8. Geografia ludności

100
II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych
Żychowski J., Lach J., Kolber M., 2002, Zróżnicowanie zawartości lizyny i kwasu glutaminowego w wodach podziemnych na wybranych cmentarzach w Polsce południowo-wschodniej, [w:] Stan i antropogeniczne zmiany jakości wód w Polsce,
vol. II, red. J. Burchard, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 241–251.
Żychowski J., Lach J., Kolber M., 2005, Zróżnicowanie zawartości glicyny, leucyny
i izoleucyny w wodach podziemnych na cmentarzach zlokalizowanych w różnych
podłożach, [w:] Stan i antropogeniczne zmiany jakości wód w Polsce, vol. III, red.
J. Burchard, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 281–290.
Żychowski J., Lach J., Kolber M., 2007, Wpływ podłoża z masowym pochówkiem
z II wojny światowej na skład chemiczny wód gruntowych, [w:] Stan i antropogeniczne zmiany jakości wód w Polsce, vol. V, red. M. Ziułkiewicz, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 349–358.
Żychowski J., Pawlikowski M., Lach J., 2006, Produkty dekompozycji szczątków organicznych na przykładzie masowego grobu w Niepołomicach, Geologia, Kwartalnik
AGH, 32, 2, s. 203–225.
8. Geografia ludności
Geografia ludności od początku zajmowała poczesne miejsce w rozwoju naukowym Instytutu Geografii. Jej rola została wzmocniona szczególnie
z chwilą utworzenia w 1952 r. Katedry Geografii Ekonomicznej, pod kierunkiem wówczas doc. dr Marii Dobrowolskiej. Metodologia badań geografii ludności ukierunkowana była między innymi na problematykę analiz nad zagadnieniami obszarów wiejskich i ich związków z migracjami ludności, dojazdami
do pracy, oraz przemianami demograficzno-strukturalnymi wsi małopolskiej.
W drugiej połowie lat 50. ubiegłego wieku, spośród grona młodych wówczas
adeptów geografii w ślady doc. dr M. Dobrowolskiej poszli dr A. Prochownikowa
oraz asystenci: Jadwiga Herma, Teofila Jarowiecka, Lech Pakuła i Jan Rajman.
To oni, m.in. współpracując z Wojewódzką Komisją Planowania Przestrzennego w Krakowie, zdobyli duże doświadczenie w badaniach nad długofalowymi przemianami demograficznymi i społeczno-gospodarczymi w szczególności struktur agrarnych wsi małopolskiej i jej powiązań z ośrodkami miejskimi
w zakresie dojazdów do pracy.
Od 1958 r. w związku z nową Ustawą o szkolnictwie wyższym rozpoczął się
kolejny etap nie tylko w kształceniu studentów, ale także w działalności naukowej. Poszerzył się zakres przestrzenny badań. Pracownicy pod kierunkiem (od
1961 r. prof.) M. Dobrowolskiej, w ścisłych powiązaniach badawczych z Radą
Naukowo-Ekonomiczną województwa krakowskiego i opolskiego oraz Instytutu Śląskiego w Opolu, wykonywali podstawowe opracowania z zakresu dziś
szeroko rozumianej geografii społecznej. Z początkiem lat 60. grono badaczy
powiększyli późniejsi profesorowie: Bronisław Górz i Zbigniew Zioło. Awan-
8. Geografia ludności
101
se naukowe kadry w latach 60. w istotny sposób wpłynęły nie tylko na jakość
kształcenia, ale i na rozwój i spectrum pogłębionych zainteresowań badawczych.
Znaczący jest dorobek naukowy z tego okresu, szczególnie w zakresie zmian
ludnościowych w południowej Polsce oraz ich przemieszczeń. Osiągnięcia
w tym zakresie podyktowane były ścisłą współpracą z Komitetem Nauk Geograficznych PAN i Komitetem Badań Rejonów Uprzemysławianych PAN. Badania
wynikały z potrzeb organów planowania regionalnego w Krakowie, Rzeszowie
i Opolu. Ważny udział w tych pracach wówczas, jak i w następnych dekadach
miał Z. Zioło, m.in. poprzez opracowanie metody obliczania porównywanych
danych dla potencjału demograficznego powiatów województwa rzeszowskiego dla szeregu przekrojów czasowych w okresie 1932–1970, wykorzystanych
w pracach planistycznych Wojewódzkiej Komisji Planowania (Zioło 1970;
Turczyn-Zioło, Zioło 1973); projekcje prognoz dla makroregionu południowowschodniego (Jasieński, Zioło 1983), ze szczególnym uwzględnieniem byłego
województwa bielskiego (Szeja, Zioło 1987a, 1987b; Turczyn-Zioło, Zioło,
1987), a także określenie nasilenia przemian demograficznych miast, w zakresie przyrostu ruchu naturalnego, migracji i wybranych struktur (Turczyn-Zioło,
Zioło, 1991; Zioło, Zioło 1998).
Do wiodących demograficznych nurtów badawczych w Instytucie należały
problemy migracji ludności, w tym dojazdy do pracy, rozpatrywane w różnych
aspektach i układach przestrzennych (Herma 1961, 1962, 1964a, 1964b, 1965,
1966, 1968a; Dobrowolska 1957; Dobrowolska, Rajman 1964; Dobrowolska,
Herma 1968, 1978; Rajman 1960, 1965), problemy struktur zawodowych
w regionie, jak i obszarach uprzemysławianych, z ukierunkowaniem na kategorię ludności określaną wówczas jako „chłopo-robotnicy” (Jarowiecka 1962,
1963a, 1963b, 1968; Herma, Jarowiecka 1960). Wówczas to, wraz z symptomami okresu „powyżowego”, zaczęły pojawiać się opracowania nad zmianami
w strukturach demograficznych pod wpływem migracji (Dobrowolska 1976;
Dobrowolska, Czarkowska 1965), starzenia się ludności (Dobrowolska 1970;
Herma 1968b, Prochownikowa 1964, 1972a, 1972b), jak i wskutek uprzemysławiania kraju (Dobrowolska 1964, 1966; Krakowska 1972). Po śmierci I. Hermy,
a później M. Dobrowolskiej badania w zakresie geografii ludności kontynuowała przede wszystkim A. Krakowska. Jej opracowania, jak i innych pracowników
dotyczyły problematyki migracji ludności (Herma 1987a, 1987b, 1994b), ze
szczególnym uwzględnieniem regionów przemysłowych (Herma 1987), Podhala
(Herma 1994a, 1994c, 1994d) i Śląska (Rajman 1989, 1990a, 1990b, 1994),
a także regionów przygranicznych (Rajman 1993). Tym obszarom poświęcone były także opracowania B. Górza (1983, 1989, 1994), także we współpracy
z S. Kurkiem (2000) i Z. Zioło (1970).
W latach 80. i 90. ubiegłego wieku oprócz kontynuowania problematyki badawczej przez J. Rajmana (1987, 1997) zainteresowania pracowników parających się geografią ludności uległy uściśleniu na stricte demograficzne (demogeografię) i szerzej pojętą geografię społeczną. Stało się to w pewnym sensie za
102
II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych
sprawą zmian kadrowych. W Instytucie w 1995 r. został zatrudniony Zbigniew
Długosz, dotychczasowy pracownik UJ, a w następnych latach kolejni młodzi
pracownicy, którzy zajmowali się problematyką ludnościową nie tylko w odniesieniu do obszarów Polski, ale też do innych regionów1. Jednym z głównych problemów badawczych stało się zagadnienie procesu starzenia się ludności. Wnikliwej analizie zostały poddane układy regionalne różnych części naszego kraju
(Długosz 1996, 1998b, 1999a, 2003c, 2004a; Długosz, Kurek 2005), ośrodków
i całej Polski (Długosz 1997, 1999b, 2002c, 2002d, 2005). Także w odniesieniu
do obszaru Europy powstało wiele opracowań z zakresu starzenia się ludności
(Długosz 2002a, 2002b, 2002e, 2003a, 2003b, 2004b, 2006a, 2006b, 2007c)
w różnych układach strukturalnych (Długosz 2001b, 2003d; Długosz, Raźniak
2008). Kontynuowane były także zapoczątkowane przez Z. Długosza na Uniwersytecie Jagiellońskim badania nad szeroko rozumianym ruchem ludności (Długosz 1999c, 2000/1, 2001a) i migracjami (Długosz 1998a, 2001c, 2007a, 2007b).
Istotny udział w badaniach z zakresu geografii ludności od końca lat 90.
XX w. miał Sławomir Kurek. Podejmował on badania nad problematyką przestrzennego zróżnicowania poziomu starości i dynamiki procesu starzenia się
ludności w różnych układach przestrzennych na przykładzie Polski i Europy
(Kurek 1998, 2001a, 2001b, 2002a, 2002b, 2002c, 2003, 2004, 2005, 2006a,
2006b, 2006c; Długosz, Rachwał 1998; Długosz, Kurek 1997, 1998, 1998b,
2004, 2006). Z powyższą problematyką S. Kurek wiązał zagadnienia odnoszące się do szeroko pojętego ruchu ludności, jak i zaludnienia oraz dzietności
w świetle teorii drugiego przejścia demograficznego (Kurek 2004a, 2004b,
2005b, 2008b). Podobny charakter miały jego opracowania we współpracy z demografami Niemiec i Anglii (Kemper, Kurek 2006; Walford, Kurek 2008a). Były
to studia porównawcze stanu zaawansowania i dynamiki procesu starzenia się
ludności w ujęciu mikroprzestrzennym obszarów górskich w Polsce (Karpaty),
Austrii (Alpy Salzburskie) i Niemiec (Alpy Bawarskie), a także Polski, Anglii
i Walii. Ukoronowaniem całego cyklu badań S. Kurka była opublikowana praca
habilitacyjna (2008) o charakterze nie tylko poznawczym, ale także metodologicznym i aplikacyjnym.
Nową, dotychczas słabo eksponowaną w opracowaniach tematykę dotyczącą
jakości życia, podejmowała zatrudniona w Instytucie po studiach doktoranckich
na UJ Anna Winiarczyk-Raźniak. Z jednej strony opracowania te miały charakter ogólny (Zborowski, Winiarczyk-Raźniak 2008), a z drugiej – były ukierunkowane na wybrane kategorie społeczne (Zborowski, Winiarczyk-Raźniak
2006) i konkretne miasta lub regiony – w tym przypadku Krakowa (Winiarczyk-Raźniak 2006, 2008; Zborowski, Winiarczyk-Raźniak 2007). Zagadnienia
te podejmowała także w odniesieniu do regionu Ameryki Łacińskiej2.
1
Dorobek z tego zakresu omówiono w rozdziale poświęconym geografii regionalnej.
2
Patrz rozdział Geografia regionalna.
8. Geografia ludności
103
W dorobku z zakresu geografii ludności na uwagę zasługują ponadto prace
Agnieszki Kwiatek-Sołtys w zakresie przemian demograficznych, ich struktur
i migracji w wybranych miastach i całym regionie Małopolski oraz kraju (Kwiatek-Sołtys 1996, 2000, 2004a, 2004b, 2006a, 2006b), Grażyny Mróz – na temat
struktur ludności Podhala, w której dokonano porównań procesów zachodzących w Serbii (Mróz, Prochownik 1991) oraz L. Haydukiewicza, parającego się
wieloaspektowo zagadnieniami demograficznymi w Polsce, szczególnie Południowej (Haydukiewicz 2005; Długosz, Haydukiewicz 1995, 1999; Haydukiewicz, Kwiatek-Sołtys 2004).
Zaprezentowane zainteresowania i kierunki badawcze są nadal realizowane,
głównie przez zespół skupiony – po reorganizacji Instytutu w 2008 r. – w nowym Zakładzie Geografii Społeczno-Ekonomicznej.
Zbigniew Długosz, Anna Winiarczyk-Raźniak
Literatura
Długosz Z., 1996, Województwa Małopolski w świetle dynamiki starzenia się ludności,
[w:] Małopolska – regionalna wspólnota interesów, Wyższa Szkoła Biznesu, Nowy
Sącz, s. 141–156.
Długosz Z., 1997, Stan i dynamika starzenia się ludności Polski, Czasopismo Geograficzne, 68 (2), Wrocław, s. 227–232.
Długosz Z., 1999a, Proces starzenia się ludności w świetle struktury aktywności zawodowej na obszarze byłego województwa zamojskiego w latach 1978–96, Zamojskie
Studia i Materiały, WSZiA, Zamość, s. 23–34.
Długosz Z., 1999b, Demographic processes and demographic structure in Poland during the transformation period – vulnerable areas, [w:] Regional prosperity and sustainability, Institute of Geonics and Academy of Sciences of the Czech Republic,
Slovakov u Brna, s. 49–59.
Długosz Z., 1999c, Zmiany w strukturach demograficznych pod wpływem tendencji
w ruchu ludności na obszarze byłego województwa zamojskiego, [w:] Przemiany
społeczno-gospodarcze struktur przestrzennych w procesie przechodzenia do gospodarki rynkowej, red. Z. Zioło, WSZiA, Zamość, s. 9–20.
Długosz Z., 2000/1, Kierunki zmian ruchu ludności w okresie przemian ustrojowo – gospodarczych na obszarze województwa małopolskiego, [w:] Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych, red. S. Ciok, D. Ilnicki, Zakład Geografii Społeczno-Ekonomicznej Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, s. 71–81.
Długosz Z., 2001a, Kształtowanie się przestrzennych układów zaludnienia w Polsce
w okresie przeobrażeń polityczno-gospodarczych pod wpływem zmian w ruchu ludności, [w:] Polska – Europa, gospodarka, przemysł, red. J. Rajman, Wydawnictwo
Naukowe AP, Kraków, s. 281–290.
Długosz Z., 2001b, Stan i tendencje procesu starzenia się ludności wiejskiej w Polsce
w świetle wybranych parametrów struktur demograficznych, [w:] Teraźniejszość
i przyszłość demograficzna polskich regionów, red. J.T. Kowaleski, Zakład Demografii IEiS UŁ., Wyd. Absolwent, Łódź, s. 7–18.
104
II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych
Długosz Z., 2001c, Migration trends in South-Eastern Poland during the period of political and economic transformations, [w:] Nature and society in Regional Context,
Institute of Geonics Akademy of Sciences of the Czech Republic, Brno, s. 24–30.
Długosz Z., 2002a, Próba określenia stanu i tendencji procesu starzenia się ludności
Europy w świetle wybranych mierników, Biuletyn Geograficzny 1, Wydawnictwo
Naukowe UMK, Toruń, s. 35–42.
Długosz Z., 2002b, Przestrzenne zróżnicowanie starzenia się ludności w Polsce na
tle Europy ze szczególnym uwzględnieniem państw Unii Europejskiej, [w:] Proces
starzenia się ludności – potrzeby i wyzwania, I Kongres Demograficzny w Polsce,
Tom B, Zakład Demografii Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 85–95.
Długosz Z., 2002c, Ruch ludności w Polsce na tle państw Unii Europejskiej, [w:] Geograficzne uwarunkowania rozwoju Małopolski, red. Z. Górka, A. Jelonek, Wyd.
PTG, IGiGP UJ, IG AP, Kraków, s. 329–334.
Długosz Z., 2002d, Stan i tendencje procesu starzenia się ludności miast Polski w świetle wybranych mierników, [w:] Demograficzne i społeczne aspekty rozwoju miast,
J. Słodczyk, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 93–101.
Długosz Z., 2002e, An Attempt to Identify the Status and Trends in the Population
Ageing Process in Europe with the use of Selected Measures, Acta Facultatis Studiorum Humanitatis et Naturae Universitatis Presoviensis, Folia Geogr. 6, R. XXXVIII,
Prešov, s. 95–100.
Długosz Z., 2003a, Population Ageing in Europe in the Light of Selected Demographic
and Social-Economic Parameters in the Years 1975–2000 and Its Perspectives to
2025, European Association for Population Studies (EAPS), Institute of Economics (SGH), Committee of Demographic Sciences Polish Academy Sciences, Polish
Demographic Society, Central Office of Poland, Governmental Population Council,
Statistical Publishing Establishment, Warsaw, ss. 241.
Długosz Z., 2003b, Przestrzenne zmiany w zaludnieniu Polski i krajów Unii Europejskiej na tle pozostałych państw kontynentu w świetle wybranych parametrów
ruchu ludności, [w:] Procesy demograficzne w krajach Unii Europejskiej – porównania z Polską, I Kongres Demograficzny w Polsce, PTD i Gdańska Wyższa Szkoła
Humanistyczna, Gdańsk, s. 22–32.
Długosz Z., 2003c, Migracje w województwie małopolskim w latach 1986–1998, Folia
Geogr.-Oecon., vol. XXXI–XXXII, Oddział PAN, Kraków, s. 51–60.
Długosz Z., 2003d, The Level and dynamics of population ageing process on the example of demographic situation in Europe, Bulletin of Geogr., Socio-economic series,
2, N. Copernicus University, Toruń, s. 5–16.
Długosz Z., 2004a, Population ageing in towns of the Małopolskie Voivodeship as concerns economic activity, Bulletin of Geogr., Socio-economic series, 3, N. Copernicus
University, Toruń, s. 125–134.
Długosz Z., 2004b, Poland and European countries in the light od population ageing (co-author S. Kurek), [w:] Geografie a Promĕny Poznáni Geografické Reality,
Ostrawská Univerzita v Ostravĕ, Česká Geografická Společnost, Ostrava, s. 63–67.
Długosz Z., 2005, Population movements in large Polish cities in 1988–2002, Bulletin
of Geogr., Socio-economic series, 4, N. Copernicus University, Toruń, s. 25–36.
Długosz Z., 2006a, Stan i perspektywy starzenia się ludności w Europie w latach 2004–
2025, [w:] Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek w zbiorowości ludzkich, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Zakład Demografii UŁ, Łódź, s. 429–439.
8. Geografia ludności
105
Długosz Z., 2007a, Selected aspects of foreign immigration to Poland at the turn
20th/21st century, Bulletin of Geogr., Socio-economic series, 7, N. Copernicus University, Toruń, s. 55–72.
Długosz Z., 2007b, Wybrane aspekty stałej emigracji ludności z Polski za granicę po
1989 roku, Czasopismo Geograficzne, 78 (1–2), s. 3–22.
Długosz Z., 2007c, Present state and the perspectives of the ageing of European population, Bulletin of Geogr., Socio-economic series, 8, N. Copernicus University, Toruń,
s. 17–27.
Długosz Z., Haydukiewicz L., 1995, Kierunki przemian w ruchu ludności miast województw karpackich w oparciu o metodę J. Webba, [w:] Zadania badawcze geografii
społecznej i ekonomicznej w obliczu transformacji ustrojowej i restrukturyzacji gospodarczej, red. J. Łoboda, Wrocław–Szklarska Poręba, s. 67–74.
Długosz Z., Haydukiewicz L., 1999, Migracje ludności na obszarze województw małopolskiego i podkarpackiego w latach 1986–97 w świetle wybranych mierników,
Zeszyty Naukowe UMK, Toruń, s. 147–157.
Długosz Z., Kurek S., 1997, Aging of the populations of large Polish cities versus age
patterns in other settlement units, [w:] Population changes in urban regions of the
East-Central Europe in the conditions of their socio-economic transformations, Studia i Materiały nr 4, Uniwersytet Łódzki, Łódź, s. 28–36.
Długosz Z., Kurek S. 1998, Migration of the population of the carpathian provinces in
1986–1995 in light of selected migration parametres, Polish Population Review, 18,
Polish Demographic Society and Central Statistical Office, Warsaw, s. 131–138.
Długosz Z., Kurek S., 1999, Proces starzenia się ludności w województwach Polski Pd.Wsch., Zeszyty Naukowe WSiZ w Rzeszowie, nr 3, s. 91–100.
Długosz Z., Kurek S., 2004, Poland and European countries in the light of population
ageing, [w:] Geografie a promeny poznani geografickie reality, ed. A. Wahla, Ostravska Univerziteta v Ostrave, Česká Geografická Spolecňost, Ostrava, s. 63–67.
Długosz Z., Kurek S., 2005, Starzenie się ludności w Polsce Pd.-Wsch. na tle kraju
i państw Europy, [w:] Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych – Regionalny wymiar integracji europejskiej, red. E. Jakubowicz, A. Raczyk, IG i RR Uniwersytetu Wrocławskiego, vol. VIII/2, s. 55–63.
Długosz Z., Kurek S., 2006b, Demographic ageing in European Union countries, [w:]
Regional periphery in central and Eastern Europe, ed. T. Komornicki, K. Czapiewski,
Institute of Geography and Spatial Organization Polish Academy of Sciences, Warszawa, s. 185–198.
Długosz Z., Rachwał T., 1998, Poziom i dynamika starzenia się ludności w województwie krakowskim w latach 1988–96 w świetle wybranych struktur demograficznych, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 198, Prace Geograficzne
XVII, s. 25–36.
Długosz Z. Raźniak P., 2008, Population movement and changes in population in
European countries. Present state and perspectives, Bulletin of Geography, SocioSconomic series, 10, N. Copernicus University, Toruń, s. 21–35.
Dobrowolska M., 1957, Wieś i miasto: migracje ludności wiejskiej do Krakowa
w latach 1880–1939 i ich społeczne funkcje, Prace i Materiały Etnograficzne, T. 10,
z. 2, s. 207–239.
Dobrowolska M., 1964, Strefa podmiejska. Procesy demograficzne i społeczno-osadnicze, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 22, Prace Geograficzne
III, s. 119–163.
106
II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych
Dobrowolska M., 1966, Podstawowe problemy demograficzne regionu krakowskiego,
Folia Geogr.-Oecon., 4, s. 129–136.
Dobrowolska M., 1970, Demographic and social changes in post-war Polish villages,
[w:] Studies in Hungarian geography, T. 7, Recent population movements in the
East European countries, Budapeszt, s. 35–41.
Dobrowolska M., 1976, The impact of industrialization on the transformation of the
rural settlement structures and social and occupational structures in southern Poland, [w:] Rural Social Change in Poland, ed. J. Turowski, L.M. Szwengrub, Ossolineum, s. 109–139.
Dobrowolska M., Czarkowska W., 1965, Węzłowe problemy demograficzne regionu,
[w:] Rozwój ekonomiczny regionu krakowskiego w 20-leciu Polski Ludowej, Prace
Komisji Nauk Ekonomicznych PAN Oddz. w Krakowie, nr 7, s. 239–312.
Dobrowolska M., Herma J., 1968, Migrations of manpower in southern Poland as a factor of changes in regional structures, Geogr. Polon., vol. 14, s. 321–329.
Dobrowolska M., Herma J., 1978, Funkcje migracji stałych w procesie urbanizacji Tarnobrzeskiego Rejonu Siarkowego, [w:] Przemiany społeczno-ekonomiczne Tarnobrzeskiego Rejonu Uprzemysławianego, red. Z. Zioło, Problemy Rejonów Uprzemysławianych KBRU PAN, Warszawa, s. 141–154.
Dobrowolska M., Rajman J., 1964, Dojazdy do pracy w województwie opolskim, Materiały i Studia Opolskie, R. 5, z. 10, s. 5–36.
Górz B., 1983, Ludność obszarów górskich i podgórskich, Wieś Współczesna, R. 27,
nr 11, s. 124–129.
Górz B., 1990, Powojenne zmiany w zaludnieniu wsi województwa nowosądeckiego i ich związek z rolnictwem, Problemy Zagospodarowania Ziem Górskich, z. 29,
s. 195–208.
Górz B., 1994, Emigracja zarobkowa ludności wsi podhalańskich do Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej, [w:] Studia nad przemianami Podhala, red. B. Górz,
Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s. 92–116.
Górz B., Kurek W., 2000, The population of the polish countryside: demography and
living conditions, GeoJournal, vol. 50, nr 2–3, s. 101–104.
Haydukiewicz L., 2005, Uwarunkowania demograficzno-społeczne rozwoju Polski,
[w:] Ku odnowie Polski, Wyd. Apostolicum, Ząbki.
Haydukiewicz L., Kwiatek-Sołtys A., 2004, The level of life quality in small district
towns in Poland, [w:] Featuring the quality of urban life in contemporary cities of
Eastern and Western Europe, Gdańsk–Poznań, s. 179–182.
Herma J., 1961, Migracje wewnętrzne ludności w województwie krakowskim, Tereny
odpływu, Studia Socjologiczne 2, s. 308–315.
Herma J., 1962, Dojazdy do pracy w województwie krakowskim, Rocznik NaukowoDydaktyczny WSP w Krakowie, z. 10, Prace Geograficzne, s. 129–141.
Herma J., 1964, Kwalifikacje zawodowe pracowników dojeżdżających do przemysłu
w ośrodkach województwa krakowskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP
w Krakowie, z. 22, Prace Geograficzne III, s. 191–214.
Herma J., 1964, Migracje wewnętrzne ludności woj. krakowskiego po II wojnie światowej, Studia Demograficzne, T. 2, z. 5, s. 76–93.
8. Geografia ludności
107
Herma J., 1965, Napływ ludności do miast regionu siarkowego, jako współczynnik procesów urbanizacji, Biuletyn Komitetu Badań Rejonów Uprzemysławianych PAN,
nr 13, Warszawa, s. 73–82.
Herma J., 1966, Dojazdy do pracy w Polsce południowej (woj. katowickie, krakowskie,
opolskie i rzeszowskie), Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, ss. 159.
Herma J., 1968, Migracje zarobkowe ze wsi do miast w województwie krakowskim,
Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 30, Prace Geograficzne IV,
s. 117–122.
Herma J., 1968, Wyż demograficzny a kierunki kształcenia i zatrudnienia młodzieży
(na przykładzie miast województwa rzeszowskiego), Studia Demograficzne, nr 17,
s. 87–94.
Herma J., Jarowiecka T., 1960, Struktura zatrudnienia i dojazdy do pracy w woj. krakowskim, Wieś Współczesna, z. 10, s. 77–93.
Jarowiecka T., 1962, Struktura zatrudnienia mieszkańców województwa krakowskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 10, Prace Geograficzne,
s. 143–157.
Jarowiecka T., 1963a, Chłopi-robotnicy jako element struktury ekonomiczno-społecznej
wsi, Wieś Współczesna, z. 3, s. 89–102.
Jarowiecka T., 1963b, Przemiany społeczno-zawodowe wsi krakowskiej. Cz. 1, Historyczne podłoże współczesnej struktury zawodowej wsi krakowskiej, Wydawnictwo
Naukowe WSP, Kraków, ss. 76.
Jarowiecka T., 1968, Struktura społeczno-zawodowa ludności wiejskiej w zespołach
osadniczych okręgu siarkowo-metalurgicznego, [w:] Demograficzno-osadnicze problemy w Tarnobrzeskim Rejonie Uprzemysławianym, Zeszyty KBRU PAN, z. 29,
s. 199–236.
Jasieński J., Zioło Z., 1983, Procesy koncentracji ludności miejskiej Makroregionu Południowo-Wschodniego w latach 1950–1979, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP
w Krakowie, z. 88, Prace Geograficzne X, s. 131–154.
Kemper F.J., Kurek S., 2006, Population ageing in Germany and Poland. A comparison
of regional developments in the 1990s., Arbeitsberichte, Heft 120, Geographisches
Institut, Humboldt-Universität, Berlin, ss. 93.
Krakowska A., 1972, Zróżnicowanie zawodowe ludności w wybranych wsiach powiatu
kozielskiego, [w:] Ziemia Kozielska, T. 2, Opole, s. 85–99.
Krakowska A., 1987a, Kierunki migracji ludności, [w:] Przemiany demograficzne woj.
bielskiego w latach 1975–1986, Wojew. Urząd Statystyczny, Bielsko-Biała, s. 77–93.
Krakowska A., 1987b, Rola migracji w procesie zaludnienia miast i gmin, [w:] Przemiany demograficzne woj. bielskiego w latach 1975–1986, Wojew. Urząd Statystyczny, Bielsko-Biała, s. 73–77.
Krakowska A., 1987c, Typologia rozwoju demograficznego miast okręgach przemysłowych Nadodrza, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 112, Prace
Geograficzne XI, s. 191–205.
Krakowska A., 1994a, Emigracja zagraniczna na Podhalu w latach 1975–1988, [w:]
Studia nad przemianami Podhala, red. B. Górz, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s. 69–91.
Krakowska A., 1994b, Ruchliwość ludności w Polsce Południowo-Wschodniej, Rocznik
Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 170, Prace Geograficzne XV, s. 87–95.
108
II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych
Krakowska A., 1994c, Ruchliwość przestrzenna mieszkańców wsi podhalańskich, [w:]
Studia nad przemianami Podhala, red. B. Górz, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s. 41–68.
Krakowska A., 1994d, Zmiany w zaludnieniu Podhala w latach 1931–1988, [w:] Studia nad przemianami Podhala, red. B. Górz, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, s. 13–40.
Kurek S., 1998, Zróżnicowanie przestrzenne procesu starzenia się ludności Europy
w latach 1960–1996 w świetle wybranych mierników, Czasopismo Geograficzne,
69 (3–4), ss. 261–274.
Kurek S., 2001a, Obszary zagrożone starością demograficzną w Polsce południowowschodniej, Czasopismo Geograficzne, 72 (1), s. 89–100.
Kurek S., 2001b, Starzenie się ludności w Polsce południowo-wschodniej, Wiadomości
Statystyczne, nr 12, s. 63–73.
Kurek S., 2002a, Proces starzenia się ludności w województwie podkarpackim, Biuletyn Geograficzny, nr 1, UMK Toruń, s. 215–225.
Kurek S., 2002b, Przestrzenne zróżnicowanie starzenia się ludności w Polsce w układzie miast i gmin w okresie 1988–1998, [w:] Proces starzenia się ludności – potrzeby i wyzwania, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, I Kongres Demograficzny w Polsce,
Zakład Demografii Uniwersytetu Łódzkiego, s. 96–105.
Kurek S., 2002c, Population ageing in the Podkarpackie Voivodship in Poland, Prierodne vedy, Folia Geogr. 6, vol. 38, Acta Facultatis Studiorum Humanitatis et Naturae Universitatis Presoviensis, s. 118–126.
Kurek S., 2003 (wyd. 2004), The spatial distribution of population ageing in Poland in
the years 1988–2001, Bulletin of Geography, Socio-economic series, 2, N. Copernicus University, Toruń, s. 65–76.
Kurek S., 2004a, Ruch naturalny i migracje a proces starzenia się ludności w Polsce,
[w:] Nasze starzejące się społeczeństwo. Nadzieje i zagrożenia, red. J.T. Kowaleski,
P. Szukalski, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 19–29.
Kurek S., 2004b, Przemiany demograficzne miast województwa podkarpackiego w latach 1988–2001, [w:] Przemiany demograficzne i jakość życia ludności miast, red.
J. Słodczyk, Uniwersytet Opolski, Opole, s. 101–120.
Kurek S., 2005, Proces starzenia się ludności w Polsce na tle zmian w zaludnieniu
w okresie 1991–2001, [w:] Struktury i procesy społeczno-gospodarcze w różnych wymiarach terytorialnych, red. J. Jurek, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin, s. 38–41.
Kurek S., 2005a, Regional Differentiation of Population Ageing in Poland, [w:] Geography in Europe of Regions, ed. E. Kallabova, A. Vaishar, J. Zapletalova, Institute
of Geonics, Academy of Sciences of the Czech Republic, s. 57–62.
Kurek S., 2005b, Territorial Distribution of population change in Poland in the years
1991–2001, Bulletin of Geography, Socio-economic series, 4, N. Copernicus University, Toruń, s. 117–134.
Kurek S., 2006a, Przestrzenne zróżnicowanie stanu zaawansowania i dynamiki procesu starzenia się ludności w Polsce, [w:] Idee i praktyczny uniwersalizm geografii.
Geografia społeczno-ekonomiczna. Dydaktyka, Dokumentacja Geograficzna, nr 33,
IGiPZ PAN, s. 156–160.
Kurek S., 2006b, Przestrzenne zróżnicowanie starzenia się ludności Polski w świetle
prognoz GUS, [w:] Starość i starzenie się jako doświadczenie jednostek i zbiorowości ludzkich, red. J.T. Kowaleski, P. Szukalski, Zakład Demografii, Łódź, s. 394–400.
8. Geografia ludności
109
Kurek S., 2006c, Migration of the elderly in Poland in 1991–2001, Bulletin of Geography, Socio-economic series, 7, N. Copernicus University, Toruń, s. 161–172.
Kurek S., 2007, Population ageing research from a geographical perspective – methodological approach, Bulletin of Geography, Socio-economic series, 8, N. Copernicus
University, Toruń, s. 30–49.
Kurek S., 2008, Typologia starzenia się ludności Polski w ujęciu przestrzennym, Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków, ss. 201.
Kurek S., 2008, Zróżnicowanie poziomu dzietności w Europie w świetle teorii drugiego
przejścia demograficznego, [w:] Przekształcenia regionalnych struktur funkcjonalno-przestrzennych – Europa bez granic – nowe wyzwania I, red. J. Ilnicki, Instytut
Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego, s. 241–250.
Kwiatek-Sołtys A., 1996, Czynniki rozwoju demograficznego małych miast w zapleczu
Krakowa, Problemy Społeczne Rozwoju Regionalnego, Uniwersytet Śląski, Sosnowiec, s. 37–43.
Kwiatek-Sołtys A., 2000, Przemiany demograficzne małych miast województwa małopolskiego, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny AP w Krakowie, z. 209, Prace Geograficzne XVIII, Kraków, s. 15–28.
Kwiatek-Sołtys A., 2004a, The dynamics of population changes of small towns in
Poland in the years 1950–2002, Bulletin of Geography, Socio-economic series, 3,
N. Copernicus University, Toruń, s. 77–83.
Kwiatek-Sołtys A., 2004b, Przemiany struktur ludnościowych w małych miastach powiatowych w Polsce w latach 1992–2002, [w:] Przemiany demograficzne i jakość
życia ludności miast, red. J. Słodczyk, D. Rajchel, Uniwersytet Opolski, Opole.
Kwiatek-Sołtys A., 2006a, Przemiany demograficzne Brzeska w okresie powojennym,
[w:] Brzesko. Dzieje miasta i regionu, red. F. Kiryk, J. Lach, Brzesko, s. 753–768.
Kwiatek-Sołtys A., 2006b, Migration attractiveness of small towns in the Małopolska
Province, Bulletin of Geography, Socio-economic series, 5, N. Copernicus University, Toruń, s. 155–160.
Mróz G., Prochownik A., 1991, Struktury demograficzne ludności obszarów górskich
na przykładzie Podhala i Serbii, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 23, s. 103–131.
Prochownik A., 1964, Starzenie się ludności wiejskiej a emigracja ze wsi (np. rolniczego powiatu proszowickiego), Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie,
z. 22, Prace Geograficzne III, s. 215–243.
Prochownikowa A., 1972, Z badań nad procesem starzenia się ludności wsi Polski południowej (np. wsi powiatów proszowickiego, krakowskiego i kozielskiego), Folia
Geogr. Ser. Geogr.-Oecon., 5, s. 75–98.
Prochownikowa A., 1972, Z badań nad strukturą wieku ludności wiejskiej powiatu
Koźle, [w:] Ziemia Kozielska, T. 2, Opole, s. 71–83.
Rajman J., 1960, Dojazdy do pracy w powiecie Strzelce Opolskie i ich wpływ na przemiany życia społeczno-gospodarczego wsi, Przegląd Zachodni, nr 1, s. 112–126.
Rajman J., 1965, Z problematyki demograficznej i geograficzno-ekonomicznej województwa opolskiego po II wojnie światowej, Komunikaty, Instytut Śląski, ss. 23.
Rajman J., 1972, Koncentracja kadr kwalifikowanych w Polsce, Czasopismo Geograficzne, 1, s. 57–65.
Rajman J., 1973, Przestrzenne układy struktury zatrudnienia w aglomeracji Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, Folia Geogr. Ser. Geogr.-Oecon. 6, s. 5–21.
110
II. Rozwój naukowo-dydaktyczny i problematyka badań geograficznych
Rajman J., 1977, Struktura i rozmieszczenie kadr wykwalifikowanych w Polsce
w 1975 r., Czasopismo Geograficzne, 4, s. 439–448.
Rajman J., 1978, Wybrane aspekty napływu ludności do miast Rybnickiego Okręgu
Węglowego, Studia Demograficzne, T. 53, s. 85–93.
Rajman J., 1980, Proces starzenia się ludności w makroregionie południowo-wschodnim
i jego społeczno-ekonomiczne konsekwencje (1980–1990), Raporty i opinie, PAN,
Kraków, ss. 44.
Rajman J.,1987, Rozmieszczenie kadr kwalifikowanych w Polsce (1973–1983), Zeszyty
Naukowe WSI Opole, nr 131, Nauki Społeczne, z. 16, s. 5–20.
Rajman J., 1989, Związki przestrzenne ludności rodzimej na Śląsku Opolskim, [w:]
Polska ludność rodzima na Śląsku w okresie Polski Ludowej, cz. 2, red. M. Lis,
Instytut Śląski, Opole, s. 189–208.
Rajman J., 1990b, Ruchliwość przestrzenna ludności wiejskiej (np. XIX-wiecznych kolonii strzeleckich), Studia Śląskie, t. 49, Opole, ss. 80.
Rajman J., 1993, Problematyka demograficzna i osadnicza w badaniach regionów przygranicznych Polski, [w:] Czynniki i bariery rozwoju regionów przygranicznych, red.
J. Kitowski, Z. Zioło, Kraków, s. 221–229.
Rajman J., 1994, Tendencje rozwoju demograficznego miast województwa katowickiego w latach 1970–1990, Rocznik Naukowo-Dydaktyczny WSP w Krakowie, z. 170,
Prace Geograficzne XV, s. 75–85.
Rajman J., 1997, Struktura przestrzenna ludności i osadnictwa aglomeracji katowickiej
w okresie transformacji gospodarczej, [w:] Aglomeracje miejskie w procesie transformacji, T. 6, red. P. Korcelli, Zeszyty IGiPZ PAN, nr 46, s. 39–67.
Rajman J., Dobrowolska M., 1964, Dojazdy do pracy w województwie opolskim, Materiały i Studia Opolskie, nr 10, s. 5–36.
Szeja J., Zioło Z., 1987a, Wzrost demograficzny miast i gmin województwa bielskiego
w latach 1975–1986, [w:] Przemiany demograficzne województwa bielskiego w latach 1975–1986, red. Z. Zioło, WUS, Bielsko-Biała, s. 17–26.
Szeja J., Zioło Z., 1987b, Prognoza demograficzna województwa bielskiego do 1995 r.,
[w:] Przemiany demograficzne województwa bielskiego w latach 1975–1986, red.
Z. Zioło, WUS, Bielsko-Biała, s. 94–105.
Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1973, Struktura zawodów pracowników fizycznych kopalni
„Jeziórko” na tle wybranych elementów struktury demograficznej, Zeszyty KBRU
PAN, z. 58, s. 27–131.
Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1987, Dynamika ludności województwa bielskiego w okresie powojennym, [w:] Przemiany demograficzne województwa bielskiego w latach
1975–1986, red. Z. Zioło, WUS, Bielsko-Biała, s. 9–16.
Turczyn-Zioło I., Zioło Z., 1991, Przemiany demograficzne, [w:] Ropczyce, zarys dziejów, red. W. Bonusiak, F. Kiryk, KAW, Rzeszów, s. 496–507.
Walford N., Kurek S., 2008, A comparative analysis of population ageing in urban
and rural areas of Britain and Poland, Population, Space and Place, vol. 14 (5),
s. 365–386.
Winiarczyk-Raźniak A., 2006, Uczestnictwo w kulturze jako przejaw miejskiego stylu życia w regionie miejskim Krakowa, [w:] Urbanizacja i społeczeństwo, red.
B. Górz, Wyd. IG AP, Kraków, s. 203–213.