Ciekawostki dla żądnych wiedzy

Portal Kolegium Nauczycielskiego w Bielsku-Bia�ej
Ciekawostki dla żądnych wiedzy
Autor: Agnieszka Kobiałka
Wednesday, 17 January 2007
Zmieniony Thursday, 18 January 2007
Dla wyrażania wartości, jaką dla ludzi ma upływający czas, używa się powiedzenia: czas to pieniądz. Uważ
jego ojczyznÄ… jest Anglia, bowiem jest ono tÅ‚umaczeniem angielskiego: time is money. Nic bardziej mylnego…
Autorem oryginaÅ‚u jest uczeÅ„ Arystotelesa, Teofrast (372-287 p.n.e.), wszechstronny uczony, zasÅ‚użony szczególnie dla
rozwoju botaniki. To właśnie on sformował refleksję, czas to kosztowny wydatek. W literaturze znany jest jako autor
„Charakterów” – zbioru 30 portretów, charakteryzujÄ…cych z wielkÄ… wnikliwoÅ›ciÄ… typowe wady ludzk
Mówimy, że jakaÅ› osoba lub rzecz nie umywa siÄ™ do innej, jeÅ›li jest od niej o wiele gorsza pod jakimÅ› wzglÄ™dem. W ty
zwrocie frazeologicznym zostaÅ‚ utrwalony staropolski zabieg magiczny, tak opisywany przez etnografów: jeżeli do wody,
odgrywajÄ…cej w danym przypadku rolÄ™ poÅ›rednika, wÅ‚ożona zostanie jakakolwiek rzecz, to osoba, która siÄ™ wodÄ… t
następnie umywa, co właśnie nazwane bywa umywaniem się czemuś, albo do czegoś, przejmuje tym sposobem wszel
przymioty i właściwości rzeczy znajdującej się w wodzie.
Kupowanie kota w worku – to powiedzenie odnosi s
sytuacji, gdy kupujemy coś, czego jakości lub właściwości nie zostały wcześniej sprawdzone. Wywodzi się ono z XIII
wieku, kiedy trudno było kupić kota, ponieważ posiadanie tego zwierzęcia było atrybutem bogactwa i dobrobytu,
uważano także, że przynosi ono szczęście. ChÄ™tnych byÅ‚o wielu, toteż handlarze oszukiwali próżnych mieszcz
sprzedajÄ…c im deficytowy talizman w worku. CzÄ™sto zdarzaÅ‚o siÄ™, iż wydawszy sporo dukatów, naiwny klient wyciÄ…g
domu z worka brzydkie i wyliniałe zwierzątko.
Powiedzenie przeciąć węzeł gordyjski, oznacza stanowcze i radyka
rozstrzygniÄ™cie bardzo trudnej i skomplikowanej sprawy, która wydaje siÄ™ nie do rozwiÄ…zania. Pochodzi jeszcze ze
starożytnoÅ›ci. Odnosi siÄ™ do Aleksandra MacedoÅ„skiego, który mieczem rozciÄ…Å‚ bardzo kunsztowny i skomplikowany
wÄ™zeÅ‚ zawiÄ…zany przez Gordiosa, króla Frygii. Zgodnie z tamtejszÄ… przepowiedniÄ…, ten, kto rozsupÅ‚a wÄ™zeÅ‚, otrz
nad AzjÄ… MniejszÄ….
Zakazany owoc to inaczej rzecz kusząca, ponętna, pociągająca, nęcąca, ale niedozwo
przez prawo, obyczaje, moralność. Określenie to pochodzi z Biblii (Gen., 2,9,17) i nawiązuje do owocu z drzewa
wiadomoÅ›ci dobrego i zÅ‚ego, który Adam i Ewa zjedli wbrew zakazowi Boga. WedÅ‚ug tradycji muzuÅ‚maÅ„skiej byÅ‚ to owoc
baniana ( figowca bengalskiego), gdyż z liści tego drzewa pierwsi rodzice sporządzili sobie przepaski, gdy spostrzegli
swą nagość.
Gdy chcemy powiedzieć komuś, żeby o czymś nie zapominał, czegoś nie pominął, używam
zasypiaj gruszek w popiele. Jedno z dawnych znaczeń zasypiać to śpiąc, przeoczyć coś, nie załatwić czegoś. Do te
znaczenia nawiązuje właśnie powiedzenie wywodzące się z dawnego zwyczaju suszenia gruszek w gorącym popiel
kto przy tej czynnoÅ›ci zasnÄ…Å‚, zamiast suszonych gruszek mógÅ‚ już tylko delektować siÄ™ ich zwÄ™glonymi resztkam
OkreÅ›lenie prawo dżungli oznacza „prawo silniejszego”. Gdy siÅ‚a triumfuje nad prawem, czÄ™sto mówi siÄ™
że „zwyciężyÅ‚o prawo dżungli”. Takie potężne i nie wzruszone prawa miaÅ‚y panować w dżung
opisanej przez Rudyarda Kilplinga w powieÅ›ci „Druga ksiÄ™ga dżungli” (ang. The Second Jungle Book) w
1895 roku. PochodzÄ…cy z Anglii twórca postaci Mowgliego, chÅ‚opca wychowywanego przez maÅ‚py, otrzymaÅ‚ w 1907 roku
LiterackÄ… NagrodÄ™ Nobla.
Gdy ktoÅ› zwleka z wykonaniem dziaÅ‚ania, którego sam siÄ™ podjÄ…Å‚ lub realizacjÄ… dan
obietnicy, wtedy twoja cierpliwość się kończy i idziesz z nim sprawę wyjaśnić. Takim wypadku możesz go powitać
ironicznie: Nie przyszÅ‚a góra do Mahometa, to Mahomet przyszedÅ‚ do góry. Powiedzenie to wywodzi siÄ™ z legendy o
proroku, którego poproszono o ukazanie swej nadprzyrodzonej mocy, Wówczas Mahomet wezwaÅ‚ górÄ™ Safa, aby do niego
przyszła. Gdy jednak nie stało się po jego myśli, ogłosił ludowi, że to widocznie łaska Allacha spłynęła na wier
Gdyby, bowiem góra usÅ‚uchaÅ‚a – przygniotÅ‚aby i jego, i widzów.
Mówimy: lwia część, w znaczeniu –
przypadajÄ…cej komuÅ› (czemuÅ›) części wiÄ™kszej od pozostaÅ‚ych. OkreÅ›lenie wywodzi siÄ™ z bajki Ezopa „Le
lis i wilk”. W niej lew dzieli wspólnie upolowanego jelenia miÄ™dzy wspólników. Cztery równe części Å‚upu rozdyspon
wedÅ‚ug oryginalnego klucza. PierwszÄ… ćwiartkÄ™ wziÄ…Å‚ jako wspólnik, drugÄ… – za swÄ… odwagÄ™, trzeciÄ…
dużą rodzinę, zaś czwartą, bo nikt z pozostałych nie zgłosił sprzeciwu wobec jego prawa do niej. Zastraszeni wsp
rozeszli się bez słowa. Jak widzicie lwia część może oznaczać nie tylko większość ale nawet całość.
M
obyczaje jest stwierdzeniem, które na dobre zadomowiÅ‚o siÄ™ w potocznej polszczyźnie i zostaÅ‚o zaczerpniÄ™te z tytuÅ‚u
felietonu Jerzego Waldorffa (1910-1999), pisarza, publicysty, społecznika, krytyka muzycznego popularyzatora muzyki.
Waldorff w tym felietonie nawiÄ…zaÅ‚ do Arystotelesa (445-385), który w swym dziele o polityce napisaÅ‚, że: Muzyka wpÅ‚yw
na uszlachechetnianie obyczajów. Używane czÄ™sto sÅ‚owo badziewie, oznacza coÅ› byle jakiego, tandetnego,
niepotrzebnego, nic nie wartego uwagi. Jest to wyraz staropolski, który do dziÅ› wystÄ™puje jeszcze w gwarach i oznacza
kawałki słomy, kłującej trawy, chrustu, ostrych gałązek, czyli wszystkiego, co kłuje. Ten wyraz jest spokrewniony
etymologicznie z wyrazem badyle, oznaczającym kłujące rośliny, osty, suche łodygi. Zapamiętajmy: etymologicznie m
te badziewie, wspóÅ‚czeÅ›nie to badziewie.
Do siego roku – taka formuÅ‚a noworocznych życzeÅ„ przetrwaÅ‚a z
bardzo dawnych czasów, kiedy to w polszczyźnie używano dawno wymarÅ‚ego zaimka sien, sia, sie, który znaczy tyle co
ten, ta, to. W dopełniaczu zaimek ten przyjmował formę siego, czyli tego. Zatem: do siego roku znaczy: do tego roku.
Dopowiedzmy: abyście zdrowi i szczęśliwi byli. Na ślad tego zaimka natraficie w gwarowej formie: latoś oznaczającej te
lata oraz w powiedzeniach: ni to ni sio, taki, siaki i owaki.
W dzisiejszych czasach określenie kubek w kubek oznacza,
że dwie rzeczy (lub ludzie) są identyczne albo bardzo podobne. Określenie to wywodzi się ze zwyczaju panującego w
okresie od XV do XVIII wieku. Jako prezent Å›lubny dawano wówczas dwa poÅ‚Ä…czone krawÄ™dziami kielichy, z których paÅ
mÅ‚odzi (przy odrobinie zrÄ™cznoÅ›ci), mogli pić równoczeÅ›nie. Taki podarunek symbolizowaÅ‚ podobieÅ„stwo ich dusz. G
osób obnoszÄ…ca plakaty protestacyjne w sprawie spoÅ‚ecznej albo politycznej, to pikieta (z francuskiego piquet). Nazwa ta
wzięła siÄ™ od grup robotników, które roznosiÅ‚y przed zakÅ‚adem pracy afisze strajkowe i nie dopuszczaÅ‚y do niego
Å‚amistrajków (czyli osób nie podporzÄ…dkowywujÄ…cych siÄ™ zasadom protestu wobec pracodawcy). W dawnym Polskim wo
pikieta oznaczaÅ‚a także straż, czujkÄ™, zwiad lub niewielki oddziaÅ‚ wojska (zazwyczaj kawalerii) na czatach. NazwÄ™ tÄ
_PDF_POWERED
_PDF_GENERATED 7 March, 2017, 17:43
Portal Kolegium Nauczycielskiego w Bielsku-Bia�ej
nosiÅ‚a także dawna dwuosobowa gra w karty pochodzenia francuskiego, do której używano trzydziestu dwóch kart
polskich. W dawnej polszczyźnie sianie rutki oznaczało staropanieństwo. Ale o co właściwie chodzi z tą rutą? W cz
Å›redniowiecza roÅ›lina ta byÅ‚a w Polsce zwiÄ…zana z obrzÄ™dami weselnymi. DziewczÄ™ta siaÅ‚y jÄ… w swoich ogródkach
że ruta późnej jesieni zachowuje jeszcze zielone listki, nadawaÅ‚a siÄ™ wybornie do wyplatania wianków Å›lubnych.
Przypisywano jej wiele korzystnych dla czÅ‚owieka wÅ‚aÅ›ciwoÅ›ci, dlatego interesowaÅ‚o siÄ™ niÄ… wielu botaników. Szymon
Syreński, profesor Akademii Krakowskiej, poświęcił jej opisowi w swoim Zielniku aż 24 strony! W XVI wieku uchodziła
za roÅ›linÄ™ magicznÄ…, która chroni ludzi od zÅ‚ego. W literaturze i tradycji polskiej zielona Å›wieżość ruty symbolizuje m
nadzieję na szczęśliwe pożycie w małżeństwie.
_PDF_POWERED
_PDF_GENERATED 7 March, 2017, 17:43