docPrywatne średnie szkolnictwo ogólnokształcące w Częstochowie w
download 
Reklamacja Transkrypt
Prywatne średnie szkolnictwo ogólnokształcące w Częstochowie w
PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana Dáugosza w CzĊstochowie Seria: Pedagogika 2012, t. XXI Izabela ZIMOCH-PIASKOWSKA Prywatne Ğrednie szkolnictwo ogólnoksztaácące w CzĊstochowie w latach 1945–1947 Wyzwolenie CzĊstochowy spod okupacji niemieckiej nastąpiáo w poáowie stycznia 1945 r. Na mocy porozumienia miĊdzy rządem radzieckim i PKWN z 26 lipca 1944 r. w mieĞcie utworzono komendanturĊ wojenną z puákownikiem Piotrem Jurczenko na czele. Intensywne prace nad organizacją szkolnictwa podstawowego i Ğredniego rozpoczĊáy siĊ juĪ w pierwszych dwóch miesiącach 1945 r. Znaczącą barierą dla rozwoju szkolnictwa byá brak budynków, zajĊtych czĊĞciowo przez oddziaáy wojskowe stacjonujące w mieĞcie. JuĪ w pierwszej dekadzie lutego 1945 r. na terenie miasta dziaáaáy 3 paĔstwowe i 4 prywatne Ğrednie szkoáy ogólnoksztaácące oraz kurs gimnazjalny1. Pismem z dnia 8 lutego 1945 r., delegat Ministerstwa OĞwiaty w Lublinie na województwo kieleckie – Stanisáaw SteczeĔ – informowaá, Īe: ,,We wszystkich Ğrednich szkoáach ogólnoksztaácących zostaáy juĪ przeprowadzone zapisy i w wiĊkszoĞci nauka zostaáa juĪ rozpoczĊta”. Dalej stwierdzaá: ,,MáodzieĪy zgáosiáo siĊ do gimnazjów bardzo duĪo, szczególnie do klasy I i w ogóle do máodszych klas. MáodzieĪ do klasy I jest bardzo sáabo przygotowana”2. W sprawozdaniu Komisji Szkolnictwa ĝredniego przedstawionym na posiedzeniu Miejskiej Rady Narodowej w CzĊstochowie 28 kwietnia 1945 r. Wáadysáaw Hyla informowaá o stanie szkolnictwa Ğredniego ogólnoksztaácącego w CzĊstochowie3: ,,czynnych gimnazjów 10, a w roku 1939 1 2 3 D. Jarosz, CzĊstochowa w latach 1945–1947, [w:] CzĊstochowa. Dzieje miasta i Klasztoru Jasnogórskiego, t. 4, red. K. Kersten, CzĊstochowa 2007, s. 13 i 28; Organizacja szkolnictwa w CzĊstochowie, ,,CzĊstochowski Gáos Narodu” 1945, nr 3. Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej: AAN), Ministerstwo OĞwiaty, sygn. 283/1337. Prawdopodobnie chodziáo o áączną liczbĊ gimnazjów w CzĊstochowie i powiecie, autorka nie dotaráa do innych materiaáów Ğwiadczących o funkcjonowaniu na terenie samego miasta CzĊstochowy podanej przez W. HylĊ liczby szkóá Ğrednich. RównieĪ informacje podane w publikacji Ministerstwa OĞwiaty Ğwiadczą o tym, Īe wedáug stanu z 1 maja 1945 r. áącznie na terenie 466 Izabela ZIMOCH-PIASKOWSKA byáo 7, przybyáy 2 szkoáy prywatne i 1 gimnazjum powoáaáo do Īycia paĔstwo dla zapóĨnionych w cieniu okupacji. Obecnie mamy uczniów 3104, a w roku 1939 byáo 2129 – nauczycieli obecnie 157, a w roku 1939 byáo 118”4. W okresie powojennym – lata 1945–1947 – zachodziáy sukcesywne zmiany organizacyjne na poziomie gimnazjum i liceum, związane z dąĪeniem do upowszechnienia nauczania na poziomie Ğrednim oraz zniwelowania róĪnicy miĊdzy poziomem nauczania na szczeblu niĪszym i Ğrednim. Instrukcja Ministerstwa OĞwiaty z dnia 15 lipca 1945 r. wprowadziáa pierwsze zmiany polegające na przyjmowaniu absolwentów klasy VII szkoáy powszechnej do II klasy gimnazjum, a uczniów z ukoĔczoną klasą VI do klasy I gimnazjum. Instrukcja Ministerstwa OĞwiaty z dnia 15 maja 1946 r. zlikwidowaáa klasĊ I gimnazjum, zezwalając na przejĞciowe tworzenie w roku szkolnym 1946/47 przy gimnazjach ogólnoksztaácących klasy wstĊpnej dla absolwentów szkóá niĪej zorganizowanych, która odpowiadaáaby poziomowi klasy VII. Kolejna instrukcja z dnia 21 maja 1947 r. nie przewidywaáa juĪ tworzenia klasy wstĊpnej, absolwenci klasy VII mieli przechodziü do klasy VIII. Z uwagi na brak klasy VIII w wielu szkoáach powszechnych, ministerstwo zezwalaáo na organizowanie tzw. klasy wyrównawczej przy gimnazjach. W tych latach licea ogólnoksztaácące pozostawaáy w zasadzie bez wiĊkszych zmian organizacyjnych, instrukcja Ministerstwa OĞwiaty z 15 lipca 1945 r. przewidywaáa jedynie likwidacjĊ typu klasycznego liceum, pozostawiając trzy typy: matematyczno-fizyczny, humanistyczny i przyrodniczy. W okresie przejĞciowym 1945–1947 gimnazja i licea pracowaáy w zasadzie w oparciu o programy przedwojenne, z których usuniĊto tzw. elementy obce dla nowego ustroju. Nowymi przedmiotami byáy jedynie: jĊzyk rosyjski oraz nauka o Polsce i Ğwiecie wspóáczesnym5. Liczny napáyw máodzieĪy do gimnazjów po zakoĔczeniu wojny, widoczny zwáaszcza w klasach niĪszych, spowodowaá, Īe jeszcze w 1945 r. w CzĊstochowie w kaĪdej szkole otworzono po trzy klasy pierwsze. Fatalne warunki lokalowe spowodowaáy, Īe wszystkie gimnazja paĔstwowe mieĞciáy siĊ w jednym budynku6 przy alei KoĞciuszki 87. Nie byáo pracowni, brakowaáo pomocy szkolnych. Warunki okupacyjne spowodowaáy, Īe równieĪ przygotowanie máodzieĪy byáo sáabe. Z uwagi na duĪą dysproporcjĊ pomiĊdzy zarobkami a kosztami utrzymania oraz ciĊĪkie warunki mieszkaniowe w trudnej sytuacji znajdowaáo 4 5 6 7 miasta i powiatu znajdowaáy siĊ: 3 gimnazja paĔstwowe, 6 prywatnych oraz 3 paĔstwowe licea i 4 prywatne – zob. Ministerstwo OĞwiaty, Szkolnictwo w liczbach 1944/45, Warszawa 1946, s. 22. Archiwum PaĔstwowe w CzĊstochowie (dalej: APCz), Miejska Rada Narodowa (dalej: MRN), Zarząd Miejski w CzĊstochowie (dalej: ZMCz), sygn. 469, Protokóá Nr 3 z posiedzenia MRN w CzĊstochowie odbytego dnia 28 kwietnia 1945 r. w sali Starostwa Powiatowego w CzĊstochowie przy ulicy Sobieskiego 7, k. 16. B. Potyraáa i W. Szlufik, Szkolnictwo ogólnoksztaácące na ziemiach zachodnich i póánocnych w latach 1945–1970, Wrocáaw 1972, s. 28–30. TamĪe. APCz, MRN ZMCz, sygn. 386, k. 1. Prywatne Ğrednie szkolnictwo ogólnoksztaácące w CzĊstochowie… 467 siĊ nauczycielstwo8. Lokalu nie posiadaáo Gimnazjum Spoáeczne i Kursy dla Dorosáych w zakresie Gimnazjum i Liceum Ogólnoksztaácącego. W notatce Wydziaáu OĞwiaty i Kultury na temat stanu szkóá na terenie miasta napisano wówczas: ,,NajwiĊkszą bolączką jest sprawa lokali, sprzĊtów szkolnych, pomocy naukowych oraz mieszkaĔ dla nauczycieli. Do zrealizowania powyĪszych bolączek po opróĪnieniu lokali przez wojsko potrzeba trzech rzeczy: I pieniĊdzy, II pieniĊdzy, III pieniĊdzy”9. W roku szkolnym 1945/46 na terenie miasta CzĊstochowy dziaáaáy trzy paĔstwowe szkoáy Ğrednie ogólnoksztaácące: 1) PaĔstwowe Liceum i Gimnazjum H. Sienkiewicza, mĊskie z ogólną liczbą 16 oddziaáów, w których ksztaáciáo siĊ áącznie 556 uczniów, z czego 81 w klasach licealnych; 2) PaĔstwowe Liceum i Gimnazjum im. R. Traugutta, mĊskie, z 13 oddziaáami i ogólną liczbą 471 uczniów, w tym z 52 cháopcami w klasach licealnych; 3) PaĔstwowe Liceum i Gimnazjum im. J. Sáowackiego, ĪeĔskie, ksztaácące w 16 oddziaáach áącznie 590 uczennic, z czego 71 w klasach licealnych10. W tym czasie, oprócz Ğrednich szkóá ogólnoksztaácących dla máodzieĪy, w mieĞcie funkcjonowaáy Prywatne Koedukacyjne Liceum i Gimnazjum Klasy Przyspieszone Stowarzyszenia Liceum i Gimnazjum dla Dorosáych z ogólną liczbą 692 uczniów i 37 nauczycielami. Klasy przyspieszone o ustroju semestralnym stanowiáy odrĊbną szkoáĊ dla opóĨnionych wiekiem i dorosáych áącznie. Zgodnie z informacją z dnia 12 marca 1946 r. przesáaną przez KOS w Kielcach do Wydziaáu Szkóá ĝrednich Ogólnoksztaácących Ministerstwa OĞwiaty w Warszawie, w roku szkolnym 1945/46 z uwagi na liczebnoĞü uczniów 5 klas przeniesiono do PaĔstwowego Gimnazjum i Liceum im. H. Sienkiewicza pod bezpoĞrednie kierownictwo dyrektora Saboka11. Dziaáaáo równieĪ szkolnictwo prywatne, które stanowi przedmiot niniejszego artykuáu. 1. Prywatne Liceum i Gimnazjum Towarzystwa Szkoáy Spoáecznej W szkole naukĊ pobieraáo áącznie 193 uczniów, w tym 155 cháopców i 38 dziewcząt. Na szczeblu gimnazjum ksztaáciáo siĊ przy tym 179 uczniów, a w liceum 14 uczniów, prowadzonych przez 14 nauczycieli, w tym 1 niekwalifikowanego. W Prywatnym Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu pod kierunkiem 14 kwalifikowanych nauczycieli uczyáy siĊ 8 9 10 11 TamĪe, sygn. 469, k. 16. TamĪe, sygn. 386, k. 1. Archiwum PaĔstwowe w Kielcach (dalej: APK), Kuratorium OkrĊgu Szkolnego (dalej: KOS), sygn. 21/321/61, k. 16. APK, KOS, sygn. 21/321/61, k. 17; AAN, Ministerstwo OĞwiaty (dalej: MO), sygn. 283/1576, k. 11 i 13–14. 468 Izabela ZIMOCH-PIASKOWSKA 233 dziewczĊta, z czego 214 w gimnazjum i 19 w liceum. W Prywatnym Gimnazjum ChrzeĞcijaĔskim Braci Szkolnych uczyáo siĊ w klasach gimnazjalnych pod okiem 14 nauczycieli (z czego 9 kwalifikowanych) – 175 cháopców. Klas licealnych szkoáa nie prowadziáa. W Prywatnym Liceum i Gimnazjum Stowarzyszenia ,,Nauka i Praca” uczyáy siĊ 443 dziewczĊta prowadzone przez 19 nauczycieli, w tym 17 kwalifikowanych. Na poziomie klas gimnazjalnych naukĊ pobieraáo 360 uczennic, w liceum 83 uczennice12. Istniejące od 1922 r., na mocy orzeczenia Kuratorium OkrĊgu Szkolnego Krakowskiego z dnia 25 marca 1922 r., Prywatne MĊskie Liceum i Gimnazjum Towarzystwa Szkoáy Spoáecznej13 w grudniu 1945 r. przeniosáo siĊ do swojego dawnego budynku przy ul. SowiĔskiego 3614. Odtąd mieĞciáo siĊ w wydzierĪawionym dwupiĊtrowym budynku, wyremontowanym i nowoczeĞnie urządzonym, dysponowaáo równieĪ boiskiem. Na wyposaĪeniu szkoáy znajdowaáo siĊ kompletne umeblowanie w dobrym stanie, pracownie naukowe, biblioteka oraz pomoce naukowe w iloĞci dostatecznej15. Wiadomo, Īe po przeprowadzce 1 kwietnia 1946 r. do budynku zajmowanego uprzednio przez szpital miejski, w maju 1947 r., szkoáa posiadaáa pracowniĊ fizyko-chemiczną i przyrodniczą z gabinetami oraz pracowniĊ zajĊü praktycznych. DziĊki ocaleniu 80% pomocy naukowych z zasobów przedwojennych szkoáa posiadaáa wystarczającą iloĞü pomocy do poszczególnych przedmiotów. Biblioteka liczyáa 3050 tomów, nauczycielska – 200. Sposób organizacji biblioteki przypominaá przedwojenny, z podziaáem na dziaáy i wydzielonymi bibliotekami klasowymi. W posiadaniu szkoáy byáa równieĪ sala gimnastyczna i wáasne boisko. W kancelarii szkolnej, gabinecie dyrektora i estetycznie urządzonych salach lekcyjnych widniaáo godáo paĔstwowe16. W czerwcu 1946 r. w szkole funkcjonowaáo 8 oddziaáów z ogólną liczbą 193 uczniów17. W rok póĨniej liczba oddziaáów zmniejszyáa siĊ do 6, a liczba uczniów do 12218. Szkoáa realizowaáa program szkóá paĔstwowych i przestrzegaáa przepisów obowiązujących w szkoáach paĔstwowych w zakresie przyjmowania i klasyfikowania uczniów. W roku szkolnym 1945/46 uczniowie w liczbie 12% korzystali ze zwolnienia od opáaty czesnego19, w kolejnym roku 12 13 14 15 16 17 18 19 APK, KOS, sygn. 21/321/61, k. 18; AAN, MO, sygn. 283/1576, k. 16. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 4 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r., Nr II SR-7635 46 o nadanie prywatnym szkoáom uprawnieĔ szkóá paĔstwowych, k. 42. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Towarzystwa Szkoáy Spoáecznej w CzĊstochowie przeprowadzonej przez p. o. Wizytatora OkrĊgowego Wá. Cháapowskiego w dniu 20 i 21 marca 1946 r., k. 43. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 4 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r…., k. 42. TamĪe; AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji inspekcyjno-organizacyjnej Prywatnego Koedukacyjnego Liceum i Gimnazjum Towarzystwa Szkoáy Spoáecznej w CzĊstochowie, przeprowadzonej w dniu 10 i 11 paĨdziernika 1946 r. przez OkrĊgowego Wizytatora Szkóá Leopolda Krzyka, k. 202. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 4 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r…., k. 42. TamĪe, Zaáącznik Nr 4 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r., k. 201. TamĪe, Zaáącznik Nr 4 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r…., k. 42. Prywatne Ğrednie szkolnictwo ogólnoksztaácące w CzĊstochowie… 469 szkolnym caákowicie zwolniono z opáat 5% uczniów, a nastĊpne 13% czĊĞciowo20. Jeszcze w roku szkolnym 1945/46 na terenie szkoáy dziaáaáy: harcerstwo, hufiec szkolny, Liga Morska, kóáko geograficzno-historyczne i samorząd klasowy21. Grono nauczycielskie liczyáo w roku szkolnym 1945/46 dwanaĞcie osób, z czego dwie nie posiadaáy wymaganych kwalifikacji22, w rok póĨniej spoĞród 13 nauczycieli byáa jedna niekwalifikowana23. W paĨdzierniku 1946 r., spoĞród 122 uczniów wiĊkszoĞü stanowili cháopcy w liczbie 96, przy 26 dziewczĊtach. Szkoáa prowadziáa naukĊ jednozmianową w 6 oddziaáach, w tym dwóch licealnych humanistycznych, gdzie w klasie pierwszej byáo zaledwie 4 uczniów, a w drugiej – 7. Przy gimnazjum nie funkcjonowaáa wstĊpna klasa wyrównawcza, nie przyjĊto równieĪ do dawnej klasy drugiej absolwentów siedmioklasowej szkoáy powszechnej. MiesiĊczne opáaty uczniów na rzecz szkoáy, czyli tzw. taksa, wynosiáy w gimnazjum 500 zá, a w liceum 700 zá24. Jednak juĪ w marcu 1947 r. opáaty ksztaátowaáy siĊ w nastĊpujący sposób: 700 zá w gimnazjum i 1000 zá w liceum, przy czym 5% uczniów caákowicie zwolniono od czesnego, natomiast czĊĞciowo – 13%25. Wynagrodzenie nauczyciela wynosiáo 200 zá za godzinĊ w stosunku miesiĊcznym. Grono pedagogiczne liczące wraz z dyrektorem 13 nauczycieli skáadaáo siĊ z 8 nauczycieli wáasnych i 5 dochodzących. SpoĞród wszystkich nauczycieli tylko biolog nie posiadaá wymaganych kwalifikacji, pozostając pod opieką i instruktaĪem dyrektora. Z uwagi na brak nauczycielki w szkole nie prowadzono wychowania fizycznego dziewcząt, natomiast brak wprowadzenia jĊzyka rosyjskiego jako nadobowiązkowego táumaczono nieposiadaniem odpowiednich warunków26. Na terenie szkoáy dziaáaáa sekcja humanistyczna i matematyczno-przyrodnicza, oprócz tego nauczyciele naleĪeli do miĊdzyszkolnych kóá przedmiotowych lub ognisk metodycznych27. W tym okresie w gronie nauczycieli znajdowali siĊ min.: Wáadysáaw Hyla – dyrektor, fizyka, Bohdan PuczyĔski – geografia, historia, Janina Jaszczak – geografia, Ludwik Zakrzewski – jĊzyk polski, Olga Hylowa – biologia, Konstanty Karwan – propedeutyka filozofii, Maria Rosáan – jĊzyk francuski, Helena Karwan – jĊzyk niemiecki, Mieczysáaw Dering – wychowanie fizyczne cháopców, Antoni Pietraniec – matematyka, PoliciĔski – prace rĊczne28. Ze 20 21 22 23 24 25 26 27 28 AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 4 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r…., k. 201. TamĪe, Sprawozdanie […] z dnia 20 i 21 marca 1946 r…., k. 43. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 4 do pisma Kuratorium z dnia 9 czerwca 1946 r…., k. 43. TamĪe, Zaáącznik Nr 4 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r…., k. 201. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji inspekcyjno-organizacyjnej…, k. 202. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Koedukacyjnego Liceum i Gimnazjum Towarzystwa Szkoáy Spoáecznej w CzĊstochowie przeprowadzonej w dniu 18, 19 i 20 marca 1947 r. przez OkrĊgowego Wizytatora Szkóá Leopolda Krzyka, k. 205. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji inspekcyjno-organizacyjnej…, k. 202. TamĪe, k. 203. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji […] w dniu 18, 19 i 20 marca 1947 r…, k. 206–207. 470 Izabela ZIMOCH-PIASKOWSKA sprawozdaĔ powizytacyjnych wynika, Īe szkoáa pracowaáa wedáug staáego tygodniowego planu lekcji, a w starannie prowadzonych dziennikach notowano frekwencjĊ i wáaĞciwie sprecyzowane tematy lekcji. Na posiedzeniach rady pedagogicznej omawiano okólniki i zarządzenia Ministerstwa OĞwiaty i kuratorium, a ich przebieg zapisywano w ksiĊdze protokoáów, choü zdarzaáo siĊ, Īe niektóre protokoáy byáy formuáowane zbyt ogólnie. Szkoáa posiadaáa regulamin wewnĊtrzny, okreĞlający, do której godziny w porze wieczorowej uczniowie mogą przebywaü w mieĞcie. Istniaá równieĪ regulamin dla opiekunów klasowych opracowany przez MiĊdzyszkolną KomisjĊ Dyrektorów i przyjĊty przez caáe szkolnictwo w CzĊstochowie. Stosownie do uchwaáy MiĊdzyszkolnej Komisji Dyrektorów wprowadzono czapki i berety29. Organizacją uczniowską, która dziaáaáa na terenie szkoáy, byáo harcerstwo mĊskie liczące 64 cháopców i ĪeĔskie z 26 czáonkiniami, funkcjonowaáo takĪe mĊskie przysposobienie wojskowe oraz samorząd klasowy. MáodzieĪ nie naleĪaáa do organizacji pozaszkolnych. Przy szkole dziaáaá Komitet Rodzicielski, jednak jeszcze w roku szkolnym 1946/47 wspóápraca miĊdzy szkoáą i domem nie byáa caákowicie zorganizowana30. Pomimo trudnoĞci powojennych, w marcu 1947 r. szkoáa, dostosowawszy siĊ do wczeĞniejszych zaleceĔ powizytacyjnych, pracowaáa wedáug rocznego planu pracy, a materiaá nauczania oprócz pojedynczych wyjątków przerabiany byá bez opóĨnieĔ. Na posiedzeniach rady pedagogicznej wygáaszano referaty z dziedziny pedagogiczno-dydaktycznej, a metody pracy byáy oceniane przez kuratorium jako wáaĞciwe: stosowano metody poglądowe i dąĪono do zwalczania werbalizmu w nauczaniu. Podczas wizytacji szkoáy w marcu 1947 r. wszystkie spoĞród zwizytowanych lekcji otrzymaáy ocenĊ pozytywną, a wizytator zwracaá uwagĊ, iĪ klasyfikacja z niektórych przedmiotów byáa nawet zbyt surowa i rygorystyczna, w związku z czym zalecaá rozsądną selekcjĊ na zakoĔczenie roku szkolnego31. Poziom naukowy szkoáy byá dostateczny, w trakcie wizytacji i badania wyników nauczania máodzieĪ wykazywaáa poziom wskazujący na opanowanie wiadomoĞci z poszczególnych przedmiotów przewidziane programami nauczania, jednak okoáo 10–15% uczniów byáo bardzo sáabych lub dostatecznych. Zadowalający byá równieĪ stan wychowawczy szkoáy, pracĊ wychowawczą prowadzono w oparciu o prowizoryczny plan wychowawczy szkoáy, a zachowanie máodzieĪy nie budziáo zastrzeĪeĔ. PracĊ wychowawczą utrudniaáo przeciąĪenie nauczycieli pracą zarobkową i dochodzenie czĊĞci nauczycieli z innych szkóá, co wpáywaáo na brak dokáadnego przepracowania planu wychowawczego i systematycznego realizowania postulatów wychowawczych, nie byáo równieĪ harmonijnego wspóádziaáania miĊdzy organizacjami i samorządami klasowymi. W 1947 r. powoli ujawniaáy siĊ juĪ wpáywy nowej ideologii wy29 30 31 TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji inspekcyjno-organizacyjnej…, k. 203. TamĪe. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji […] w dniu 18, 19 i 20 marca 1947 r. …, k. 206. Prywatne Ğrednie szkolnictwo ogólnoksztaácące w CzĊstochowie… 471 chowawczej, w szkole zorganizowano Koáo Przyjacióá Związku Radzieckiego, w związku z realizacją nowych programów starano siĊ budziü ,,pozytywne nastawienia do nowej rzeczywistoĞci Polski powojennej”32. Na terenie szkoáy udaáo siĊ uruchomiü ĞwietlicĊ i zaprenumerowaü dla niej 10 róĪnych czasopism oraz publikacje, a 3 lutego 1947 r. rozpoczĊto doĪywianie máodzieĪy w postaci drugich ĞniadaĔ, z czego korzystali wszyscy uczniowie i nauczyciele. Z opáat za doĪywianie zwolniono 54 uczniów, na tym polu zaznaczaáa siĊ równieĪ silniejsza wspóápraca z Komitetem Rodzicielskim33. 2. Prywatne ĩeĔskie Liceum i Gimnazjum Stowarzyszenia ,,Nauka i Praca” Szkoáa prowadziáa dziaáalnoĞü na podstawie orzeczenia Kuratorium OkrĊgu Szkolnego Krakowskiego z 1939 r.34 Po powrocie w grudniu 1945 r. do swojego dawnego gmachu przy ulicy Jasnogórskiej35, szkoáa mieĞciáa siĊ w dwupiĊtrowym budynku przeznaczonym do uĪytku szkolnego, wynajĊtym od Towarzystwa ,,PrzyszáoĞü”36. Szkoáa posiadaáa pracownie: fizyczną, chemiczną, biologiczną oraz bibliotekĊ37, która w maju 1947 r. liczyáa 5000 tomów38, 1 wypoĪyczony film i 1 wáasny oraz epidiaskop. Sale lekcyjne byáy sáoneczne, ciepáe i estetyczne, brakowaáo jednak pomieszczeĔ na pracowniĊ geograficzną, humanistyczną i prac rĊcznych39. Zaopatrzenie w pomoce naukowe, pomimo pewnych braków, pozwalaáo na wáaĞciwe realizowanie programu. W roku szkolnym 1945/46 zdoáano uzupeániü umeblowanie szkolne przez zakup 120 stolików, 120 krzeseá i 8 wieszaków, doposaĪono równieĪ pracowniĊ fizyczną40. W szkole 32 33 34 35 36 37 38 39 40 TamĪe, k. 205–206. TamĪe. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r., Nr Sr-7635/46 o nadanie prywatnym szkoáom uprawnieĔ paĔstwowych, k. 38. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Towarzystwa ,,Nauka i Praca” w CzĊstochowie, przeprowadzonej przez p. o. Wizytatora OkrĊgowego Wá. Cháapowskiego w dniu 19.03. i 23.03.1946 r., k. 40. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z pierwszej wizytacji inspekcyjno-instrukcyjnej w roku szkolnym 1946/47 – dnia 17.12.1946 r. – przeprowadzonej przez Naczelnika Wydziaáu II – A. Chmielowskiego w Prywatnym Liceum i Gimnazjum Twa ,,Nauka i Praca” w CzĊstochowie, k. 195. TamĪe, Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r…., k. 38. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II-6081/47 o nadaniu prywatnym szkoáom uprawnieĔ szkóá paĔstwowych, k. 193. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego ĩeĔskiego Liceum i Gimnazjum Stow. ,,Nauka i Praca” przeprowadzonej w dniu 14, 15 i 17 marca 1947 r. przez OkrĊgowego Wizytatora Szkóá Leopolda Krzyka, k. 197. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Towarzystwa ,,Nauka i Praca” […] w dniu 19.03. i 23.03.1946 r., k. 40. 472 Izabela ZIMOCH-PIASKOWSKA funkcjonowaá takĪe gabinet lekarski i dentystyczny41. Przy szkole dziaáaá starannie prowadzony internat dla 25 uczennic; w roku szkolnym 1945/46 – 10 uczennic korzystaáo z niego bezpáatnie42, w miarĊ uzyskiwania nowych pomieszczeĔ planowano rozszerzenie internatu43. W kolejnym roku szkolnym z internatu korzystaáo juĪ 38 dziewcząt, z tego 5 (13%) bezpáatnie, a 19 (50%) korzystaáo ze zniĪki w opáatach44. Internat byá dobrze zorganizowany zarówno pod wzglĊdem gospodarczo-organizacyjnym, jak i wychowawczym. Sypialnie utrzymane byáy we wzorowej czystoĞci45. Dyrektorką zakáadu w omawianym czasie byáa Maria Rynkiewicz46. Personel nauczycielski skáadaá siĊ w znacznej czĊĞci z osób pracujących w szkole przed wojną47, w roku szkolnym 1945/46 w jego skáad wchodziáo 22 nauczycieli, z czego 19 (86%) nauczycieli z peánymi kwalifikacjami48. W grudniu 1946 r. w szkole pracowaáo 17 nauczycieli, w tym 12 wáasnych i 5 przychodzących, niektórzy z nich to nauczyciele máodzi bez dostatecznej praktyki, którzy wobec braku nauczycieli tych samych przedmiotów znajdowali siĊ pod opieką dyrektorki49. Jeszcze w tym samym roku szkolnym (1946/47), w maju, w szkole pracowaáo 20 nauczycieli, z czego 18 kwalifikowanych (90%)50. Wynagrodzenie wynosiáo 220 zá za godzinĊ w stosunku miesiĊcznym, pobory wypáacano za 12 miesiĊcy. Dodatkowo nauczyciele byli opáacani za wychowawstwo w kwocie równowaĪnej 2 godzinom lekcyjnym, za opiekĊ nad organizacjami – jak za 3 godziny, pewne dodatki otrzymywali równieĪ za poprawianie zeszytów w wysokoĞci zaleĪnej od przedmiotu, np. po jednej godzinie dla polonisty przy 4 go- 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 TamĪe, Sprawozdanie z pierwszej wizytacji inspekcyjno-instrukcyjnej w roku szkolnym 1946/47 – dnia 17.12.1946 r. […] w Prywatnym Liceum i Gimnazjum Twa ,,Nauka i Praca” w CzĊstochowie, k. 196. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r…., k. 38. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Towarzystwa ,,Nauka i Praca” […] w dniu 19.03. i 23.03.1946 r., k. 40. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II-6081/47…, k. 193. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego ĩeĔskiego Liceum i Gimnazjum Stowarzyszenia ,,Nauka i Praca” przeprowadzonej w dniu 14, 15 i 17 marca 1947 r.…, k. 200. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z pierwszej wizytacji inspekcyjno-instrukcyjnej w roku szkolnym 1946/47 – dnia 17.12.1946 r. […] w Prywatnym Liceum i Gimnazjum Twa ,,Nauka i Praca” w CzĊstochowie, k. 195. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Towarzystwa ,,Nauka i Praca” […] w dniu 19.03. i 23.03.1946 r., k. 40. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 9.VI.46 r., Nr Sr-7635/46…, k. 38. TamĪe, Sprawozdanie z pierwszej wizytacji inspekcyjno-instrukcyjnej w roku szkolnym 1946/47 – dnia 17.12.1946 r. […] w Prywatnym Liceum i Gimnazjum Twa ,,Nauka i Praca” w CzĊstochowie, k. 195. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II-6081/47…, k. 193. Prywatne Ğrednie szkolnictwo ogólnoksztaácące w CzĊstochowie… 473 dzinach lekcyjnych51. W latach 1945–1947 w szkole pracowali nastĊpujący nauczyciele: Helena Orpych – jĊzyk polski, Janina Piątkowska – jĊzyk francuski, Zdzisáawa Pawáowska – historia, geografia, Anna Mordaszko – jĊzyk áaciĔski, Jadwiga Odlaniecka-Poczobut – matematyka, Zofia BaraĔska – historia, jĊzyk áaciĔski, Maria Kabarowska – geografia, historia, Antonina Schetzowa – prace rĊczne, Wanda Maryniak – jĊzyk niemiecki, Kazimiera StĊpkowska – biologia, Edward Mąkosza – chór szkolny52, p. JaĨwiĔska – fizyka, p. Martusewicz – jĊzyk polski53. W roku szkolnym 1945/46 w szkole funkcjonowaáo 11 oddziaáów z áączną liczbą 443 uczennic54. W kolejnym roku szkoáa prowadziáa 10 oddziaáów przy liczbie 363 uczennic55. Dwuletnie liceum podzielone byáo na typy: humanistyczny, przyrodniczy i matematyczny. W roku 1946/47 w klasie I liceum znajdowaáo siĊ áącznie 34 uczniów, w tym 26 w typie humanistycznym, 11 – w przyrodniczym i 2 – w matematycznym, do klasy II uczĊszczaáo 28 uczniów, z czego 20 w typie humanistycznym i 8 w przyrodniczym. Opáata miesiĊczna wynosiáa w gimnazjum 500 zá i 700 zá w liceum. Uczennice korzystające z internatu uiszczaáy ponadto opáatĊ w wysokoĞci 3500 zá miesiĊcznie. W tym czasie 49 uczniów pobieraáo naukĊ bezpáatnie, a 83 korzystaáo z ulg 50–75%. Oprócz internatu máodzieĪ korzystaáa równieĪ z lokali bĊdących pod kontrolą stancji – 20 osób, oraz z bursy ZNP – 7 osób. Okoáo 100 osób korzystaáo z doĪywiania56. MáodzieĪ szkolna skupiaáa siĊ w organizacjach, jak: harcerstwo, do którego naleĪaáo 140 osób, Liga Morska – 70, Związek Zachodni – 40, jak równieĪ koáo krajoznawcze. Uczniowie nie naleĪeli do organizacji pozaszkolnych. Obowiązywaá przepisowy strój obejmujący granatowy mundurek, a w czasie uroczystoĞci – biaáą bluzkĊ57. Podobnie jak inne prywatne ogólnoksztaácące szkoáy Ğrednie w CzĊstochowie, równieĪ szkoáa Stowarzyszenia ,,Nauka i Praca” stosowaáa program rządowy i przestrzegaáa przepisów obowiązujących w szkoáach paĔstwowych w zakresie przyjmowania i klasyfikowania uczniów58. W pracy szkoáy daáy siĊ zaob51 52 53 54 55 56 57 58 TamĪe, Sprawozdanie z pierwszej wizytacji inspekcyjno-instrukcyjnej w roku szkolnym 1946/47 – dnia 17.12.1946 r. […] w Prywatnym Liceum i Gimnazjum Twa ,,Nauka i Praca” w CzĊstochowie, k. 195. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego ĩeĔskiego Liceum i Gimnazjum Stow. ,,Nauka i Praca” przeprowadzonej w dniu 14, 15 i 17 marca 1947 r…., k. 198–199. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Towarzystwa ,,Nauka i Praca” w CzĊstochowie […] w dniu 19.03. i 23.03.1946 r., k. 40–41. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r. Nr II Sr7635/46…, k. 38. TamĪe, Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II-6081/47…, k. 193. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z pierwszej wizytacji inspekcyjno-instrukcyjnej w roku szkolnym 1946/47 – dnia 17.12.1946 r. […] w Prywatnym Liceum i Gimnazjum Twa ,,Nauka i Praca” w CzĊstochowie, k. 195–196. TamĪe. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r. Nr II-Sr-7635/46…, k. 38 oraz Zaáącznik Nr 3 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II-6081/47…, k. 193. 474 Izabela ZIMOCH-PIASKOWSKA serwowaü pewne niedociągniĊcia, wynikające prawdopodobnie z trudnych warunków powojennych. Podczas wizytacji w grudniu 1946 r. stwierdzono, Īe w rocznym obszernym planie pracy dyrektorki brakowaáo specjalnych celów na rok szkolny 1946/47 oraz Ğrodków do ich wykonania, podobnie w planie wychowawczym wizytatorowi brakowaáo ,,gáĊbszego rdzenia ideowego i Ğrodków realizacji”59. ChociaĪ rozkáady materiaáu nauczania zostaáy opracowane z wiĊkszoĞci przedmiotów, zdarzaáo siĊ, Īe zagadnienia byáy przygotowane zbyt ogólnikowo, np. z historii, geografii czy biologii. CzĊste byáy braki sprawozdaĔ z przerobionych kursów i notoryczne braki uwag co do stopnia przerobienia danego materiaáu. Zdarzaáy siĊ teĪ braki wpisów o zadaniach pisemnych zarówno klasowych, jak i domowych. Prawdopodobnie z powodu braku dzienników, szereg tematów lekcji z miesiąca wrzeĞnia w ogóle nie zapisano w dzienniku60. JednakĪe szkoáa szybko nadrobiáa niedociągniĊcia i w nastĊpnym roku szkolnym ogólna organizacja pracy w szkole byáa rozwiązana prawidáowo. Szkoáa posiadaáa systematycznie realizowany roczny plan pracy, praca dydaktyczna byáa zorganizowana w stopniu dostatecznym mimo pewnych uchybieĔ. W zadawalającym stopniu zostaáy przepracowane rozkáady materiaáu nauczania, jedynym zastrzeĪeniem byáy nadal zbyt ogólnie sformuáowane rozkáady historii, biologii, geografii, a takĪe nauki o Polsce i Ğwiecie wspóáczesnym. IloĞü wypracowaĔ przygotowywanych przez uczniów byáa wystarczająca, dobór tematów celowy, a zeszyty uczniowskie podlegaáy czĊĞciowej kontroli. Nowe programy realizowano zgodnie z poleceniem wáadz szkolnych, budząc ,,pozytywne nastawienia do obecnej rzeczywistoĞci”. Nauczyciele byli pozytywnie nastawieni do pracy i stosowali wáaĞciwe metody nauczania, racjonalnie wykorzystując dostĊpne pracownie i pomoce naukowe61. Przeprowadzone wówczas wizytacje i badanie wyników nauczania wykazaáy, Īe máodzieĪ – z wyjątkiem pewnego odsetka uczennic niedostatecznych – w kaĪdej klasie opanowaáa wiadomoĞci przewidziane programem nauczania, szkoáa nie speániaáa wymagaĔ programowych jedynie odnoĞnie do jĊzyka niemieckiego, którego poziom przedstawiaá siĊ bardzo sáabo. W szkole dbano o wychowanie máodzieĪy, jednak Īycie wychowawcze uznawano za zbyt sáabo zorganizowane, czego przyczyny poszukiwano w braku samorządu szkolnego peániącego rolĊ koordynatora pracy organizacji uczniowskich62. Zachowanie máodzieĪy wizytator opisywaá nastĊpującymi sáowami: ,,MáodzieĪ jest grzeczna, uprzejma i dostatecznie uspoáeczniona, jej wygląd zewnĊtrzny nie budzi zastrzeĪeĔ. Ujemnym jej rysem to brak punktualnoĞci, czego dowodem najlepszym to liczne spóĨnienia…”63. Zwracano uwagĊ na koniecz59 60 61 62 63 TamĪe, Sprawozdanie z pierwszej wizytacji inspekcyjno-instrukcyjnej w roku szkolnym 1946/47 – dnia 17.12.1946 r. […] w Prywatnym Liceum i Gimnazjum Twa ,,Nauka i Praca” w CzĊstochowie, k. 195. TamĪe. TamĪe, k. 197. TamĪe, k. 198. TamĪe, k. 199. Prywatne Ğrednie szkolnictwo ogólnoksztaácące w CzĊstochowie… 475 noĞü rewizji planu wychowania i skonfrontowania go ,,z postulatami nowej rzeczywistoĞci i nowymi programami nauczania”64. 3. Prywatne ĩeĔskie Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu Szkoáa powstaáa w 1907 r. i dziaáaáa na mocy orzeczenia Kuratorium OkrĊgu Szkolnego Krakowskiego na prowadzenie liceum i gimnazjum. W roku szkolnym 1945/46 szkoáa mieĞciáa siĊ we wáasnym dwupiĊtrowym, wyremontowanym i nowoczeĞnie urządzonym budynku, wyposaĪonym w centralne ogrzewanie, wodociągi i kanalizacjĊ65. Jeszcze w 1945 r. oddano do uĪytku salĊ gimnastyczną i pokój dla dyrektora, trwaáy prace przy urządzaniu szatni w suterenach66. Przy szkole byáo boisko i ogród. Nieco sáabiej przedstawiaáo siĊ zaopatrzenie szkoáy, pracownia zajĊü praktycznych wyposaĪona byáa jedynie czĊĞciowo, wystĊpowaáy braki w wyposaĪeniu pracowni naukowych i umeblowaniu67. W nastĊpnym roku udaáo siĊ uzupeániü umeblowanie, jednak pracownie naukowe wciąĪ wymagaáy doposaĪenia68. Wiadomo, Īe w szkole dziaáaáa biblioteka szkolna licząca w kwietniu 1947 r. 4000 tomów dla uczniów oraz 100 tomów dziaáu dla nauczycieli. Prenumerowano równieĪ czasopisma, jak: ,,Dziennik UrzĊdowy Ministerstwa OĞwiaty”, ,,Gáos Narodu”, ,,Gáos Nauczycielski”, ,,JĊzyk Polski”, ,,Meander”, ,,Nowa Szkoáa”, ,,Polska Zachodnia”, ,,Poradnik dla Nauczyciela”, ,,Poradnik Pracownika Spoáecznego”, ,,Problemy”, ,,Teka Szkolna”, ,,Tygodnik Powszechny”, ,,Znak”, ,,ĩycie Gospodarcze”, ,,WiadomoĞci Statystyczne”, ,,Dzieci i Wychowawca”, ,,ĝląsk” oraz ,,Poradnik Wychowania Spóádzielczego”69. Przy szkole funkcjonowaá internat umieszczony w budynku wáasnym Zgromadzenia, w roku szkolnym 1945/46 korzystaáy z niego 44 uczennice. Opáata za internat wynosiáa 10 kg táuszczu lub 3000 zá miesiĊcznie70. Szko64 65 66 67 68 69 70 TamĪe, k. 200. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 5 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r. Nr II Sr-7635/46 o nadanie prywatnym szkoáom uprawnieĔ szkóá paĔstwowych, k. 46. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu w CzĊstochowie przeprowadzonej przez p. o. Wizytatora OkrĊgowego Wá. Cháapowskiego w dniach 5 X i 14 i 15 XI 1945 r., k. 47. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 5 do pisma Kuratorium z dnia 9.VI.46 r. Nr II Sr-7635/46…, k. 46. TamĪe, Zaáącznik Nr 6 do pisma Kuratorium z dnia 1maja 1947 r. Nr II 6081/47 o nadanie prywatnym szkoáom uprawnieĔ szkóá paĔstwowych, k. 216. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego ĩeĔskiego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu w CzĊstochowie, przeprowadzonej przez OkrĊgowego wizytatora szkóá Kazimierza Zyberta w dniach 11 i 12 kwietnia 1947 r., k. 217. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 5 X i 14 i 15 XI 1945 r., k. 47. 476 Izabela ZIMOCH-PIASKOWSKA áa udzielaáa czĊĞciowych i caákowitych zwolnieĔ od opáaty za internat. Stancje uczniowskie byáy zarejestrowane i znajdowaáy siĊ pod staáą opieką szkoáy. W roku szkolnym 1946/47 prowadzono doĪywianie dla 98 uczennic, ze szkoáą wspóádziaáaá Komitet Rodzicielski71. Istniaáy problemy z zaopatrzeniem szkoáy w opaá na zimĊ, w 1945 r. otrzymano tylko 20 ton na 70 niezbĊdnych do ogrzania budynku72. Szkoáa prowadziáa peáne gimnazjum i liceum, w roku szkolnym 1945/46 uczennice w liczbie 213 dziewcząt uczyáy siĊ w 9 oddziaáach73. Opáaty za naukĊ wynosiáy wówczas 300 zá w gimnazjum i 450 zá w liceum, a máodzieĪ korzystaáa z indywidualnych zniĪek74. SpoĞród ogólnej liczby 213 uczennic 17% byáo zwolnionych z opáaty czesnego75. W nastĊpnym roku liczba uczennic zmniejszyáa siĊ do 200, a oddziaáów do 776. MáodzieĪ w szkole nazaretanek rekrutowaáa siĊ z róĪnych warstw spoáecznych, w tym znaczna byáa liczba máodzieĪy wiejskiej z okolic CzĊstochowy77. JuĪ w 1945 r. na terenie szkoáy dziaáaáy takie organizacje máodzieĪowe, jak: Liga Morska, PCK oraz samorząd klasowy78. W póĨniejszym okresie spoĞród organizacji uczniowskich dziaáalnoĞü w szkole prowadziáy: PCK – 142 uczniów, Liga Morska – 42, DHĩ – 46, Koáo Związku Zachodniego – 37, spóádzielnia uczniowska – 38 oraz samorząd szkolny. Dla máodzieĪy prenumerowano czasopisma, takie jak: ,,Máody Zawodowiec”, ,,Máoda Rzeczpospolita”, ,,MáodzieĪ Morska”, ,,Morze”, ,,Orli Lot”, ,,PáomieĔ”, ,,Stolica”, ,,Ziemia”, ,,Meander”, ,,DziĞ i Jutro”, ,,Odra”, ,,Radio”, ,,Na tropie” oraz ,,Teka Szkolna”79. Wiadomo, Īe w roku szkolnym 1945/46 w szkole nazaretanek pracowaáo 15 nauczycieli, w tym 14 (93%) z peánymi kwalifikacjami, przewaĪnie byáy to oso71 72 73 74 75 76 77 78 79 AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego ĩeĔskiego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 11 i 12 kwietnia 1947 r., k. 218. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 5 X i 14 i 15 XI 1945 r., k. 47. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 5 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r. Nr II Sr-7635/46…, k. 46. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 5 X i 14 i 15 XI 1945 r., k. 47. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 5 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r. Nr II Sr-7635/46…, k. 46. TamĪe, Zaáącznik Nr 6 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II 6081/47…, k. 216. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego ĩeĔskiego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 11 i 12 kwietnia 1947 r., k. 217. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 5 X i 14 i 15 XI 1945 r., k. 47. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego ĩeĔskiego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 11 i 12 kwietnia 1947 r., k. 217. Prywatne Ğrednie szkolnictwo ogólnoksztaácące w CzĊstochowie… 477 by doĞwiadczone w pracy zawodowej80. Wynagrodzenie personelu byáo niĪsze niĪ w innych szkoáach prywatnych na terenie CzĊstochowy i wynosiáo 160 zá za godzinĊ w stosunku miesiĊcznym81. W dniu 1 maja 1947 r. grono pedagogiczne szkoáy liczyáo 13 nauczycieli, wszyscy mieli peáne kwalifikacje82. W latach powojennych w szkole pracowali nastĊpujący nauczyciele: p. KuĨmiĔska – jĊzyk polski, s. Lauretana Gumowska – jĊzyk polski, Maria Wiernowa – jĊzyk niemiecki, p. ĝliwiĔska – matematyka, Irena KarpiĔska – geografia, Maria Maáachowska – jĊzyk áaciĔski83, Julianna Pilichowa – historia, Mieczysáawa Kurejówna – jĊzyk polski, s. Táuchowska – dyrektorka, matematyka, Józefa JóĨwiĔska – fizyka, Irena Kaczorowska – jĊzyk angielski84. Podobnie jak pozostaáe prywatne szkoáy Ğrednie w CzĊstochowie, liceum i gimnazjum nazaretanek stosowaáo program rządowy, a w zakresie przyjmowania i klasyfikowania uczniów przestrzegaáo przepisów obowiązujących w szkoáach paĔstwowych. Zarówno poziom, jak i wyniki pracy odpowiadaáy przeciĊtnej szkole paĔstwowej85. W roku szkolnym 1945/46 szkoáa pracowaáa wedáug staáego planu lekcji, brakowaáo jednak rozkáadu materiaáu naukowego w dziennikach lekcyjnych oraz terminarza prac pisemnych, co byáo wymagane przez wizytatora86. Braki te zostaáy szybko nadrobione. JuĪ w kolejnym roku szkolnym opracowano rozkáad materiaáu nauczania na dwa póárocza i wpisano w dzienniki lekcyjne, przestrzegano terminarza i iloĞci zadaĔ klasowych, a uczniowie prowadzili zeszyty przedmiotowe. W szkole prowadzono KsiĊgĊ protokoáów Rady Pedagogicznej, wpisując rzeczowo i przejrzyĞcie omawiane zagadnienia i dyskusje. Podczas posiedzeĔ rady pedagogicznej omawiano zarządzenia Ministerstwa OĞwiaty oraz okólniki Kuratorium odnoszące siĊ szkolnictwa ogólnoksztaácącego. WĞród dokumentacji dyrektorki znajdowaáa siĊ ksiąĪka hospitacji lekcji nauczycieli oraz roczny plan pracy. Wizytatorzy pozytywnie oceniali poziom pracy szkoáy i wiedzĊ uczennic. W odpowiedniej iloĞci przepracowywano zadania z jĊzyka polskiego, áaciĔskiego i jĊzyków obcych nowoĪytnych. Pewne zastrzeĪenia budziáa jednak poprawa zadaĔ oraz dobór tematów, a takĪe zbyt áagodne oceny i czĊsty brak wykazywania báĊdów na marginesie. Na odpowiednim poziomie znajdowaáy siĊ z kolei tematy zadaĔ klasowych87. 80 81 82 83 84 85 86 87 TamĪe, Zaáącznik Nr 5 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r. Nr II Sr-7635/46…, k. 46. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 5 X i 14 i 15 XI 1945 r., k. 47. TamĪe, Zaáącznik Nr 6 do pisma Kuratorium z dnia 1maja 1947 r. Nr II 6081/47…, k. 216. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 5 X i 14 i 15 XI 1945 r., k. 47–48. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego ĩeĔskiego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 11 i 12 kwietnia 1947 r., k. 218–219. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 5 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r. Nr II Sr-7635/46…, k. 46. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 5 X i 14 i 15 XI 1945 r., k. 47. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego ĩeĔskiego Liceum i Gimnazjum Zgromadzenia SS. NajĞwiĊtszej Rodziny z Nazaretu […] w dniach 11 i 12 kwietnia 1947 r., k. 219. 478 Izabela ZIMOCH-PIASKOWSKA 4. Prywatne MĊskie Gimnazjum Zgromadzenia ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych W dniu 3 lutego 1945 r. nastąpiáo uruchomienie placówki, która powstaáa z kompletów tajnego nauczania w 1940 r. Szkoáa prowadziáa dziaáalnoĞü na mocy orzeczenia Kuratorium OkrĊgu Szkolnego Kieleckiego z dnia 4 sierpnia 1945 r. Nr II-6192/45 na prowadzenie gimnazjum ogólnoksztaácącego88. Szkoáa mieĞciáa siĊ we wáasnym dwupiĊtrowym, nowoczeĞnie jak na owe czasy urządzonym budynku, wyposaĪonym w centralne ogrzewanie, wodociągi i kanalizacjĊ. Budynek staá na dziaáce wielkoĞci 4 ha z boiskami i ogrodem doĞwiadczalnym89 przy ulicy Puáaskiego90. W roku szkolnym 1946/47 nauka odbywaáa siĊ rano, a po poáudniu lokal zajmowaáa prywatna szkoáa powszechna91. Jeszcze w roku szkolnym 1945/46 szkoáa dysponowaáa wystarczającym umeblowaniem, jednak pracownie naukowe znajdowaáy siĊ dopiero w stadium organizacji. Istniejące pomoce naukowe i przyrządy pozwalaáy na prowadzenie lekcji z elementami pokazu, w wystarczającej iloĞci byáy mapy, dostatecznie wyposaĪona byáa pracownia zajĊü praktycznych92. W nastĊpnym roku szkolnym nadal nie byáo pracowni naukowych, a iloĞü pomocy nie byáa wystarczająca, dysponowano 10 mikroskopami, jednak nie byáy one wáaĞciwie wykorzystywane93 gáównie z powodu braku preparatów. Brakowaáo tablic do biologii, na wyposaĪeniu szkoáy byáo jedynie trochĊ szkáa laboratoryjnego oraz pomocy do fizyki i chemii94. Szkoáa nie dysponowaáa teĪ salą gimnastyczną. Z powodu braku nauczyciela w szkole nie prowadzono zajĊü sportowych, a z uwagi na brak pracowni i warsztatów nie realizowano równieĪ zajĊü praktycznych95. Podczas wizytacji szkoáy w paĨdzierniku 1946 r. stwierdzono, Īe: ,,Zasadniczym brakiem szkoáy utrudniającym realizacjĊ programów jest brak pracowni naukowych i prawie zupeány brak pomo88 89 90 91 92 93 94 95 TamĪe, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 Nr II SR 7635/46 o nadanie prywatnym szkoáom uprawnieĔ szkóá paĔstwowych, k. 34; Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II Sr 6081/47 o nadanie prywatnym szkoáom uprawnieĔ szkóá paĔstwowych, k. 188. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 Nr II SR 7635/46 o nadanie prywatnym szkoáom uprawnieĔ szkóá paĔstwowych, k. 34. TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Gimnazjum MĊskiego ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych w CzĊstochowie, przeprowadzonej przez p. o. Wizytatora OkrĊgowego W. Cháapowskiego w dniu 23.2. i 5.3.1946 r., k. 36. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II Sr 6081/47…, k. 188. TamĪe, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 Nr II SR 7635/46…, k. 34. AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II Sr 6081/47…, k. 188. AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Gimnazjum Zgromadzenia ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych przeprowadzonej dnia 13 lutego 1947 r. przez Laskosia Karola p. o. OkrĊgowego Wizytatora Szkóá, k. 192. TamĪe. Prywatne Ğrednie szkolnictwo ogólnoksztaácące w CzĊstochowie… 479 cy naukowych. Wiszą na Ğcianach obrazy StryjeĔskiej, Grotgera i szereg obrazów historycznych, nie wystarczają do naleĪytego przerobienia materiaáu naukowego z poszczególnych przedmiotów. Biblioteka liczy niewiele ksiąĪek. Szkoáa nie prenumeruje Īadnego czasopisma ani dla nauczycieli, ani teĪ dla uczniów”96. Przy szkole funkcjonowaá nowoczeĞnie urządzony internat mieszczący siĊ w osobnym lokalu przy ulicy Krótkiej. W roku szkolnym 1945/46 korzystaáo z niego 89 (45%) uczniów, z czego 40 bezpáatnie – gáównie sieroty i póásieroty97. W nastĊpnym roku w oddalonym od 3 km od szkoáy internacie zamieszkiwaáo 80 uczniów, opáata za internat wynosiáa 3000 zá, jednak wiĊkszoĞü uczniów korzystaáa ze zniĪek98. Szkoáa prowadziáa w roku szkolnym 1945/46 cztery klasy, w których uczyáo siĊ 179 uczniów ulokowanych w 5 oddziaáach, 30% máodzieĪy korzystaáo ze zwolnienia z opáaty czesnego99. Prowadzono wówczas tylko klasy gimnazjalne. Uczniowie rekrutowali siĊ gáównie spoĞród ludnoĞci cháopskiej oraz robotniczej z przedmieĞcia100. W nastĊpnym roku liczba uczniów zwiĊkszyáa siĊ do 194, uczyli siĊ oni w 6 oddziaáach. MáodzieĪ pochodziáa z wszystkich warstw spoáecznych, a pewna jej czĊĞü zostaáa zwolniona od opáat101. W tym czasie prowadzono II, III i IV klasĊ gimnazjum oraz I klasĊ liceum typu przyrodniczego. JednakĪe z uwagi na brak pracowni przyrodniczej oraz pomocy naukowych niezbĊdnych do nauczania biologii, fizyki i chemii, a takĪe z powodu braku wystarczającego doĞwiadczenia nauczyciela biologii, w 1946 r. wizytator postulowaá likwidacjĊ klasy licealnej typu przyrodniczego i skierowanie do innych szkóá uczącej siĊ w niej máodzieĪy (8 osób)102. Grono nauczycielskie w gimnazjum Braci Szkolnych liczyáo w roku szkolnym 1945/46 – 14 osób. Wszyscy legitymowali siĊ odpowiednimi kwalifikacjami. W ocenie kuratorium nauczyciele w stopniu dostatecznym wypeániali swoje obowiązki dydaktyczne, szkoáa jednak nie dysponowaáa wyróĪniającymi siĊ na96 AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z inspekcji Prywatnego Gimnazjum Zgromadzenia Braci Szkolnych w CzĊstochowie przeprowadzonej przez p. o. OkrĊgowego Wizytatora Laskosia Karola w dniu 12.10.1946 r., k. 189. 97 TamĪe, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 Nr II SR.7635/46…, k. 35; Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Gimnazjum MĊskiego ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych […] w dniu 23.2. i 5.3.1946 r., k. 36. 98 AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z inspekcji Prywatnego Gimnazjum Zgromadzenia Braci Szkolnych […] w dniu 12.10.1946 r., k. 189; Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II Sr. 6081/47…, k. 188. 99 TamĪe, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 Nr II SR. 7635/46…, k. 34. 100 AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Gimnazjum MĊskiego ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych […] w dniu 23.2. i 5.3.1946 r., k. 36. 101 TamĪe, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II Sr. 6081/47…, k. 188. 102 AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z inspekcji Prywatnego Gimnazjum Zgromadzenia Braci Szkolnych […] w dniu 12.10.1946 r., k. 189. 480 Izabela ZIMOCH-PIASKOWSKA uczycielami103. W nastĊpnym roku w szkole pracowaáo juĪ tylko 9 nauczycieli, wszyscy posiadali wymagane kwalifikacje i doĞwiadczenie104, nie byli przeciąĪeni lekcjami i pracowali wedáug staáego rozkáadu zajĊü105. W omawianym okresie w szkole podejmowali pracĊ nauczyciele o nastĊpujących nazwiskach106 (nie ustalono imion): Fabian – historia, jĊzyk polski, Gallar – historia, jĊzyk áaciĔski, DziuĞ – matematyka, biologia, Beer – matematyka, Woydyááo – jĊzyk francuski, Modrakowska – jĊzyk angielski, jĊzyk niemiecki, Ferens – geografia107. Najprawdopodobniej jeszcze w paĨdzierniku 1946 r. dyrektorem szkoáy byá brat Anaklet ZegĪuáa, który wyjechaá z miasta po aresztowaniu wychowawcy internatu – p. JabáoĔskiego108. W 1947 r. jako dyrektor zakáadu figurowaá profesor DziuĞ, natomiast brat Anaklet peániá jedynie funkcjĊ przedstawiciela Zgromadzenia109. Szkoáa prowadzona przez Zgromadzenie ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych, podobnie jak wczeĞniej opisywane placówki, pracowaáa w oparciu o program rządowy, przestrzegając w zakresie przyjmowania i klasyfikowania uczniów przepisów obowiązujących w szkoáach paĔstwowych. RównieĪ poziom i wyniki pracy szkoáy odpowiadaáy normalnej szkole paĔstwowej, a máodzieĪ okreĞlano jako karną i zdyscyplinowaną110. W roku szkolnym 1946/47, chociaĪ szkoáa nadal realizowaáa program szkóá paĔstwowych i przeprowadzaáa klasyfikacjĊ zgodnie z przepisami, nie przestrzegano jednak przepisów obowiązujących w szkoáach paĔstwowych w zakresie przyjmowania uczniów111. W paĨdzierniku 1946 r. nie byáo jeszcze dzienników lekcyjnych, funkcjonowaáy tylko dzienniki tymczasowe, w których wiele tematów nie byáo wpisanych. Nie wyznaczono komisji przedmiotowych ani tematyki prac pisemnych uczniów112. W lutym 103 TamĪe, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 r. Nr II SR. 7635/46…, k. 34. AAN, MO, sygn. 238/1367, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II Sr. 6081/47…, k. 188. 105 TamĪe, Sprawozdanie z inspekcji Prywatnego Gimnazjum Zgromadzenia Braci Szkolnych […] w dniu 12.10.1946 r., k. 189. 106 Z uwagi na szczupáą dokumentacjĊ powojenną nie udaáo siĊ ustaliü imion nauczycieli pracujących w tamtym okresie w Prywatnym Gimnazjum MĊskim ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych w CzĊstochowie, w związku z czym przedstawiam jedynie nazwiska pedagogów wraz z nauczanym przedmiotem. 107 AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Gimnazjum MĊskiego ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych […] w dniu 23.2. i 5.3.1946 r., k. 36; Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Gimnazjum Zgromadzenia ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych przeprowadzonej dnia 13 lutego 1947 r…., k. 191. 108 TamĪe, Sprawozdanie z inspekcji Prywatnego Gimnazjum Zgromadzenia Braci Szkolnych […] w dniu 12.10.1946 r., k. 189. 109 AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Gimnazjum Zgromadzenia ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych przeprowadzonej dnia 13 lutego 1947 r…., k. 191. 110 TamĪe, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 9 VI 46 Nr II SR. 7635/46…, k. 34. 111 AAN, MO, sygn. 283/1367, Zaáącznik Nr 2 do pisma Kuratorium z dnia 1 maja 1947 r. Nr II Sr 6081/47…, k. 188. 112 TamĪe, Sprawozdanie z inspekcji Prywatnego Gimnazjum Zgromadzenia Braci Szkolnych […] w dniu 12.10.1946 r., k. 189. 104 Prywatne Ğrednie szkolnictwo ogólnoksztaácące w CzĊstochowie… 481 1947 r. prowadzenie dzienników lekcyjnych nadal pozostawiaáo wiele do Īyczenia, nie odnotowywano wszystkich przeprowadzonych lekcji ani nie wpisywano tematów prac pisemnych z wszystkich przedmiotów. Wiadomo jednak, Īe nauczyciele brali udziaá w konferencjach rejonowych organizowanych przez ogniska metodyczne113. Prawdopodobnie juĪ w roku szkolnym 1945/46 na terenie szkoáy istniaáy zaląĪki organizacji máodzieĪowych, jak: harcerstwo, PCK i samorząd szkolny, a niektórzy uczniowie naleĪeli do organizacji pozaszkolnych114. Na początku kolejnego roku szkolnego koáo PCK liczyáo 42 uczniów, a dysponująca swoją Ğwietlicą druĪyna harcerska – 40115. W tym samym roku zorganizowano patronaty klasowe, jednak podczas wizytacji w lutym 1947 r. stwierdzono, Īe tylko harcerstwo wykazywaáo Īywszą dziaáalnoĞü, natomiast PCK istniaáa fikcyjnie. Na terenie placówki nie zaáoĪono ani Koáa Związku Zachodniego, ani Koáa Krajoznawczego. Opiekunem wszystkich organizacji máodzieĪowych byá dyrektor szkoáy, który z tej racji nie byá w stanie prawidáowo kierowaü ich pracą. OrganizacjĊ pracy wychowawczej oceniano jako niewáaĞciwą z powodu braku wspóápracy nauczycieli z dyrekcją116. Prywatne gimnazja i licea na terenie CzĊstochowy w latach 1945–1947 pracowaáy wedáug programów obowiązujących w szkoáach paĔstwowych i w zasadzie wszystkie stosowaáy zasady rekrutacji i klasyfikacji uczniów identyczne do tych, jakie panowaáy w placówkach paĔstwowych. W okresie tym otrzymywaáy teĪ uprawnienia szkóá paĔstwowych117. Szkoáy Ğrednie ogólnoksztaácące dysponowaáy przewaĪnie wykwalifikowaną kadrą nauczycielską, tylko w nielicznych wypadkach zdarzaáo siĊ, Īe pedagodzy nie legitymowali siĊ wymaganymi kwalifikacjami. Wprawdzie w pracy dydaktyczno-wychowawczej omawianych placówek zdarzaáy siĊ pewne uchybienia, jednak w pewnej mierze wynikaáy one z trudnych warunków pracy po zakoĔczeniu II wojny Ğwiatowej. Z powodu skromnej iloĞci zachowanych dokumentów, nie moĪna dokáadnie odtworzyü poziomu pracy przedstawionych szkóá. 113 AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Zgromadzenia ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych przeprowadzonej dnia 13 lutego 1947 r…., k. 191. 114 TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego gimnazjum MĊskiego ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych […] w dniu 23.2. i 5.3.1946 r., k. 36. 115 AAN, MO, sygn. 283/1367, Sprawozdanie z inspekcji Prywatnego Gimnazjum Zgromadzenia Braci Szkolnych […] w dniu 12.10.1946 r., k. 189. 116 TamĪe, Sprawozdanie z wizytacji Prywatnego Zgromadzenia ChrzeĞcijaĔskich Braci Szkolnych przeprowadzonej dnia 13 lutego 1947 r…., k. 191. 117 AAN, MO, sygn. 283/1367, k. 174–194. 482 Izabela ZIMOCH-PIASKOWSKA Summary Private secondary schools in CzĊstochowa in the postwar years (1945–1947) Intensive work on the reconstruction of secondary education in CzĊstochowa commenced in the early months of 1945. During the period 1945–1947 secondary schools were working actually on the basis of pre-war programs, from which all the elements foreign to the new system had been removed. In private secondary schools in CzĊstochowa were implemented programs compulsory in the public schools. There were also used the same principles of recruitment and classification of students. Mostly, there was available qualified teaching staff. It happened only in few cases that teachers were not questioned the required qualification. Although, there were some weaknesses in the functioning of these institutions, it seems that they resulted from the difficult working conditions in the first years after the end of World War II.
