminowanie niskiej emisji na obszarach zabudowanych i przyrodniczo szczególnie cennych 6. ograniczanie emisji substancji toksycznych zagraŜających zdrowiu i Ŝyciu ludności. III. Programy w dziedzinie ochrony powierzchni ziemi: 1. wspieranie kompleksowych programów i systemów gospodarowania odpadami 2. przeciwdziałanie powstawaniu odpadów oraz działania na rzecz ich gospodarczego wykorzystania 3. wspieranie działań zwiększających bezpieczeństwo składowania lub unieszko dliwiania odpadów, w tym niebezpiecznych 4. IV. rekultywacja terenów zdegradowanych Programy w dziedzinie ochrony przyrody oraz zwiększenia lesistości kraju: 1. wspieranie przedsięwzięć wynikających z systemowych programów ochrony przyrody 2. wspieranie działań zmierzających do zachowania róŜnorodności biologicznej i krajobrazowej. 3. wspieranie zadań realizowanych na podstawie Ustawy z dn. 08.06.2001 r. o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia (Dz.U. nr 73 poz. 764). 105 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława V. Programy w zakresie monitoringu środowiska: 1. pomoc w wyposaŜaniu systemu monitoringu oraz jednostek realizujących zadania państwowego monitoringu środowiska, 2. pomoc w tworzeniu skutecznego systemu kontroli i ostrzegania, a w szczególności na granicy państwa. VI. Programy w zakresie nadzwyczajnych zagroŜeń środowiska: 1. działania polegające na zapobieganiu i likwidacji powaŜnych awarii i ich skutków, 2. pomoc słuŜbom ratownictwa ekologicznego w wyposaŜaniu w sprzęt specjalistyczny. VII. Programy w zakresie edukacji ekologicznej: 1. wspieranie realizacji programów edukacyjnych i konkursów o zasięgu wojewódzkim poprzez wyposaŜanie w pomoce dydaktyczne, materiały szkoleniowe i zakup nagród, 2. wspieranie wydawnictw propagujących ochronę środowiska i ochronę przyrody. VIII. Programy w zakresie wspierania badań naukowych, rozwiązań nowatorskich oraz wprowadzania nowych technologii przyjaznych środowisku 1. propagowanie i wspieranie nowoczesnych technik i technologii, 2. wspieranie przedsięwzięć zmierzających do uruchamiania produkcji urządzeń i wyrobów słuŜących ochronie środowiska. IX. Programy w zakresie tworzenia systemu kontroli wnoszenia przewidzianych Ustawą opłat za korzystanie ze środowiska: 1. tworzenie bazy danych jednostek korzystających ze środowiska obowiązanych do ponoszenia opłat. X. Programy w zakresie profilaktyki zdrowotnej: 1. wspieranie działań na rzecz zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska naturalnego u ludzi. 16.2.1.5. Powiatowe Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Powiatowe fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (pfośigw) utworzone zostały na początku roku 1999 wraz z utworzeniem nowego – powiatowego szczebla administracji państwowej. 106 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Dochodami pfośigw są wpływy z: - opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (10% tych wpływów), - opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a takŜe z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska (takŜe 10% tych wpływów). Dochodami pfośigw mogą być takŜe środki z tytułu: - wpływów z przedsięwzięć organizowanych na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej - dobrowolnych wpłat, zapisów i darowizn osób fizycznych i prawnych - świadczeń rzeczowych i środków pochodzących z fundacji. Dochody pfośigw przekazywane są na rachunek starostwa i mają charakter działu celowego w budŜecie powiatu. Fundusze te nie mają więc osobowości prawnej. Obecnie zakres wydatkowania środków z pfośigw jest znacznie szerszy niŜ na początku istnienia tych funduszy. Praktycznie ze środków powiatowego funduszu mogą być finansowane wszystkie przedsięwzięcia ochrony środowiska i gospodarki wodnej, w tym edukacja ekologiczna i opracowywanie programów ochrony środowiska. Zasady przyznawania środków ustalane są indywidualnie w powiatach. 16.2.1.6. Gminne Fundusze Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Gminne fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej (gfośigw) zostały utworzone w 1993 roku. Nie są one prawnie wydzielone ze struktury organizacyjnej gminy, a zatem podobnie jak pfośigw nie mają osobowości prawnej i nie mają moŜliwości udzielania poŜyczek. Konta funduszu gminnego zasilane są przez wpływy z: - opłat i kar za usuwanie drzew i krzewów (100% tych wpływów) - opłat za składowanie odpadów i kar związanych z niezgodnym z przepisami prawa ich składowaniem (50% tych wpływów) - opłat za gospodarcze korzystanie ze środowiska i wprowadzanie w nim zmian oraz za szczególne korzystanie z wód i urządzeń wodnych, a takŜe z wpływów z kar za naruszanie warunków korzystania ze środowiska (20% tych wpływów). 107 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Celem działania gfośigw jest dofinansowywanie przedsięwzięć proekologicznych na terenie własnej gminy. Zasady przyznawania środków ustalane są indywidualnie w gminach. 16.2.1.7. Banki Większość banków coraz częściej interesuje się inwestycjami w zakresie ochrony środowiska. Współpracując z funduszami ochrony środowiska i gospodarki wodnej rozszerzają swoją ofertę kredytową o kredyty preferencyjne przeznaczone na przedsięwzięcia proekologiczne. Banki nawiązują współpracę z podmiotami angaŜującymi swoje środki finansowe w ochronie środowiska (fundacje, międzynarodowe instytucje finansowe). Kredyty preferencyjne pochodzą ze środków finansowych gromadzonych przez banki, zaś fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej udzielają dopłat do wysokości oprocentowania. W ten sposób ulega obniŜeniu koszt kredytu dla podejmującego inwestycje proekologiczne. Banki uruchamiają teŜ linie kredytowe w całości ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej i innych instytucji. Szczególną rolę na rynku kredytów na inwestycje proekologiczne odgrywa Bank Ochrony Środowiska. Oferuje on najwięcej środków finansowych w formie preferencyjnych kredytów i dysponuje zróŜnicowaną ofertą dla prywatnych i samorządowych inwestorów, a takŜe osób fizycznych. Kredytobiorca musi posiadać przynajmniej 50% własnych środków na sfinansowanie zadania. BOŚ przy udzielaniu poŜyczek kieruje się podobnymi kryteriami jak NFOŚ i GW. Bank współpracuje z instytucjami zajmującymi się finansowaniem ochrony środowiska, tj. NFOŚ i GW, WFOŚ i GW, Fundacją Polska Wieś 2000 im. Rataja, Europejskim Funduszem Rozwoju Wsi Polskiej oraz innymi funduszami pomocowymi. WaŜne miejsce na rynku kredytów ekologicznych zajmują takŜe międzynarodowe instytucje finansowe, a w szczególności Bank Światowy i Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Źródłem finansowania inwestycji mogą być takŜe kredyty z linii kredytowych obsługujących uzgodnione programy Banku Światowego lub Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoju. 108 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 16.2.1.8. Ekofundusz Podstawowym zadaniem Ekofunduszu, powołanego przez Ministra Finansów w 1992 roku, jest finansowe wspieranie szczególnie waŜnych przedsięwzięć dla ochrony środowiska w Polsce, stanowiących priorytety w Polityce Ekologicznej Państwa, ale równocześnie mających znaczenie ponadkrajowe. Zgodnie ze statutem, środki Ekofunduszu mogą być przeznaczane przede wszystkim w czterech sektorach uznanych jako priorytetowe. Są nimi: - zmniejszenie emisji gazów powodujących zmiany klimatu Ziemi (tzw. gazów cieplarnianych) - ograniczenie transgranicznego transportu dwutlenku siarki i tlenków azotu z terytorium Polski - zmniejszenie zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego - zachowanie bioróŜnorodności polskiej przyrody. Od niedawna równieŜ gospodarka odpadami stała się jednym z priorytetów w działaniach Ekofunduszu, wspierając najbardziej efektywne i nowatorskie przedsięwzięcia związane z utylizacją i unieszkodliwianiem odpadów oraz z rekultywacją gleb skaŜonych. Ekofundusz udziela wsparcia finansowego jedynie w formie bezzwrotnej dotacji. Z reguły wynosi ona 10-30% kosztów projektu. W wyjątkowych przypadkach, gdy inwestorem jest instytucja budŜetowa lub organ samorządowy, dotacja ta moŜe sięgać 50%, a w ochronie przyrody, gdy partnerem Ekofunduszu jest społeczna organizacja pozarządowa, dotacja moŜe dochodzić nawet do 80%. 16.2.1.9. Programy pomocowe Unii Europejskiej W latach 1999-2000 podjęto w Komisji Europejskiej zasadnicze prace nad uruchomieniem trzech programów przedakcesyjnych: PHARE 2 (dotyczący rozwoju instytucjonalnego oraz wsparcia inwestycyjnego), ISPA (dotyczący przedsięwzięć ochrony środowiska i transportu), SAPARD (dotyczący rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich). W momencie przystąpienia do Unii Europejskiej Polska straci moŜliwość korzystania z funduszy przedakcesyjnych, lecz zyska dostęp do znacznie większych funduszy strukturalnych Unii i Funduszu Spójności, przeznaczonych na wsparcie rozwoju transportu i ochrony środowiska. Trudno dziś powiedzieć, na jakich zasadach będą funkcjonować te 109 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława fundusze po wejściu Polski do Unii Europejskiej (zapowiadane jest ich przeobraŜenie), niewątpliwie jednak nadal będą pełniły rolę silnego instrumentu pomocowego, zapewniającego kierowanie duŜych środków finansowych, m.in. na ochronę środowiska i zadania realizowane w tym zakresie szczególnie przez samorządy terytorialne. PoniŜej w skrócie przedstawiono krótką charakterystykę programów przedakcesyjnych, a szerszą uwagę poświęcono na fundusze strukturalne Unii i Fundusz Spójności, do których Polska zyskała dostęp w momencie wstąpienia do Unii Europejskiej w 2005 roku. 16.2.1.10. Fundusze strukturalne Unii i Fundusz Spójności Drugą polityką Unii Europejskiej (po Wspólnej Polityce Rolnej) pod względem znaczenia jest Polityka Spójności Społecznej i Gospodarczej. Od 2004 r. Polska i Hiszpania są największymi beneficjentami tej polityki w całej Unii Europejskiej, a od 2007 r. Polska stanie się głównym beneficjentem, co oznacza, iŜ będzie posiadała największe moŜliwości finansowania rozwoju regionalnego. Podstawowymi instrumentami finansowymi słuŜącymi wdraŜaniu polityki spójności są tzw. Fundusze Strukturalne i Fundusz Spójności. Dzięki nim róŜne regiony i kraje otrzymają znaczne środki, umoŜliwiające finansowanie własnych strategii rozwoju gospodarczego i procesów dostosowawczych. Ogólne przepisy dotyczące Funduszy Strukturalnych zawarte są w Rozporządzeniu nr 1260/1999/WE z dnia 21 czerwca 1999 r. Większość środków przeznaczonych dla ochrony środowiska zostanie skierowana na wsparcie finansowania inwestycji w miastach, zwłaszcza powyŜej 50 tyś. mieszkańców. Planowane działania strukturalne będą ujęte w Narodowym Planie Rozwoju (NPR), który jest aktualnie opracowywany. Plan ten określi najwaŜniejsze działania strukturalne, które Polska, będąc członkiem Unii Europejskiej, zamierza uruchomić w latach 2004 - 2006 przy wykorzystaniu środków wsparcia UE. Wielkość spodziewanych środków z funduszy strukturalnych jest znaczna i sięgnie w okresie 2004 - 2006 ogółem 13,8 mld Euro, z czego ponad 4,2 mld zostanie zaangaŜowanych w realizację projektów Funduszu Spójności, 9,3 mld w realizację Podstaw Wsparcia Wspólnoty, a pozostała kwota 340 mln w realizację dwóch Inicjatyw Wspólnoty: Wspólnoty Przygranicznej INTERREG oraz promowania równości szans EQUAL (omówione poniŜej). Średnioroczne środki ze strony UE na wsparcie działań rozwojowych w Polsce sięgną w okresie 2004 - 2008 (koniec okresu realizacyjnego Narodowego Planu Rozwoju) ok. 2,7% PKB. Łączna kwota publicznych środków finansowych, włączając publiczne 110 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława współfinansowanie krajowe, zaangaŜowanych w realizację NPR przekroczy kwotę 20 mld Euro. Dodatkowe środki będą pochodzić z sektora prywatnego, w tych sytuacjach gdy będzie od beneficjentem funduszy Europejskich. Oznacza to, Ŝe w ramach NPR naleŜy zaplanować przedsięwzięcia o wartości ponad 23 mld Euro. Narodowy Plan Rozwoju na lata 2004 - 2006 przewiduje skierowanie środków na przedsięwzięcia w ramach wybranych priorytetów, a jednym z priorytetów jest ochrona środowiska i racjonalne wykorzystanie zasobów środowiska. Ten priorytet w ramach Narodowego Planu Rozwoju będzie realizowany poprzez: - część środowiskową Funduszu Spójności: 2,1 do 3,1 mld Euro (2,1 mld wkład UE) - sektorowy Program Operacyjny: Ochrona środowiska i gospodarka wodna - 643 mln Euro (516 mln Euro środki ERDF) - inne programy operacyjne (szczególnie Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego - ZPORR). A więc podstawowym instrumentem finansowania inwestycji ochrony środowiska będzie Fundusz Spójności, gdzie projekt powinien mieć wartość przekraczającą 10 mln Euro. Projekty o takiej skali są w stanie zorganizować głównie duŜe i średnie miasta. Fundusze Strukturalne Unii Europejskiej to: a.Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) naleŜący do jednego z największych pod względem budŜetu funduszy strukturalnych (Rozporządzenie nr 1783/1999/WE z dnia 12 lipca 1999 r.). Celem jego działalności jest zmniejszanie dysproporcji w rozwoju pomiędzy regionami Unii Europejskiej. Finansuje on: - rentowne inwestycje słuŜące tworzeniu miejsc pracy (np. poprawa otoczenia firm i podwyŜszenie atrakcyjności inwestycyjnej regionu, pobudzanie rozwoju badań i nowych technologii), - inwestycje w zakresie infrastruktury (np. budowa dróg, sieci telefonicznych) oraz rozwoju potencjału regionów poprzez wspieranie inicjatyw rozwoju lokalnego (np. organizacje wspierające przepływ nowych technologii lub ułatwiające dostęp do finansowania dla małych i średnich przedsiębiorstw). 111 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Poza działaniami finansowanymi bezpośrednio w regionach, z budŜetu EFRR finansowane są Inicjatywy Wspólnotowe – INTERREG (współpraca transgraniczna i międzyregionalna) oraz URBAN (rewitalizacja obszarów miejskich). b.Europejski Fundusz Społeczny (EFS) (Rozporządzenie nr 1784/1999/WE z dnia 21 lipca 1999 r.).EFS powstał na mocy Traktatów Rzymskich w 1960 roku i wspiera oraz uzupełnia działania krajów członkowskich skierowane na walkę z bezrobociem (zapobieganie i przeciwdziałanie), rozwój rynku pracy i zasobów ludzkich (rozwijanie potencjału kadrowego, integracja społeczna rynku pracy w celu promocji wzrostu poziomu zatrudnienia, równości szans męŜczyzn i kobiet, harmonijnego i trwałego rozwoju oraz spójności ekonomicznej i społecznej). EFS finansuje takie obszary wsparcia, jak: aktywizacja zawodowa bezrobotnych i zagroŜonych bezrobociem, przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu, kształcenie ustawiczne, doskonalenie kadr gospodarki i rozwój przedsiębiorczości, aktywizacja zawodowa kobiet. Dodatkowo EFS finansuje funkcjonowanie Inicjatywy EQUAL (promowanie równości szans męŜczyzn i kobiet). c.Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOGR, Sekcja Orientacji); (Rozporządzenie nr 1257/1999/WE z dnia 17 maja 1999 r.). EFOIGR powstał w 1964 roku na mocy Traktatów Rzymskich. Sam fundusz podzielony jest na Sekcję Orientacji i Sekcję Gwarancji. Jedynie ta pierwsza jest zaliczana do funduszy strukturalnych. Sekcja Orientacji będzie udzielać pomocy na działalność rolną i zrównowaŜony rozwój wiejski. Zadaniem EFOGR jest wspieranie transformacji struktury rolnictwa oraz pomoc w rozwoju obszarów wiejskich. Zakres pomocy jest bardzo szeroki i moŜe obejmować: poprawę funkcjonowania gospodarstw rolnych i przedsiębiorstw rolnospoŜywczych, pobudzanie produkcji nie Ŝywnościowej, trwały rozwój lasów, polepszanie warunków pracy, tworzenie nowych miejsc pracy na obszarach wiejskich, dywersyfikacja działalności gospodarczej na wsi, zachowanie i promocja walorów naturalnych regionu i rolnictwa. Z budŜetu EFOIGR finansowana jest Inicjatywa LEADER + (w oparciu o współpracę na poziomie regionalnym i ponadnarodowym wspomaga wdraŜanie nowoczesnych strategii rozwoju terenów wiejskich). 112 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława d.Finansowy Instrument Wspierania Rybołówstwa (FIWR) (Rozporządzenie 1263/1999/WE z dnia 21 czerwca 1999 r.). FIWR powstał w 1993 roku w ramach kolejnej reformy funduszy strukturalnych. Finansuje inicjatywy słuŜące restrukturyzacji rybołówstwa i upraw wodnych. Celem finansowanych projektów powinno być dąŜenie do uzyskania równowagi w środowisku morskim. Pomoc dla tego sektora polega na: finansowaniu odnowienia floty rybackiej i modernizacji kutrów, pomocy w dostosowaniu połowów do wymogów rynku, tworzeniu małych jednostek rybołówstwa przybrzeŜnego i wspólnych przedsiębiorstw, rekompensowaniu czasowego zaprzestania działalności, pomocy w zachowaniu fauny i flory przybrzeŜnej, ulepszenia wyposaŜenia portów, poprawy przetwórstwa i marketingu owoców morza. e.Fundusz Spójności Beneficjentami Funduszu Spójności są wyłącznie kraje, w których Produkt Krajowy Brutto na 1 mieszkańca jest niŜszy niŜ 90% średniej unijnej. W odróŜnieniu od Funduszy Strukturalnych, gdzie beneficjenci usytuowani są na szczeblu regionalnym, Fundusz Spójności dotyczy całego terytorium kraju. W ramach tego Funduszu wsparcie uzyskają dwa sektory: transport (duŜe transeuropejskie sieci transportu) i środowisko (infrastruktura z zakresu ochrony środowiska). Pozwala on na finansowanie duŜych projektów o wartości przekraczającej 10 mln EUR w zakresie: poprawy jakości wód powierzchniowych, zwiększenia dostępności wody do picia i poprawy jej jakości, ograniczenia emisji zanieczyszczeń do powietrza, racjonalizacji gospodarki odpadami, rekultywacji obszarów poprzemysłowych oraz wsparcia dla leśnictwa i ochrony przyrody. W zaleŜności od poszczególnych celów Polityki Spójności, obszary lub regiony korzystające z Funduszy Strukturalnych dzielą się na trzy następujące grupy: - CEL 1 - wspieranie rozwoju i dostosowania strukturalnego regionów słabiej rozwiniętych. Obejmuje regiony, w których PKB na 1 mieszkańca wynosi poniŜej 75% średniego dochodu w UE (do niego kwalifikują się takŜe regiony zamorskie Unii: Wyspy Kanaryjskie, Azory, Madera i zamorskie departamenty Francji). Jest to priorytetowy cel Polityki Spójności i dlatego przyznaje się mu 69,7% wszystkich środków przeznaczonych na Fundusze Strukturalne. Cel ten jest finansowany przez wszystkie cztery Fundusze Strukturalne omówione powyŜej. 113 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława - - CEL 2 - wspieranie gospodarczego i społecznego przekształcania obszarów z trudnościami strukturalnymi. Jego zasięg nie obejmuje całego regionu, ale konkretne obszary niektórych regionów, które ze względu na wyŜszy poziom dochodu nie mogą być uznane za regiony Celu 1 (obszary borykające się z pewnymi trudnościami w sektorze przemysłom, miejskim, sektorze usług, rolnictwa lub rybołówstwa. Obszarom tym przypada 11,5% wszystkich środków Funduszy Strukturalnych. W finansowaniu tego Celu uczestniczy Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, a w niektórych przypadkach takŜe Europejski Fundusz Społeczny. - CEL 3 - wspieranie przyjęcia i modernizacji polityk i systemów edukacji, kształcenia zawodowego i zatrudnienia. NaleŜą do niego wszystkie regiony UE, które nie zostały zakwalifikowane jako regiony Celu 1. Obszar ten otrzymuje 12,3% pomocy z Funduszy Strukturalnych i jest finansowany wyłącznie przez Europejski Fundusz Społeczny. Wszystkie regiony w Polsce po wejściu do UE (w latach 2004-2006) będą zaliczone do obszaru Celu 1 (2004-2006), dodatkowo całe terytorium Polski zostanie objęte działaniem Funduszu Spójności (gdyŜ PNB na 1 mieszkańca w Polsce nie przekracza 90% średniej unijnej). Część środowiskowa Funduszu Spójności Cel strategii dla Funduszu Spójności to wsparcie podmiotów publicznych w realizacji działań na rzecz poprawy stanu środowiska będące realizacją zobowiązań Polski wynikających z wdraŜania prawa ochrony środowiska Unii Europejskiej, poprzez dofinansowanie: - realizacji indywidualnych projektów - programów grupowych z zakresu ochrony środowiska - programów ochrony środowiska rządowych i samorządowych Cel ten będzie realizowany przez następujące priorytety strategii dla Funduszu Spójności: 114 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Priorytety strategii dla Funduszu Spójności Lp. Priorytet 1. Budowa komunalnych oczyszczalni ścieków oraz systemów kanalizacji 2. Unowocześnienie urządzeń uzdatniania wody pitnej w miastach 3. Wsparcie gospodarki odpadami komunalnymi 4. Ograniczanie emisji do powietrza 5. Rekultywacja terenów poprzemysłowych 6. Wsparcie dla leśnictwa i ochrony przyrody Ogółem Wariant I1 mln % Euro 1 742,7 67 Wariant II2 mln % Euro 2 160,0 70 78,0 3 90,0 3 390,2 15 450,0 14 182,1 78,0 130,0 2 601,0 7 3 5 100 210,0 90,0 150,0 3 150,0 6 3 4 100 Sektorowy Program Operacyjny (SPO): Ochrona środowiska i gospodarka wodna Program ten opierał się będzie o środki Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR lub ERDF3). ERDF stwarza moŜliwości finansowania działań z zakresu ochrony środowiska, które nie mogą być ujęte w Funduszu Spójności. Cel generalny SPO Ochrona Środowiska i gospodarka wodna to wsparcie działań na rzecz ochrony środowiska i gospodarki wodnej prowadzące do zmniejszenia zagroŜeń środowiskowych i powodziowych oraz tworzenia podstaw do realizacji zasad zrównowaŜonego rozwoju. 115 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Priorytety dla Sektorowego Programu Operacyjnego Lp 1. 2. 3. 4. Priorytet Gospodarka wodna oraz inwestycje słuŜące ochronie przeciwpowodziowej: Budowa wielozadaniowych zbiorników wodnych i stopni wodnych Ochrona przeciwpowodziowa Zarządzanie gospodarką wodną Ochrona środowiska na obszarach zanieczyszczonych: zagospodarowywanie odpadów niebezpiecznych ochrona przed hałasem Działania prorozwojowe wspierające zrównowaŜony rozwój i systemów informacyjnych w ochronie środowiska : wspieranie systemów informacyjnych ochrony środowiska (wyposaŜenie dla potrzeb monitoringu środowiska, budowa i wyposaŜenie centrów edukacji ekologicznej system informatyczny dotyczący lasów opracowanie i wdraŜanie nowych technologii (np. w zakresie biopaliw, projekty pilotowe w celu przygotowania działań w następnym okresie programowania FS Pomoc techniczna Ogółem 16.2.1.11. Kwota mln % Euro 446,90 69,3 127,00 19,7 70,40 10,9 0,70 0,1 645,00 100,0 Fundusze przedakcesyjne Program PHARE (Poland and Hungary: Assistance in Restructuring Economies), powstał na mocy decyzji Rady Europejskiej z dnia 23.12.1989r. Jako cel programu wskazano pomoc finansową reformującym się państwom Europy Środkowej i Wschodniej w przystosowaniu systemów gospodarczo-politycznych do zdecentralizowanej gospodarki rynkowej i demokratycznego państwa oraz w ich reintegracji z gospodarkami i społeczeństwami Europy Zachodniej i reszty świata. Dla Polski zostały przeznaczone środki w wysokości 400 - 500 mln rocznie, przy czym około 70% tych środków będzie przeznaczone (do momentu przystąpienia Polski do UE) na wsparcie inwestycji. W ramach PHARE funkcjonuje program współpracy przygranicznej - Phare CBC (Cross Border Cooperation). W grudniu 2000 roku zostało podpisane memorandum 116 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława finansowe dla programu Phare CBC - Region Morza Bałtyckiego, w którym wskazane zostały projekty zatwierdzone przez Unię Europejską. Środki Programu ISPA - Przedakcesyjny Instrument Polityki Strukturalnej (Instrument for Structural Policies for Pre-accession) są przeznaczane na przedsięwzięcia dotyczące rozwoju infrastruktury technicznej w państwach ubiegających się o członkostwo w UE w zakresie transportu i ochrony środowiska. Jego realizację przewidziano, podobnie jak i dla pozostałych funduszy przedakcesyjnych, na lata 2000-2006. Polska w ramach Programu ISPA ma szansę uzyskiwać na ochronę środowiska przynajmniej 170 mln Euro rocznie, oczywiście pod warunkiem właściwego przygotowania odpowiedniej ilości projektów inwestycyjnych. Wsparcie udzielane jest na indywidualne projekty inwestycyjne lub pakiety projektów. Jak dotychczas, największe moŜliwości otrzymania dofinansowania z Funduszu ISPA mają samorządowe przedsięwzięcia inwestycyjne z zakresu gospodarki wodno – ściekowej i gospodarki odpadami. KaŜda inwestycja zgłaszana do dofinansowania z Funduszu ISPA musi rygorystycznie spełniać wszystkie normy i standardy techniczne oraz ekologiczne obowiązujące w Unii Europejskiej. Koszt całkowity przedsięwzięcia nie powinien być mniejszy niŜ 5 mln Euro, a więc preferowane są większe inwestycje. Mniejsze mają takŜe szansę, ale pod warunkiem stworzenia pakietu przedsięwzięć podejmowanych dla realizacji konkretnego programu ochrony środowiska. Wsparcie z Funduszu ISPA jest udzielane przede wszystkim w formie dotacji bezpośredniej. Dofinansowanie z Funduszu ISPA moŜe pokryć do 75% udziału wszystkich środków publicznych zaangaŜowanych w finansowanie danej inwestycji, takich jak budŜety lokalne, budŜet centralny, fundusze ekologiczne. Przy wydatkowaniu środków z Funduszu ISPA Komisja Europejska musi przestrzegać prawa Unii Europejskiej o ochronie konkurencji i unikać faworyzowania pojedynczych firm. Zwiększa to zdecydowanie prawdopodobieństwo otrzymywania wsparcia z Funduszu ISPA dla jednostek sektora publicznego, samorządów gminnych i ich zakładów budŜetowych lub przedsiębiorstw komunalnych, będących własnością gmin. NaleŜy jednak podkreślić, Ŝe Ministerstwo Środowiska w lipcu 2002 zakończyło przyjmowanie ostatnich wniosków. Fundusze Programu SAPARD - Przedakcesyjny Instrument Wsparcia Rolnictwa i Obszarów Wiejskich (Special Accession Programme for Agriculture and Rural Development) są 117 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława przeznaczane dla krajów kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej na pomoc w stymulowaniu rozwoju obszarów, ułatwienie procesu integracji sektora rolnego z UE oraz płynne włączenie rolnictwa krajów kandydujących w system Wspólnej Polityki Rolnej i Strukturalnej UE. Termin realizacji wyznaczono na lata 2000 – 2006, zaś maksymalny roczny budŜet dla Polski wynosi 168,7 mln Euro. Wkład ze strony Unii Europejskiej moŜe wynieść nie więcej niŜ 75% ogólnej sumy wydatków publicznych, pozostałe 25 % to wkład ze strony polskiej. Sposób wykorzystania programu w Polsce został określony w Programie operacyjnym programu SAPARD. Zgodnie z tym dokumentem priorytetowymi kierunkami działania programu SAPARD w Polsce będą: - inwestycje w gospodarstwach rolnych, - poprawa przetwórstwa i marketingu produktów rolnych i rybnych, - rozwój i zróŜnicowanie działalności gospodarczej w celu tworzenia nowych miejsc pracy i źródeł dochodu, - rozwój i doskonalenie infrastruktury na terenach wiejskich. Przewidziano takŜe uzupełniające środki działania obejmujące: pilotaŜowe projekty dotyczące ochrony środowiska na terenach rolniczych oraz zalesiania, szkolenie zawodowe: pomoc techniczną (doradczą) na rzecz środków objętych programem. Rozpoczęcie programu SAPARD planowane było na początek 2000 roku, jednak wobec opóźnienia wydania aktu wykonawczego, precyzującego zasady finansowe programu, został wprowadzony dopiero w czerwcu 2002 roku. Zasady te są zbliŜone do stosowanych w Europejskim Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej, w części dotyczącej gwarancji rolnych. Instytucją realizującą program SAPARD w Polsce jest Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Agencji tej powierzona została zarówno funkcja implementacyjna (akcje informacyjne, zbieranie, opiniowanie i selekcja propozycji przedsięwzięć przewidzianych do finansowania w ramach programu), jak i płatnicza (zarządzanie finansami programu, dokonywanie płatności i rozliczeń z beneficjentami programu z jednej strony oraz – za pośrednictwem Narodowego Funduszu – z Komisją Europejska z drugiej). Program SAPARD w odróŜnieniu od innych programów pomocy przedakcesyjnej, ma być realizowany w sposób w pełni zdecentralizowany. Oznacza to m.in., Ŝe Komisja Europejska sprawuje kontrolę ex-post zamiast ex - ante. Oznacza to takŜe, ze Komisja Europejska nie będzie 118 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława decydowała o wyborze poszczególnych przedsięwzięć finansowych w ramach programu. Będzie natomiast prowadziła kontrolę poprawności wydatkowania środków oraz realizacji programu – zgodnie z zasadami – po fakcie. W przypadku stwierdzenia nieprawidłowości odpowiednie wydatki nie będą refundowane przez Komisję. 16.3. Podsumowanie PowyŜej przedstawiono tylko część funkcjonujących obecnie w Polsce źródeł finansowania ochrony środowiska. Są to jednak instytucje finansowe odgrywające dotychczas najistotniejszą rolę w tym systemie. Fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej, Bank Ochrony Środowiska czy Ekofundusz to od wielu juŜ lat główne ogniwa tego systemu. Ale w Polsce funkcjonuje bardzo duŜo mniejszych źródeł finansowania ochrony środowiska. Pojawiają się teŜ systematycznie nowe instytucje finansujące przedsięwzięcia proekologiczne i nowe formy tego finansowania. Wartą zainteresowania formą wspomagania inwestycji proekologicznych jest leasing. Polega on na oddaniu na określony czas przedmiotu w posiadanie uŜytkownikowi, który za opłatą korzysta z niego, z moŜliwością docelowego nabycia praw własności. Leasing jest jedną z najszybciej rozwijających się form finansowania inwestycji w Polsce. Wkracza on coraz bardziej w sferę finansowania inwestycji proekologicznych. Zwykle z leasingu korzysta podmiot, który nie posiada wystarczających środków na zakup potrzebnego sprzętu lub który nie posiada wystarczającego zabezpieczenia potrzebnego do wzięcia kredytu bankowego. Z tego powodu leasing uznawany jest bardziej niŜ kredyt uniwersalną i elastyczną formę finansowania działalności inwestycyjnej. Z punktu widzenia podmiotu gospodarczego największymi zaletami leasingu są moŜliwości łatwego dostępu do najnowszej techniki bez angaŜowania własnych środków finansowych oraz rozłoŜenie finansowania przedsięwzięć w długim okresie czasu, co jest szczególnie istotne przy wielu rodzajach inwestycji ekologicznych. Finansowaniem ochrony środowiska w Polsce interesuje się coraz więcej banków i funduszy inwestycyjnych. Poszukiwane są teŜ nowe instrumenty ekonomiczno – finansowe w ochronie środowiska, takie jak opłaty produktowe czy ekoobligacje. Rozwija się teŜ pomoc zagraniczna, dzięki której funkcjonuje w Polsce wiele fundacji ekologicznych. 119 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Po wejściu do Unii Europejskiej uzyskamy dostęp do znacznie większych funduszy pomocowych, w postaci funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności w ramach których miasta (obszary zurbanizowane) otrzymają duŜe środki na rozwiązanie swych problemów środowiskowych, być moŜe przekraczające zdolności absorbcyjne samorządów, a procedury ich wykorzystania są bardzo skomplikowane. W trakcie programowania Funduszu Spójności i Sektorowego Programu Operacyjnego, większy udział przypisano tym rodzajom działań, które są realizowane w ramach programu ISPA (poprzednika Funduszu Spójności). W praktyce jednak istnieją zewnętrzne uwarunkowania, które znacznie ograniczają moŜliwość absorbcji tych środków. Taką trudnością jest wielkość projektów (10 mln Euro). W sferze oczyszczania ścieków i budowy kanalizacji tak duŜe projekty są moŜliwe (co pokazała ISPA), ale w przypadku uzdatniania wody, gospodarki odpadami czy ochrony powietrza takie projekty są trudne do zorganizowania siłami jednej gminy. Dlatego naleŜy szukać rozwiązań polegających na tworzeniu projektów o charakterze zintegrowanym, tzn. łączącym w jednym projekcie kilka zagadnień albo obejmującym grupę gmin (np. ponadgminne inwestycje w zakresie gospodarki odpadami, ochrona wód w układzie zlewniowym, itp.) Inwestorzy w zakresie ochrony środowiska mogą więc liczyć na to, Ŝe system finansowania przedsięwzięć proekologicznych w Polsce będzie rozwijał się nadal, oferując coraz szersze formy finansowania i coraz większe środki finansowe, przeznaczane na wsparcie działań słuŜących ochronie środowiska w naszym kraju. 120 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Schemat przepływu wniosku wstępnego i Aplikacji do Funduszu Spójności 3. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (przyjmowanie wniosków wstępnych, ocena formalna) ↓ 4. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej ↓ 5. Ministerstwo Środowiska – Sektorowa Jednostka Zarządzająca (analiza i ocena, tworzenie listy najlepszych projektów) ↓ 6. Komitet Sterujący (wybór projektów do przygotowania Aplikacji i skorzystania z pomocy technicznej – rekomendacja dla ministra środowiska) ↓ 7. Minister Środowiska WNIOSEK WSTĘPNY (kwalifikacja i ocena formalna zgodnie z kryteriami ministra środowiska) (decyzja w sprawie projektów do przygotowania Aplikacji na dany rok) ↓ 8. beneficjent we współpracy z NFOŚiGW ↓ 9. Ministerstwo Środowiska ↓ 10. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (analiza formalna i przesłanie Aplikacji do KE) ↓ 11. Komisja Europejska (decyzja o dofinansowaniu projektu) 121 SPÓJNOŚCI (analiza i ocena Aplikacji) APLIKACJA DO FUNDUSZU (przygotowanie Aplikacji do Funduszu Spójności) Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 122 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Szczegółowe rodzaje inwestycji w działaniu „Rozwój obszarów wiejskich” Działanie Rozwój obszarów wiejskich Poddziałanie Budowa lub modernizacja urządzeń do odprowadzania i oczyszczania ścieków Budowa lub modernizacja urządzeń zaopatrzenia w wodę Budowa lub modernizacja urządzeń zaopatrzenia w energię • • • • • • • • • • Gospodarka odpadami stałymi • • • • • Rodzaje kwalifikujących się projektów sieci kanalizacyjne, w tym podłączenie do sieci indywidualnych uŜytkowników oczyszczalnie ścieków inne urządzenia do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania ścieków sieci wodociągowe ujęcia wody (w tym ochrona ujęć i źródeł wody pitnej) urządzenia słuŜące do gromadzenia, przechowywania i uzdatniania wody urządzenia regulujące ciśnienie wody urządzenia zaopatrzenia w energię lokalne systemy pozyskiwania energii z alternatywnych źródeł (energia wiatrowa, wodna, słoneczna, energia uzyskiwana z wykorzystania biomasy) lokalne sieci elektroenergetyczne (reelektryfikacja) gminne systemy oświetlenia ulic budowa, modernizacja i rekultywacja składowisk odpadów stałych budowa lub modernizacja miejsc utylizacji opakowań i nieuŜytych środków ochrony roślin likwidacja dzikich wysypisk kompleksowe systemy zagospodarowania odpadów na poziomie lokalnym, obejmujące m.in. odbiór posegregowanych odpadów od mieszkańców, odzyskiwanie surowców wtórnych, recykling, kompostowanie odpadów organicznych itp. 123 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Szczegółowe rodzaje inwestycji w działaniu „Infrastruktura ochrony środowiska” Działanie Infrastruktura ochrony środowiska Poddziałanie Zaopatrzenie w wodę i oczyszczanie ścieków • • • • • Zagospodarowanie • odpadów • • Poprawa jakości powietrza • • Zapobieganie powodziom • • • • Wsparcie zarządzania ochroną środowiska • • • Wykorzystanie odnawialnych źródeł energii • • Rodzaje kwalifikujących się projektów budowa i modernizacja sieci wodociągowych budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych budowa i modernizacja stacji uzdatniania wody budowa i modernizacja oczyszczalni ścieków budowa zbiorników umoŜliwiających pozyskanie wody pitnej organizacja i wdraŜanie systemów selektywnej zbiórki odpadów i recyklingu wdraŜanie systemowej gospodarki odpadami komunalnymi (m.in. budowa sortowni, kompostowni, obiektów termicznej, termiczno – chemicznej i fizycznej (mechanicznej) utylizacji odpadów; budowa nowych, modernizacja istniejących i rekultywacja nieczynnych składowisk; likwidacja „dzikich” wysypisk) budowa i modernizacja spalarni odpadów niebezpiecznych modernizacja i rozbudowa miejskich systemów ciepłowniczych i wyposaŜenie ich w instalacje ograniczające emisje zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza przekształcenie istniejących systemów ogrzewania obiektów publicznych w systemy bardziej przyjazne dla środowiska, w szczególności ograniczenie niskiej emisji regulacja cieków wodnych (pogłębianie, zapory, stabilizacja brzegów, prace remontowe w korytach rzecznych itd.) tworzenie polderów budowa i modernizacja wałów przeciwpowodziowych wraz z drogami dojazdowymi budowa i modernizacja małych zbiorników retencyjnych i stopni wodnych w ramach tzw. małej retencji opracowanie baz danych dotyczących lasów, jakości gleb, wód, powietrza tworzenie systemów pomiaru zanieczyszczeń powietrza w miastach oraz systemów informowania mieszkańców o poziomie zanieczyszczeń powietrza utworzenie sieci stacji kontrolnych i ostrzegawczych w zakresie jakości wód tworzenie map terenów zalewowych budowa, rozbudowa i modernizacja infrastruktury słuŜącej do produkcji i przesyłu energii odnawialnej (energia wiatrowa, wodna, geotermalna, ogniwa słoneczne, biomasa) 124 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Szczegółowe rodzaje kosztów prac przygotowawczych oraz prac inwestycyjnych Prace przygotowawcze Prace inwestycyjne • przygotowanie, z inicjatywy • prace ziemne, w tym przygotowanie gruntów pod mieszkańców, przez Radę zabudowę Gminy planów rewitalizacji • prace rozbiórkowe (przeprowadzenie prac • tworzenie zielonych stref poprzez zakładanie parków studialnych, ekspertyz) oraz zakup sadzonek drzew, krzewów i zalesianie • przygotowanie opisu oczyszczonego obszaru, a następnie połączenie go z siecią realizacji planu, wraz z turystyczną, usługowo – handlową, rekreacyjną • zabudowywanie pustych przestrzeni: budowa i określeniem kosztów poszczególnych zaplanowanych modernizacja placów, rynków, parkingów, placów zabaw przedsięwzięć, kosztorysami dla dla dzieci, miejsc rekreacji, małej architektury (np. schody, przedsięwzięć budowlanych i tarasy widokowe, fontanny, ławki, kosze na śmieci), harmonogramem realizacji terenów zielonych (zieleń wysoka, niska, trawniki w tym • przygotowanie zakup i sadzenie drzew i krzewów) dokumentacji technicznej, w • budowa i modernizacja podstawowej infrastruktury tym: przygotowanie studium komunalnej, w szczególności w zakresie ochrony wykonalności, oceny wpływu na środowiska naturalnego oraz infrastruktury komunalnej środowisko (jeśli jest niezbędne) znajdującej się na terenie rewitalizowanym: o budowa i modernizacja sieci wodociągowych, ujęć wody, urządzeń słuŜących do gromadzenia i uzdatniania wody oraz urządzeń regulacji ciśnienia wody o budowa i modernizacja sieci kanalizacyjnych i innych urządzeń do oczyszczania, gromadzenia, odprowadzania i przesyłania ścieków o budowa lub modernizacja kanalizacji deszczowej o budowa lub modernizacja systemów odwadniających, w tym odwodnienie liniowe i drenaŜ odwadniający o budowa lub przebudowa sieci gazowych wraz z przepustami o budowa lub przebudowa sieci energetycznych 125 Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława Tryb rozpatrywania wniosków 12. Urząd Marszałkowski (przyjmowanie wniosków, ocena formalna wniosków) ↓ 13. Panel ekspertów (ocena merytoryczna wniosków) ↓ 14. Regionalny Komitet Sterujący ↓ 15. Zarząd Województwa (wybór projektów) ↓ 16. Ministerstwo Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej (ocena zgodności projektów z celami ZPORR oraz Uzupełnienia ZPORR) ↓ 17. Wojewoda (podpisanie umowy z beneficjentem) Program Ochrony Środowiska dla Gminy Sława 17. Spis literatury 1. II Polityka Ekologiczna Państwa, Warszawa, 2001 2. Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2002 3. Narodowa strategia ochrony środowiska na lata 2000 - 2006; Ministerstwo Środowiska, 2000 4. Narodowa strategia edukacji ekologicznej, Ministerstwo Środowiska, 1998 5. NATURA 2000 Europejska sieć ekologiczna, Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2002 6. Program wykonawczy do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002 - 2010 (Projekt), Ministerstwo Środowiska, Warszawa, 2002 7. Spójna polityka strukturalna rozwoju obszarów wiejskich i rolnictwa, Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, 1998 8. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, Instytut Ochrony Środowiska, Zakład Polityki Ekologicznej, 2002 9. Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na 31 XII 2000, Państwowy Instytut Geologiczny, Warszawa, 2001 10. Mapa Głównych Zbiorników Wód Podziemnych, Państwowy Instytut Geologiczny, Zakład Geologii i Hydrologii InŜynierskiej, Warszawa, 2000 11. Program ochrony środowiska dla województwa lubuskiego, Arcadis Ekokonrem Sp. z o. o. z Wrocławia, 2003 12. Rocznik statystyczny Głównego Urzędu Statystycznego; 2002 i 22003 13. Raport o stanie środowiska województwa lubuskiego, WIOŚ, 2001 i 2002 14. Strategia ZrównowaŜonego Rozwoju Gminy Sława 15. Ochrona środowiska po reformie administracji publicznej. Warszawa 1999 16. Prognoza ludności w Polsce według województw na lata 1999-2030" CUS, Warszawa 2000 17. Komunikat Jakości Wód Jeziora Sławskiego – WIOŚ Zielona Góra, maj 2003r. 18. Koncepcja odprowadzania ścieków oczyszczonych z terenu miejskiej oczyszczalni ścieków, Zielona Góra, październik 2003r. 19. Koncepcja techniczna gospodarki ściekowej Gminy sława, Zielona Góra, kwiecień 2004r. 127