W NUMERZE: Rozmowy
Transkrypt
W NUMERZE: Rozmowy
W NUMERZE: Szanowni Czytelnicy ! Rozmowy 2 Po raz kolejny podejmujemy na łamach naszego magazynu proble- z Alicją Siemieniec Rola BOŚ S.A. w osiąganiu europejskich standardów w ochronie środowiska przez samorządy lokalne matykę szeroko rozumianego rozwoju infrastruktury komunalnej, a zwłaszcza kwestie warunków i możliwości rozbudowy i moderniza- Dokumenty cji infrastruktury drogowej. Nie tylko z perspektywy kierowcy, ale 4 Ekologizacja kryteriów zamówień publicznych – wytyczne komisji europejskiej 6 Instalacje nowoczesnego systemu zagospodarowania odpadów zatrważający. Jednocześnie, dzięki perspektywom otwartym dzięki 8 Partnerstwo dla selektywnej gospodarki odpadami komunalnymi integracji Polski z Unią Europejską otworzyły się wręcz historyczne wszystkich innych użytkowników polskich dróg, ich stan jest na dzisiaj szanse dokonania dynamicznego przełomu w tej dziedzinie. Niestety, 12 Wszystkie kolory recyklingu – ogólnopolska kampania outdoorowa także z ostatnich raportów NIK wynika, że pozyskiwanie środków UE 14 SUCHOWOLA – najbardziej efektywna energetycznie gmina w Polsce na infrastrukturę drogową i komunikacyjną i wykorzystywanie tych 16 WIELISZEW – zielone zacisze pod Warszawą środków jest wciąż minimalne. Mamy nadzieję, że analizy, raporty 18 Miedziane rury instalacyjne – rury przyszłości i ekspertyzy publikowane w niniejszym wydaniu „GMINY” pozwolą 20 Pomocny Excel we właściwym kontekście spojrzeć na możliwości i zadania samorzą- 21 Rozwój infrastruktury wodociągowej – stanowisko Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” dów lokalnych i regionalnych w zakresie rozwoju infrastruktury, nie tylko drogowej, ale i budowlanej, wodociągowej, energetycznej, de- 23 Małopolska Agencja Doradczo Edukacyjna (MADE) 24 Planowanie zrównoważonego rozwoju w gminie cydującej przecież zasadniczo o jakości życia i satysfakcji obywateli. Życząc pożytecznej lektury publikowanych materiałów, szczególnie 26 Niepełnosprawni w gminie – problem aktywizacji zawodowej. Projekt Partnerstwa na rzecz Rozwoju IW EQUAL rekomendujemy artykuły prezentujące praktyczne doświadczenia 28 Etykieta energetyczna dla budynków szkolnych Dołącz do szkół z najwyższą klasą! Oszczędzaj energię! du i pozytywnego wzoru może i powinna zachęcić do działania i śmia- 30 Rozwój budownictwa mieszkaniowego konkretnych samorządów, m.in. Suchowoli i Wieliszewa. Siła przykła- łego podjęcia trudnych, ale koniecznych wyzwań. 31 Rządowy Program budowy autostrad – przyszłość polskiego drogownictwa Adolf Reut WYDAWCA: Fundacja Promocji Gmin Polskich czasopismo dla wójtów, burmistrzów, prezydentów miast, starostów partner Programu Informacyjnego Wsparcia Samorządów Terytorialnych www.samorzad.pap.pl magazyn otrzymują wszystkie polskie gminy Za treść ogłoszeń i artykułów sponsorowanych redakcja nie odpowiada Prezes – Adolf Reut Dyrektor Generalny – Adam Lech Bartnik ul. Jaworzyńska 7/3, 00-634 Warszawa, tel./faks: 827 19 99, 827 98 10, 622 71 15 e-mail: [email protected] http://www.cigg.pl www.ingmina.pl Redaktor odpowiedzialny – Mikołaj Niedek Współpraca redakcyjna – Włodzimierz Kaleta Opracowanie graficzno-techniczne – Omedia Sp. z o.o. DZIAŁ MARKETINGU I REKLAMY: Dyrektor Marketingu – Przemysław Rogucki tel. kom. 0 606 586 334, tel. 827 19 99 w. 20 Andrzej Piotr Uszyński FOTOSKŁAD: Omedia Sp. z o.o. e-mail: [email protected] ISSN 1429-6195 www.ingmina.pl 1 Rola BOŚ S.A. w osiąganiu europejskich standardów w ochronie środowiska przez samorządy lokalne Jak BOŚ S.A. ocenia miniony okres piętnastolecia swojego działania ? BOŚ S.A. jest aktywnym uczestnikiem rynku finansowania ochrony środowiska od chwili rozpoczęcia działalności, tj. od 15 lat. W ciągu tego okresu bank, realizując swoją misję, współfinansował wiele przedsięwzięć inwestycyjnych z zakresu infrastruktury komunalnej, przyczyniając się w ten sposób do poprawy stanu naszego środowiska naturalnego. Od początku swego istnienia bank współpracuje z jednostkami samorządu terytorialnego, które stanowią strategiczną grupę klientów banku. Jesteśmy partnerem co trzeciego samorządu w Polsce. Samorządy należą do najlepszych, solidnych i najbardziej wiarygodnych klientów banku. Jakie efekty przyniosła gminom wieloletnia współpraca z BOŚ S.A.? Mamy tę satysfakcję, że długoletnia współpraca Banku Ochrony Środowiska S.A. z gminami przyniosła konkretne rezultaty. W wielu gminach w Polsce wybudowano sieć wodociągową i kanalizacyjną, oczyszczalnie ścieków, zamieniono oświetlenie na energooszczędne, wybudowano i unowocześniono wysypiska odpadów. BOŚ posiada duże doświadczenie we współfinansowaniu przedsięwzięć inwestycyjnych w ochronie środowiska. W okresie od 1991r. do końca 2005 r. bank udzielił około 37 tys. kredytów finansujących przedsięwzięcia w ochronie środowiska w kwocie – ogółem – 6,3 mld zł. Sfinansowano ponad 22 tys. zadań inwestycyjnych o łącznej wartości około 24 mld zł. W wyniku realizacji zadań uzyskano następujące efekty ekologiczne: zredukowana została emisja pyłów o 128 Mg/a, emisja gazów o 477,6 Mg/a, zwiększyła się przepustowość oczyszczalni ścieków o około 2,5 mln m3/dobę. Długość sieci kanalizacyjnej wzrosła o 5,4 tys. km, a pojemność składowisk odpadów o 15,5 mln m3. Tylko w ubiegłym roku bank udzielił ponad 3,3 tys. kredytów na finansowanie inwestycji w ochronie środowiska na łączną kwotę około 800 mln zł. Zdecy- 2 www.ingmina.pl dowaną większość stanowiły kredyty udzielane we współpracy z Narodowym Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Co od momentu wstąpienia Polski do UE, szczególnie zmieniło się w sposobie finansowania inwestycji w ochronie środowiska przez BOŚ? proekologicznych, żeby osiągnąć przynajmniej średni poziom europejski. Jaka jest rola BOŚ w rozwiązy waniu tych problemów, w kontekście oferty programów europejskich – ZPORR i Funduszu Spójności? Podstawowe zadania stojące przed samorządami wynikają z Narodowej Strategii Spójności oraz regionalnych Rozmowa: z Alicją Siemieniec, zastępcą dyrektora Departamentu Projektów Ekologicznych i Obsługi Samorządów w Banku Ochrony Środowiska S.A. Bank, tak przed wstąpieniem Polski do UE, jak i po wstąpieniu, stanowi ważne ogniwo w finansowaniu ochrony środowiska w Polsce. Możliwość absorpcji środków z funduszy pomocowych pozwala nadal aktywnie nam uczestniczyć we współfinansowaniu projektów inwestycyjnych wspieranych funduszami UE. W tym celu bank proponuje samorządom EUROPEJSKĄ OFERTĘ. Oferta ta obejmuje kredyty pomostowe udzielane na pokrycie kwalifikowanych kosztów inwestycji refundowanych z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności oraz kredyty uzupełniające na pokrycie części tych kosztów (kwalifikowanych i niekwalifikowanych), które nie będą finansowane ze środków UE. Partnerami BOŚ S.A. w tej ofercie są również banki zagraniczne: Nordic Investment Bank, Bank Rozwoju Rady Europy, Europejski Bank Inwestycyjny. Okres kredytowania w ramach współpracy z tymi bankami może wynosić nawet 15 lat. Wiemy, że nadal polskie samorządy mają duże zaległości w rozwoju infrastruktury ochrony środowiska i realizacji przedsięwzięć programów operacyjnych. Podejmowane przez bank działania w zakresie współfinansowania inwestycji realizowanych przy udziale środków UE zaowocowały udzieleniem Zakładowi Wodociągów i Kanalizacji w Szczecinie kredytu konsorcjalnego (411 mln zł) na uzupełnienie środków potrzebnych do realizacji największego w Polsce projektu dofinansowanego z Funduszu ISPA. Projekt ten dotyczy uporządkowania gospodarki wodno – ściekowej w skali całego miasta i osiągnięcia standardów UE w tym zakresie. Aktualnie bank współfinansuje projekty zatwierdzone do dofinansowania z Funduszu Spójności, dotyczące przede wszystkim gospodarki wodno – ściekowej, realizowane przez spółki komunalne. Bank aktywnie uczestniczy we współfinansowaniu projektów realizowanych z udziałem środków unijnych w ramach ZPORR, udzielając kredytów pomostowych i uzupełniających dla inwestorów sięgających po dotacje unijne m.in. projekty dotyczące oczyszczalni ścieków i kanalizacji, zagospodarowania odpadów. Jakie zadania w ochronie środowiska są obecnie dla samorządów najważniejsze? Najważniejsze zadania, jakie stoją przed samorządami wynikają z zobowiązań określonych w Traktacie Akcesyjnym i dotyczą przede wszystkim realizacji inwestycji objętych Krajowym Programem Oczyszczania Ścieków, polegających na budowie oczyszczalni ścieków i kanalizacji oraz budowie obiektów służących poprawie jakości wody do picia. Priorytetowe są zadania określone w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami. Aktualnie największą część wydatków inwestycyjnych samorządy ponoszą na zadania służące zaspokojeniu potrzeb podstawowych. Wiele projektów dotyczy budowy i modernizacji dróg, inwestycji z zakresu gospodarki komunalnej oraz oświaty i wychowania. W jaki sposób BOŚ wychodzi naprzeciw potrzebom i możliwościom inwestycyjnym polskich samorządów w finansowaniu przedsięwzięć ekologicznych Kompleksowa oferta banku dla samorządów i spółek komunalnych obejmuje zarówno kredyty o charakterze komercyjnym, jak i preferencyjne. Szczególną formą działalności banku są kredyty preferencyjne. Przedmiotem kredytowania preferencyjnego mogą być objęte wszelkiego rodzaju inwestycje wpływające na poprawę stanu jakości wody, powietrza i gleby, zmierzające do rozwiązania problemów gospodarki wodno-ściekowej, zagospodarowania odpadów, przedsięwzięcia z zakresu energoefektywności oraz rozwoju agroturystyki na terenach wiejskich. Wśród samorządów bardzo dużym zainteresowaniem cieszą się kredyty preferencyjne udzielane we współpracy z Wojewódzkimi Funduszami Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej na zadania mieszczące się w priorytetach lokalnych. Najwięcej kredytów Bank udziela na finansowanie budowy kanalizacji sanitarnej oraz termomodernizacji budynków. Od wielu lat partnerem banku w preferencyjnym kredytowaniu inwestycji realizowanych przez samorządy jest Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej „Counterpart Fund”. Z tych środków udzielamy także kredytów na bieżące potrzeby polskich samorządów, takie jak inwestycje w zakresie zbiorowego zaopatrzenia w wodę wsi i miast liczących do 10 tys. mieszkańców oraz budowy, modernizacji i remontu dróg publicznych, czy na przedsięwzięcia związane z agroturystyką. Na jaką, poza czysto finansową, formę wsparcia może liczyć samorządowy klient BOŚ, zainteresowany osiągnięciem europejskich standardów ekologicznych na swym terenie? W ramach EUROPEJSKIEJ OFERTY bank proponuje pomoc w zakresie oceny kwalifikacji projektu do uzyskania dotacji, doradztwa oraz przygotowania wniosku o dotację (we współpracy z firmami partnerskimi), opracowania montażu finansowego, najlepiej spełniającego oczekiwania inwestora pod względem długości okresu kredytowania, harmonogramu wypłat i spłat, okresu karencji. Oprócz finansowej formy wsparcia w postaci kredytów, bank proponuje emisje obligacji komunalnych. Środki pochodzące z emisji jednostki samorządu terytorialnego przeznaczają w większości na poprawę i rozbudowę infrastruktury komunalnej, w tym również na inwestycje związane z ochroną środowiska. Traktowane są przez UE jako wkład własny umożliwiający ubieganie się o finansowanie ze środków funduszy unijnych. Rozmawiał: Mikołaj Niedek www.ingmina.pl 3 EKOLOGIZACJA KRYTERIÓW ZAMÓWIEŃ PUBLICZNYCH – WYTYCZNE KOMISJI EUROPEJSKIEJ Za najbardziej efektywny sposób osiągania europejskich standardów ochrony środowiska, także w dziedzinie gospodarki komunalnej, uznaje się obecnie stymulowanie proekologicznych działań przedsiębiorstw ze strony nabywców dóbr i usług, zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych – publicznych. Uwzględnianie przez nabywców produktów i usług aspektów ekologicznych zakupywanych produktów i preferowanie tych o najbardziej proekologicznych charakterystykach, staje się coraz bardziej znaczącym czynnikiem ekonomicznym, wymuszającym proekologiczną transformację działalności gospodarczej. W perspektywie koncepcji zrównoważonego rozwoju (sustainable development) działania te określa się jako równoważenie wzorców produkcji i konsumpcji. Minęły już prawie dwa lata od opublikowania przez Komisję Europejską wytycznych w tym zakresie pt. „Zielone zakupy” – Roboczy przewodnik Komisji po proekologicznych zamówieniach publicznych. Wytyczne te – opublikowane w formie praktycznego podręcznika dla władz administracji publicznej (w języku angielskim) stanowią kompleksowy przewodnik po zagadnieniu ekologizacji kryteriów zamówień publicznych, jako sposobie stymulowania zrównoważonego ekologicznie rozwoju gospodarczego metodami ekonomicznymi. Wyróżniającym atutem tego przewodnika jest zgodność jego sugestii z bieżącym prawodawstwem UE w zakresie zamówień publicznych, w szczególności z dyrektywami 2004/18/EC i 2004/17/EC. Przewodnik powstał na podstawie wyników projektu RELIEF, współfinansowanego przez UE, poświęconego badaniom możliwości ekologizacji zamówień publicznych. Dla przykładu, gdyby wszystkie instytucje publiczne w UE korzystały z energii elektrycznej pochodzącej ze źródeł odnawialnych, spowodowałoby to redukcję CO2 o 60 mln ton, co stano- 4 www.ingmina.pl wi 18% europejskiego zobowiązania wynikającego z protokołu z Kioto. Komisja Europejska stwierdziła, że ekologizacja kryteriów zamówień publicznych – sugerowana w przewodniku – nie wymaga zmian strukturalnych w samych procedurach. Najważniejsze są zmiany w: procesie planowania strategicznego zamówień, w szkoleniu kadr decydentów i przeprowadzających zamówienia, w dostępie do informacji o proekologicznych rozwiązaniach oraz ustalenie priorytetów ekologicznych. Komisja zwróciła uwagę na konieczność szerokiego informowania przez instytucję publiczną, o wprowadzanych preferencjach proekologicznych, szerokich zainteresowanych grup: przedsiębiorstw, dostawców, wykonawców. Komisja zaleca rozpoczęcie działań od zidentyfikowania i wyeliminowania funkcjonujących w dotychczasowych specyfikacjach zamówień rozwiązań nieekologicznych i wprowadzania innowacyjnych ekologicznie rozwiązań metodą drobnych kroków: używania papieru proekologicznego (z zawartością makulatury i bielonego bezchlorowo), energooszczędnych sprzętów biurowych, itp.). Kryteria ekologiczne powinny wszakże opierać się zawsze na badaniach i potwierdzeniach naukowych oraz spełniać następujące wymogi: a) być związane z przedmiotem zamówienia, b) nie powodować zbytniej dowolności wyboru ofert, c) być wyraźnie i transparentnie wyartykułowane w szczegółowych warunkach udzielenia zamówienia, d) być zgodne z podstawowymi wymogami prawa UE. Formalnie, spośród dwóch głównych zasad oceny ofert w procedurze przyznawania zamówienia publicznego – 1) z uwagi na koszty i 2) z uwagi na korzyści ekonomiczne – zastosowanie kryteriów ekologicznych możliwe jest w ramach drugiej opcji, jako subkryteriów ekonomicznych. Do innych kryteriów tej opcji należą, poza ceną: jakość, wartość techniczna, właściwości funkcjonalne i estetyczne, koszty bieżą- cej obsługi, efektywność kosztowa, serwis, terminy/okresy dostarczeń i wykonania. Kryteria zamówień powinny zawsze respektować zasadę efektywności finansowej „value for money”. Kwestia kosztowa prezentuje się w innym świetle, jeśli konsekwentnie uwzględnia się zasadę „zanieczyszczający płaci”. W przyznawaniu zamówień publicznych, jak również w podejmowaniu przedsięwzięć partnerstwa publiczno-prywatnego, strona publiczna może postawić warunek egzekwowania tej zasady. Dotyczy to działów gospodarki, których ta zasada jeszcze w całości nie obejmuje (gospodarka wodą, transport, energetyka). Kwestie ekonomiczne i ekologiczne mogą i powinny być w niektórych przypadkach połączone – np. oszczędność energii czy wody w danym przedsięwzięciu z zakresu gospodarki komunalnej przekłada się równolegle na korzyści ekologiczne i finansowe. Implementacja kryteriów proekologicznych do procedury zamówień publicznych obejmuje wszystkie trzy etapy: 1. określenie przedmiotu zamówienia, 2. ustalenie specyfikacji technicznych i parametrów produktu/prac/usług. 3. wybór najlepszej oferty. Kryteria ekologiczne mogą być integralnie związane z przedmiotem zamówienia lub mieć charakter dodatkowy. W pierwszym przypadku zamiar ich uwzględnienia powinien znaleźć wyraz już w tytule zamówienia, np. „zamówienie na ekologiczne oczyszczanie dzielnicy/budynków”, „zamówienie na ekologiczny catering/zaopatrzenie stołówek w obiektach publicznych”, „tworzenie energooszczędnych mieszkań”. W określaniu przedmiotu zamówienia ważne jest właściwe rozpoznanie przez podmiot publiczny oferty rynkowej rozwiązań proekologicznych, szczególnie w zakresie dostaw, świadczenia usług, w tym usług budowlanych. Uwagę powinno się przykładać do rodzaju materiałów (surowców, substancji, tworzyw), z których będzie wykonany przedmiot zamówienia, w aspek- cie oddziaływania na środowisko (w tym możliwości recyklingu materiałów), trwałości oraz sposobu jego wykonania (energo-, transporto-, materiałooszczędność). Komisja Europejska prowadzi bazę danych dotyczącą aspektów środowiskowych produktów. Dla właściwej oceny całkowitych kosztów przedsięwzięcia komisja zaleca stosowanie całościowej analizy cyklu życia LCC zamawianego produktu lub usługi. Zalecaną przez nią formą preferowania aspektów proekologicznych jest przyznawanie dodatkowych punktów ofercie, która spełnia wyższe wymogi w danym aspekcie środowiskowym, niż ustalone w specyfikacji zamówienia minimum. Zasada ta powinna być każdorazowo „expressis verbis” wyrażona w warunkach udzielenia zamówienia. W przypadku specyfikacji technicznych, istnieje możliwość sporządzenia szczegółowych wymagań technicznych (standardów) lub wyznaczenie ogólnych parametrów, które powinny być osiągnięte. Komisja optuje za ustalaniem dolnych parametrów technicznych, a sposoby ich osiągania sugeruje pozostawić wykonawcom zamówienia. Stanowi to duże pole dla konkurencji podmiotów gospodarczych, ubiegających się o przyznanie zamówienia. Udzielający zamówienia może określić wymóg przedstawiania proekologicznych wariantów ofert, z wyszczególnieniem aspektów ekologicznych i podaniem informacji, iż będą one brane pod uwag w procesie oceny ofert. Rozwiązania bardziej ekologiczne powinny otrzymywać dodatkowe punkty. W przypadku oznakowań ekologicznych (eco-labels), których posiadaniem mogą legitymować się oferenci, nie mogą one, zdaniem komisji, stanowić wystarczającej podstawy do ich wyboru, lecz – o ile zostały przyznane w oparciu o kryteria naukowe, w trybie konsultacji międzysektorowych i są ogólnie dostępne – mogą służyć za potwierdzenie spełniania przez dany produkt wymogów ekologicznych, będących integralną częścią zamówienia. Komisja zastrzega, iż w ogłoszeniu zamówienia nie mogą być nigdy wymagane konkretne oznakowania (certyfikaty) ekologiczne, w tym certyfikacja systemów zarządzania środowiskowego ISO 14001 czy EMAS. W procesie wyboru ofert istotne znaczenie ma przeszłe doświadczenie rozpatrywanego wykonawcy zamówienia (firmy). Przypadki łamania prawnych wymogów ochrony środowiska przez dany podmiot gospodarczy mogą być podstawą do odrzucenia jego oferty. Doświadczenia firmy w zakresie przeprowadzania przedsięwzięć uwzględniających aspekty ekologiczne stanowią ważny atut w procesie oceny. Dotyczy to w szczególności technicznych zdolności firmy do spełnienia ekologicznych wymagań, określonych w zamówieniu. Każdorazowo oferent powinien móc udowodnić zdolność do ich spełnienia, w czym pomocne mogą być certyfikowane systemy zarządzania środowiskowego i znaki ekologiczne. Opublikowany przewodnik ma służyć władzom publicznym, choć – jak zaznacza komisja – może on być także wykorzystywany przez podmioty gospodarcze składające oferty wykonywania zadań publicznych. Wymogi ekologiczne świadczenia usług i wykonywania zadań i zamówień publicznych powinny być skoordynowane i skorelowane z możliwościami i proekologiczną ofertą firm składających oferty przetargowe. Mikołaj Niedek www.ingmina.pl 5 Instalacje nowoczesnego systemu zagospodarowania odpadów W systemie selektywnej gospodarki odpadami funkcjonować może wiele różnego rodzaju instalacji. Nie jest możliwe podanie rekomendacji dotyczącej rodzaju urządzeń, które powinny być preferowane, chociaż można z całą stanowczością stwierdzić, że budowa składowisk powinna być rozważana jako ostateczność. Możliwe typy instalacji to: zakłady wstępnej obróbki odpadów, zakłady segregacji odpadów (sortownie), zakłady odzyskiwania surowców (które mogą także obejmować transfer i segregację odpadów), zakłady unieszkodliwiania (zmniejszające ilość/objętość odpadów, jak i ich własności toksyczne), kompostownie, spalarnie odpadów z odzyskiem energii i w ostateczności składowiska odpadów. Lokalne punkty zbiorcze i stacje przeładunkowe odpadów Wielkość i struktura systemu selektywnej zbiórki odpadów może wymagać budowy lokalnych zbiornic i stacji przeładunkowych, będących elementem pośrednim między wytwórcami odpadów, a miejscem docelowym. Stacje pr zeładunkowe powinny uwzględniać takie aspekty: • Usytuowanie i organizacja stacji przeładunkowej powinny zapewniać jak najmniejszą uciążliwość dla środowiska i okolicznych zabudowań. Szczególną uwagę należy zwrócić na zapewnienie odpowiednich warunków higieniczno-sanitarnych. • W przypadku powstawania dużych ilości odcieków istnieje potrzeba ich ujmowania i oczyszczania. • Najbardziej efektywną metodą sortowania odpadów jest sortowanie ręczne. • Stacja przeładunkowa powinna być wyposażona w urządzenia do prasowania i zgniatania odpadów. Zmniejsza to ich objętość i jest wymagane przez większość odbiorców (zwłaszcza huty i papiernie). • Na stacji przeładunkowej można jednocześnie zorganizować dosortowywanie zebranych materiałów wtórnych. W wielu przypadkach odbiorcy 6 www.ingmina.pl wymagają, aby dostarczany surowiec posiadał wysoki stopień czystości. • Niektóre z surowców uzyskuje się podczas selektywnej zbiórki w stosunkowo niewielkich ilościach (dotyczy to np. metali), należy je magazynować do momentu zebrania odpowiedniej ilości. Proces pośredniego zagospodarowania odpadów składa się z etapów: • surowce wtórne trafiają do zbiornicy lub stacji przeładunkowej, gdzie są sortowane, magazynowane i odwożone do sortowni/kompostowni; • odpady szczególnie szkodliwe dla środowiska trafiają do miejsca ich utylizacji; • odpady resztkowe i wielkogabarytowe po wysortowaniu zawartych w nich odpadów szkodliwych dla środowiska trafiają na wysypisko. Koszty przeładunku i transportu w całkowitych kosztach selektywnej zbiórki oceniane są na ok. 60–80%. Ważne jest więc, aby były one prowadzone w sposób jak najbardziej optymalny. Na koszty transportu wpływa wiele czynników. Najważniejsze z nich to: • wielkość obszaru, z którego zbierane są odpady; • struktura tego obszaru (typ zabudowy, infrastruktura, topografia terenu); • przyzwyczajenia ludności (poprawność segregacji); • istniejący system zbiórki (donoszenie, odbiór). W stacji przeładunkowej można dodatkowo zagęszczać odpady np. zbijając makulaturę w tzw. „bele”, aby obniżyć koszty transportu. Uzdatnianie surowców wtórnych Zwiększenie możliwości zbytu surowców wtórnych oraz poprawę wyniku finansowego można uzyskać poprzez wprowadzenie dodatkowych procesów uzdatniających. Do najczęściej stosowanych takich procesów należą: • rozdrabnianie – granulowanie tworzyw sztucznych, w które zaopatrują się najczęściej drobne warsztaty wykonujące różne przedmioty i części z tworzyw sztucznych, • regeneracja olejów przepracowanych w małych instalacjach na oleje smarowe lub opałowe, • pranie i rozwłóknianie włókienniczych surowców wtórnych, w wyniku czego uzyskuje się gotowe włókna do przerobu na przędzę, włókniny, wykładziny, • regeneracja akumulatorów ołowiowych, • regeneracja części zamiennych, • wytwarzanie różnych części i przedmiotów z metali, zwłaszcza kolorowych, • wytwarzanie brykietów do kominków z trocin i innych drzewnych odpadów, • regeneracja wyeksploatowanych opon samochodowych, • wytwarzanie pasz z odpadów spożywczych. Sortownie Organizację i budowę rejonowych instalacji do sortowania odpadów, najlepiej powierzyć wyspecjalizowanym firmom, organizacjom odzysku lub powołać w tym celu partnerstwo publiczno-prywatne. Generalna kontrola funkcjonowania sortowni powinna być zadaniem samorządu. Dla umożliwienia realizacji pełnego zakresu zadań sortowni powinny one posiadać odpowiednią bazę materialno-techniczną. Przede wszystkim muszą dysponować odpowiednio dużym ogrodzonym terenem, na którym powinny być zlokalizowane: • baza parku różnych kontenerów, pojemników i środków transportowych, • miejsce do składowania odpadów dostarczonych przez mieszkańców, • miejsce do składowania i rozbierania odpadów wielkogabarytowych na poszczególne elementy, • linia sortownicza z odpowiednio przygotowanym personelem, • magazyny surowców wtórnych i odpadów do unieszkodliwienia, • zaplecze socjalno-techniczne i biurowe. Sortownie powinny znajdować się w dalekiej odległości od budynków mieszkalnych i innych zabudowań. Powinny być oddzielone pasem zieleni (zadrzewień) od otoczenia. Należy przewidzieć ich rozbudowę w przyszłości i instalację dodatkowych urządzeń, np. do utylizacji odpadów niebezpiecznych, takich jak: wyeksploatowane lampy i termometry rtęciowe, zużyty sprzęt RTV i AGD, akumulatory, opakowania po substancjach niebezpiecznych, itp. Sortownie (organizacje odzysku) zawierają umowy z odbiorcami poszczególnych asortymentów surowców wtórnych, przedsiębiorstwami zajmującymi się unieszkodliwianiem odpadów niebezpiecznych, z zakładem składowania odpadów itp. Do sortowni dostarcza się tylko te odpady, które podlegają dalszej obróbce, tj. sortowaniu, uzdatnianiu, belowaniu itp. Wszystkie przyjmowane odpady są ważone, a wyniki pomiarów są rejestrowane w komputerze, z odnotowaniem ich rodzaju i pochodzenia. Pomiary te stanowią podstawę obciążeń za usługi oraz rozliczenia surowców wtórnych. Instalacja do sortowania odpadów zbudowana jest głównie z transporterów taśmowych i kilku pojemników, do których oddzielnie wkłada się wysortowane odmiany surowców wtórnych, a do jednego pojemnika różne ciała obce – zanieczyszczenia. Wzdłuż jednego transportera usytuowanego na podwyższeniu zorganizowane są stanowiska sortowaczy, którzy ręcznie sortują surowce na odmiany. Poszczególne odmiany surowców wtórnych wrzucane są do pojemników ustawionych pod transporterem. Surowce wtórne pozyskane w ramach systemu selektywnej zbiórki dostarczane są wprost z samochodów na transporter zasilający, który przemieszcza je do odpowiedniego pojemnika zlokalizowanego obok transportera ze stanowiskami sortowników. Wysortowane poszczególne odmiany surowców wtórnych są kolejno przemieszczane do prasy, gdzie są belowane, a następnie ważone, opisywane i transportowane do magazynu. Pozyskane w ramach selektywnej zbiórki odpady, doczyszczone podczas segregacji wtórnej, kierowane są do: fabryk papieru i celulozy (papier i tektura), hut szkła (szkło), zakładów tworzyw sztucznych (plastiki, tekstylia), hut żelaza i stali (złom stalowy), zakładów przemysłu elektomaszynowego i hut metali nieżelaznych (złom metali nieżelaznych), ewentualnie do kompostowni i zakładów metanizacji – biogazowni (odpady organiczne). Komunalne pojemniki na zbiórkę kilkunastu rodzajów odpadów. Lokalna stacja selektywnej zbiórki odpadów w Boras, Szwecja, fot. M. Niedek 2005 Kompostownie Biologiczna utylizacja odpadów organicznych jest metodą sprawdzoną i stosowaną na całym świecie. Niestety polska gospodarka odpadami ma w tym względzie poważne braki. Istnieją dwie podstawowe metody przeróbki bioodpadów: produkcja kompostu przez proces tlenowy i produkcja kompostu przez proces beztlenowy, z jednoczesnym wytwarzaniem biogazu. W obu przypadkach powstają produkty, które mogą znaleźć lokalne zastosowanie lub być sprzedawane: kompost i biogaz. Instalacje do biologicznego przetwarzania mogą mieć strukturę centralną lub zdecentralizowaną, opartą na sieci mniejszych, lokalnych kompostowni. Ta druga forma jest bardziej ekonomiczna, gdyż wymaga mniejszych nakładów transportowych. Idealnym rozwiązaniem są kompostownie przydomowe. Korzyści z wydzielania frakcji organicznej ze strumienia odpadów komunalnych i ich biologicznej utylizacji są następujące: • nie zajmują cennej przestrzeni na wysypiskach (ewentualnie w spalarniach) odpadów, powodując obniżenie kosztów składowania odpadów, • kompostowanie frakcji organicznej powoduje jej redukcję wagową o 40-60% i objętościową o 70%, • dzięki wydzieleniu części organicznych następuje podniesienie wartości opałowej (kaloryczności) frakcji odpadów przeznaczonych do spalania (odzysku energii). Standardową formą kompostowania jest składowanie bioodpadu w pryzmach (wys. ok 2 m, szer. ok. 3 m). W procesie tym stosuje się różne urządzenia do obróbki wstępnej i końcowej. Ich celem jest: odseparowanie ewentualnych części metalowych i innych niepożądanych zanieczyszczeń, rozdrobnienie większych kawałków, napowietrzanie pryzm, przesiewanie ostatecznego produktu, napełnianie pojemników (worków) kompostem. Czas produkcji kompostu wynosi od 4 do 8 miesięcy i zależy od składu odpadów, kompostowalności, okresów miedzy przewracaniem kompostowanego materiału, biologicznej obróbki wstępnej, rozdrobnienia, klimatu i sezonowej zmienności temperatury. Kompostowanie systemem beztlenowym wymaga specjalnych instalacji do pozyskiwania i produkcji biogazu. Z uwagi na emisję zapachów, kompostownie powinny być usytuowane w miejscach ustronnych, a ich prowadzenie najlepiej zlecić wyspecjalizowanym formom. Koszty prowadzenia kompostowni mogą być wysokie, zależą jednak od ogólnej ilości przerobu bioodpadów i stopnia ich wysegregowania od odpadów nieorganicznych, cen składowania odpadów niesortowanych na wysypisku, popytu na kompost/biogaz. Ten system utylizacji odpadów cechują wszakże najmniejsze koszty ekologiczne. Do zapewnienia wysokiej jakości i odpowiedniej ilości produktu finalnego – kompostu, konieczne jest selekcjonowanie odpadów organicznych u źródła, czyli w gospodarstwach domowych, oczywiście na odpowiednią skalę. Mikołaj Niedek www.ingmina.pl 7 Partnerstwo dla selektywnej gospodarki odpadami komunalnymi Według Programu Wykonawczego do II Polityki Ekologicznej Państwa na lata 2002–2010 do końca roku 2006 powinien zostać opracowany, a do roku 2010 wdrożony przez jednostki samorządowe system dwupojemnikowej (z wydzieleniem frakcji organicznej) zbiórki odpadów domowych i dostarczania odpadów organicznych do kompostowni o mocy przerobowej 10,30 i 50 tys. t/ rok. Jako jednostki odpowiedzialne za terminowe wdrożenie tych zadań, wyznaczone zostały władze samorządowe oraz przedsiębiorstwa specjalistyczne. Nie jest to tylko wymóg formalny, gdyż bez ekonomicznej i finansowej kooperacji samorządów z sektorem prywat- wych pojemników do selektywnej zbiórki odpadów cechuje się średnio 30% skutecznością pozyskiwania surowców wtórnych ze strumienia odpadów wytwarzanych w gospodarstwach domowych na danym obszarze. Pozostała ich część trafia niezagospodarowana na wysypisko (ewentualnie do spalarni), powodując wielkie marnotrawstwo surowców, które mogłyby być wykorzystane gospodarczo. Największą skutecznością cechują się systemy selektywnej zbiórki odpadów usytuowane możliwie najbliżej źródła ich wytwarzania, czyli w gospodarstwach domowych lub biurach. Stopień odzyskiwania surowców ze strumienia wyrzucanych odpadów może dochodzić wtedy do 80–90%. Na wysypisko lub do spalarni trafiają wtedy jedynie tzw. odpady resztkowe, których dostępne rozwiązania techniczne i technologiczne nie potrafią jeszcze zagospodarować i przemysłowo wykorzystać. Ze strumienia odpadów powinny zostać także wydzielone odpady niebezpieczne. Im dalej od źródła wytwarzania odpadów – gospodarstw domowych, biur, obiektów użyteczności publicznej – tym trudniej jest wysegregować surowce wtórne, z uwagi na rosnący stopień ich wymieszania. Skoro największą efektywność segregacji można uzyskać u samego źródła, szczególnym obiektem zainteresowania powinien stać się kuchenny kosz W Polsce wiele niezagospodarowanych odpadów ląduje na polach lub w lasach na śmieci. Istnieje już szereg efektywnych rozwiązań, praktykowanych od nym, a także – jak zakłada prezentowa- Problemy recyklingu tkwią wielu lat, szczególnie w krajach skandyny tu model – z sektorem pozarządo- w naszych nawykach nawskich, pozwalających na optymalną wym na zasadach partnerstwa, trudno Obok barier o charakterze ściśle eko- selekcję odpadów u samego źródła. będzie samorządom wywiązać się nomicznym, które spowalniają rozwój Szczególne znaczenie ma tutaj wydzielez tych zobowiązań. selektywnej gospodarki odpadami, do nie frakcji organicznej (bioodpadów), Promowanie partnerskiej współpracy których należą stosunkowo niskie ceny gdyż mieszanie jej z odpadami nieorgaw rozwoju lokalnych, proekologicznych surowców wtórnych na rynku odpadów, nicznymi powoduje praktyczną nieprzysystemów zagospodarowania odpadów poważnym problemem jest uzyskanie datność gospodarczą takiej mieszanki kontynuuje już od dwóch lat Fundacja właściwej skali „podaży” wysegregowa- i szereg problemów związanych z jej zaPromocji Gmin Polskich, opierając się na nych odpadów. Opłacalność przedsię- gospodarowaniem i utylizacją. Niestety doświadczeniach i funkcjonujących do- wzięć gospodarki odpadami dla celów w ten sposób utylizowana jest jeszcze brych przykładach polskich i zagranicz- recyklingu zależy w dużej mierze od ilo- ogromna większość odpadów komunalnych. Szczególną uwagę przywiązujemy ści pozyskiwanych surowców, stopnia nych w Polsce. Istnieją wprawdzie techdo społecznych aspektów naszej inicja- i zakresu ich wysegregowania (czysto- nologie, tzw. mechaniczno-biologicznej tywy, a konkretnie do tworzenia wielu ści). Z dotychczasowych doświadczeń utylizacji niesegregowanych odpadów nowych, tzw. „zielonych miejsc pracy”, wynika, że system osiedlowych, koloro- komunalnych, jednak z uwagi na duży 8 www.ingmina.pl szczególnie dla grup zagrożonych społeczną marginalizacją. Nowoczesna, selektywna gospodarka oferuje niezmiernie duże możliwości w zakresie rozwoju „zielonego” rynku pracy (np. demontaż zużytych urządzeń AGD). Samorządy nie mogą sobie pozwolić na nie wykorzystanie tej szansy, tym bardziej, że bezrobocie stanowi największy problem lokalny, jak i krajowy. Polska posiada olbrzymi, niewykorzystany potencjał społeczno-gospodarczy w zakresie rozwoju rynku odzysku i nowoczesnej, zgodnej z wysokimi i stale podwyższanymi standardami europejskimi, proekologicznej utylizacji odpadów komunalnych i pozostałych. stopień zużycia wody, w tym procesie nie można ich uznać za rozwiązania proekologiczne. Naśladując dobre przykłady, najbardziej optymalną formą preselekcji odpadów domowych (biurowych) jest wprowadzenie trójdzielnych kuchennych koszy na śmieci (pojemników) lub specjalnych zestawów wieszakowo-workowych. Wyrzucane odpady powinny być dzielone na trzy frakcje: 1) odpadów organicznych, 2) surowców wtórnych, 3) odpadów resztkowych. Spośród wyrzucanych odpadów powinny zostać wydzielone odpady niebezpieczne (baterie, przeterminowane leki i środki chemii gospodarczej i in.) i dostarczone do specjalnych punktów zbiórki lub utylizacji. Gospodarka odpadami zaczyna się w takim systemie już w gospodarstwach domowych (biurach, obiektach użyteczności publicznej, zakładach pracy). Odpady, podzielone na trzy frakcje są następnie odbierane przez wyspecjalizowane firmy. Frakcja bioodpadów kierowana jest docelowo do kompostowni dla celów recyklingu organicznego. Frakcja surowców wtórnych (papier, metal, plastik, szkło) kierowana jest do sortowni dla celów recyklingu materiałowego. Odpady resztkowe kierowane są zaś do spalarni lub na składowisko (patrz poniższy rysunek). Worki lub pojemniki z wysegregowanymi odpadami mogą być wystawiane przed drzwi domów i odbierane w wyznaczonych terminach przez specjalnie zatrudnione brygady. System 3-frakcyjnej segregacji odpadów, z organizacją ich odbioru sprzed drzwi domostw przez specjalnie zatrudnianą grupę pracowników stanowi podstawę prezentowanego tu modelu 3S-GO (trójsektorowej publiczno-prywatno-społecznej gospodarki odpadami dla celów recyklingu). Bardzo ważnym ele- Edukacja recyklingowa powinna zaczynać się od najmłodszych lat. mentem tego systemu powinno być wprowadzenie gratyfikacji finansowej dla gospodarstw domowych, które dokonują preselekcji odpadów u źródła. Przy ewentualnym wprowadzeniu tzw. podatku śmieciowego przez gminy zadanie to będzie znacznie łatwiejsze i powinno polegać na odpowiednich obniżkach tego podatku, z tytułu segregacji odpadów u źródła. Może stanowić to silny (finansowy) impuls motywacyjny do efektywnego segregowania odpadów. Segregacja obniża koszt utylizacji odpadów, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w wysokości opłat wnoszonych przez wytwórców odpadów, mających pokrywać rzeczywiste koszty ich utylizacji. Wymaga to jednak wprowadzenia specjalnego systemu ewidencji. Podstawowy problem wdrożenia efektywnego zagospodarowania odpadów dla celów recyklingu materiałowego i organicznego nie ma jednak charakteru ekonomicznego, lecz mentalny. Wzorowy pod względem ekologicznym system selektywnego zagospodarowania odpadów. Papierowe pojemniki na odpady organiczne były popularne w Skandynawii już w latach 70-tych. Segregacja odpadów u źródła wymaga odpowiedniego poziomu świadomości ekologicznej, początkowo dużego wysiłku i dobrej woli, aby przyswoić sobie codzienne, praktyczne nawyki ich segregowania. Na pozór wydaje się to proste. W praktyce wymaga jednak długotrwałej i konsekwentnej, praktycznej edukacji ekologicznej. W prezentowanym projekcie funkcje edukacji społeczności lokalnej w zakresie preselekcji odpadów u źródła pełnią lokalne organizacje ekologiczne, w ramach trójsektorowego partnerstwa samorządu gminnego, firmy gospodarki odpadami i organizacji pozarządowych. Praktyczna edukacja w dziedzinie domowego segregowania odpadów powinna być zaadresowana do dzieci i młodzieży szkolnej. Dzieci są bowiem często bardziej wrażliwe na problemy ochrony środowiska i podatne na innowacyjne rozwiązania, niż ich rodzice i to one mogą być „liderami zielonej www.ingmina.pl 9 rewolucji” segregowania odpadów w gospodarstwach domowych dla celów efektywnego recyklingu. Dlaczego warto połączyć siły? Zaangażowanie organizacji i instytucji trzech sektorów – sektora publicznego (samorządowego), prywatnego i pozarządowego – w prezentowanym projekcie partnerstwa międzysektorowego, ma na celu komplementarne wykorzystanie możliwości, kompetencji, potencjałów i zasobów organizacji sektorowych dla celów zorganizowania efektywnego systemu zagospodarowania odpadów komunalnych. Wysoki stopień odzysku surowców wtórnych i wymagane przez UE, ciągle rosnące poziomy recyklingu, niezmiernie trudno będzie osiągnąć podejmując nieskoordynowane działania. Działając w pojedynkę samorząd, firma czy organizacja ekologiczna niewiele zdziała na tym polu. Jedynie poprzez połączenie wysiłków można zwiększyć efektywność działania i osiągnąć tzw. efekt synergii. Samorządy, które w lokalnych Planach Gospodarki Odpadami przewidują partnerstwo mięOrganizacja/Instytucja uczestnicząca w Partnerstwie można osiągnąć równolegle cele gospodarcze, społeczne i ekologiczne, zgodnie z koncepcją zrównoważonego rozwoju. Wszystkie te elementy powinna zawierać i opisywać specjalnie sporządzona wielostronna umowa partnerska (partnerstwa publiczno-prywatno-społecznego), biorąca pod uwagę lokalne uwarunkowania, cele i możliwości. Do przykładowych zadań partnerstwa powinny należeć: 1. Społeczne akcje integracyjno-ekologiczne likwidacji leśnych i dzikich wysypisk pt. „Czysta Gmina”; 2. Systematyczny (cykliczny) proces edukacji ekologicznej społeczności lokalnych w zakresie segregowania odpadów domowych na frakcję organiczną i surowców wtórnych. pt. „segregując odpady tworzysz miejsca pracy”, prowadzony w placówkach oświatowych, spółdzielniach mieszkaniowych i instytucjach publicznych; 3. Organizacja Ośrodków Integracji Społeczno-Ekologicznej OISEE przez pozarządowe organizacje społeczne i ekologiczne (pożytku publicznego), np. w formie ekologicznych Centrów Inte- teczności publicznej z podziałem na frakcje: organiczną i surowców wtórnych; zatrudnienie wspierane grupy docelowej w procesie odbioru worków z odpadami organicznymi i surowcami wtórnymi sprzed gospodarstw domowych, ich transportu, sortowania i utylizacji w miejscach docelowych (sortownie i kompostownie). Należy przeprowadzić szeroką mobilizację lokalnego i regionalnego potencjału organizacji pozarządowych, ekologicznych, społecznych i konsumenckich, do przeprowadzania cyklicznych akcji edukacyjnych dla młodzieży szkolnej i społeczności lokalnej z zakresu praktyki segregowania odpadów w gospodarstwach domowych i pośredniczenia, przez to, w procesie tworzenia miejsc pracy „przyjaznych środowisku” dla grupy docelowej. Jedynie długotrwały i systematyczny proces edukacji ekologicznej społeczności lokalnej w zakresie recyklingu, pozwoli osiągnąć standardy europejskie i cele polityki ekologicznej w tym zakresie. Solidarne zaangażowanie społeczności lo- Odpowiedzialność/Zadania w ramach działania partnerstwa inwentaryzacja lokalnych potrzeb, możliwości i uwarunkowań rozwoju selektywnej gospodarki odpadami na potrzeby recyklingu materiałowego i organicznego Samorządy gminne – prowadzenie polityki sprzyjającej współpracy międzysektorowej, poprzez działania, i powiatowe strategie i programy, promujące partnerstwo w zagospodarowaniu odpadów i dobre przykłady wiedza z zakresu rozwiązań i praktyk proekologicznych; propagowanie rozwiązań Lokalne organizacje korzystnych dla społeczeństwa i środowiska – nauka praktyki segregowania odpadów ekologiczne u źródła wśród społeczności lokalnej kontakt z grupą docelową (długotrwale bezrobotni), prowadzenie ośrodków integracji Lokalne organizacje społeczne społecznej i organizacja prac społecznych o charakterze akcyjnym, okresowym i systematycznym; Firma gospodarki odpadami/ potencjał techniczno-logistyczny; „know-how” w zakresie odzysku i recyklingu Organizacja odzysku materiałowego i organicznego, rozwiązania logistyczne; potrzebne inwestycje (formuła PPP); kontakt z grupą docelową i jej organizacja; zasoby finansowe na wspieranie zatrudnienia Powiatowy Urząd Pracy socjalnego do czasu wypracowania ekonomicznej samowystarczalności systemu; tworzenie pozytywnego wizerunku; promowanie i tworzenie społecznego Media lokalne i regionalne zainteresowania i poparcia dla lokalnej inicjatywy partnerskiej Zakres odpowiedzialności i zadań uczestników partnerstwa międzysektorowego na rzecz rozwoju selektywnej i społecznej gospodarki odpadami. dzysektorowe, mają o wiele większą szansę powodzenia w ich realizacji. Każdy z partnerów wnosi do partnerstwa wkład i kompetencje, których nie jest w stanie dostarczyć inny partner i pełni w jego ramach właściwą funkcję. Istotę partnerstwa stanowi odpowiedni podział odpowiedzialności, kompetencji, zasobów, zadań, ryzyka, kosztów i korzyści. Działając w sposób zintegrowany i skoordynowany – w partnerstwie – 10 www.ingmina.pl gracji Społecznej – instytucji wprowadzonej ustawą o zatrudnieniu socjalnym z 2003 r. – prowadzących rekrutację osób zagrożonych społeczną marginalizacją (długotrwale bezrobotni, niepełnosprawni umysłowo) do prac związanych ze zbiórką i segregacją odpadów; 4. Organizacja systemu zbiórki, transportu i zagospodarowania odpadów, wyselekcjonowanych w gospodarstwach domowych i obiektach uży- kalnych w projekt budowy lokalnego, społecznego systemu zagospodarowania odpadów, poprzez selektywną zbiórkę w gospodarstwach domowych, jest formą demokratycznej partycypacji mieszkańców w społeczno-gospodarczej inicjatywie rozwojowej ich regionu. Odpowiedzialność za realizację celu partnerstwa powinna być rozłożona na poszczególnych partnerów, stosownie do ich potencjału organizacyjno-merytorycznego i posiadanych zasobów. Poszczególni partnerzy będą odpowiedzialni za efektywne wypełnienie podjętych zadań, jako główni organizatorzy danego komponentu modelu. Do ogólnych, społeczno-gospodarczych i ekologicznych korzyści podejmowania inicjatyw partnerskich na rzecz selektywnego zagospodarowania odpadów komunalnych można zaliczyć: • aktywizację społeczną i gospodarczą regionu i poprawę jakości lokalnego środowiska naturalnego; • tworzenie nowych, „zielonych miejsc pracy” („zielonego rynku pracy”); • wypracowanie dobrych, możliwych do powielania praktyk w zakresie organizacji proekologicznych, międzysektorowych systemów zagospodarowania odpadów; • wdrożenie najbardziej efektywnego ekonomicznie i ekologicznie systemu gospodarki odpadami – systemu selektywnej zbiórki odpadów u źródła; • umożliwienie osiągnięcia wysokich wymogów UE w zakresie poziomów odzysku i recyklingu do roku 2007 (do końca okresu przejściowego); • poprawę relacji miedzy sektorem publicznym (rządowym i samorządowym), prywatnym i pozarządowym – przełamanie barier współpracy w osiąganiu wspólnych celów zrównoważonego rozwoju – rozwój partnerstwa międzysektorowego. Syntetycznie działanie międzysektorowego systemu partnerskiego na rzecz selektywnego zagospodarowania odpadów prezentuje schemat. Mikołaj Niedek Podział zadań pomiędzy partnerów w modelu międzysektorowego systemu zbiórki i zagospodarowania odpadów dla celów recyklingu (M. Niedek) www.ingmina.pl 11 Wszystkie kolory recyklingu – ogólnopolska kampania outdoorowa Selektywna zbiórka odpadów będzie tym efektywniejsza i tańsza, im powszechniej będzie stosowana. Na polskich ulicach i podwórkach pojawia się coraz więcej pojemników do selektywnej zbiórki – to cieszy. Ale jednocześnie musi być prowadzona powszechna edukacja i informowanie o zasadach i korzyściach wynikających z segregacji odpadów. W tym celu od tego roku prowadzony jest ogólnopolski Program Publicznej Edukacji Ekologicznej w zakresie gospodarki odpadami, zaprojektowany i realizowany przez Koalicję Edukacji Ekologicznej. Koalicję tworzą Fundacja Nasza Ziemia i najpoważniejsze Organizacje Odzysku: BIOSYSTEM, BRANŻOWA, CZYSTE ŚRODOWISKO, EKO-PUNKT, KOBA, POLSKI SYSTEM RECYKLINGU, REBA, REKOPOL i STOLICA. Częścią programu jest kampania promocji zewnętrznej „Wszystkie kolory recyklingu” promująca zasady selektywnej zbiórki odpadów, skierowana do najważniejszego użytkownika systemu zagospodarowania odpadow – czyli do tzw. „przeciętnego Kowalskiego”. Od grudnia 2005 do czerwca 2006, na 1.500 bilbordach i citylightach w całej Polsce pojawią się plakaty z grafiką Andrzeja Pągowskiego, obrazującą że se- lektywna zbiórka i recykling odpadów jest w naszych rękach. Ważnym elementem plakatów jest „instrukcja obsługi” – informacja do jakich pojemników należy wrzucać poszczególne rodzaje odpadów. Na plakatach promowany jest też wortal www.recykling.pl, zawierający informacje prawne, techniczne, materiały edukacyjne i nowości na temat selektywnej zbiórki, recyklingu i zagospodarowania odpadów. Kampania outdorowa „Wszystkie kolory recyklingu” możliwa jest do przeprowadzenia dzięki zaangażowaniu i pomocy wielu partnerów: Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, Clear Channel Poland Sp. z o.o., Vattenfall AB SA i PTK Centertel SA, operatora sieci telefonii komówrkowej Orange. Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, od lat wspierający ogólnopolskie programy edukacyjne i informacyjne fundacji, sfinansował druk plakatów typu bilbord. Pozostali partnerzy nie są związani z branżą gospodarki odpadami, ale są firmami odpowiedzialnymi społecznie i dlatego angażują się w potrzebne i dobre projekty, które służą dobru wspólnemu. Clear Channel Poland, firma reklamy zewnętrznej, już czwarty raz za darmo udostępnia Fundacji „Nasza Ziemia” powierzchnie reklamowe na nośnikach. W 2004 roku Clear Channel Poland została wyróżniona statuetką Przyjaciel Ziemi, którą Fundacja „Nasza Ziemia” honoruje firmy dbające o środowisko i wspierające edukacje ekologiczną. Vattenfall AB SA to jeden z największych europejskich koncernów energetycznych, od 1992 roku także na rynku polskim. Firma realizuje projekt elektrowni bezodpadowej. Od 2005 roku Vattenfall AB SA znalazł sie w gronie głównych sponsorów kampanii „Sprzątanie świata – Polska”. PTK Centertel, operator sieci telefonii komórkowej Orange, od trzech lat wspiera kampanie outdorowe Fundacji Nasza Ziemia, a od 2005 roku jest głównym sponsorem „Sprzątanie świata – Polska”. PTK Centertel jest także partnerem Konkursu Grantowego „Orange dla Ziemi” (www.naszaziemia. pl/konkursgrantowy) realizowanego w ramach programu edukacyjnego Koalicji Edukacji Ekologicznej. Vattenfall AB SA i PTK Centertel sfinansowały druk plakatów typu citylight, wyklejanie i konserwację nośników. Serdecznie dziękujemy partnerom kampanii. A wszystkich Czytelników zachęcamy do wykorzystania w swoich działaniach faktu, że do czerwca na naszych ulicach będą wisiały dodatkowe „instrukcje obsługi segregacji odpadów”! Sławomir Brzózek, Fundacja „Nasza Ziemia”, [email protected], (22) 622 8118 12 www.ingmina.pl SUCHOWOLA – najbardziej efektywna energetycznie gmina w Polsce Burmistrz Suchowoli Jerzy Omielan – Laureat I Nagrody Konkursu KAPE Gmina Suchowola, zlokalizowana w środkowej części województwa podlaskiego, jest jedną z większych jednostek samorządowych Powiatu Sokólskiego. Zajmuje łączną powierzchnię 255 km2, z czego 11,5 % należy do otuliny Biebrzańskiego Parku Narodowego (obszar NATURA 2000). Gminę zamieszkuje łącznie ok. 7800 osób i składa się na nią 50 miejscowości. Siedzibą władz samorządowych jest miasteczko Suchowola liczące ok. 2,5 tys. mieszkańców. Jest ono również miejscem, gdzie skupiły się główne podmioty gospodarcze i firmy usługowe. W Suchowoli krzyżują się ważne szlaki turystyczne, tj. Białystok – jeziora mazurskie oraz stary trakt handlowy wiodący niegdyś z Korony na Litwę. Przepływa przez nią malownicza rzeka Olszynka (II klasa czystości wód). Jest obszarem typowo rolniczym, ogromną część jej powierzchni zajmują lasy, grunty orne i użytki zielone. Z historią Suchowoli nierozerwalnie wiąże się fakt wyznaczenia w niej „Geograficznego Środka Europy”. Uczynił to w 1775 r. Szymon Antoni Sobiekrajski (astrolog i kartograf królewski) biorąc pod 14 www.ingmina.pl uwagę linie proste przecinające wzdłuż i wszerz kontynent europejski, a łączące najbardziej odległe punkty Europy. Miejsce to symbolizuje obecnie ogromny głaz narzutowy umieszczony w Parku Miejskim, w centrum miasteczka. Na kamieniu znajduje się herb Suchowoli oraz napis w języku łacińskim. Nieopodal znajdują się dwie kamienne tablice przybliżające najważniejsze wydarzenia w historii miasta. Fakt umiejscowienia „Geograficznego Środka Europy” oraz bliskość Biebrzańskiego Parku Narodowego czynią Suchowolę miejscem szczególnym. Zobowiązuje to władze samorządowe do wysiłków na rzecz ochrony środowiska i zachowania tych jakże unikalnych przyrodniczo obszarów. Urozmaicony krajobraz, bogactwo flory i fauny oraz czyste, niczym nieskażone powietrze to naturalne bogactwo gminy. Od wielu lat prowadzone są liczne inwestycje zmierzające do unowocześnienia infrastruktury technicznej, z zachowaniem procedur ochrony środowiska. Suchowola „z lotu ptaka” Obecnie z fazie wdrażania jest Biebrzański System Gospodarki Odpadami. Działanie to realizowane jest we współpracy z 14 gminami Kotliny Biebrzańskiej oraz Biebrzańskim Parkiem Narodowym. Ma na celu m.in. wprowadzenie zasad selektywnej zbiórki odpadów komunalnych i ich racjonalne zagospodarowanie. Prace na rzecz ochrony środowiska to również działalność edukacyjna, w szczególności wśród dzieci i młodzieży, która bierze udział w licznych akcjach i konkursach ekologicznych. Można tu wymienić chociażby Wojewódzki Happening Ekologiczny w Kurowie dla uczniów Gminy Suchowola oraz konkurs „Zbiórka surowców wtórnych”, organizowany przez Związek Gmin „Kumiałka – Biebrza”. Wysiłki władz samorządowych na rzecz środowiska naturalnego i zachowania jego najcenniejszych walorów zostały dostrzeżone, co potwierdzają liczne nagrody, wyróżnienia i tytuły. Do najważniejszych osiągnięć należą: nagroda NFOŚiGW za najlepszą realizację zadań zgłoszonych do I edycji konkursu na „Zagospodarowanie odpadów na terenach wiejskich” – w ramach Związku Gmin „Kumiałka – Biebrza” w 1997 r., nagrody prezesa NFOŚiGW w konkursach „Mała retencja na terenach wiejskich” i „Najlepiej rozwiązana gospodarka wodno-ściekowa” w 2001 r., tytuł „Lidera Polskiej Ekologii” w VI edycji Konkursu Mini- stra Środowiska w 2002 r., nagroda za działania na rzecz ochrony środowiska z NFOŚiGW za udział w I edycji konkursu „Nasza Gmina w Europie” w 2003 r., tytuł „Gmina Przyjazna Środowisku” w konkursie pod patronatem Prezydenta RP Aleksandra Kwaśniewskiego w 2004 r. no i ta ostatnia – tegoroczna pierwsza nagroda w I edycji konkursu na „Najbardziej Efektywną Energetycznie Gminę w Polsce”. Nowoczesna kotłownia na biomasę w Urzędzie Miejskim w Suchowoli. Park Miejski w Suchowoli po modernizacji oświetlenia ulicznego. Zamontowany kolektor słoneczny do podgrzewania wody – Szkoła Podstawowa w Suchowoli Dane teleadresowe: Urząd Miejski w Suchowoli Plac Kościuszki 5 16-150 Suchowola tel. (085) 7229 400 fax (085) 7229 419 e-mail: [email protected] www.suchowola.com.pl www.ingmina.pl 15 WIELISZEW – zielone zacisze pod Warszawą Wójt Gminy Wieliszew mgr inż. Edward Trojanowski Gmina Wieliszew – położona nad Zalewem Zegrzyńskim i Narwią, niespełna 30 km na północ od centrum stolicy – stawia na turystykę i rekreację, stwarza także atrakcyjne warunki rozwoju budownictwa i przedsiębiorczości. W ciągu ostatnich 15 lat wybudowano sieć wodociągową, kanalizacyjną, drogową i telefoniczną, przekształcając teren gminy w atrakcyjne miejsce do zamieszkania i inwestowania, co spowodowało, że Wieliszew plasuje się w czołówce najzaradniejszych polskich samorządów. Obejmująca ponad 100 km2, licząca około 8 tys. mieszkańców gmina położona jest w środkowej części województwa mazowieckiego na Jeziorem Zegrzyń- Urząd Gminy w Wieliszewie 16 www.ingmina.pl skim. Ośrodkiem gminnym jest najliczniejsza (około 3 tys. mieszkańców) i najsilniejsza ekonomicznie wieś – Wieliszew, mogąca pochwalić się ponad 700-letnią historią, która od 1993 roku jest siedzibą władz gminnych. Ze swoimi dużymi zespołami leśnymi, licznymi pomnikami przyrody, łąkami, jeziorami, Gmina Wieliszew stanowi jedyną w swoim rodzaju enklawę z doskonałymi warunkami dla wypoczynku i rekreacji. Gmina Wieliszew to doskonałe miejsce do uprawiania turystyki weekendowej, zarówno dla osób spędzających czas aktywnie, jak i szukających spokoju i wytchnienia wśród pięknej, często nieskażonej cywilizacją przyrody. Każdy znajdzie tu coś dla siebie – miłośnicy sportów wodnych największy zbiornik wodny na Mazowszu – Zalew Zegrzyński, wędkarze – obfitujące w wiele gatunków ryb łowiska dzikiej Narwi, rowerzyści oraz ci, którzy w wolnym czasie lubią wędrować – kilometry malowniczych tras oraz dwa szlaki turystyczne. Na terenach rekreacyjnych położonych głównie wzdłuż Narwi, znajduje się ok. 5 tys. działek letniskowych. W każdy letni weekend wypoczywa tu ok. 12 tys. ludzi. Życie kulturalne skupia się wokół działających prężnie 2 zespołów artystycznych odnoszących sukcesy na arenie ogólnopolskiej i stanowiących kulturalną wizytówkę gminy: młodzieżowego Chóru „Marzenie” (50 człon- Wieliszew „z lotu ptaka” ków) i dziecięcego Zespołu Tańca Ludowego „Promyki” (100 członków). Działają także 3 piłkarskie kluby sportowe: AKS Impet Łajski, KS Dąb Wieliszew i AKS Mewa Krubin oraz wiejskie kluby i koła sportowe. Organizowane są również imprezy cykliczne o zasięgu zarówno lokalnym jak i ogólnopolskim: Turniej Tańców Polskich w Formie Towarzyskiej (kwiecień), Majówka Europejska (maj), Święto Strażaka (maj), Otwarte Amatorskie Mistrzostwa Zalewu Zegrzyńskiego w Siatkówce Plażowej (lipiec, sierpień), Dożynki (sierpień), Festiwal Pieśni i Tańców Polskich (listopad). Największym jednak dorocznym wydarzeniem kulturalno-rozrykowym jest organizowane w czerwcu Święto Gminy, którego obchody uświetniały jak dotychczas takie gwiazdy polskiej sceny muzycznej jak Stachursky, Łzy, Kombi, w tym roku – 24 czerwca, wystąpi w Wieliszewie zespół Perfect. Zalety Wieliszewa doceniło już wielu mieszkańców Warszawy i okolic oraz szereg firm polskich i zagranicznych, które zdecydowały się tu zainwestować. Wśród nich firmy ARS Altmann Polska, ACO Plastmo oraz przedsiębiorstwo RAVIMED, które jest laureatem Nagrody Gospodarczej Prezydenta RP dla Najlepszego Małego Przedsiębiorstwa w Polsce. Wójt o gminie Szanowni Państwo Mam przyjemność zaprosić Państwa do gościnnej Gminy Wieliszew, położonej niedaleko Warszawy, nad Zalewem Zegrzyńskim. Obszar o najwyższej aktywności gospodarczej pobliskiej aglomeracji warszawskiej obejmuje również gminę Wieliszew, która konsekwentnie rozbudowuje infrastrukturę techniczną i społeczną. Kolejność i zakres tych inwestycji określa strategia rozwoju gminy uchwalona już w 1996 roku i zaktualizowana w roku 2005. Gmina posiada również studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego oraz Plan Rozwoju Gminy, pochwalić się może doskonałym przygotowaniem planów inwestycyjnych oraz zagospodarowania przestrzennego uwzględniających wymogi ochrony środowiska. Na terenie gminy znajdują się tak atrakcyjne obiekty jak: zespół pałacowo – parkowy w Górze z XVIII i XIX w. – pamiątka po rodach Poniatowskich i Gutakowskich, klasycystyczna kaplica na cmentarzu parafialnym w Wieliszewie z 1834 roku, grupa forteczna Janówek – usytuowany w pobliżu wsi Janówek, po- Zespół tańca ludowego „PROMYKI” z Wieliszewa rośnięty lasem zespół trzech rozległych fortów wchodzących w skład umocnień Twierdzy Modlin, czy zapora wodna na Narwi, tworząca Jezioro Zegrzyńskie. Jesteśmy stałymi uczestnikami zestawień najzaradniejszych polskich gmin, prowadzonych przez takie tytuły prasowe jak „Wprost”, „Wspólnota” czy „Rzeczpospolita”, w tym siedmiokrotnym laureatem Złotej Setki Samorządów. Możemy pochwalić się także tytułami „Mistrza Zrównoważonego Rozwoju” (2003 i 2004 r.) oraz „Gminy Fair Play” (r. 2004 i 2005). Wieliszew to jedno najpiękniejszych i najczystszych miejsc w okolicach Warszawy. Miejsce spokojne, bez walk o władzę, zarządzane przez ludzi z wizją rozwoju. Na terenach uzbrojonych w sieć gazową, łączność telefoniczną, wodociągi, kanalizację i bocznice kolejowe, znajdziecie Państwo doskonałe warunki do wypoczynku oraz atrakcyjne tereny inwestycyjne. Plany miejscowe przewidują wielofunkcyjny rozwój zabudowy mieszkaniowej jedno- i wielorodzinnej, zabudowy rekreacyjnej i sportowej oraz wszechstronnej działalności gospodarczej. Gmina Wieliszew, zgodnie z niezależnym audytem przeprowadzonym w ramach konkursu „Gmina Fair Play” zarówno pod względem obsługi, doradztwa inwestycyjnego i bezpieczeństwa lokowania inwestycji plasuje się na poziomie powyżej średniej ogólnopolskiej. Serdecznie zapraszam do odwiedzenia gościnnej Gminy Wieliszew! Dane adresowe: Urząd Gminy Wieliszew ul. Modlińska 1; 05-135 Wieliszew Sekretariat, tel./fax: 0 22 782 27 32 ; 782 27 22 Biuro Obsługi Klienta, tel.: 0 22 782 20 22 e-mail: [email protected] www.wieliszew.pl www.ingmina.pl 17 Miedziane rury instalacyjne – rury przyszłości Miedź ma zastosowanie w bardzo wielu dziedzinach, a ostatnio nawet w podboju kosmosu. 4 lipca 2005 r. amerykańscy naukowcy miedzianym pociskiem trafili z odległości 133 milionów kilometrów w ciało niebieskie o średnicy 6 km. Ale zejdźmy na ziemię, do naszych domów. Jakimi kryteriami powinniśmy kierować się, kiedy podejmujemy decyzję o wyborze instalacji sanitarnej lub grzewczej? Czy decydująca ma być opinia znajomych, publikacje w fachowych pismach, a może moda lub cena (niska lub wysoka)? Jednak zważywszy na postęp techniczno-technologiczny, na dostępną różnorodność materiałów instalacyjnych, najgorszym argumentem wyboru byłoby przyzwyczajenie wykonawcy lub też brak doświadczenia z innym materiałem. W tym artykule wymienię te najbardziej podstawowe cechy miedzi. • Uniwersalność stosowania wyrobów - rury i łączniki z miedzi, jeżeli tylko spełniają wymagania jakościowe, niezależnie od jakiego pochodzą producenta mogą być wzajemnie łączone. Dotyczy to także lutów i topników dopuszczonych do stosowania w budownictwie. W przypadku tworzyw sztucznych, istnieje duża ilość różnych systemów, co sprawia, że nie mogą być ze sobą łączone. Ponadto, pasty i płyny lutownicze stosowane przy połączeniach instalacji miedzianych – to dzisiaj środki o działaniu czasowym, całkowicie rozpuszczalne w wodzie. Przy zachowaniu prawidłowego wykonania montażu i dokładnego 18 www.ingmina.pl wypłukania instalacji po montażu – wyeliminowany jest ich dostęp do wody pitnej. Takiej możliwości nie dają połączenia w tworzywach sztucznych, gdzie agresywne kleje nie dają się usunąć ani wypłukać z wnętrza rury. • Bakteriostatyczność miedzi oznacza, że w instalacjach z miedzi ma miejsce zahamowanie rozwoju i niszczenie bakterii i drobnoustrojów znajdujących się w wodzie. Bakteriostatyczne oddziaływanie miedzi zapobiega nie tylko biologicznemu porastaniu rur miedzianych, ale także rozwojowi szeregu chorobotwórczych bakterii. • Trwałość wynikająca z faktu wysokiej odporności korozyjnej samej miedzi. Miedź należy do grupy metali szlachetnych i szybkość korozji miedzi jest bardzo mała, a skutecznym sposobem przeciwdziałania jest powstanie ochronnej warstewki tlenku miedzi na wewnętrznej powierzchni rur. W krajach zachodnich miedź na instalacje wodne i gazowe stosowana jest od dawna, są więc podstawy do doskonałego rozpoznania tego materiału, np. w Anglii stosowane są od ok. 90 lat, w Niemczech – od 45 lat. • Wysoka oporność miedzi na wysokie temperatury. Dla tworzywa sztucznego PVC-C temperatura zapłonu wynosi 4330C przy granicznym wskaźniku zawartości tlenu wynoszącym 42%, co sprawia, że własności „pożarowe” obu materiałów są nieporównywalne (miedź jest niepalna, a temperatura topnienia miedzi wynosi 10830C). • 3,5-krotnie niższy współczynnik rozszerzalności cieplnej miedzi w porównaniu z tworzywem sztucznym. Oznacza to, że jeden metr rury z PVC-C przy nagrzaniu od 200C do 600C wydłuży się o 2,6 mm, podczas gdy z miedzi tylko o 0,74 mm. Ta różnica rozszerzalności cieplnej stanowi poważny problem przy montażu instalacji z tworzyw sztucznych, gdyż musi być zapewniona kompensacja cieplnych wydłużeń przewodów rurowych oraz odpowiednio zastosowana większa ilość mocowań, a także zastosowana kompensacja w formie naturalnej przez odpowiednie prowadzenie tras rurociągów, co podwyższa koszty instalacji. • Odporność miedzi na działanie skrajnych (wysokich i niskich) temperatur, co oznacza, że instalacje z miedzi mogą być stosowane w różnych warunkach temperaturowych i klimatycznych. Tworzywa sztuczne mają małą odporność na działanie niskich i wysokich temperatur. Najmniej odporne na niską temperaturę jest PVC-C, PVC, PVC-U – do 00C. Udarność tworzyw sztucznych w niskich temperaturach sprawia, że pod wpływem uderzenia łatwo pękają. • Wysoka wytrzymałość miedzi na rozciąganie. Wytrzymałość miedzi na rozciąganie wynosi odpowiednio: 220 MPa – dla rur w stanie rekrystalizowanym, 250 MPa - dla rur w stanie półtwardym, 290 MPa - dla rur w stanie twardym, zaś dla tworzywa sztucznego, np. PVC-C (chlorowany polichlorek winylu -dopuszczony spośród kilku rodzaju tworzyw sztucznych do kontaktu z wodą) wytrzymałość na rozciąganie wynosi tylko 56 MPa. • Wysoka sprężystość miedzi pozwala nawet na wielokrotne zamarzanie bez uszkodzenia instalacji. Można to rozpoznać po niezmiennym kształcie połączeń rurowych z miedzi. Wzrost sprężystości miedzi w przypadku obniżania się temperatury oznacza, że złącza i rury z miedzi mogą być poddawane obróbce także w wypadku najniższych temperatur zimowych, bez ryzyka tworzenia się pęknięć. W przypadku tworzyw sztucznych, wraz z obniżeniem temperatury tracą one swą elastyczność. • Miedź jest niezbędna do syntezy hemoglobiny w organizmie człowieka. Z niedoborem miedzi wiąże się wiele chorób, szczególnie u dzieci. Jednym z objawów niedoboru miedzi jest opóźnienie rozwoju umysłowego, choroby krwi (anemia), nieprawidłowy rozwój kości i włosów. Pojawiają się przypuszczenia, że również arterioskleroza wieńcowa i choroby naczyniowe serca mogą być związane z niedoborem miedzi. • Miedź stanowi nieprzekraczalną barierę dla trucizn i szkodliwych czynników zewnętrznych, i jest całkowicie gazoszczelna, czego nie można powiedzieć o tworzywach sztucznych. Praktycznie każde tworzywo sztuczne ma własności przenikania przez jego ścianki atomów tlenu. Ponadto, tworzywa sztuczne mają niską odporność na działanie promieniowania UV, co sprawia, że pod jego wpływem tracą swoje pierwotne własności. • Miedź (w przeciwieństwie do tworzyw sztucznych) stanowi cenny surowiec wtórny, co w chwili obecnej nie jest brane pod uwagę na etapie podejmowania decyzji o wyborze materiału. Jednak problem zagospodarowania odpadów instalacyjnych (np. po wymianie instalacji) będzie stopniowo narastał, jeżeli nie zostanie rozwiązana sprawa utylizacji zestarzonych tworzyw sztucznych. Niemniej ważna jest estetyka wykonywanej instalacji. Miedziane instalacje są dużo mniejsze, cieńsze i dają się położyć w sposób zdecydowanie mniej widoczny. Montaż armatury i przyłączy na rurociągach miedzianych daje efekt proporcjonalności wymiarów rury i złączek. W instalacjach wykonanych z tworzywa sztucznego wszystkie kształtki przejściowe na gwinty są zdecydowanie grubsze i optycznie przewymiarowane. W Polsce producentem miedzianych rur instalacyjnych jest HUTMEN S.A. Rury wrocławskiego wytwórcy posiadają m.in. certyfikat zgodności z Polską Normą PN 1057, certyfikaty niemieckich stowarzyszeń jakościowych DVGW i RAL, rosyjskiego GOST, atest higieniczny PZH. Wysoka jakość oraz pełna dostępność całego asortymentu (od 10 do 54 mm) sprawiają, że marka ta ma uznanie i jest ceniona przez instalatorów. Urszula Wróbel Literatura: „Miedź i stopy miedzi na instalacje wodne w budownictwie” – doc. dr inż. K. Joszt, Instytut Metali Nieżelaznych w Gliwicach. „Miedź” – Mirosław Wiktorczyk – „Magazyn Instalatora” www.ingmina.pl 19 Pomocny Excel W ostatnich artykułach przybliżyliśmy Państwu problematykę funkcjonowania różnych aplikacji, które usprawniają pracę e-urzędu. W dzisiejszym artykule omówimy przydatne możliwości programu Excel. Zawiera on setki funkcji, a dzięki gotowym formułom można łatwo wykonywać skomplikowane działania na liczbach, datach, godzinach lub tekście. Nie sposób omówić wszystkich zalet w ramach jednej, krótkiej publikacji. Najlepszym źródłem wiedzy, a także miejscem, które umożliwia praktycznego sprawdzenia swoich umiejętności, jest witryna Microsoft Office Online (http://office.microsoft.com), gdzie w Dziale Szkolenia znajdziemy odpowiedzi na wiele pytań. Dzisiaj przybliżymy tylko kilka z funkcji. Często zdarza się, że w trakcie przewijania arkusza znikają tytuły kolumn. Zastanawiamy się wówczas, co oznaczają liczby w poszczególnych kolumnach. Aby tytuły były zawsze widoczne, należy podzielić arkusz, blokując tytuły w ich własnym okienku. Zablokowane okienko tytułu pozostanie na swoim miejscu podczas przewijania pozostałej części arkusza. Okienka blokuje się, zaznaczając wybrany obszar arkusza, a następnie klikając polecenie Zablokuj okienka w menu Okno. Efekt tej czynności można zobaczyć na ilustracji. Tytuły, oddzielone poziomą linią od danych arkusza, są widoczne nad wierszem nr 10. Blokować można nie tylko tytuły kolumn, ale również tytuły wierszy. Można również zablokować tytuły kolumn i wierszy jednocześnie. Aby to zrobić nie trzeba zaznaczać samych tytułów. Aby zablokować: · tytuły kolumn – należy zaznaczyć pierwszy wiersz poniżej tytułów, 20 www.ingmina.pl · tytuły wierszy – pierwszą kolumnę po prawej stronie, · tytuły kolumn i tytuły wierszy – należy kliknąć komórkę znajdującą się jednocześnie poniżej tytułów kolumn i po prawej stronie tytułów wierszy. To tylko jedna z funkcji, które pozwalają na efektywną pracę na arkuszu kalkulacyjnym. Kolejna, to możliwość porównywania zawartości dwóch różnych skoroszytów. Dzięki funkcji Porównanie obok siebie można np. porównać budże- ty dwóch działów znajdujące się w dwóch skoroszytach. Oba skoroszyty są wyświetlane w tym samym oknie. Podczas przewijania jednego arkusza kalkulacyjnego program Excel może automatycznie przewijać drugi arkusz o taką samą liczbę komórek. Dzięki temu możemy jednocześnie przeglądać te same lokalizacje w obydwu arkuszach. Załóżmy, że mamy dwa skoroszyty dotyczące różnych działów, chcemy je porównać, żeby poznać różnice w planowanych wydatkach. Jak widać na ilustracji, menu Okno potwierdza, że oba skoroszyty są już otwarte. Ponieważ wyświetlony jest np. skoroszyt Marketing, nazwa drugiego skoroszytu (np. Sprzedaż) jest wyświetlona koło polecenia Obok siebie. Aby wyświetlić oba skoroszyty jednocześnie, wystarczy kliknąć polecenie Porównaj obok siebie z Sprzedaż. Arkusze obu skoroszytów zostaną otwarte – jeden w górnej, a drugi w dolnej części okna. W programie Excel „obok siebie” oznacza „jeden nad drugim”, jednak orientację można zmienić na „jeden obok drugiego”. Arkusz w górnej części okna jest tym arkuszem, który będzie widoczny po kliknięciu polecenia Obok siebie. Można poruszać się pomiędzy górnym i dolnym arkuszem. Kliknięcie w arkusz, do którego chcemy przejść, spowoduje uaktywnienie pasków przewijania w tym arkuszu. Można również przybliżać dane, powiększając oba arkusze w tym samym czasie, klikając polecenie Powiększenie w oknie Widok. W czasie np. tworzenia budżetów bardzo przydatną zaletą tej aplikacji jest możliwość szybkiego sumowania. Po za- znaczeniu potrzebnych do zsumowania liczb program Excel automatycznie je zlicza i wyświetla wynik na pasku stanu. Co najważniejsze, zaznaczane liczby nie muszą znajdować się w jednym wierszu lub kolumnie. Można sumować liczby z dowolnych miejsc arkusza, naciskając klawisz CTRL, a następnie zaznaczając kolejne liczby. Wiemy, jak uciążliwe jest ciągłe wpisywanie takich samych list czy kopiowanie list z jednego miejsca i wklejanie ich w innym. Ten problem można rozwiązać dzięki funkcji programu Excel umożliwiającej automatyczne uzupełnianie list miesięcy, dni tygodnia, a nawet nazwisk. Załóżmy, że po raz kolejny wpisujemy nazwy pierwszych sześciu miesięcy. Wystarczy wpisać „Styczeń”, aby dać znać programowi Excel o swoich zamiarach. Aby wypełnić pozostałe pola, zaznaczamy komórkę z tekstem „Styczeń”, a następnie umieszczamy wskaźnik myszy nad prawym dolnym rogiem komórki, aż pojawi się czarny znak plus (+). Następnie przeciągamy uchwyt wypełniania nad zakresem, który chcemy wypełnić. Podczas przeciągania etykietka ekranowa będzie informować, jaki tekst znajdzie się w kolejnych komórkach. Zwalniamy przycisk myszy, aby umieścić w komórce serię potrzebnych nam danych. Jednak w przypadku pewnych list, aby określić model wypełniania, konieczne jest podanie dwóch wpisów. Na przykład, aby uzupełnić serię liczb takich jak 3,6,9, musimy wpisać dwie pierwsze liczby, zaznaczyć obie komórki, a następnie przeciągnąć uchwyt wypełniania. Można również przeciągać w górę lub w lewo, albo w dół lub w prawo. To nie jedyne ułatwienia w pracy na arkuszu kalkulacyjnym. W sytuacji gdy będzie konieczne wpisanie takiego samego wyrazu wiele razy, na przykład „Zakończono” w 10 kolejnych wierszach, po prostu wpisujemy go w jednej komórce, a następnie przeciągamy uchwyt wypełniania w dół lub wzdłuż kolumn, aby wprowadzić ten sam tekst bez konieczności wpisywania go ręcznie. Program Excel zawiera wiele rodzajów list, które można uzupełniać za pomocą uchwytu wypełniania: 1,2,3; Pn, Wt; 9: 00,10: 00; Kwartał 1, Kwartał 2 lub styczeń, luty. Jednak program może również uzupełniać listy niestandardowe utworzone przez użytkownika, takie jak np. lista nazwisk. Aby to zrobić, wprowadzamy nazwiska, zaznaczamy je i wybieramy kartę Listy niestandardowe w oknie dialogowym Opcje (Narzędzia/Opcje), a następnie klikamy przycisk Importuj. Następnym razem, gdy będzie konieczne utworzenie listy, wystarczy wpisać pierwsze nazwisko, a następnie użyć uchwytu wypełniania, aby uzupełnić listę. Jeśli lista jest niemożliwa do zaimportowania, możemy wpisać ją bezpośrednio w oknie dialogowym Listy niestandardowe. Inną, wartą omówienia funkcją programu Excel jest możliwość formatowania warunkowego. Dzięki niej interesujące nas rodzaje dane będą się wyróżniać kolorem czy rodzajem czcionki. Wartości ujemne mogą być na przykład automatycznie wyświetlane w kolorze czerwonym, a data starsza niż 30 dni będzie pisana kursywą. Podany przykład przedstawia stan ilościowy książek. Okno dialogowe Formatowanie warunkowe umożliwia definiowanie wielu kombinacji warunków. Po jego otwarciu może się wydawać oknem z dużą liczbą pól i przycisków. Jednak posługiwanie się omawianą funkcją jest bardzo proste. Najpierw wybieramy warunki wartości komórki, aby zdefiniować formatowanie warunkowe. Jeśli przykładowo chcemy, żeby liczby mniejsze niż 15 były wyświetlane w kolorze czerwonym, to zaznaczamy pozycję mniejsza niż i wpisujemy liczbę 15. Następnie klikamy przycisk Formatuj, aby wybrać czerwony, pogrubiony format czcionki dla wartości mniejszych niż 15. Teraz program Excel wie, że warunkiem determinującym czerwony, pogrubiony format czcionki jest wystąpienie w kolumnie C wartości mniejszej niż 15. W ten sposób możemy zaprogramować wizualne wyróżnianie istniejących danych, które szczególnie nas interesują. Przybliżyliśmy Państwu zagadnienia prezentujące niektóre, naszym zdaniem bardzo przydatne w pracy e-urzędu, funkcje programu Excel. Jak już wspominaliśmy wielokrotnie, szersze omówienie interesujących Państwa aplikacji można znaleźć na stronie Microsoft Office Online (http://office.microsoft.com) Rozwój infrastruktury wodociągowej – stanowisko Izby Gospodarczej „Wodociągi Polskie” Izba Gospodarcza „Wodociągi Polskie” jest jedyną organizacją samorządu gospodarczego w branży wodno-kanalizacyjnej. Powstała w 1992 roku i zrzesza 435 przedsiębiorstw, co stanowi 85% rynku wody pitnej w Polsce. Izba zabiega o stworzenie dogodnych warunków dla funkcjonowania sektora wodno-kanalizacyjnego. Przedstawiciele i eksperci izby na bieżąco interpretują i oceniają obowiązujące przepisy, monitorują propozycje zmian, uczestniczą w tworzeniu prawa dotyczącego branży i wprowadzaniu rozwiązań usprawniających funkcjonowanie branży. Jednym z podstawowych zadań jest również działanie na rzecz ochrony środowiska. Od 1993 roku Izba Gospodarcza „Wodociągi Polskie” corocznie organizuje Międzynarodowe Targi Maszyn i Urządzeń dla Wodociągów i Kanalizacji, najważniejsze w Polsce i jedne z głównych w Europie. Co trzy lata organizowane są Kongresy Wodociągowców Polskich, wypowiadające się w najważniejszych dla branży sprawach. Aktualnie izba przygotowuje kompleksowy komentarz do znowelizowanej 22.06.2005 r. Ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, uczestniczy w pracach nad przygotowaniem aktów wykonawczych do niej. W aspekcie ogromnych wydatków związanych z wdrożeniem Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych izba na bieżąco informuje swoich członków o źródłach finansowania inwestycji wodno-kanalizacyjnych, ponadto, rozpoczęła proces opracowania zbioru reguł technicznych w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej. Dobra jakość tych reguł, ogólna dostępność, aktualność i uznanie przez wszystkie branżowe środowiska zawodowe, mają zabezpieczyć inwestorom oczekiwaną jakość wykonywanych prac. W okresie ostatnich trzech lat, nastąpiła istotna zmiana warunków prowadzenia działalności wodociągowo-kanalizacyjnej w kraju spowodowana uzyskaniem członkostwa RP w Unii Europejskiej oraz pojawieniem się, obok zjawisk korzystnych dla Wodociągowców Polskich, także nowych barier i nowych obszarów wymagających podjęcia działań środowiska dla ich niwelacji lub ograniczenia. 1. Jako pozytywne zjawiska rozwoju branży należy uznać: • postępujący proces przekształcania form prawnych przedsiębiorstw i wzrastająca jakość zarządzania, • wzrost liczby wystawców na Targach Wod-Kan będący odzwierciedleniem zainteresowania branżą jej partnerów gospodarczych, • wzrost zapotrzebowania na szkolenia, konsultacje, jako proces podnoszenia kwalifikacji przedstawicieli branży, • możliwość pozyskania nowych środków na rozwój infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej (krajowych i zagranicznych), a w konsekwencji poprawa jakości świadczonych usług wraz ze stopniowym ograniczaniem zjawisk niekorzystnego oddziaływania na środowisko, www.ingmina.pl 21 • uściślenie współpracy Wodociągowców Polskich (za pośrednictwem Izby) z Ministerstwem Środowiska oraz NFOŚiGW w zakresie możliwych źródeł finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych oraz realizacji zadań wynikających z Krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, • zmiana i rozszerzenie priorytetowych zadań realizowanych przez Izbę Gospodarczą oraz ich dostosowywanie do nowych realiów działalności przedsiębiorstw (m. in. standaryzacja, środki pomocowe, nowe publikacje). 2. Podstawowe bariery utrudniające zarządzanie przedsiębiorstwami wodociągowo-kanalizacyjnymi stanowią: zabezpieczania pożyczek dla firm wodociągowych udzielanych przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. 4. Należy doprecyzować i rozszerzyć poszukiwanie alternatywnych form finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych, np. współpraca branży z bankami i instytucjami finansowymi na zasadach szczególnych, emisja obligacji, PPP. 5. Dla poprawy jakości pracy przedsiębiorstw wodociągowo-kanalizacyjnych, konieczne jest stworzenie polskiego zbioru reguł technicznych w dziedzinie gospodarki wodno-ściekowej w podziale na standardy: • w projektowaniu, • problemy wynikające z dostosowywania w pośpiechu prawodawstwa polskiego do przepisów unijnych i w związku z tym: brak stabilizacji, brak ich spójności i niekonsekwencje oraz różnice interpretacyjne, a także wprowadzenie niekorzystnych dla branży rozwiązań, • w wykonawstwie, • w eksploatacji urządzeń, • w szkoleniu kadr, • w zakresie materiałów i kwalifikacji. • brak polskiego zbioru branżowych reguł technicznych, • zbyt skomplikowane, budzące wątpliwości procedury i dokumentacja związana z pozyskaniem środków unijnych, • skomplikowane, nie precyzyjne procedury przetargowe, • zmiana definicji przyłącza kanalizacyjnego rzutująca na możliwości realizacyjne przedsięwzięć inwestycyjnych: techniczne, finansowe i terminowe, • dostęp do środków pomocowych dla małych przedsiębiorstw (gmin), • zbyt mocne uzależnienie decyzji gospodarczych przedsiębiorstwa od decyzji politycznych. 3. Należy zintensyfikować rozpoczęte działania ułatwiające przedsiębiorstwom wodociągowo-kanalizacyjnym (gminom) pozyskiwanie środków krajowych i zagranicznych na finansowanie projektów i realizację przedsięwzięć inwestycyjnych, a także na odtworzenie powstałej w ich wyniku infrastruktury wodociągowo-kanalizacyjnej w przyszłości, szczególnie w odniesieniu do małych przedsiębiorstw (gmin). Należy rozważyć możliwość liberalizacji zasad 22 www.ingmina.pl A także szerokie poparcie dla Izby Gospodarczej, poprzez aktywizację środowiska, szczególnie wsparcia w zakresie praktycznego doświadczenia zawodowego i fachowego, w związku z rozpoczęciem przez nią działań w tym zakresie. 6. Zadaniem Izby Gospodarczej, jako reprezentanta branży, powinno stanowić wypracowanie i pilnowanie przestrzegania zasad etyki zawodowej i biznesowej w sektorze wodociągowo-kanalizacyjnym. 7. Należy podjąć zintensyfikowane działania zmierzające do zmian w przepisach branżowych oraz przepisach ogólnie obowiązujących zawierających niekorzystne dla branży regulacje, dotyczących: • przyłącza kanalizacyjnego w ustawie o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, • braku uregulowań prawnych w zakresie opłat za wody deszczowe, • modyfikacji, uproszczenia i spójności procedury przetargowej w ustawie o zamówieniach publicznych oraz przepisów dotyczących pozyskiwania środków na przedsięwzięcia inwestycyjne ze źródeł krajowych i unijnych, w tym także w zakresie ujednolicenia stawek opodatkowania podatkiem VAT, • corocznych opłat za umieszczenie sieci wodociągowo-kanalizacyjnych w pasie drogowym w ustawie o drogach publicznych, • uciążliwych oraz budzących nieporozumienia interpretacyjne podatkach i opłatach, w tym dotyczących VAT, opłat środowiskowych i podatku od nieruchomości – tj. w ustawach: o podatku od towarów i usług, prawo ochrony środowiska, o podatkach i opłatach lokalnych. 8. Należy szczególnie zintensyfikować działania Izby Gospodarczej na ścisłą współpracę z właściwymi ministerstwami, tj. Ministerstwem Infrastruktury, Ministerstwem Zdrowia i Ministerstwem Środowiska w zakresie regulacji objętych rozporządzeniami wykonawczymi do ustawy o zbiorowym zaopatrzeniu w wodę i zbiorowym odprowadzaniu ścieków, a także rozporządzeniami wykonawczymi do Prawa Ochrony Środowiska, szczególnie dotyczących jakości ścieków. 9. Należy rozpocząć działania w zakresie uruchomienia praktycznej nauki zawodu dotyczącego eksploatacji urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych – np. powołanie szkoły. 10. Konieczna jest intensyfikacja i poszerzenie działalności wydawniczej Izby Gospodarczej. Izba Gospodarcza powinna wystąpić do właściwego ministra w sprawie braku realizacji postanowień art.7 ust.1 pkt 4 ustawy Prawo Budowlane, nakładającego obowiązek wydania rozporządzenia w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać urządzenia wodociągowe i kanalizacyjne oraz ich usytuowanie. Izba Gospodarcza Wodociągi Polskie cele i zadania Kongresu traktować będzie jako najważniejsze przedsięwzięcie strategiczne i dołoży wszelkich starań, by branża mogła sprostać postawionym przed nią zadaniom i z sukcesem rozwiązać problemy, które stawia przed nami akcesja i pragnące czystej wody i zdrowego środowiska, społeczeństwo. Opr. na pdst. materiałów ze strony: www.igwp.org.pl Małopolska Agencja Doradczo Edukacyjna (MADE) Małopolska Agencja Doradczo Edukacyjna (MADE) powstała w 1998r. z misją dostarczania najwyższej jakości usług doradczych i szkoleniowych. Tworzy ją obecnie ponad 100 współpracujących specjalistów z różnych dziedzin. Trzon MADE stanowi 30 wysokiej klasy ekspertów/specjalistów w zakresie wdrażania i doskonalenia Systemów Zarządzania Jakością ISO 9001:2000; ISO 14001:2005; EMAS, PN-N 18001; ISO 27001 i in., oraz 40 trenerów z zakresu zarządzania, psychologii klasycznej, menedżerskiej i interpersonalnej. W naszym gronie spotkacie Państwo także biegłych rewidentów, finansistów, auditorów finansowych, doradców podatkowych, prawników, ekonomistów, specjalistów BHP, ADR, Ppoż. Wraz z Organizacjami Partnerskimi pragniemy Państwu zaproponować kompetentną i komfortową obsługę szkoleniowo-doradczą, wykorzystującą najnowsze osiągnięcia naukowo-badawcze i innowacyjne metody wdrożeniowe. Jakość naszych działań rekomenduje sześć niezależnych organizacji certyfikacyjnych. Staramy się tworzyć wielopłaszczyznową, interdyscyplinarną platformę współdziałania naukowców i praktyków, konceptualistów, ekspertów, eksperymentatorów i innych osób, dla których odkrywanie nowych rozwiązań starych problemów, stanowi życiową pasję. Wszystkich, którym ta idea jest bliska – zapraszamy do współpracy! AKREDYTACJE, UPRAWNIENIA Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości: 2002r.: PHARE 2000 3.07; 2004r.: PHARE 2002; 2004r. SPO WKP 2.1 „Wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw przez doradztwo”; SPO WKP 2.1. „Prowadzenie przedsiębiorstwa na terenie Unii Europejskiej” Fundacja Edukacji Ekonomicznej: 2004 r. Akredytacja w Krajowym Systemie Przygotowań do Funduszy Strukturalnych Instytucja Szkoleniowa Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie (nr 2.12/00203/2005) ADR: Uprawnienia do prowadzenia kursów dokształcających, początkowych i doskonalących dla kierowców przewożących towary niebezpieczne (wpis Gl.V.5437/1-28/06) NAGRODY I WYRÓŻNIENIA: 2003 r. Wyróżnienie „Konsultant Roku” TÜV Rheinland Polska 2005 r. Nagroda: „Srebrny Partner TÜV” TÜV Rheinland Polska 2005 r. 9-te miejsce w Polsce w zakresie skuteczności pozyskiwania funduszy strukturalnych w rankingu pisma „Fundusze Europejskie” REKOMENDACJE ORGANIZACJI CERTYFIKACYJNYCH: TÜV Rheinland Polska, KEMA Quality Polska, SGS Polska, DEKRA Intertek, PIHZ – Certyfikacja, MOODY International Polska; DOŚWIADCZENIE: Ponad 5000 przeszkolonych osób Dotacje UE pozyskane dla 140 przedsiębiorstw 150 wdrożonych systemów zarządzania jakością PRZYNALEŻNOŚĆ I ORGANIZACJE PARTNERSKIE Członek Polskiej Izby Firm Szkoleniowych; Partner Fundacji Promocji Gmin Polskich, Partner Konsorcjum Polska w Unii Europejskiej. Partner TÜV Rheinland Polska Partner TUV NORD GROUP Partner KEMA Quality Polska Partner SGS Polska Partner Dekra Intertek Partner Polskiej Izby Handlu Zagranicznego Partner Moody International Polska Partner Forum Doradców Podatkowych Partner Fundacji Rozwoju Regionu Rabka Partner Małopolskiego Instytutu Neurolingwistycznego Programowania (NLP) www.ingmina.pl 23 Planowanie zrównoważonego rozwoju w gminie W obecnym podziale terytorialnym kraju to właśnie gmina wydaje się być najlepszym miejscem wdrażania zasad i celów polityki ekologicznej, gdyż to tu podejmuje się bezpośrednie działania mające wpływ na jakość środowiska i kształtowanie polskiej przestrzeni, zgodnie z zasadą: Myśl globalnie – działaj lokalnie. W publikacji „Planowanie zrównoważonego rozwoju gminy w praktyce” podjęto temat planowania zrównoważonego rozwoju, w powiązaniu z uwarunkowaniami formalno-prawnymi. Przeprowadzono badania aktywności (zaangażowania) wszystkich gmin w Polsce w proces tego planowania. Chciano uzyskać w ten sposób wiarygodne dane, ukazujące w jakim stopniu samorządy lokalne po ponad 10 latach funkcjonowania (od 1990 roku) korzystają ze swoich uprawnień i w jakim stopniu wywiązują się z obowiązków realizacji zasad zrównoważonego rozwoju, ujętych głównie w polityce ekologicznej państwa. Koncepcja i potrzeba takich badań zrodziła się po kilkuletnich obserwacjach pracy urzędów gminnych, gdzie autorka często spotykała się z zaniedbywaniem planowania rozwoju zgodnego z założeniami ekorozwoju i brakiem koordynacji działań na rzecz ochrony środowiska, lub wręcz ich zaniechaniem. Badania wykazały, że gminy nie potrafią lub nie są w stanie zaplanować swojego rozwoju, ponieważ proces ten jest bardzo skomplikowany i wymaga wielu zintegrowanych działań oraz przygotowanej do tego merytorycznie kadry urzędników. Wiele gmin nie sporządza opracowań strategiczno-planistycznych. Dlatego tym bardziej zdecydowano się na przeprowadzenia szerokiej i kompleksowej analizy aktywności wszystkich polskich gmin w procesie planowania zrównoważonego rozwoju, co jest istotne w kontekście przystąpienia do Unii Europejskiej i sprostaniu jej wymagań dotyczących zachowania odpowiedniej jakości środowiska. Omawiana książka jest skierowana przede wszystkim do samorządów 24 www.ingmina.pl lokalnych i ma formę z jednej strony pewnych rozważań teoretycznych i prezentujących badania, a z drugiej strony formę bardzo praktycznego poradnika metodycznego, który, jak autorka ma nadzieję, pomoże gminom odnaleźć drogę do realizacji i dobrego zaplanowania w długim okresie lokalnego zrównoważonego rozwoju. W poradniku czytelnik znajdzie m.in. informacje na temat tego, co powinno składać się na realizację tego obowiązku, jakimi narzędziami go realizować, jakie dokumenty strategiczno-planistyczne powinna wykonać gmina, a które mogą być uzupełnieniem. Wobec chaosu metodologicznego, dowolności interpretacji dokumentów i niejasności ich zawartości, autorka zaprezentowała algorytm ich wyboru – wersję minimum i maksimum, jak również konkretne schematy zawartości dokumentów, poparte przykładami z wielu gmin. Dokumenty omówione w poradniku to m.in.: inwentaryzacja przyrodnicza, ekofizjografia, program ochrony środowiska, plan gospodarki odpadami, strategia rozwoju, plan rozwoju lokalnego oraz studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy (w sumie omówiono ich 13 oraz warunki zawiązania stowarzyszeń gminnych). Poradnik zawiera również charakterystykę 5 modeli planowania zrównoważonego rozwoju oraz omawia najbardziej popularne metody z nimi związane. Prezentacja każdego modelu poparta jest przykładami z konkretnych gmin, które go wykorzystały. Książka prezentuje również jakie czynniki determinują, a jakie ograniczają aktywność gmin na tym polu. Czytelnik może zatem dokonać pewnych porównań wynikających z jego doświadczeń w pacy w strukturach samorządowych. Ponadto, w niniejszym poradniku, każdy odnajdzie „swoją gminę” i zobaczy jak wygląda jej zaangażowanie w planowanie zrównoważonego rozwoju. Jest to możliwe dzięki specjalnym mapom, które zostały umieszczone w publikacji. Poradnik ma także wątek finansowy. Zawiera informacje na temat pieniężnego zaangażowania gmin w przedsięwzięcia prośrodowiskowe. Zaprezentowano przykłady z 10 konkretnych gmin województwa lubelskiego. Czytelnik będzie mógł zobaczyć ośmioletnią dynamikę GFOŚiGW jak i wydatki budżetowe. Książka składa się z 6 rozdziałów. Rozdział I prezentuje podstawowe założenia realizacji zrównoważonego rozwoju na szczeblu krajowym i lokalnym, przede wszystkim na tle Polityki ekologicznej państwa [2000]. Przedstawia działania składające się na proces planowania zrównoważonego rozwoju gminy. Opisuje zasady, narzędzia i instrumenty wdrażanie tego rozwoju w gminie. Wymienia zadania gminy względem ochrony środowiska wynikające z dokumentów nadrzędnych oraz z implementacji prawa ochrony środowiska Unii Europejskiej. Rozdział II to szczegółowa prezentacja i charakterystyka opracowań strategiczno-planistycznych, które związane są z planowaniem zrównoważonego rozwoju gminy. Uchwycono tu także relacje między nimi. Zaproponowano autorską koncepcję algorytmu wyboru dokumentów, które gmina powinna opracować. Zwrócono również uwagę na to jak powinno wyglądać zarządzanie dokumentami, ten watek często jest pomijany przez inne publikacje. W rozdziale wykorzystano wiele przykładów z gmin, z własnego doświadczenia au- torki, jak również pokazano propozycje wszystkich dostępnych poradników. Rozdział III prezentuje pięć modeli planowania zrównoważonego rozwoju: przyrodniczy, społeczny, ekonomiczny, przyrodniczo-społeczny i Agendy 21 oraz ich warianty. Pokazano praktyczne przykłady zastosowania tych modeli przez konkretne gminy. Omówiono najważniejsze metody tworzenia modeli, m.in. SWOT, ZOOP, metody eksperckie i społeczne. Rozdział IV to przedstawienie ankietowych wyników badań autorki na temat aktywności wszystkich polskich gmin w procesie planowania zrównoważonego rozwoju. Zostały one pokazane także w formie tabelarycznej i graficznej (mapy aktywności gmin). W rozdziale tym dokonano oceny aktywności według województw oraz przeprowadzono analizę zależności między aktywnością gmin, a posiadaniem przez nie opracowań strategiczno-planistycznych, wykształceniem przyrodniczym kadry gminnej, obecnością samodzielnego inspektora do spraw ochrony środowiska oraz przynależnością do związku bądź stowarzyszenia gmin. Zaprezentowano najbardziej aktywne gminy w Polsce (ranking gmin) oraz najbardziej aktywne województwa (z podziałem na dwie strefy regionalnej aktywności). W rozdziale tym, jako załączniki, umieszczono również spis tytułów opracowań ekorozwojowych wykonanych przez gminy w Polsce oraz wykaz związków i stowarzyszeń gminnych zawiązanych w Polsce. Rozdział V przedstawia finansowe zaangażowanie 10 wybranych gmin województwa lubelskiego na rzecz ochrony środowiska. Zebrano dane o wydatkach funduszu celowego od początku jego powołania, czyli od 1993 roku. Analizie poddano również sprawozdania budżetowe za lata 1990-2000. Zaprezentowano źródła i cele wydatkowanych kwot na ochronę środowiska. Wielkość wydatków i umiejętność montażu finansowego porównano z aktywnością gmin. Rozdział VI opisuje, na podstawie badań własnych i doświadczeń autorki, czynniki ograniczające aktywność gmin w procesie planowania zrównoważonego rozwoju, związane z trzema głównymi determinantami: prawodawstwem, kompetencjami kadry urzędni- czej i ilością pieniędzy przeznaczanych na rzecz ochrony środowiska. W rozdziale zaproponowano także szereg postulatów, które warunkowałyby tę aktywność. Badania autorki porównano z innymi analizami nawiązującymi do podjętego tematu. Rozdział VII to podsumowanie, w którym zaproponowano także postulaty, umożliwiające lepsze planowanie ekorozwoju gminy. W pacy wykorzystano obszerną literaturę przedmiotu. Skorzystano z opracowań monograficznych, opinii i ekspertyz. Przeanalizowano wiele materiałów źródłowych (dokumenty strategiczno-planistyczne, sprawozdania finansowe, statuty i uchwały gmin). Wiele informacji zdobyto za pomocą internetu. Problemy związane z pracą dotyczyły głównie trudności, polegających na zachęceniu samorządów lokalnych do współpracy, wzięcia udziału w ogólnopolskiej ankiecie i udostępnienia materiałów źródłowych. Autorka żywi nadzieję, że informacje i wyniki badań zawarte w publikacji okażą się pomocne dla władz samorządowych, jak i rządowych do zharmonizowania oraz ujednolicenia schematu planowania zrównoważonego rozwoju, gdyż pokazują jego stan w każdej gminie w Polsce, czego w taki sposób jeszcze nie zaprezentowano. Opisują zestaw podstawowych zmiennych, za pomocą których możliwa jest analiza i ocena stanu aktywności gmin w procesie planowania zrównoważonego rozwoju. Należy zaznaczyć, że prezentowana publikacja (poradnik) powstała na bazie rozprawy doktorskiej, obronionej przez autorkę w Szkole Głównej Handlowej w Warszawie w grudniu 2003. Uzupełniono ją o nowe, aktualne treści praktyczne, a zrezygnowano z większości rozważań teoretycznych, aby praca była bliższa formie PORADNIKA, ponieważ autorce zależy na tym, aby ta książka okazała się pomocna dla gmin – właśnie w wymiarze praktycznym. Dr Klaudia Giordano Katedra Ochrony Środowiska Wydział Matematyczno-Przyrodniczy Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jan Pawła II www.ingmina.pl 25 Niepełnosprawni w gminie – problem aktywizacji zawodowej. Projekt Partnerstwa na rzecz Rozwoju IW EQUAL Specyficzną cechą zasobów ludzkich w Polsce jest brak mobilności, wynikający z ograniczeń utrudniających zmianę miejsca zamieszkania stosownie do możliwości zatrudnienia. Stan ten sprawia, iż osoby zamieszkujące tereny objęte stagnacją gospodarczą skazane są w praktyce na wykluczenie z życia zawodowego. Jedyną szansą na zmianę ich osobistej sytuacji jest ożywienie gospodarcze w najbliższym rejonie ich miejsca zamieszkania. Sytuacja ta szczególnie mocno dotyka osób z orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, gdyż ich uzależnienie od rodziny oraz ograniczenia funkcjonalne organizmu jeszcze bardziej obniżają ich mobilność. W sytuacji drastycznie wysokiego bezrobocia nie mają one praktycznie szans na zatrudnienie. Część z tych osób jest w stanie rozpocząć samodzielną działalność gospodarczą, pod warunkiem, iż nie pozostaną bez wsparcia w zakresie konsultingu. Odpowiedzialność za realizację zadań związanych ze wspieraniem aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych w polskim systemie powierzone zostały przede wszystkim samorządom powiatowym oraz samorządom wojewódzkim. W związku z tym podstawowe komórki organizacji społeczności lokalnej, jakimi są gminy, pozostają mało aktywne w tym zakresie. Sytuacja taka sprawia, iż wsparcie, mające obecnie charakter prawie wyłącznie finansowy, może trafić do stosunkowo niewielkiej grupy osób niepełnosprawnych. Osoby niepełnosprawne, zwłaszcza zamieszkujące słabo rozwinięte gospodarczo regiony, które ze względu na stopień swojej niepełnosprawności i łączącą się z tym znacznie obniżoną produktywnością nie mają szans na zatrudnienie lub utrzymanie zatrudnienia w przedsiębiorstwach działających na zasadach rynkowych, zagrożone są pełnym wykluczeniem, z powodu braku możliwości rehabilitacji poprzez pracę w zakładach produkcyjnych i usługowych. Szczególnie doskwiera brak dostatecznej liczby miejsc pracy w zakładach typu „non profit”, które nie są nastawione na pogoń za zyskiem. 26 www.ingmina.pl W 1997 roku znowelizowaną ustawą o rehabilitacji zawodowej wprowadzono w Polsce nową formę jednostek organizacyjnych na chronionym rynku pracy – Zakłady Aktywności Zawodowej (ZAZ). W odróżnieniu od zakładów pracy chronionej funkcjonują one wg zasady „non profit”. Zgodnie z wymogami prawnymi, w strukturze pracowniczej tych zakładów musi być co najmniej 75% osób o znacznym stopniu niepełnosprawności. Dotychczas utworzono 24 takich zakładów, w całości sfinansowanych ze środków PFRON, z nich również finansowana jest część działalności bieżącej. Średni koszt utworzenia zakładu aktywności zawodowej w 2004 roku wynosił ponad 1 200 tys. zł. W zakładach tych znalazło pracę prawie 600 osób najbardziej poszkodowanych przez los. Zakłady Aktywizacji Zawodowej (ZAZ) jak dotychczas są najbardziej znaną z funkcjonujących w Polsce form gospodarki społecznej („non profit”) stworzonej specjalnie w związku z potrzebami osób niepełnosprawnych. Niestety jest ich mało, a koszt utworzenia wysoki. Umocowanie prawne ZAZ-ów oraz ich sposób finansowania sprawia, iż decyzje o wsparciu inicjatywy powoływania takich zakładów mogą być podejmowane na szczeblu regionalnym i uzależnione są w pełni od możliwości finansowania ze środków PFRON. To sprawia, iż liczba takich zakładów nie może być duża na tyle, aby potrzeby w tym obszarze były choć w niewielkim stopniu zaspokojone. Barierą rozwoju sieci ZAZ są wysokie koszty utworzenia oraz niska, a nawet ujemna rentowność. Należy zauważyć, że krąg osób uprawnionych do zatrudnienia w tych zakładach został zawężony przepisami prawa jedynie do osób z orzeczonym znacznym stopniem niepełnosprawności. Ponadto ograniczenie form zakładów o funkcjach gospodarki społecznej tylko do ZAZ, utrudnia podejmowanie inicjatyw na szczeblu lokalnym (gminy). Istniejące w Polsce Spółdzielnie Inwalidów mają szereg cech formy gospodarki społecznej, obok funkcji ekonomicznych wypełniają również funkcje społeczne, skupiają bowiem dużą liczbę osób niepełnosprawnych, które nie mają szans na podjęcie pracy na otwartym rynku, i które przez znacznie obniżoną w wyniku niepełnosprawności produktywność nie są w stanie sprostać warunkom wolnej konkurencji. Idea spółdzielczości inwalidów (wypracowana w znacznej mierze w okresie międzywojennym) jest w dużym stopniu zbieżna z ideą gospodarki społecznej. Mimo to uwarunkowania prawne zmuszają spółdzielnie inwalidzkie do uczestniczenia w grze rynkowej na równych z innymi podmiotami zasadach. To jest przyczyną nasilającego się zjawiska upadania spółdzielni inwalidów. Zjawisko to jest niekorzystne zarówno ze względów gospodarczych jak i społecznych. Osoby niepełnosprawne ze znacznie obniżoną produktywnością, które wobec braku jakiejkolwiek szansy na zatrudnienie, zdecydowały się na rozpoczęcie samodzielnej działalności gospodarczej (i np. zaciągnęły pożyczkę ze środków PFRON na ten cel) bardzo często bankrutują w efekcie czego znajdują się w dużo cięższej (czasem tragicznej) sytuacji w stosunku do stanu przed rozpoczęciem działalności gospodarczej. Ważną przyczyną tej sytuacji jest brak, na poziomie gminy (lub porozumienia gmin w przypadku gdy są one małe lub słabo zaludnione), jakiegokolwiek systemowego, stałego wsparcia dla osób niepełnosprawnych prowadzących działalność gospodarczą (porady prawne, pomoc w promocji firmy, pomoc w zdobyciu zbytu, porady przed założeniem firmy w wyborze rodzaju działalności itd.).Mimo istnienia wyżej opisanych zjawisk w Polsce nie wypracowany został model wspomagania aktywności zawodowej i gospodarczej osób niepełnosprawnych poprzez inicjowanie, organizowanie i prowadzenie zakładów gospodarki społecznej – spółdzielni oraz wspomaganie działalności osób niepełnosprawnych przez podstawową komórkę organizacji społeczności lokalnej, jaką jest gmina. Model, którego forma organizacji i zasady funkcjonowania gwarantowałyby oszczędności w wydatkach na cele socjalne. Jedną z najistotniejszych barier racjonalnego wdrażania modelu aktywnej roli gminy w sprawach zatrudniania osób niepełnosprawnych jest brak możliwości oceny kompetencji osób niepełnosprawnych (kwalifikacje, predyspozycje, uwarunkowania psychologiczne itd.). Wynika to z faktu, iż w Polsce brak jest instytucji rynku pracy, która dysponowałaby wiedzą i metodami pozwalającymi na zbadanie i określenie potencjalnej produktywności osoby niepełnosprawnej na określonym stanowisku pracy oraz antycypacje potencjalnej wysokości dodatkowych kosztów wynikających z zatrudniania lub samozatrudniania osoby niepełnosprawnej. Bez takiej diagnozy utrudnione jest sterowanie karierą osoby niepełnosprawnej. Na podstawie takiej diagnozy można byłoby trafnie doradzić czy osoba niepełnosprawna powinna pracować na otwartym czy chronionym rynku pracy, w zakładach gospodarki społecznej, w pełni samodzielnie prowadzić działalność gospodarczą czy też prowadzić działalność gospodarczą wspomaganą np. przez gminę. Efektem współpracy gminy z taką instytucją pracy byłby trafny wybór formy wsparcia dla każdej z osób niepełnosprawnych oraz ustalenie zakresu i wielkości wsparcia, zapewniający racjonalne wykorzystanie środków publicznych. Praca w Polsce zawsze była dobrem trudno dostępnym dla osób niepełnosprawnych. W warunkach gospodarki rynkowej osoby te napotykają na coraz większe trudności w dostępie do otwartego rynku pracy. Ze szczególną mocą trudności tych doświadczają niepełnosprawni mieszkańcy obszarów małomiasteczkowych i wiejskich. Wszystkie wskaźniki ilustrujące sytuację na rynku pracy są dla nich wysoce niekorzystne i dowodzą pogłębiających się nierówności w dostępie do pracy między osobami niepełnosprawnymi, a sprawnymi. Wysoce alarmujące jest to, iż mimo działań podejmowanych przez państwo w zakresie aktywizacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych tendencją dominującą w tej dziedzinie jest stałe pogarszanie się sytuacji osób niepełnosprawnych w odniesieniu do sytuacji osób sprawnych. Trwa systematyczne wypieranie osób niepełnosprawnych z otwartego rynku pracy, nie wzrastają zasoby rynku pracy chronionej, który prawdopodobnie w istniejących uwarunkowaniach prawnych osiągnął maksimum swoich możliwości. Istnieje potrzeba poszukiwania i wdrażania rozwiązań innowacyjnych. Jednym z nich mogą stać się spółdzielnie socjalne. W celu stawieniu czoła tym problemom powstał projekt „Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych”, realizowany przez „Partnerstwo na Rzecz Rozwoju” w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL. Jego głównym zadaniem jest pomoc w aktywizacji społeczno-gospodarczej osób niepełnosprawnych z obszarów wiejskich i małomiasteczkowych, poprzez organizowanie spółdzielni socjalnych w gminach. Projekt ma na celu wypracowanie polskiego modelu spółdzielni socjalnej osób niepełnosprawnych, z wiodącą rolą samorządu gminnego, jako lokalnego organizatora przedsięwzięć gospodarki społecznej, jakimi są spółdzielnie socjalne. Projekt realizowany będzie w formule partnerskiej, skoordynowanej współpracy takich organizacji jak: Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Krajowy Związek Rewizyjny Spółdzielni Inwalidów i Spółdzielni Niewidomych, Centralny Instytut Ochrony Pracy, Akademia Pedagogiki Specjalnej, Krajowa Izba Gospodarczo-Rehabilitacyjna, Związek Gmin Wiejskich RP, Polskie Forum Osób Niepełnosprawnych i Fundacja Promocji Gmin Polskich. Administratorem projektu jest Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Projekt będzie realizowany do końca 2007 roku. Program projektu zakłada formalne przystąpienie do Partnerstwa 30 gmin o charakterze wiejskim i małomiasteczkowym, bezpośrednio zainteresowanych utworzeniem na swoim terenie spółdzielni socjalnych dla miejscowych osób niepełnosprawnych. Pośrednio w projekt zaangażowanych jest 300 gmin, które zgłosiły już wstępną deklarację uczestnictwa w projekcie. Dla osiągnięcia założeń projektu mogą powstawać celowe związki gmin, których celem będzie utworzenie modelowej spółdzielni socjalnej osób niepełnosprawnych. W 10-ciu planowanych spółdzielniach znajdą zatrudnienie osoby niepełnosprawne z orzeczonym znacznym lub umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, w równej mierze kobiety i mężczyźni. Polsce potrzebny jest model nowoczesnej spółdzielczości socjalnej, w którym cele ekonomiczne służyłyby osiąganiu celów społecznych, zapewniona jest podmiotowość osoby niepełnosprawnej i tworzone są warunki do jej aktywnego włączenia się w życie swego środowiska. Wprowadzenie takiej formy gospodarki społecznej, jak spółdzielczość społeczna, w „krwiobieg” lokalnego środowiska otworzy przed osobami niepełnosprawnymi możliwość przejścia na otwarty rynek pracy, którego elementem będą spółdzielnie społeczne, umożliwi im zdobycie przygotowania zawodowego i przezwycięży stan wykluczenia społecznego. Zasady, na jakich działać będzie spółdzielnia społeczna, pozwolą na uświadomienie sobie przez ich członków godności pracy, na ich włączenie się do zarządzania swoim zakładem pracy, podjęcie odpowiedzialności za swój los, a więc proces upodmiotowienia (empowerment). Jedną z konsekwencji będzie podniesienie jakości pracy, wykonywanej z wykorzystaniem narzędzi nowych technologii. Dla gminy utworzenie spółdzielni socjalnych z udziałem osób niepełnosprawnych oznaczać będzie: · zmniejszenie bezrobocia w środowisku lokalnym, · ograniczenie zjawiska wykluczenia społecznego, · zmniejszenia obciążenia gminnego budżetu na opiekę socjalną oraz ukształtowanie się w samorządzie i całej społeczności lokalnej pozytywnego nastawienia do osób niepełnosprawnych. Funkcjonowanie spółdzielni socjalnych w środowisku wiejskim i małomiasteczkowym przyczyni się do lepszego zaspokajania coraz bardziej zróżnicowanych potrzeb tych środowisk, jak również do kształtowania i zaspokajania nowych potrzeb, a tym samym do zwiększenia atrakcyjności lokalnego rynku usług. Doceniając możliwości wielu modeli spółdzielni socjalnej partnerstwo skoncentruje się na dwóch głównych typach: 1. spółdzielni organizowanej od podstaw 2. spółdzielni utworzonej z przekształcenia tradycyjnej formy spółdzielni inwalidów. Partnerstwo zakłada wykorzystanie w celu doskonalenia modelu doświadczeń włoskich, greckich, francuskich i holenderskich. Szczególna uwaga zostanie zwrócona na typ spółdzielni służącej zatrudnieniu osób niepełnosprawnych oraz typ spółdzielni: · świadczącej usługi socjalne, · związane z ochroną środowiska, · związane z turystyką i rekreacją. Partnerstwo zakłada, iż tak jak w modelu włoskim, rozwój spółdzielczości socjalnej przyniesie znaczny wzrost aktywności zawodowej niepełnosprawnych mieszkańców wsi i małych miejscowości. Zakładamy również, że proponowane przez partnerstwo rozwiązania będą funkcjonować jako przejściowo wspierane rynki pracy, stanowiące przejście do otwartego rynku pracy. Opracowane na podstawie Strategii PnR „Kluczowa rola gminy w aktywizacji zawodowej osób niepełnosprawnych” Mikołaj Niedek Koordynator ds. Promocji e-mail: [email protected] www.ingmina.pl/niepelnosprawnym www.ingmina.pl 27 Etykieta energetyczna dla budynków szkolnych DOŁĄCZ DO SZKÓŁ Z NAJWYŻSZĄ KLASĄ! OSZCZĘDZAJ ENERGIĘ! 4 stycznia 2006 r. weszły w życie ustalenia Dyrektywy Europejskiej 2002/ 91/ w sprawie charakterystyki energetycznej budynków. Ustalenia dyrektywy zmieniają standardy w projektowaniu, wznoszeniu, modernizacji budynków, a także ich eksploatacji. Dyrektywa zobowiązuje kraje członkowskie do aktywnej promocji poprawy standardu energetycznego budynków w obrębie państw Wspólnoty m.in. poprzez egzekwowanie obowiązku wprowadzania systemu oceny energetycznej. System ten obejmował będzie wydawanie świadectw energetycznych dla budynków nowych (oddawanych do użytkowania), budynków istniejących podlegających odsprzedaży lub wynajmowi oraz budynków poddawanych gruntownej modernizacji. Świadectwo energetyczne budynku jest to wydany przez upoważnionego eksperta dokument, w którym znajdą się: - podstawowe dane i charakterystyka zużycia energii na ogrzewanie, ciepłą wodę, wentylację, klimatyzację i oświe- ŚWIADECTWO ENERGETYCZNE BUDYNKU NR 009/PS/2006 Rodzaj budynku: Gimnazjum nr 5 Adres: Tychy ul. Młodzieżowa 1 tlenie oraz odpowiednie wskaźniki porównawcze, - klasa energetyczna budynku w przyjętej skali ocen, - propozycje możliwych usprawnień zmniejszających zużycie energii, a więc podwyższających klasę energetyczną budynku, bez szkody dla jakości korzystania z budynku. Etykieta energetyczna to graficzna i liczbowa ilustracja zużycia energii potrzebnej do ogrzania budynku i wody, jego oświetlenia i wentylacji. ŚWIADECTWO ENERGETYCZNE BUDYNKU NR 009/PS/2006 str. 2 CHARAKTERYSTYKA TECHNICZNO-UŻYTKOWA BUDYNKU Przeznaczenie budynku: szkoła z sala gimnastyczną i jadalnią Rok oddania do użytku: 1973 Liczba użytkowników: 700 Rodzaj konstrukcji: prefabrykowana, częściowo murowana Wartość zintegrowanego wskaźnika charakterystyki energetycznej: EP = 1, 68 KLASA ENERGETYCZNA BUDYNKU Rodzaj danych Kubatura ogrzewanej części budynku [m3]: Powierzchnia ogrzewanej części budynku [m2]: System ogrzewania: System przygotowania ciepłej wody użytkowej: Opracował: ...................................... Adres: ...................................... Uprawnienia: ...................................... Podpis: ...................................... mgr inż. Piotr Sołtysek Bielsko-Biała kurs audytorów energet. KAPE/2003/187 Data wystawienia: 2006-03-10 Data ważności świad.: świadectwo próbne – przed wprowadzeniem rozwiązań prawnych 28 www.ingmina.pl wartość / opis 16946 3814 instalacja c.o. zasilana z węzła cieplnego wysokoparametrowego, otwarta, bez zaworów termostatycznych i podpionowych, bez automatycznej regulacji, zaprojektowana na wyższe parametry. bojlery elektryczne Gimnazjum nr 5 w Tychach W budynkach komunalnych o łącznej powierzchni użytkowej powyżej 1000 m2 etykieta powinna być umieszczona w widocznym dla wszystkich miejscu. Etykieta promowana przez Energie Cités w Europie podobna jest do etykiet energetycznych dla urządzeń gospodarstwa domowego przedstawiających efektywność energetyczną w postaci kolorowych pasków oznaczających klasy – od najniższej G (kolor czerwony) do najwyższej A (kolor zielony) oraz zawierająca informacje o zużyciu energii i wody. Obecnie nie istnieją jeszcze przepisy prawne regulujące sposób opracowania i wykonania polskiej etykiety. Pilotażowe etykiety energetyczne zostaną opracowane dla wybranych budynków szkolnych w gminach członkowskich Stowarzyszenia Gmin Polska Sieć „Energie Cités”: Bielsko-Biała, Bieruń, Cieszyn, Dzierżoniów, Janów, Lubań, Miechów, Ogrodzieniec, Raciechowice, Świerzawa, Tychy. Dla budynków nowo wznoszonych, to znaczy oddawanych do użytkowania, obowiązek posiadania świadectwa enerŚWIADECTWO ENERGETYCZNE BUDYNKU NR 009/PS/2006 CHARAKTERYSTYKA ENERGETYCZNA BUDYNKU budynek rzeczywisty budynek referencyjny Przegrody Współczynnik przenikania U [W/m2/K] ściany zewn. Z7 2, 290 0, 300 ściany zewn. z cegły 1, 400 0, 300 ściany zewn. podokienne 1, 298 0, 300 stropodach z płyt kanał. 0, 400 0, 300 stropodach DZ3 0, 380 0, 300 stropodach nad s.gimn. 0, 350 0, 300 okna w segm. A, B 2, 600 2, 000 okna sali gimn. 2, 600 2, 000 luksfery 3, 700 2, 000 drzwi zewn. metal. 0, 740 2, 600 drzwi zewn. drewn. 2, 380 2, 600 Instalacja c.o. źródło ciepła węzeł cieplny węzeł cieplny sprawn. wytwarzania 1, 000 1, 000 sprawn. przesyłania 0, 900 0, 950 sprawność regulacji 0, 880 0, 970 spr. wykorzystania 0, 950 0, 950 uwzględnienie przerw na ogrzewanie 1, 000 1, 000 współczynnik wagi w 1, 000 1, 000 Instalacja c.w.u. dobowy strumień jednostkowy: 8 dm3/(j.o.)/d źródło ciepła bojlery elektrycz. bojlery elektrycz. spr. wytwarzania r) k 0, 930 0, 930 spr. przesyłania r|p 0, 800 0, 800 tc [°C] wody w podgrz. 60, 000 60, 000 wsp. korekcyjny kt 1, 000 1, 000 współczynnik wagi w 2, 500 2, 500 Zużycie energii na ogrzewanie Eg [kWh/a] brutto 1 375 797 732 279 Eg1 [kWh/m2/a] 361 192 w 1, 00 1, 00 Ng 1, 88 Zużycie energii na c.w.u. Ew1 [GJ/m3] 0, 288 0, 288 Ew [kWh/a] 163 717 163 717 w 2, 50 2, 50 Nw 1, 00 Zintegrowana charakterystyka energetyczna EP fg 0, 771 fw 0, 229 Q [GJ/a] 6426 EP 1, 677 Klasa energetyczna G str. 3 getycznego wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2008 r. Zgodnie z zasadą ogólną po przeprowadzeniu robót w budynku, których koszt jest równy lub przekracza 25 % wartości odtworzeniowej budynku, należy sporządzić nowe świadectwo energetyczne wówczas, gdy zakończone zostaną wszystkie etapy modernizacji, jednakże proces ten nie może trwać dłużej niż 5 lat. Dla istniejących budynków niemodernizowanych, ale sprzedawanych i wynajmowanych, obowiązek posiadania świadectw energetycznych wejdzie w życie z dniem 1 stycznia 2009 r. Tak więc w przypadku budynków istniejących mamy do czynienia z trzyletnim, a w przypadku budynków nowo wznoszonych z rocznym okresem przejściowym. użytkowych, ale wykonany dokładnie wg minimalnych wymogów. Takie podejście pozwala uniknąć budowania różnych skal klasyfikacji dla różnych typów budynków oraz konieczności korygowania skali klasyfikacji z powodu zmian przepisów. EP < 1 - budynek lepszy od minimalnych wymagań (klasy A - D) EP = 1 - budynek spełniający minimalne wymagania (klasa D) EP > 1 - budynek nie spełniający minimalnych wymagań (klasy E - G) Wzór na zintegrowaną charakterystykę energetyczną budynku EP = Ng · fg + Nw · f w + Ns · fs + Nk · f k Gdzie: N - iloraz zapotrzebowania na określoną energię w budynku rzeczywistym Polska metoda oszacowania do takiego samego zapotrzebowania na charakterystyki energetycznej ten rodzaj energii w budynku referencyj(NAPE) nym - tzw. wskaźnik charakterystyki W innych europejskich metodach zin- zapotrzebowania energii na: tegrowana charakterystyka energetycz- ogrzewanie i wentylację (g) na jest wielkością posiadającą wymiar - ciepłą wodę użytkową (w) fizyczny, najczęściej ilość kWh zużywa- oświetlenie (s) nych rocznie na 1 m2 powierzchni użyt- klimatyzację (k) kowej budynku. Polska metoda spełniaf - udział określonej energii w całości jąca wszystkie zalecenia dyrektywy, zapotrzebowania na energię. różni się jednak od większości istniejąObiekt był poddany audytowi enercych metod w Europie miernikiem oce- getycznemu, a świadectwa wykonano ny. Zintegrowana charakterystyka ener- dla przypadku przed wykonaniem mogetyczna budynku (EP) jest tu wielkością dernizacji oraz po planowanym wykonabezwymiarową odnoszącą się do tak niu modernizacji. Obiekt ten odpowiada zwanego budynku referencyjnego. Bu- przeciętnym warunkom zaobserwowadynek referencyjny jest to „teoretyczny” nym na statystycznej próbce 20 badabudynek, identyczny z budynkiem rze- nych obiektów. Przed termomodernizaczywistym co do gabarytów i własności cją mieści się w klasie G natomiast po termomodernizacji zaklasyfikuje ŚWIADECTWO ENERGETYCZNE BUDYNKU NR 009/PS/2006 się do grupy D. Takie przejście UWAGI O MOŻLIWOŚCIACH ZMNIEJSZENIA ZUŻYCIA ENERGII obserwuje się w większości przypadków klasycznych kompleksowych termomodernizacji. W obecnie proponowanym polskim prawodawstwie przejście do klasy C jest dość trudne (20% przypadków), a do jeszcze wyższych klas wymaga szczególnych wysiłków, szczególnie jeśli mamy do czynienia z budynWAŻNE INFORMACJE kami istniejącymi. str. 4 1) dotyczące możliwych zmian w eksploatacji budynku 2) dotyczące ewentualnej termomodernizacji docieplenie ścian zewnętrznych Z7 docieplenie ścian zewnętrznych z cegły docieplenie ścian zewnętrznych podokiennych docieplenie stropodachu z płyt kanałowych przez wdmuchiwanie granulatu docieplenie stropodachu DZ3 przez wdmuchiwanie granulatu docieplenie stropodachu sali gimnastycznej wymiana okien w sali gimnastycznej wymiana okien w segm. A-B wymiana instalacji c.o., instalacja zaworów termostatycznych i podpionowych, regulacja automatyczna pogodowa tygodniowa modernizacja węzła cieplnego, układ zamknięty 1) Niniejsze świadectwo energetyczne budynku zostało wydane na podstawie dokonanej oceny energetycznej budynku zgodnie z przepisami Ustawy z dnia ...........................o ocenie energetycznej budynków (Dz.U. nr... poz ..........) oraz Rozporządzenia Ministra ...............................z dnia ........................w sprawie zakresu i formy świadectwa energetycznego budynku ...........................(Dz.U. nr ......... poz........... ). 2) Świadectwo traci ważność po upływie terminu podanego na str.1 oraz w przypadku zmiany przeznaczenia budynku lub wykonania modernizacji w dużym zakresie. 3) Ustalona w świadectwie klasa energetyczna budynku wyraża porównanie jego charakterystyki energetycznej z charakterystyką energetyczną budynku referencyjnego. 4) Klasy energetyczne ustalono na podstawie obliczonego zintegrowanego wskaźnika charakterystyki energetycznej w porównaniu do wskaźnika 1 wyrażającego zużycie energii w budynku referencyjnym. 5) Wyższą klasę energetyczną budynku można uzyskać przez poprawienie jego cech technicznych wykonując odpowiednią modernizację. INNE UWAGI Niniejsze świadectwo energetyczne powstało na bazie projektu aktów prawnych dotyczących świadectw energetycznych budynków, jeszcze przed ich uchwaleniem, w celu przetestowania zaproponowanej metody na rzeczywistych budynkach. Nie jest ono zatem prawnie wiążące. Ponadto świadectwo to nie uwzględnia energii elektrycznej zużywanej na cele oświetleniowe ponieważ jego wykonanie opiera się jedynie na istniejącym audycie energetycznym. Do tej pory audyty energetyczne pomijały zagadnienie oświetlenia budynku. Piotr Sołtysek Stowarzyszenie Gmin Polska Siec „Energie Cités” ul. Floriańska 55/7 31-019 Kraków tel. +48 12 429 17 95 tel/fax +48 12 429 17 93 e-mail: [email protected] www.ingmina.pl 29 Rozwój budownictwa mieszkaniowego „Wzrost o 5,5% liczby oddanych mieszkań potwierdza wcześniejsze pozytywne oceny i prognozy formułowane w odniesieniu do budownictwa mieszkaniowego.” W pierwszym numerze kwartalnego wydania Monitoringu Rynku Budowlanego 2006 ASM przygotowało podsumowanie dotyczące efektów budownictwa w 2005 roku. Według ostatecznych danych GUS, liczba mieszkań oddanych do użytkowania w 2005 roku wyniosła 114 060, stanowiąc tym samym 5,5% więcej niż rok wcześniej. W stosunku do roku 2004, nastąpił wzrost lokali mieszkalnych budowanych głównie przez deweloperów, czyli z przeznaczeniem na sprzedaż lub w ynajem (wzrost o 38,4%) oraz mieszkań zaliczanych do kategorii „pozostałe” (czyli łącznie zakładowych, komunalnych i społecznych czynszowych) (wzrost o 1,9%). Sprawdziły się wcześniej zaobserwowane tendencje dotyczące spadku znaczenia budownictwa indywidualnego. Efekt 2005 roku pokazuje bowiem, że inwestorzy indywidualni wybudowali 2,6% mniej mieszkań niż w roku poprzednim. Znacząco wpłynęło to na strukturę mieszkań oddanych do użytku, w której budownictwo indywidualne „straciło” blisko 5 pkt. proc. na rzecz budownictwa na sprzedaż lub wynajem, realizującego w chwili obecnej blisko co trzeci oddawany do użytku lokal mieszkalny (wzrost o 9 pkt. proc.). Opisywany trend potwierdza również poniższa analiza dotycząca innych mierników „mieszkaniówki”, tj. pozwoleń na budowę oraz rozpoczętych budów. W okresie I-XI 2005 r. wydano 113,5 tys. pozwoleń na budowę, co oznacza ponad 10% wzrost w porównaniu do roku poprzedniego. Wydane zezwolenia w ponad połowie przypadków dotyczą budownictwa indywidualnego (52%). Jednak daje się zauważyć znacząca zmianę ich struktury. Chodzi tu o spadek udziału przedsięwzięć indywidualnych w ogólnej strukturze budownictwa na rzecz budownictwa realizowanego głównie przez developerów. W analizowanych okresach ilość 30 www.ingmina.pl mieszkań, na które wydano pozwolenia w tej formie budownictwa zwiększyła się o ponad 11 tys., czyli blisko 8 pkt. proc.! Systematycznie wzrasta liczba mieszkań przeznaczonych na sprzedaż i wynajem. Pierwsze lokale mieszkalne tej formy własności pojawiły się w 1993 roku. W styczniu tego roku, w skali kraju, przekazano do użytku zaledwie 3 mieszkania na sprzedaż lub wynajem, natomiast w całym roku - 485. Cztery lata później (w 1997 r.) na rynku pojawiło się ok. 5 tys. mieszkań tej formy własności, a w 2000 r. już cztery razy więcej. Rok ubiegły dał efekt w postaci ponad 33,5 tys., co oznacza, że w roku 2005 oddano do użytku 38,4% więcej tego typu mieszkań niż w roku poprzednim. Dzieje się tak, przede wszystkim, dzięki pozycji jaką zajęli na rynku deweloperzy, którzy przejęli miejsce spółdzielni mieszkaniowych, zajmujących w minionych dekadach jedno z czołowych miejsc. Na początku lat 90-tych, spółdzielnie mieszkaniowe budowały ponad 60% wszystkich lokali mieszkalnych przekazanych do użytkowania. W 1991 r. było ich ponad 83,5 tys., a 10 lat później ponad trzykrotnie mniej. Spadek znaczenia budownictwa spółdzielczego dobitnie ilustruje skala mieszkań przekazanych do użytkowania w 2005 r., nie przekraczająca 8 tys.! Wzrost o 5,5% ilości oddanych mieszkań potwierdza wcześniejsze pozytywne oceny i prognozy formułowane w odniesieniu do budownictwa, w tym również mieszkaniowego. Z kolei wzrost gospodarczy na poziomie 3,2%, a produkcji budowlano-montażowej 7,4% świadczy o początku pozytywnej koniunktury zarówno w całej gospodarce jak i sektorze budowlanym. Zresztą te dwa obszary są ze sobą ściśle powiązane, choć efekt poprawy na arenie gospodarczej kraju nie od razu znajduje przełożenie na sektor budowlany. Budownictwo później niż inne sektory gospodarki reaguje na poprawę, ale pozytywne jest to, że zapoczątkowane w branży wzrostowe tendencje zaczynają się utrwalać. W strukturze mieszkań oddanych do użytku największy odsetek stanowi budownictwo realizowane przez inwestorów indywidualnych (ponad 55%). Jednak stopniowo zauważamy spadek jego udziału w ogólnej strukturze mieszkalnictwa. W całym roku ubiegłym zanotowano około 5% spadek budownictwa indywidualnego w strukturze nowych mieszkań. Kwartalnie był to spadek rzędu ok. 4%. Skorzystały na tym inne formy budownictwa, zwiększając tym samym swoje udziały. Natomiast aż o 7% procent więcej niż w 2004 roku przybyło mieszkań przeznaczonych na sprzedaż lub wynajem, dzięki czemu odgrywają one już znaczną rolę w strukturze (prawie 30%). Jest to wyraz panujących na rynku mieszkaniowym tendencji podporządkowanych względnie szybkiemu zaspokojeniu popytu, który wykorzystują developerzy. Jednocześnie stopniowo coraz mniej mieszkań oddają do użytkowania spółdzielnie mieszkaniowe i łącznie: TBS-y, zakłady pracy i zarządcy komunalni. Mieszkania, na których budowę wydano pozwolenia. Pozwolenia na budowę mieszkań są jednym z cennych indykatorów dotyczących kondycji budownictwa mieszkaniowego w dłuższym okresie, co najmniej kilkuletnim. W całym 2005 r. wydano 123 863 pozwolenia na budowę mieszkań, co oznacza blisko 8% wzrost w stosunku do roku 2004. Najbardziej aktywni w tym względzie są developerzy, którzy w 2005 r. uzyskali blisko jedną trzecią więcej pozwoleń niż przed rokiem! Więcej w stosunku do roku poprzedniego (o 13%) wydano zezwoleń na mieszkania komunalne. Pozostałe formy mieszkalnictwa odnotowały stabilizację lub spadek. Widać więc, że w ciągu najbliższych kilku lat nowe mieszkania przeznaczone na sprzedaż lub wynajem prawdopodobnie znacznie zwiększą swój rynkowy udział. Zresztą już w samej strukturze pozwoleń z 2005 roku widać wyraźną poprawę pozycji budownictwa „developerskiego” w stosunku do roku poprzedniego (wzrost z ok. 29% do ponad 35%). Ta zwyżka oczywiście spowodowała zmniejszenie udziałów pozostałych kategorii. Na podstawie: Monitoring Rynku Budowlanego 2006 Nr 1 (styczeń 2006) i Nr 2 (kwiecień 2006) ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku (skróty redakcji FPGP) Rządowy Program budowy autostrad – przyszłość polskiego drogownictwa Główna bariera, aczkolwiek nie jedyna, która hamowała dotąd rozwój budownictwa autostradowego, została przełamana dzięki wynegocjowaniu przez rząd 10 mld euro ze środków unijnych, będących odtąd podstawowym źródłem finansowania tego sektora. Program obejmujący lata 2006–2013 został podzielony na 3 „podokresy”: do 2006 r., 2007–2009 r. i 2010–2013 roku. W programie tym zaplanowano wydatki, ich podział według źródeł finansowania oraz przedstawiono docelowy stan ilościowy dróg krajowych w roku 2009 i 2013. Najbliższe „podokresy” – rok 2006 i 2007–2009 zostały określone bardziej szczegółowo. Cały program bazuje na prognozie ruchu na drogach międzynarodowych do 2013 roku (rys. 1). Rys. 2. Stan ilościowy dróg krajowych w Polsce (2005 r.) jezdni autostrady A 18 z Olsztyna do Golnic (70 km), – rozpocznie się budowa autostrady na wschód od Krakowa (27 km), – zakończona zostanie budowa drogi ekspresowej S 1 z Bielska Białej do Cieszyna (28 km). Nakłady na budownictwo drogowe według planu na rok 2006 z podziałem na źródła finansowania przedstawia rys. 3. Rys. 1. Wzrost ruchu na drogach międzynarodowych do roku 2013 Stan ilościowy dróg krajowych w Polsce ilustruje rys. 2. Najbardziej dokładnie rysują się planowane działania w 2006 r. (w części będące już w stadium realizacji): – oddana zostanie autostrada A 2 od Konina do Strykowa (105 km), – rozpocznie się budowa autostrady A 4 na trasie Zgorzelec – Krzyżowa (50 km), – zakończy się przebudowa autostrady pomiędzy Legnicą i Wrocławiem (60 km), – zakończy się budowa północnej Rys. 3. Wydatki na drogi krajowe wg planu 2006 w mln zł (ogółem 9244 mln zł) W porównaniu z rokiem 2005 następują znaczące różnice struktury tych źródeł. Łącznie przewiduje się wydatki o 48% większe. Zmniejsza się o około 25% środki budżetowe, natomiast znacząco wzrosną środki z Krajowego Funduszu Drogowego (wskaźnik wzrostu 229), środki unijne (wskaźnik 170) i środki kredytowe z Banku Światowego www.ingmina.pl 31 i Europejskiego Banku Inwestycyjnego (wskaźnik 168). Dynamikę nakładów na budownictwo drogowe ze wskazaniem wydatków z budżetu centralnego w latach 1990–2006 ilustruje (rys. 4). Rys. 7. Plan 2010–2013 w mln zł (ogółem 51000 mln zł) Rys. 4. Wydatki na zamiejskie drogi krajowe do roku 2006 Program Rządowy Budowy Dróg i Autostrad przewiduje, że pod koniec 2009 roku Polska posiadać będzie około 1100 km autostrad i 850 km dróg ekspresowych, a wśród nich: – autostradę A 1 z Gdańska do Torunia i od Strykowa do granicy z Czechami; – autostradę A 2 z Warszawy do zachodniej granicy; – autostradę A 4 łączącą Tarnów z zachodnią granicą kraju przez Kraków, Katowice i Wrocław – drogi ekspresowe: – S 7 z Warszawy do Radomia, – S 8 z Radzymina do Ostrowi Mazowieckiej, – 17 z Warszawy do Garwolina, – S 22 łącząca Elbląg z przejściem granicznym z Rosją w Grzechotkach, – S 69 z Żywca do granicy ze Słowacją w Zwardoniu – Skalitem. Stan autostrad i dróg ekspresowych do roku 2009 ilustruje rys. 5. Zwraca uwagę znacząco rosnący udział środków ze źródeł unijnych (do 50%). Zgodnie z Programem Rządowym w 2013 roku Polska posiadać będzie około 1600 km autostrad i około 1700 km dróg ekspresowych odpowiadających standardom europejskim. Stan ilościowy dróg krajowych (autostrady), drogi ekspresowe i pozostałe drogi krajowe) ilustruje rys. 8, a przebieg autostrad i dróg ekspresowych rys. 9. Rys. 10 ilustruje stagnację budownictwa auto- strad i dróg ekspresowych do 2006 roku i dynamicznie zaprogramowany rozwój na lata 2007– 2013. Rządowy program przewiduje niezależnie od budowy względnie przebudowy dróg ekspresowych i autostrad – modernizację istniejącej sieci drogowej będącej w złym stanie technicznym i nie odpowiadającej standardom europejskim. Nasilenie rehabilitacji i odnowy dróg nastąpi w latach 2006 –2009, na co przeznaczy się około 4 mld zł. W jednym tylko 2006 roku przewidywane jest wyremontowanie i modernizacja około 2 tys. km dróg krajowych. Zaprogramowane zmiany stanu technicznego dróg na koniec poszczególnych „podokresów” przedstawia tab. 1. Tab. 1. Stan dróg w% w latach 2006–2013 Rys. 8. Stan ilościowy dróg krajowych w Polsce stan 2013 Nowe inwestycje oraz modernizacja istniejącej sieci drogowej będą miały znaczący wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego. W programie znajdzie się cały zestaw działań uzupełniających prewencyjnych, edukacyjnych i informacyjnych, których realizacja wpłynie na ograniczenie bardzo licznych w Polsce wypadków drogowych. Jerzy Bolkowski „Forum Budowlane” 3/2006 (skrót redakcji FPGP) www.budnet.pl/badania_i_raporty.php Rys. 5. Autostrady i drogi ekspresowe do roku 2009 Rys. 9. Autostrady i drogi ekspresowe w realizacji do roku 2013 Nakłady inwestycyjne na lata 2007– –2009 z podziałem na źródła finansowania przedstawia rys. 6, a na lata 2010– –2013 rys. 7. Rys. 6. Plan 2007–2009 w mln zł (ogółem 38100 mln zł) 32 www.ingmina.pl Rys. 10. Autostrady i drogi ekspresowe w sieci dróg publicznych do roku 2013 www.ingmina.pl 33