Skuteczne_lakarstwo_na_rusofobię

Skuteczne lekarstwo na rusofobię 
Spoglądając na Moskwę (2005)
Nie jesteśmy dla Rosjan autorytetem i nie mamy im czym zaimponować. Przestańmy ich
nauczać i pouczać.
Dziwna jest ta polska \"polityka wschodnia\". Wydawałoby się, że powinna być przede
wszystkim sztuką użytkową, a tu - wielkie puste słowa, sentymenty, duch romantyzmu i
całkowity brak pomyślunku praktycznego, pozytywistycznego. Wybałuszamy oczy na
polityków zachodnich, którzy, nie oglądając się na nas, poklepują przyjaźnie Putina po
ramieniu i robią z Rosją kokosowe naftowe i inne interesy. Jak to - a my? Przecież Rosję
znamy lepiej, jesteśmy mostem między nią a Zachodem - macie chodzić przez ten most! A że
most dziurawy, załatajcie sobie. Nic o nas i o Rosji bez nas! Bóg jest z nami! Rosja kala nasze
wartości! To barbarzyńcy, dzieciobójcy. Gdzie wasza europejska solidarność? W rurze przez
Bałtyk?
Rusofobi wszystkich krajów, łączcie się!
Oczywisty jest fakt, że społeczeństwa wyzwolone spod dominacji komunizmu są uprzedzone
do Rosji, prawnej sukcesorki ZSRR, i nie zawsze chcą dostrzec, że główną partią opozycyjną
wobec rządów Putina są komuniści. Niektórym komentatorom zbyt łatwo przychodzi
przyrównywanie Putina do Stalina oraz zrównywanie Rosji z ZSRR. Stąd
swoiste \"antyrosyjskie lobby\" Bałtów, do którego Polacy przystąpili bez zastanawiania się i
z satysfakcją.
Wszystkich nas uradowała Ukraina. Swojego Wałęsy ani Walentynowicz co prawda nie mieli,
ale znalazła się para oligarchów, która w społeczeństwie całkowicie pozbawionym
świadomości prawnej, skorumpowanym do cna potrafiła przejąć władzę, obnażając na chwilę
korupcję i znajdując jednoczącego część mieszkańców wroga - Rosję. Uradował nas przede
wszystkim ten wspólny wróg i nie chce nam się wierzyć, że za chwilę na Ukrainie mogą się
obudzić nie mniej silne fobie antypolskie. Rosja ze swoją naftą i rynkiem potrzebna jest
Ukrainie i owym oligarchom bez porównania bardziej niż polskie zarozumialstwo. Potrzebne
są im też pieniądze, których Polska nie ma, a mają je na Zachodzie ci, którzy z Rosją dobrze
żyją. I sporo pieniędzy zachodnich trafi na Ukrainę przez Rosję, a nie przez Polskę.
Przesłanie Giedroycia i Mieroszewskiego już się spełniło - Ukraina jest wolna, jednak jej
wolność wcale nie musi być tożsama z antyrosyjskością, bo nie będzie się to opłacało ani jej,
ani oligarchom ukraińskim, którzy sprawują władzę. Polska jest tylko pionkiem w tej grze i
przykro, że nasi ministrowie nie zdają sobie z tego sprawy. Rok temu Włodzimierz
Cimoszewicz zakomunikował: \"Stworzenie Ukrainie, Mołdawii i Białorusi perspektywy
członkostwa w Unii i NATO jest naszym zadaniem strategicznym numer jeden (...). Musimy
zbudować wewnątrz Unii lobby krajów myślących podobnie o polityce wschodniej\".
Przepiękna romantyczna utopia. W ramach takiego myślenia, oderwanego od \"żywego
życia\" (jak powiedziałby romantyk Dostojewski), Cimoszewicz mógłby spokojnie dopisać do
tej listy i Rosję. Nie zrobił tego, gdyż Rosja potrzebna mu była do roli wroga, przeciwko
któremu mamy się zjednoczyć. Nie wziął pod uwagę faktu, że zaprogramowanie kulturowe
1
mieszkańców Ukrainy, Mołdawii i Białorusi jest krańcowo różne od zaprogramowania
europejskiego; jest natomiast bardzo bliskie zaprogramowaniu rosyjskiemu - z
kolektywizmem, brakiem świadomości prawnej w ogóle i szacunku dla praw jednostkiobywatela w szczególności, z dużym dystansem władzy od społeczeństwa itd. Przecież
Białorusini z radością przyłączyliby się do Rosji, a nie do żadnej UE, gdyż przy braku
świadomości obywatelskiej, świadomość narodową posiada tam jedynie garstka opozycji.
Ukrainę i Mołdawię ratuje przed chęcią połączenia z Rosją nacjonalizm sporej części ich
mieszkańców. I tylko on. A od kiedy nacjonalizm jest wartością w UE? Szanse Ukrainy i
Mołdawii na przystąpienie do Unii w najbliższym półwieczu są minimalne, Białorusi - żadne.
Po co więc antagonizować Rosję?
Sobiepaństwo
"To, co uprawia Rosja, przynajmniej w sektorze paliwowym w krajach Europy Środkowej, to
nowy imperializm gospodarczy\", palnął swego czasu były szef UOP, Zbigniew
Siemiątkowski. I nikt nie dał mu po łapach za głupotę polityczną i dyplomatyczną oraz brak
profesjonalizmu. Niedojrzałość Siemiątkowskiego i jemu podobnych polega na tym, że
bzdurzą sobie, że wciąż istnieje sprawna instytucja pod nazwą Rosja, która jest w stanie
kontrolować każdy element rzeczywistości. Nikomu do głowy nie przyjdzie, że skoro poza
kontrolą instytucji pod nazwą Polska mogli/mogą działać sobiepańsko Kulczyk, Pęczak,
Dochnal i wiele innych prominentnych osób, w Rosji taka działalność jest jeszcze częstsza i
łatwiejsza. Skoro w Polsce nie ma szacunku dla państwa, bo prawo działa niezwykle
opieszale, tym bardziej brak tego szacunku w Rosji, gdyż tam świadomość prawna jest w
powijakach. I skoro w Polsce dr Kulczyk może być dłużny gen. Czempińskiemu milion
złotych za jakieś usługi, tym bardziej niejeden oligarcha rosyjski może nieźle opłacać
Ałganowa za obiady z Kulczykiem. Ale jaki to ma związek z instytucją Rosja?
Przecież \"rosyjski\" sektor paliwowy jest w prywatnych rękach. Rosja państwo próbuje mieć
nań wpływ na tej samej zasadzie, jak na Orlen chce mieć wpływ Polska państwo, gdyż
Bieriezowski, Gusinski, Chodorkowski, Ałganow wraz z Pęczakiem, Dochnalem i
Czempińskim instytucję państwa mają w małym poważaniu.
Brakiem profesjonalizmu wykazał się również oficjalny przedstawiciel polskiego MSZ,
Aleksander Chećko, nazywając zabicie Asłana Maschadowa \"nie tylko przestępstwem, ale
także polityczną głupotą i wielkim błędem\". I znowu nikt się nie zająknął, że myśleć sobie
tak mógł, jednak jako urzędnik państwowy nie miał prawa tego powiedzieć dziennikarzom.
Jego szef, Adam Daniel Rotfeld, również nie popisał się dyplomatycznym taktem, gdy
podczas wykładu w warszawskim Collegium Civitas stwierdził, że zabicie Maschadowa \"to
nie tylko zbrodnia, ale błąd polityczny\". Takie \"ładne\" wypowiedzi polskich
zarozumiałych \"romantyków\" ani Czeczenom nie pomagają, ani nie dodają splendoru
polskiej dyplomacji. Są psu na budę, rosyjskim nacjonalistom na pociechę, a zachodnim
politykom na argument o polskiej rusofobii. \"Strona polska - zdaniem MSZ Rosji - ma
wyraźnie wypaczone wyobrażenie o tego rodzaju procesach i o walce z międzynarodowym
terroryzmem jako takim (...). Nasuwa się pytanie, czy Polska w podobnych słowach będzie
wyrażać ubolewanie z powodu likwidacji terrorysty Szamila Basajewa, widniejącego na
antyterrorystycznej liście sankcyjnej ONZ, lub Osamy bin Ladena?\".
Dziennikarz \"Wprost\", Grzegorz Sadowski, oceniając powyższą wypowiedź, stwierdził,
że \"mamy prawo do własnej oceny sytuacji\" oraz że \"Polacy aż nadto dobrze wiedzą, że nie
każdy, kogo Moskwa okrzyknie terrorystą, zasługuje na śmierć. I nie wszyscy muszą temu
przyklasnąć. Politycznym błędem i głupotą jest od nas tego żądać. Najgorsze jest to, że w
zbliżającą się 52. rocznicę śmierci Stalina jego zasady są wciąż żywe\". Podobnie myśleli
2
zapewne warszawscy radni, decydując, że Dżochar Dudajew będzie patronem ronda na
skrzyżowaniu Al. Jerozolimskich z ul. Popularną. Pyszny polski romantyzm triumfuje.
Więcej pragmatyzmu
Polscy politycy, a w ślad za nimi dziennikarze (niekiedy odwrotnie) uparcie nie chcą
uświadomić sobie faktu, że po raz pierwszy od czasów Stołypina mają do czynienia w Rosji z
włodarzem do bólu pragmatycznym, dla którego liczy się wyłącznie zysk - gospodarczy i
polityczny. Wszelkie sentymenty - od przywrócenia melodii hymnu sowieckiego i oddania
armii czerwonego sztandaru do pokłonów w cerkwi i świętowania Dnia Zwycięstwa wykorzystuje do odbudowy autorytetu państwa. Podobać ma się \"swoim\" i tym, od których
zależy przyszłość gospodarcza i polityczna instytucji pod nazwą Rosja, a nie Polakom
przecież.
By rozpocząć z takim prezydentem sensowny dialog, prowadzący do obopólnych korzyści,
należałoby moim zdaniem:
1. oddzielić w rozmowach sferę gospodarczych interesów od historii i ideologii;
2. uświadomić sobie, że Federacja Rosyjska jest państwem wielonarodowym, w którym nie
ma jeszcze społeczeństwa obywatelskiego; są tylko mieszkańcy, w tym narodowości
rosyjskiej; że jak do tej pory jedyna łącząca ich \"wartość\" to instytucja państwa oraz Dzień
Zwycięstwa nad nazizmem;
3. nie utożsamiać komunizmu z rosyjskością; uznać, że komunizm nie ma narodowości (w
odróżnieniu np. od nazizmu);
4. nie kwestionować faktu, że 99,9% Rosjan, walczących z nazizmem, w swojej świadomości
w 1945 r. wyzwalało Polskę (a że w naszej świadomości nie było to wyzwolenie, lecz
uzależnienie od komunizmu, to inna sprawa);
5. nie przyrównywać Putina (Rosjanina) do komunistów Stalina (Gruzina) i Dzierżyńskiego
(Polaka);
6. oskarżać komunizm i komunistów za pakt Ribbentrop-Mołotow, 17 września, zbrodnię w
Katyniu, okupację Polski itp., a w żadnym razie nie Rosję i nie Rosjan;
7. nie domagać się od Rosjan przeprosin za zbrodnie komunistyczne (oni ucierpieli od
komunizmu dużo bardziej niż Polacy; powtórzę - komunizm nie ma narodowości i
współcześni Rosjanie nie rozumieją, dlaczego mają przepraszać za zbrodnie komunisty
Stalina, który Rosjaninem nie był; bardzo wielu Rosjan traktuje przecież komunizm jako
okupanta swego kraju);
8. zaprzestać widzenia w Rosji wroga, gdyż Rosja jako taka Polsce już nie zagraża (groźni
pozostają wciąż komuniści i nacjonaliści - w Polsce też);
9. budować naszą \"wzajemność\", opierając się na prawie, a nie na sentymentach, a w ślad za
tym - uznać prawo Federacji Rosyjskiej do walki o poszanowanie jej prawa na jej terytorium.
No i przestańmy Rosjan nauczać i pouczać. Czyżbyśmy sami zdołali już zbudować państwo
prawne i wzorcowe społeczeństwo obywatelskie? Nie jesteśmy dla Rosjan autorytetem i nie
mamy czym im zaimponować. A były przecież czasy w latach 80., gdy mieliśmy u Rosjan
niepodważalny autorytet! Niechaj teraz pouczają ich ci, których nauki wezmą sobie do serca i
rozumu.
Odstąpmy od romantycznych marzeń o \"trzeciej Rosji\" (wyrażanych np. w pracach
współczesnych \"piłsudczyków\"). Jesz szto dajut: i etogo skoro nie budiet! (jakże praktyczne
hasło na ścianie stołówki w sowieckim kołchozie, podesłane mi przez przyjaciela Moskala).
Zacznijmy współpracować z tą Rosją, która jest, nie myślmy o żadnej \"trzeciej\". \"Po
Putinie\" może być o wiele gorzej. Wystarczy pozwolić mieszkańcom federacji na
wybory \"w pełni demokratyczne\", a do głosu bez większych problemów dojdzie
faszystowska, nacjonalistyczna i pseudokomunistyczna lepperiada. Dzisiaj w
Rosji \"demokracja\" dla zbyt wielu jest słowem nieprzyzwoitym (to dier\'mokracja, a
3
dier\'mo to łajno) i dlatego pomysł Putina, by demokrację w Rosji \"dawkować\", nie jest
bezsensowny. Kraje Zachodu dochodziły do demokracji i rzeczywistości prawnej przez
kilkaset lat, dajmy trochę czasu i Rosji, która demokratyczna i prawna nigdy jeszcze nie była.
Wyjmijmy rękę z nocnika i zanim zaczniemy nauczać innych, sami udowodnijmy, że w
Polsce demokracja nie ma nic wspólnego z dier\'mokracją.
Polski Wróg Powszechny 2005)
Antysemityzm jest niepoprawny politycznie, antygermanizm stał się historią. Co pozostało?
Rosja!
Jak pogodzić wolność mojego Ja z chęcią bycia w Stadzie? Wynalazek jest jeden - Wróg.
Jeśli nie ma wroga wspólnego, wrogiem staje się sąsiad, kolega z pracy lub partii, żona Stado się sypie. Nie rozwiązali problemu wrogowie dotychczasowi - Żydzi, kapitaliści i
komuniści. Okazali się zbyt słabi, ratowali sytuację na pewien czas. By człowiek wreszcie
mógł stać się wolny i jednocześnie niewyobcowany, potrzebny jest Wróg Powszechny. W
świecie próbuje się do tej roli zaprząc z jednej strony Amerykę, z drugiej - islamski
terroryzm. Błąd! Dwaj Wrogowie nie ustanowią Powszechności. Potrzebny jest Wróg Jedyny.
Gdzie go szukać?
Na niezły pomysł wpadł nie tak dawno Francuz (zapewne nie Arab francuski), André
Glucksmann. Ogłosił, że całemu Złu na świecie nie są już winni Żydzi, jak sądzi się niekiedy
nawet w Polsce, lecz Rosjanie i oskarżył ich o napaść na Amerykę 11 września 2001 r.
(\"Dostojewski na Manhattanie\", 2003). Rosja, jego zdaniem, jest \"największym bandyckim
państwem na świecie\". To ona stworzyła nihilizm, który stał się problemem globalnym.
Pomysł Glucksmanna nie wszystkim przypadł do gustu. Zdecydowana większość polityków
zachodnich wybrała rosyjską ropę zamiast rosyjskiego Zła.
Z problemem wolnego Ja i niewyobcowania na krótko poradziła sobie myśl polska lat 80.
Józef Tischner w \"Etyce solidarności\" pisał: \"Ja jestem z tobą, ty jesteś ze mną, jesteśmy
razem - dla niego. My - dla niego [...]. Wspólnota solidarności różni się od wielu innych
wspólnot tym, że w niej pierwsze jest \"dla niego\", a \"my\" przychodzi potem. Najpierw jest
ranny i jego krzyk. Potem odzywa się sumienie, które potrafi słyszeć i rozumieć ten krzyk.
Dopiero stąd rośnie wspólnota\".
Ten okres dawno jest za nami. Polskie solidarne My istniało dopóty, dopóki był wspólny
wróg - komunizm. Gdy go pokonano, znowu rozpadliśmy się na egoistyczne Ja i nie mniej
egoistyczne My-naród, My-partia, My-taki czy inny kolektyw.
Naród jest jak Bóg - za nogi go się nie schwyci. Z konstytucji RP: \"my, Naród Polski wszyscy obywatele Rzeczypospolitej\". Skoro wszyscy, to Narodu w ogóle nie ma. Lub
inaczej - Naród jest takim samym marzeniem jak Kościół Powszechny. Lubimy żyć w świecie
stadnej utopii, choć na co dzień - wolnoć Tomku w swoim domku. Odwołanie się do Narodu
w polskiej konstytucji jest tak samo oderwane od rzeczywistości, jak proponowane nie tak
dawno odwołanie się do Boga w konstytucji europejskiej. Czyż nie prościej byłoby
powiedzieć: \"my - obywatele Rzeczypospolitej\"? Skończyłyby się spory, kto jest Narodem,
a kto nie. Na to jednak nikt w Polsce się nie zgodzi, a już na pewno nie o. Rydzyk. Naród,
nawet gdy go nie ma, jest, choć o. Rydzyk ma tyle wspólnego z Narodem, co i z Kościołem
Powszechnym. On swych słuchaczy wyniósł na wyżyny Narodu, Radio Maryja zaś - Kościoła
Powszechnego. Sam stał się Słowem.
4
By nie zostać przez czytelników przeklętym, śpieszę powiedzieć, że Polska była Narodem pod zaborami, w czasie okupacji, a nawet w czasach komunizmu i
początków \"Solidarności\", gdy nie było suwerennego Państwa Polskiego, był zaś
wspólny \"wróg zewnętrzny\" i obca instytucja Państwa. Z chwilą odzyskania niepodległości
Naród zginął w walce z \"wrogiem wewnętrznym\", gdyż nie zauważył, że nasze Państwo
przestało być obce. Narodu więc nie ma - puste słowo. Problem jednak w tym, że i obywateli
nie ma. Zostali tylko członkowie partii, kibice sportowi i inni posiadacze dowodów
osobistych, dbający wyłącznie o partykularne interesy. Zostali też politycy, którzy wreszcie
dostrzegli, że nie da się wykreować jednoczącego \"wroga wewnętrznego\" (ostatnią próbą tej
kreacji jest lustracja), i teraz ze zdwojoną siłą poszukują jednoczącego \"wroga
zewnętrznego\". Antyterroryzm Polaków nie zjednoczył (za chwilę wycofamy wojska z Iraku
i zainteresowanie arabistyką osłabnie), antysemityzm jest nieestetyczny i zdecydowanie
niepoprawny politycznie, antygermanizm stał się historią. Co pozostało? Rosja! Wróg
odwieczny i z przyszłością. A drogę wskazał nam Glucksmann. Chwała mu za to. Znowu
będziemy Narodem. Byleby jeszcze o. Rydzyk zechciał zostać prezydentem.
Polacy i Rosjanie (2006)
Wywiad z profesorem Andrzejem de Lazari.
Andrzej Koraszewski: Jeśli idzie o Rosję, Polska nie jest dobrym punktem obserwacyjnym,
zapewne nam trudniej niż innym zrozumieć naszych sąsiadów, bo przeszkadzają nam w tym
historie rodzinne i narodowe frustracje. Wszyscy, lub prawie wszyscy, powtarzają mantrę, że
Polsce potrzebne są dobre stosunki z Rosją, ale budowa dobrych stosunków wymaga
zrozumienia partnera, z którym chce się takie dobre stosunki budować. Bez wątpienia Rosja
dla nas jest ważniejsza niż my dla Rosji, ale podejrzewam, że i w Rosji przeważa chęć
budowania przynajmniej poprawnych stosunków z Polską niż wrogich.
Czytając Pana artykuły mam również wrażenie, że i Pan postrzega ten obraz Rosji widzianej z
Polski jak obraz z gabinetu krzywych luster. Czy mógłby Pan na początek zacząć właśnie od
uwag na temat deformacji obrazu Rosji w naszym polskim krzywym zwierciadle?
Andrzej de Lazari: Geert Hofstede, holenderski informatyk i etnopsycholog, „przebadał"
pracowników IBM na świecie i doszedł do dość oczywistego wniosku, że choć komputery, na
których pracują, zaprogramowane są identycznie, ich umysły zaprogramowane zostały z
reguły odmiennie przez kultury, w których wyrośli. My akceptujemy fakt, że Chińczycy
myślą i postrzegają świat inaczej, od Rosjan natomiast wymagamy, by myśleli „po naszemu".
Jeżeli będziemy trwali w tych wymaganiach nie porozumiemy się z nimi. Tym bardziej, że im
specjalnie na porozumieniu z nami nie zależy. Czym im dzisiaj możemy zaimponować? Co
im możemy dać, sprzedać, zaoferować? Marudziliśmy, gdy chcieli przez nasz kraj budować
nową nitkę gazociągu. Teraz zbudują ją przez Bałtyk. Rosjan drażni nasza pycha, nasze
wyobrażenie o sobie samych jako o kimś wyjątkowym na mapie świata. Oto jak nas
postrzegają:
Różni nas przede wszystkim stosunek do Ja i My. Jesteśmy kulturą Ja, często egoistycznego,
co przybiera karykaturalne formy: „Wolność Tomku w swoim domku", „Szlachcic na
5
zagrodzie równy wojewodzie" itd. Ale ma to i dobre strony — walczymy o Boga, Honor i
Ojczyznę, i pewnie dzięki Honorowi nie udało się nas skołchozować. Solidarni potrafimy być
jednak tylko wtedy, gdy mamy wspólnego wroga. Wraz z komunizmem diabli wzięli i naszą
"Solidarność'. Teraz przydałby się nam nowy wróg i chcemy dostrzec go w Rosji-państwie
(choć niekiedy wracają i wrogowie niepoprawni politycznie — Żydzi i Niemcy). Nie
szanujemy swojego państwa, nie jest więc możliwe, abyśmy uszanowali starania Putina
umacniania państwa Federacja Rosyjska.
Rosjanie do boju szli o Boga, Cara i Ojczyznę. Swoje Ja z reguły byli gotowi
podporządkować swemu władcy i kolektywowi Ojczyzny. Dlatego Putin ma wśród nich takie
poważanie i poparcie. Nas to drażni. Nie chcemy zrozumieć, że Putin prowadzi swoją
politykę dla Rosjan, a nie dla nas.
Narodowe stereotypy są piekielnie trwałe. W języku szwedzkim jest idiom; polsk riksdag —
polski sejm, czyli bezładna paplanina. Ten idiom, pochodzący jeszcze z XVII wieku, jest
niezwykle charakterystyczny dla całego stereotypu Polaków w Szwecji. Przez pewien czas
jednak prasa miała dość pozytywny stosunek do Polski i to zaczęło zmieniać obraz Polski w
oczach polityków. Potem, niestety, znów się wszystko zmieniło.
W stosunkach polsko-rosyjskich obok zastarzałych stereotypów mamy pewne trendy, które są
po części dziełem mediów, a po części są wyrazem opinii polityków wzmacnianych przez
polskie środki masowego przekazu. (Był zachwyt dla Gorbaczowa jest obowiązkowa niechęć
do Putina.)
Pomnik przyjaźni polsko-rosyjskiej na placu Słowiańskim w Legnicy. Było wiele prób
usuwania tego pomnikaW Rosji, w ostatnich latach, wiele razy pojawiały się głosy o wrogim
nastawieniu polskich środków masowego przekazu. Polskie środowiska dziennikarskie
reagują na te zarzuty wyłącznie gniewem. Czy były po polskiej stronie próby spokojnej,
bezstronnej analizy zawartości i języka informacji oraz komentarzy na temat sceny rosyjskiej?
Były czasy, gdy również Rosjanie przychylnie odnosili się do nas. Najpierw w latach 60.,
potem w 80, w okresie pierwszej „Solidarności". Pokolenie lat 60. z zapałem uczyło się
polskiego, by czytać zachodnią literaturę w polskim tłumaczeniu i polskie czasopisma. Polska
była najweselszym barakiem w obozie i cenzura dopuszczała do druku bez porównania więcej
niż w kraju Wielkiego Brata. Rosjanie cenili polskie kino, teatr i muzykę. W latach 80.
zaimponowaliśmy im „Solidarnością". I na tym koniec. Później było coraz gorzej. Zupełnie
nie braliśmy pod uwagę ich „zaprogramowania kulturowego" i ich odczuć. Zaczęliśmy po
orwellowsku wymazywać kawałki historii, niszczyć pomniki. Dlaczego Krakusom
przeszkadzał pomnik Koniewa? Nikt nie zanegował przecież jego zasług w uratowaniu przed
zniszczeniem symbolu naszej polskości. Torunianie również nie popisali się taktem, itd.
Zaczęliśmy udowadniać Rosjanom, że nie lubimy ich tak w wydaniu sowieckim, jak i
rosyjskim. Kulminacją takiego stosunku była reakcja polskich mediów na wydarzenia w
Biesłanie - zamiast współczucia — nienawiść, czego skrajnym przejawem było nadanie
Putinowi przez zarozumialca Kostrzewę-Zorbasa przydomku „Włodzimierza-Dzieciobójcy"
(boję się, że ten „doradca" do spraw nienawiści znowu zacznie „doradzać" w nowym rządzie).
Próby nawoływania do opamiętania się odrzucała redakcyjna cenzura. Moje teksty obiecała
opublikować „Gazeta Wyborcza", „Rzeczpospolita". Przeleżały w redakcjach po kilka
miesięcy — i nic. Opublikował je później gdański „Przegląd Polityczny" i tygodnik
„Przegląd". Do opamiętania się nawołują też na łamach „Przeglądu" inni liberałowie:
6
Bronisław Łagowski oraz najważniejszy polski rosjoznawca — Andrzej Walicki. Jednak w
naszej rzeczywistości to nie „Przegląd" kształtuje opinię publiczną i polityczną. Z pism
„nieocenzurowanych" warto również wymienić krakowski dwumiesięcznik „Arcana"
Andrzeja Nowaka. Choć prawicowy do bólu, dopuszcza na swe łamy myślących inaczej (o
naszym stosunku do Rosji zob. nr 64-65 z sierpnia br).
Prezydent-elekt już zapowiedział, że czas na stosunki partnerskie i że czeka na wizytę
Władimira Putina w Polsce. W relacjach z krajami Europy Zachodniej obserwujemy często te
same objawy kompleksu wyższości wyrosłego z kompleksu niższości. Żądamy partnerstwa,
ale zapominamy o realiach, o różnicach wielkości, o różnicach interesów. Czasem słyszy się,
że przynajmniej w dziedzinie dyplomacji tych emocjonalnych reakcji byłoby mniej, gdyby
istniała wyraźnie określona polityka wschodnia. Być może jestem w błędzie, ale odnoszę
wrażenie, że ta polityka wschodnia, a w szczególności polityka wobec Rosji, jest u nas
funkcją sporów na arenie krajowej. Mam wrażenie, że polską polityką wobec Rosji rządzi lęk
przed posądzeniem o prorosyjskość. Ale czy jest tu jakieś racjonalne rozwiązanie?
Najracjonalniejszym rozwiązaniem byłaby rezygnacja z tzw. polityki historycznej, którą
upodobało sobie spore grono naszych plebejskich możnowładców. To prawda, że oprócz
martyrologicznej historii nie mamy specjalnie czym zaimponować w świecie. Problem jednak
w tym, że świat historię pozostawia historykom, zaś od polityków i dyplomatów oczekuje
spojrzenia w przyszłość ekonomiczną, społeczną i polityczną. Dlatego Francuzi dawno
pogodzili się z Niemcami a ostatnio stworzyli nawet wspólny podręcznik do historii (z myślą
o przyszłości rzecz jasna), dlatego Rosjanie bez problemów znajdują wspólny interes
ekonomiczny z Niemcami, bez rozgrzebywania zabliźnionych już ran. W imię „żywego
życia"! Szacunek dla ludzi zmarłych nie powinien być przeszkodą we wzajemnym szacunku
ludzi żywych. No i zacząć powinniśmy od siebie. Politycy zachowujący się po chamsku
wobec Jolanty Kwaśniewskiej (Miodowicz, Wasserman, Giertych, Maciarewicz) i wobec
siebie nawzajem (chociażby PiS i PO) nie zbudują niczego sensownego i moralnego w
stosunkach międzynarodowych.
Pamiętam Pana artykuł w „Przeglądzie Politycznym" poświęcony Putinowi. Pierwsze zdania
tego artykułu muszą u czytelników polskiej prasy wywoływać szok. Pisał Pan: „Rosja
rządzona jest po raz pierwszy od niemal stu lat sensownie, ze zdumiewającą (jak na Rosję)
konsekwencją. I to przez człowieka, który na pierwszy rzut oka wydaje się być daleki jej
kulturowym stereotypom, a mimo to uzyskuje zdecydowane poparcie wyborców." Do czego
zmierza Władimir Putnin i czy jest to realne? Co oznacza ów — jak Pan pisał — pozytywizm
Putina?
Mieszkańców Federacji Rosyjskiej (specjalnie nie używam słowa „obywatele", gdyż przy
nieomal zerowej świadomości prawnej nigdy ich tam nie było i długo jeszcze nie będzie — co
nie jest krytyką, a jedynie stwierdzeniem faktu; unikam tu też słowa „Rosjanie", gdyż po
polsku nie wiadomo o kogo chodzi: brak rozróżnienia — russkij i rossijanin to po polsku
Rosjanin, a przecież Czukcza to nie russkij, a rossijanin — FR jest krajem wielonarodowym)
jednoczy wyłącznie jedna instytucja — Państwo. Gorbaczow instytucję tę zniszczył ku
radości naszej i wielu innych społeczeństw, ale większość mieszkańców FR wybaczyć mu
tego nie chce. Jelcyn instytucję państwa skompromitował a społeczeństwo zanarchizował.
Putin znowu wszystko stawia na „państwowe miejsce". Mieszkańcy Rosji czują się
bezpiecznie tylko w silnym państwie — stąd takie dla niego poparcie. Stąd również absolutny
brak zrozumienia dla polskiego lekceważenia Dnia Zwycięstwa. Wszyscy mieszkańcy FR
7
świętują corocznie jedynie dwa wydarzenia — nadejście Nowego Roku i Dzień Zwycięstwa,
który jest symbolem siły i trwałości ich Państwa, niezależnie od jego aktualnej nazwy.
Pozytywizm Putina polega na zrozumieniu najważniejszych uwarunkowań rosyjskiej
rzeczywistości społecznej, ekonomicznej i politycznej oraz na racjonalnym budowaniu
silnego Państwa. Zrozummy to i doceńmy. Trudno nam to przychodzi, gdyż instytucja
państwa przez wieki była nam wroga — zaborcza, okupacyjna, komunistyczna — nie nasza.
Lekceważymy własne Państwo, skąd więc wziąć szacunek do państwa „obcego"?
Polakom państwo rosyjskie kojarzy się z samodzierżawiem i z pasją poszukuje się
wszystkiego co potwierdza wizję Putina jako cara-batiuszki. Amerykański socjolog Manuel
Castells, który był w początkach lat dziewięćdziesiątych doradcą rosyjskiego rządu, ostrzegał
przed kapitalizmem mafijnym, przed próbą budowania gospodarki rynkowej bez silnego
państwa, zdolnego do egzekwowania prawa.
Jakiego państwa chce Putin? Państwo silne, czy państwo silne i praworządne? Co jest tu
możliwe, na kim mógłby się oprzeć próbując budować państwo silne i praworządne?
Państwo rosyjskie jest samodzierżawne. Od wieków. Jest i tyle, i żadna krytyka niczego tu nie
zmieni. Samodzierżawie lub anarchizm — na dzień dzisiejszy innego wyboru nie ma. Putin
jest bez wątpienia „oświeconym samodzierżawcą" i z tego należy się cieszyć. Marzy mu się
silne i praworządne Państwo, co zawarł w haśle „dyktatury prawa", gdy szedł do władzy. I ma
rację — bez szacunku dla prawa, bez świadomości prawnej nie ma co marzyć o demokracji.
A w Rosji negowano wartość prawa stanowionego to w imię Chrystusa, to w imię Lenina.
Prawo nigdy nie było tam autorytetem. Putin ma więc rację, gdy mówi o rosyjskiej drodze
dochodzenia do demokracji. Świadomość kolektywnego 'My' zmieni się tam zapewne kiedyś
w świadomość obywatelską, ale na to trzeba czasu, kilku pokoleń i nie jednego Putina.
Problem w tym, że „demokratyczna" inteligencja rosyjska „zaprogramowana" jest
antypaństwowo (też od wieków) i Putin musi opierać się na biurokracji. Zamknięte koło —
demokracja może zaistnieć tylko w praworządnym państwie, a „demokratyczna" inteligencja
neguje wartość silnego państwa w imię demokracji, co jest ładne, ale bezproduktywne. My
wspieramy estetykę, Rosjanie w swej masie na szczęście Putina. Ja też jestem proputinowski i
widzę racjonalność w jego działaniach reformujących Państwo i świadomość mieszkańców
Rosji.
Ćwierć wieku temu Deng powiedział, że nie ważne, czy kot jest biały, czy czarny, byle
dobrze łapał myszy. W Chinach nadal nie ma demokracji, ale to nie są już te same Chiny.
Wcześniej Korea Południowa generała Parka była dyktaturą, dziś zaliczamy ten kraj do
azjatyckich demokracji. Pytanie o czas potrzebny na dojście oświeconego absolutyzmu do
demokracji to jedno, inna sprawa to znaki świadczące o tym, czy rzeczywiście mamy do
czynienia z oświeconym absolutyzmem? W Chinach, wcześniej w Korei Południowej, a
jeszcze wcześniej w Japonii czy na Tajwanie silne państwo oznaczało dyktaturę tworzącą
warunki dla swobodnej przedsiębiorczości. Czy są jakiekolwiek przesłanki pozwalające
sądzić, że w podobnym kierunku zmierza Putin?
W październiku zaliczyłem w Rosji dwie konferencje. Jedną oficjalnie — o Mickiewiczu i
romantyzmie polskim w kulturze rosyjskiej, na której nie dało się uniknąć uprzedzeń i
stereotypów, gdyż „programowały" nas różne podręczniki do historii. Drugą „po znajomości"
— o operowaniu kręgosłupa, zorganizowaną przez znanego neurochirurga, na której mowy
8
być nie mogło o żadnych uprzedzeniach, gdyż wszyscy uczestnicy (m.in. holenderski Hindus,
Polak i Rosjanie różnej narodowości, wraz z rumuńskimi przedstawicielami amerykańskiej
firmy produkującej implanty) studiowali z takich samych podręczników w imię identycznego
celu — pomocy cierpiącemu człowiekowi. W rozmowie prywatnej dowiedziałem się, że
organizator konferencji, zakładając w latach 90. maleńką prywatną klinikę, musiał sowicie
opłacić biurokrację, by klinika mogła zaistnieć. Pół roku temu otworzył nową klinikę,
większą — i nie zapłacił ani kopiejki łapówki. Twierdzi, że to Putin zdyscyplinował
biurokrację. I jest oczywiście fanem Putina.
W Rosji nie ma dyktatury. Tam wraca do władzy Państwo, które za czasów Jelcyna władzę
utraciło. Kiedyś Michnik w wywiadzie dla moskiewskiej gazety sensownie stwierdził, że
lepszy Putin niż Rasputin. Gdyby chciał jeszcze od czasu do czasu powtarzać to w swojej
gazecie...
Pana przykład kliniki jest niewątpliwie budujący, na ile jednak charakterystyczny dla
Moskwy, Petersburga, Pietuszek, czy bardziej odległych stron Federacji Rosyjskiej? Zapewne
nie tylko geografia jest tu ważna, pozostaje również pytanie, kto może sobie pozwolić na
uczciwość? Zmiana mentalności urzędniczej to nie jest łatwe przedsięwzięcie. Państwo to
przede wszystkim administracja. Jaką strategię wybrał Putin, szukając drogi do tego, aby
Pański przykład nie był przykładem jednostkowym?
Putin nazwał tę drogę „dyktaturą prawa" i jestem przekonany, że o Prawo mu chodzi, a nie o
dyktaturę. Czy nie czegoś podobnego chcą Kaczyńscy dla naszej rzeczywistości? A tak na
marginesie polskiej „rewolucji moralnej" — czy to nie nasz obecny Marszałek Sejmu
(zdecydowanie antyputinowski) ściskał swego czasu z uznaniem rękę Augusto Pinocheta?
Ani mi w głowie przyrównywać Putina do Pinocheta. Chcę jedynie pokazać jak względna
może być moralność. A prawo ma być bezwzględne. W Rosji bezwzględnie może ono być
stosowane wciąż jeszcze jedynie przez władzę. Świadomość obywatelska dopiero się tam
rodzi. Klinika mojego znajomego neurochirurga nie jest wyjątkiem. Większość usług i nie
tylko jest tam już w prywatnych rękach. Teraz potrzebna jest świadomość prawna
mieszkańców i silne państwo, które będzie w stanie bronić praw obywatela przed
nieformalnymi układami i mafią. Ale na to potrzeba jeszcze sporo czasu. Ma Pan rację, że
zmiana mentalności nie jest łatwym przedsięwzięciem. Również — w nieco mniej
skorumpowanej Polsce.
Czwartego listopada Rosjanie świętowali swoje nowe święto państwowe. W Polsce radość z
powodu tego, że Rosja nie świętuje już Rewolucji Październikowej psuje wybór daty, którą
jest rocznica wygnania Polaków z Moskwy. Czy tamten moment historyczny był
rzeczywiście szczególnie istotny w historii rosyjskiego państwa?
Dla państwowości rosyjskiej był/jest to moment bardzo istotny — rozpoczął dynastię
Romanowów, czasy Imperium. Istotny był/jest także ze względów ideologicznych — ruskie
prawosławne 'My' (pospolite ruszenie) przepędziło z Rusi obcych, innowierców. Nikt w
tamtych czasach (1612 rok) nie posiadał przecież jeszcze świadomości narodowej. To nie
„polskość" i „ruskość" walczyły ze sobą. Walka szła o władzę/dynastię możnych tamtego
świata oraz o religię (toż nawet później nikt nie wymawiał niemieckości ruskim/rosyjskim
carycom, gdy przechodziły na prawosławie). Katolicki Lach lekceważył i niejednokrotnie
plugawił ruskie Sacrum w Moskwie, „tłum" się zbuntował, zjednoczył i obcego wypędził. Dla
„idei rosyjskiej" oraz dla współczesnej ideologii państwowotwórczej najważniejszy jest ów
9
moment jednoczenia ruskiego/rosyjskiego 'My'. W późniejszej historii Rosji były jeszcze dwa
takie jednoczące „momenty" — w 1812 i w 1941-45.
Na co jednak zwróciłbym szczególną uwagę — w rosyjskich oficjalnych, rządowych
wypowiedziach z okazji nowego święta ani razu nie pojawili się Polacy. Bo nie o
zjednoczenie przeciwko wspólnemu „wrogowi" tu chodzi, a o jedność w imię rosyjskiego
Państwa. Polacy pojawili się tu „przez przypadek". Gdyby Francuzów przegoniono z Moskwy
„w okolicy" 7 listopada, zapewne ten fakt byłby pretekstem dla nowego święta. Zamiast się
oburzać, cieszmy się, że rząd Putina wykreślił z kalendarza święto komunistyczne.
Jerzego Giedroycia wołanie na puszczy (2006)
Polski \"ekspert w dziedzinie polityki wschodniej\" na łamach pisma \"News- week\" (25.06)
oznajmia, że jest rusofobem, i z pychą utrzymuje, \"że w naszym kraju historia przyznaje
zwykle rację rusofobom, a nie ich adwersarzom\". Dziwny to \"ekspert\", wedle którego
historia traci wszelki swój obiektywizm na rzecz geografii. A może źle \"eksperta\"
zrozumiałem? Może chciał powiedzieć, że w naszym kraju uprzedzenia historyków są tak
duże, że adwersarze rusofobów są spaleni u nich z samego założenia i jeśli chce się być
dobrze postrzeganym przez wodzów i tłuszczę, należy być rusofobem? Tu, wskazując szereg
wyjątków wśród historyków, można byłoby przyklasnąć \"ekspertowi\".
Podziwiam niestrudzonego adwersarza naszego \"eksperta\", prof. Jerzego Pomianowskiego,
uparcie nawołującego do opamiętania się, zrezygnowania z przyjętej za \"ekspertem\"
koncepcji minimalizmu w stosunkach politycznych z naszym Wschodem i urzeczywistnienia
wreszcie nauk Jerzego Giedroycia, by nie było tak, jak pisze Maria Janion, że \"chociaż
niemal wszyscy się mianują uczniami ťKulturyŤ i Giedroycia, nie doszło tak naprawdę do
przemyślenia jego koncepcji Rzeczypospolitej\". Podziwiam również osamotnionego
rzeczywistego Eksperta od Wschodu, prof. Andrzeja Walickiego, wołającego, by zaprzestać
rusofobii w polskiej polityce i dziennikarstwie. Nieszczęsna polityka historyczno-histeryczna
prowadzi nas przecież na manowce i czyni pośmiewiskiem w Europie. Już nawet Litwini kpią
sobie z nas, a na poważnie - \"wyrażają zaniepokojenie\". Nie słuchamy nauk Księcia z
Maisons-Laffitte.
Sam Giedroyc nie pisał. Żartował, że jest człowiekiem \"niepiśmiennym\" i że dobry reżyser
rzadko kiedy bywa dobrym aktorem. Swoje poglądy wygłaszał lub przedstawiał w listach. A
tylko nieliczne zostały do tej pory wydane. Linię polityczną Redaktora i \"Kultury\" najlepiej
więc na razie prezentuje tom Juliusza Mieroszewskiego \"Finał klasycznej Europy\" (Lublin
1997, wybrał, opracował i wstępem opatrzył Rafał Habielski). Mieroszewski był
najważniejszym publicystą politycznym, porte-parole \"Kultury\" i Redaktor identyfikował się
z jego poglądami: \"reprezentował to, co ja, to znaczy, że polityka i programy to nie są
sakramenty, że trzeba się dostosowywać do bieżących zmian w polityce światowej. I dlatego
ciągle zmieniamy zdanie...\", \"trzeba umieć zachowywać zasady i zmieniać poglądy\" (cyt.
za R. Habielskim).
Zasady Redaktor zachował. A jedną z naczelnych była otwartość na świat i ludzi. Żadnych
fobii. Wraz z Mieroszewskim byli do bólu realistami-pragmatykami, zdecydowanymi
przeciwnikami romantyzmu i napuszonych gestów w polityce. Polityka to załatwianie
konkretnych spraw. \"Będąc realistą - żartował - trzymam się maksymy Piłsudskiego: jak nie
10
ma marmuru, to z gówna trzeba lepić monumenty\". Dlatego nie potępiał w czambuł, jak
czynił to legalistyczny polski Londyn, całej rzeczywistości PRL-owskiej, ale skutecznie
wpływał na nią poprzez inteligencję antykomunistyczną i rewizjonistyczną (kto z nas nie
czytał \"Kultury\"?). A w styczniu 1999 r. w rozmowie z Barbarą Czajkowską tak oceniał
lustrację i polską politykę: \"Zacznijmy myśleć o przyszłości i bieżącej sytuacji. Co nas
charakteryzuje - ciągle szukamy i grzebiemy się w przeszłości. Trzeba z tym wreszcie
skończyć, żeby tę całą historię zamknąć. (...) Tym krajem rządzi przypadek, dlatego że nie
mamy żadnej wyraźnej polityki ani w stosunku do Zachodu, ani polityki wschodniej, nie ma
żadnej wizji przyszłościowej. Nikt nie zastanawia się, w jakim kierunku ten kraj ma pójść i w
jakim kierunku się ma rozwijać. Żyje się tylko chwilą obecną i pod kątem widzenia
partykularnych interesów. (...) Niepodległość polega na tym, że naród ma wizję, do czego
dąży, i stara się tę wizję realizować. My w tej chwili tej wizji kompletnie nie mamy. Przedtem
wisieliśmy na klamce sowieckiej, teraz wisimy na klamce amerykańskiej\".
A na polską politykę wschodnią Redaktor od lat miał tę samą receptę: \"przede wszystkim
normalizacja stosunków z Rosją i dobre pilnowanie niepodległości Ukrainy, państw
bałtyckich i Białorusi, jako partnerów\". \"Walczymy z ustrojem sowieckim, ale dążymy do
normalizacji stosunków z Rosją i nawiązania współpracy z inteligencją rosyjską\", mówił i
działał w tym kierunku. Nigdy nie utożsamiał sowieckości z rosyjskością, publikował Rosjan,
współpracował z nimi, wydał dwa rosyjskie numery \"Kultury\". Ubolewał nad polskim
postrzeganiem Rosji: \"Przede wszystkim ignorancja, jeśli idzie o Rosję. W stosunkach z
Rosją ludzie mają stosunek służalczy albo pogardliwy. Są jednostki (...) jakieś dziesięć osób,
które Rosję w Polsce znają (...)\". Tę samą polską ignorancję dostrzegał w stosunku do
Białorusi, Litwy i Ukrainy: \"My nie znamy zupełnie historii Ukrainy ani stosunków polskoukraińskich albo mamy całkowicie zafałszowaną!\".
Mieroszewski koncepcję polityki wschodniej \"Kultury\" określił akronimem ULB (Ukraina,
Litwa, Białoruś). Założenie było proste i racjonalne - dopóki polski i rosyjski imperializm
będzie w sporze o tereny ukraińskie, litewskie i białoruskie, dopóty nie ma szans na
porozumienie i bezpieczeństwo. Wyjście jest jedno - niezależność i samodzielność
państwowa tych narodów.
Dzisiaj Jerzy Pomianowski zawiera tę ideę w haśle \"Bez Ukrainy nie ma imperium\", mając
na względzie imperium rosyjskie, czym bardzo drażni rosyjskich nacjonalistów.
Mieroszewski ujmował problem zdecydowanie poprawniej politycznie: \"Nie możemy stać na
stanowisku, że każdy program wielkorosyjski jest imperializmem - natomiast polski program
wschodni nie jest żadnym imperializmem, tylko wzniosłą ťideą jagiellońskąŤ. Innymi słowy,
możemy domagać się od Rosjan wyrzeczenia się imperializmu pod warunkiem, że my sami
raz i na zawsze wyrzeczemy się naszego tradycyjno-historycznego imperializmu we
wszystkich jego formach i przejawach. ťIdea jagiellońskaŤ tylko dla nas nie ma nic
wspólnego z imperializmem, jednak dla Litwinów, Ukraińców i Białorusinów stanowi
najczystszą formę polskiego tradycyjnego imperializmu. (...) W Europie Wschodniej - jeżeli
na tych ziemiach ma kiedyś ustalić się nie tylko pokój, lecz wolność - nie ma miejsca na
żaden imperializm - ani rosyjski, ani polski\".
Podstawa to \"wzajemność\". Przecież koncepcja ULB była tworzona w czasie, gdy istniał
polski rząd w Londynie, który wraz z rzeszą polskiej emigracji (w większości \"zza Buga\")
nie akceptował naszych strat terytorialnych na wschodzie, a \"Kultura\" wbrew
niezadowoleniu emigracji uznała ponad 50 lat temu, że polskie granice wschodnie są
niepodważalne. Ciekawe, że Jerzy Giedroyc nawet w 1999 r. w rozmowie z Barbarą
Czajkowską niepokoił się: \"Trzeba powiedzieć, że wśród tych narodów mamy bardzo złą
opinię dlatego, że my mówimy dzisiaj, jeszcze do tej pory o federalizmie itd., co odbierane
jest przez te narody jako przejaw polskiego imperializmu\".
11
W głowie się nie mieści? A jednak! Po prostu w odróżnieniu od wielu współczesnych
polskich polityków, \"ekspertów\" i publicystów Giedroyc z Mieroszewskim zdawali sobie
sprawę, że większość z nas nie ma pojęcia, jak postrzegają nas Ukraińcy, Litwini, Białorusini
i Rosjanie, i dlaczego tak, a nie inaczej; że - jak pisze Mieroszewski - \"historia uczy Rosjan,
że Polska prawdziwie niepodległa sięgała zawsze po Wilno i Kijów i usiłowała ustalić swoją
przewagę na obszarach ULB\". Może warto uświadomić więc sobie fakt, że dzisiejsza polska
polityka wobec ULB odbierana jest przez Rosjan zgodnie z historyczną tradycją, a nasza
medialna nieprzychylność wobec Rosji Putina tylko ten odbiór pogłębia. Dlaczego Rosjanie
mają nam ufać, skoro Kaczyńscy nie ufają nawet Tuskowi? Przecież \"o ile Rosjanie
Ukraińców nigdy nie doceniali i nie doceniają ich nadal - o tyle zawsze przeceniali i nadal
przeceniają Polaków. Widzą nas zawsze jako rywali aktywnych lub tylko potencjalnych niemniej zawsze jako rywali\".
\"Z polskiego punktu widzenia - mówi Mieroszewski - sprawa kształtuje się analogicznie.
Szukaliśmy przewagi na obszarach ULB - czy to na drodze wojskowej, czy wysuwając plany
federacyjne - ponieważ historia uczy nas, że Rosja dominująca na tych obszarach jest
rywalem nie do pokonania. Z rąk zwycięskiego rywala nie można oczekiwać niczego innego
prócz niewoli. Chciałbym podkreślić dwa punkty. Po pierwsze - nie jest rzeczą możliwą
dyskutowanie stosunków polsko-rosyjskich w oderwaniu od obszarów ULB, ponieważ
stosunki polsko-rosyjskie były zawsze funkcją sytuacji, jaka w danym okresie historycznym
panowała na tych obszarach\". Czyżby więc sytuacja bez wyjścia?
Mieroszewski wyjście dostrzegał: \"Historia jest w biegu zatrzymaną polityką. Dlatego pisarz
polityczny musi umieć patrzeć na historię z lotu ptaka. W interesującym nas przedmiocie
polityk musi umieć spojrzeć na ciąg wydarzeń zarówno oczami Polaka, jak i oczami
Rosjanina. Polityka jest bowiem dalszym ciągiem historii i nie można zrozumieć polityki
rosyjskiej, nie rozumiejąc, jak Rosjanie odczytują historię (...), mentalność ťmy albo oniŤ
musi wygasnąć nie tylko wśród Rosjan, lecz również wśród Polaków. To jest proces
dwustronny. Polacy czekający cierpliwie na chwilę odwetu i restaurację ťprzedmurzaŤ podsycają intensywnie imperializm rosyjski\".
Jak to odczytywać dzisiaj? W sposób jak najbardziej dosłowny. Przestańmy twierdzić, że
Bóg, Prawo, Historia, Europa, Ameryka są tylko po naszej stronie, bo nie są, co najlepiej i
najdobitniej udowadnia spotkanie G-8 w Petersburgu oraz oświadczenie Putina, że Rosja z
Ameryką pozostaną niezawodnymi partnerami (a my? - znowu z ręką w nocniku dzięki
rusofobicznym \"ekspertom\"). Wspierajmy niezależność ULB, ale szanujmy też interesy
Rosji w tych krajach i rozmawiajmy z Rosjanami tak, by przestali w nas widzieć
nieprzejednanych rywali politycznych, skoro rywalami na terenie ULB mamy nie być.
Szanujmy więc prezydenta Rosji, skoro Rosjanie wybrali go sobie sami i wciąż ma ich
poparcie. Skoro od innych wymagamy (nawet na drodze sądowej), by nie obrażano naszego
prezydenta, zaprzestańmy szkalowania i obrażania prezydenta Rosji (jeden z
naszych \"ekspertów\" nazwał go \"Włodzimierzem Dzieciobójcą\"; czy da się to porównać
z \"kartoflem\" oddanym do prokuratury?). Nawet na Białoruś spójrzmy z większym
zrozumieniem i mniejszą liczbą nieprzyjaznych epitetów, skoro marzy się nam, by nie
połączyła się z Rosją, bo gotowa to zrobić \"na złość Polsce\". Giedroyc widział autorytaryzm
Łukaszenki, jednak zamiast pustych gestów potępienia wydał w Mińsku legalnie w sporym
nakładzie białoruski numer \"Kultury\" z tekstem Mieroszewskiego, docenił i podziękował za
odnowę Nowogródka w ramach obchodów mickiewiczowskich, na co Białoruś wydała masę
pieniędzy. Jednocześnie potępił \"nonsens, jaki prowadzi pan Kolbuszewski na Litwie,
finansując organizacje polskie antylitewskie, zadrażniając tym stosunki polsko-litewskie\".
Przypuszczam więc, że podobnie odniósłby się do ostentacyjnego wspierania dzisiaj przez
Polskę organizacji antybiałoruskich.
12
Powtórzę za Księciem z Mai- sons-Laffitte: w polityce \"jak nie ma marmuru, to z gówna
trzeba lepić monumenty\".
\"W oktawę zgonu [Redaktora] - wspomina Jerzy Pomianowski - odprawiona została, wedle
ostatniej woli zmarłego, panichida w prawosławnej katedrze św. Aleksandra Newskiego przy
paryskiej ulicy Daru. Obecni na tym obrzędzie świadomi byli, że człowiek, którego żegnają,
dobrze życzył Rosjanom i Rosji - i właśnie dlatego chciał końca Obozu. Doczekał się tego.
Ale wcale nie był pewien, czy Rosjanie i Polacy potrafią z tej nadzwyczajnej przemiany
wysnuć niezbędne dla nich wnioski\".
Polska znika z Rosji (2007)
Zapomniano, że komunizm nie ma narodowości, że pod pomnikami sowieckimi/radzieckimi
leżą szczątki bardzo wielu narodowości, w tym zapewne i Polacy.
Rozmawia Krzysztof Pilawski
- Panie profesorze, na początku musimy wyjaśnić jedną kwestię. Czy jest pan
wykształciuchem? Popularyzator tego określenia, Ludwik Dorn, mówił niedawno, że ci,
którzy uznają je za obraźliwe, po prostu mają małą wiedzę. Bo, jak utrzymywał, kto zna
Dostojewskiego, ten dobrze wie, o co chodzi. Pan profesor wie?
- Musielibyśmy zdefiniować pojęcie. W znaczeniu, jakie nadał mu ten polityk od \"burej
suki\", zapewne jestem. Natomiast zdecydowanie nie jestem w znaczeniu Sołżenicynowskiej
obrazowanszcziny (słyszałem, jak Dorn wywodził je od intelligenczestwa - takiej bzdury u
Sołżenicyna oczywiście nie ma). Pojęcie Sołżenicynowskie sam tłumaczę mniej
sympatycznie - \"wykształceńcy\". To pseudointeligencja, która - prócz wykształcenia - nic
nie wyniosła z domu ani uniwersytetu. I teraz siorbie herbatkę ze szklanki, mrużąc oko, by nie
natknąć się na łyżeczkę. Zagryza słoniną pokrojoną na gazecie, mając w nosie wszystko, co
jej bezpośrednio nie dotyczy. Polskie wykształciuchy to najczęściej zaangażowana w sprawy
społeczne inteligencja z dziada pradziada, nieakceptująca ani lewicowego, ani prawicowego
bolszewizmu.
- Skoro jesteśmy przy bolszewikach: Włodzimierz Lenin - znany z jeszcze mocniejszego niż
marszałek Sejmu języka - posługiwał się pogardliwym określeniem intelligenszczyna w
stosunku do tzw. burżuazyjnej inteligencji. Ale przejdźmy do tematu. W relacjach między
Polakami a Rosjanami narosło wiele nieporozumień. Także językowych. Zdarza się, że nie
potrafimy prawidłowo nazwać wschodnich sąsiadów. Na przełomie lat 80. i 90. w całym
kraju pojawiły się bazary, które nazwano \"ruskimi\", handlujących zaś na nich określono
wspólną nazwą \"Ruscy\". Tak było zarówno w Warszawie, gdzie zjeżdżali przedsiębiorczy
obywatele ze wszystkich dawnych republik Związku Radzieckiego, jak i w Przemyślu, gdzie
handlowali głównie Ukraińcy, czy w Białymstoku - choć tu \"na ruskim bazarze\" dominowali
Białorusini. Dlaczego ich wszystkich wrzucono do jednego worka?
- W czasach sowieckich Aleksander Sołżenicyn walczył o to, by świat zachodni nie
utożsamiał sowieckości/radzieckości z rosyjskością. Walka ta odniosła powodzenie przede
wszystkim wśród inteligentów czytających Sołżenicyna, gdy wypowiadali się o rosyjskiej
kulturze. Nikt z nich, ani na Zachodzie, ani w Polsce, nie nazywał przecież np. Okudżawy i
Wysockiego artystami sowieckimi/radzieckimi. Byliśmy w stanie odróżnić rosyjskość od
13
sowieckości. Kultura w odbiorze była z reguły rosyjska, ormiańska, gruzińska, ukraińska...
Państwo - sowieckie/radzieckie. Po jego upadku powstał problem, gdyż jego miejsce zajęła z nieco okrojonymi granicami - Federacja Rosyjska. Znowu więc powróciło, nawet wśród
sporej części inteligencji, utożsamienie rosyjskości z sowiecką/radziecką przeszłością.
Wojska radzieckie opuszczały przecież Polskę, Czechosłowację, Węgry... jako
wojska \"rosyjskie\", choć Rosjanie (Russkije) stanowili w nich jedynie część. W Federacji
Rosyjskiej do pewnego stopnia poradzono sobie z tym problemem, przywracając pojęcie
rossijskij. Państwo jest rossijskoje i każdy obywatel tego państwa to Rossijanin, niezależnie
od tego, czy jest narodowości \"ruskiej\", polskiej, żydowskiej, czeczeńskiej, baszkirskiej,
kałmuckiej czy jakiejś innej. W naszym ani w żadnym innym znanym mi języku nie
znaleziono jeszcze rozróżnienia na russkij i rossijskij, Russkij i Rossijanin. Wszystko zależy
od kontekstu. Z tym kontekstem nie radzą sobie ani politycy, ani dziennikarze. Jak więc
wymagać od \"mas\", by nie wrzucały wszystkich do jednego \"ruskiego\" worka?
- Czy to określenie \"Ruscy\" nie było przypadkiem synonimem \"Murzyna\" - wyrażało
polską megalomanię, pogardę w stosunku do przybyszów ze wschodu? Zwłaszcza że
los \"Ruskich\" leżał w polskiej kieszeni. \"Ruski bazar\", na którym \"Ruscy\" prosili: \"Pan
kupi\", dla wielu Polaków stał się formą odreagowywania kompleksów. Także dla dresiarza z
powieści Doroty Masłowskiej \"Wojna polsko-ruska pod flagą biało-czerwoną\", który czuje
się \"polskim panem\" wobec \"Ruskich\".
- Zdecydowanie nie! Taką megalomanię widzę u polskich polityków i u wielu zarozumiałych
publicystów-wykształceńców. Polskie \"masy\" współczuły \"Ruskim\", szczególnie na
początku lat 90., gdy same klepały biedę, a na \"ruskim bazarze\" mogły zrobić zakupy dużo
taniej niż w sklepie. W latach 90. nie było w Polsce śladu rusofobii. Autorytet Sołżenicyna
sprawił, że Rosjan postrzegaliśmy jako ofiary komunizmu. Winien był komunizm, a nie
Rosjanie.
- To przeciwstawienie - komunizmu i Rosjan - jest interesujące. Na przełomie lat 80. i 90.
ubiegłego wieku rosyjscy skrajni nacjonaliści głosili, że komunizm został wymyślony przez
Żydów po to, by zniszczyć Rosję. Wiktor Czernomyrdin jako premier mówił o komunizmie
jako zarazie przywleczonej z Zachodu, który nie chciał jej trzymać u siebie. Obecnie wśród
rosyjskich elit władzy częsty jest pogląd, że komunizm był projektem zachodnim, sprzecznym
z tradycyjnymi wartościami rosyjskimi... Oni winą za komunizm obarczają Zachód!
Tymczasem w Polsce panuje - uzasadnione zresztą - przekonanie, że komunizm przynieśli
Rosjanie... I w tej sprawie trudno się więc zrozumieć.
- Ja nie przeciwstawiam komunizmu Rosjanom. Mówię, że komunizm nie ma narodowości.
Bezsensowne jest utożsamianie go z żydostwem, z żydobolszewizmem, z czym mieliśmy i
my do czynienia w Polsce międzywojennej, jak i bezsensowne jest utożsamianie go z
rosyjskością. Powiem wręcz rzecz straszną dla niejednego polskiego ucha: w Katyniu nie
mordowano Polaków, mordowano tam wrogów klasowych. Komuniści wytrzebili
najpierw \"swoją\" inteligencję (rosyjską, gruzińską, żydowską, ukraińską...), \"trafiła się
okazja\" - wymordowali polską - by nikt nie przeszkadzał w budowie \"społeczeństwa\"
bezklasowego i beznarodowego.
- W czasie, gdy w Polsce masowo pojawiały się \"ruskie bazary\", jedno z popularnych haseł
politycznych brzmiało: \"Sowieci do domu!\". W tej chwili mówi się w Polsce potocznie o
pomnikach \"ruskich\" żołnierzy. Co się zmieniło?
- Wszystko przez owo utożsamienie \"Sowietów\" z \"Ruskimi\", Putina ze Stalinem,
propagowane przez wielu polityków, telewizję i prasę. Zapomniano, że komunizm nie ma
narodowości, że pod pomnikami sowieckimi/radzieckimi leżą szczątki bardzo wielu
narodowości, w tym zapewne i Polacy. W internecie znajdzie pan masę portali z dowcipami, a
wśród polskich - dział \"Polak, Niemiec, Rusek\". Poniższy dowcip, zaczerpnięty z internetu,
dobrze oddaje dzisiejsze telewizyjne zaprogramowanie \"nas\" do \"Rusków\": W przedziale
14
jadą Polak, Rusek, Francuz i matka z córką. Pociąg wjeżdża w tunel. W ciemności słychać
cmok i trzask. Oto, co myślą osoby w przedziale:
Matka: Porządna córka. Ktoś ją pocałował, a ona go w pysk...
Córka: Głupia matka. Frajer ją pocałował, a ona go w pysk...
Francuz: Ale mi się udało, pocałowałem ją, a w pysk dostał ktoś inny...
Rusek: Co jest? Najpierw mnie całują, a potem biją...
Polak: Wy się tam całujcie, a ja Ruskiemu i tak dołożę!
- I dokładamy! My im - oni nam. Wicepremier Przemysław Gosiewski nie bez dumy
wspomina przodka Aleksandra Korwina Gosiewskiego, który brał udział w wyprawie na
Moskwę, był komendantem polskiej załogi na Kremlu, przyczynił się do wielkiego pożaru
miasta. To dokładanie jest kilka wieków starsze niż komunizm. O co tak właściwie poszło i
kto, według pana, zaczął?
- Kto zaczął - nie jest tu istotne. Problem polega na pełnym wzajemnym niezrozumieniu.
Gdybyśmy, dla przykładu, przestali oskarżać Rosjan o ludobójstwo w Katyniu, a zaczęli
mówić o komunistycznej zbrodni wojennej (też nie ulega przedawnieniu!), dawno w tej
sprawie byśmy się porozumieli, gdyż tacy ludzie jak Sołżenicyn byliby po naszej stronie.
Widzimy, niestety, wyłącznie swoją krzywdę. Kiedyś Rosjanom współczuliśmy, a oni
odpłacali nam podziwem za naszą otwartość wobec nich w latach 60. i za nasz
antykomunistyczny bunt w latach 80. Uczyli się polskiego, by czytać polską prasę. Byliśmy
przecież najweselszym barakiem w obozie. Teraz gardzą nami za naszą pychę, cierpiętnictwo,
za poniżanie ich prezydenta, którego popierają przecież masowo w całej swej różnorodności
narodowej: za to przede wszystkim, że żyje im się coraz lepiej, że stać ich na wczasy w
Hiszpanii i w Turcji, a paszporty mają przecież w domu, tak jak my.
- Może winna jest religia? Rosjanie od wieków oskarżają katolików o chęć podboju ich kraju.
Polska była postrzegana jako narzędzie katolickiej ekspansji. W języku rosyjskim słowa
ksiądz, jezuita, kościół nie brzmią mile dla ucha...
- To historia. Rosjanie w większości utożsamiają się z prawosławiem jako kulturą.
Religijność komunizm wytrzebił z nich skutecznie. Praktykuje jedynie maleńka cząstka
społeczeństwa - około 5%. Występuje oczywiście prawosławny nacjonalizm, ale jest on na
marginesie życia społecznego i politycznego. Bez porównania groźniejszy jest tam
ekstremizm islamski. Znany kościół przy Małej Gruzińskiej w Moskwie nie jest już
postrzegany jako \"kościół polski\". Tym bardziej że nabożeństwa odbywają się w nim
również po rosyjsku, niemiecku, francusku i... koreańsku.
- W ostatnich latach Polska jawi się Rosjanom głównie jako narzędzie USA w wielkiej grze
geopolitycznej - wypychania Rosji z byłych republik radzieckich, izolowania jej. Jedną z pana
publikacji ilustruje karykatura, na której Aleksander Kwaśniewski (wtedy prezydent) czyści
buty gospodarzowi Białego Domu...
- Aleksander Kwaśniewski znalazł się na tej karykaturze jedynie jako koalicjant
antysaddamowski. Z moim przyjacielem, prof. Olegiem Riabowem, wydajemy w Iwanowie
książkę o wzajemnym postrzeganiu się Polaków i Rosjan w karykaturze (powinna się ukazać
przed wakacjami). I mieliśmy problem - brak Polaków we współczesnych karykaturach
rosyjskich. Nie interesujemy ich. Lekceważą nas tak dalece, że nawet nie chcą się z nas
pośmiać. A najbardziej przykre jest to, że utraciliśmy zaufanie Russkich Rossijan. I sami
temu jesteśmy winni, skoro do gazet i programów telewizyjnych zapraszamy niejednokrotnie
np. przedstawiciela 20-osobowej wspólnoty religijnej, nieuznawanej przez patriarchat
moskiewski, by wypowiadał się o rosyjskości i prawosławiu. Russkije mogą tu tylko z
lekceważeniem wzruszyć ramionami.
- A może to jest odwieczna walka dusz - anarchistyczno-demokratycznej polskiej i
scentralizowanej rosyjskiej?
15
- To romantyczna bajka. Gdyby Rosjanie sami nie byli anarchistyczni, bolszewicy nie
przejęliby władzy. Problemem Rosji jest brak świadomości prawnej. W Polsce z tą
świadomością też nie jest dobrze (przykładem są chociażby wypowiedzi rządzących
polityków o Trybunale Konstytucyjnym), ale w Rosji jej po prostu brak. A jak budować
demokrację bez świadomości prawnej? Stąd - wciąż utopijne - hasło Putina o dyktaturze
prawa w Rosji. Stąd - rosyjski autorytaryzm. Bez niego przy braku świadomości prawnej
państwo się rozleci. Dlatego w Rosji \"demokracja sterowana\" jest jedynym obecnie
sensownym rozwiązaniem. Zachód dochodził do demokracji kilkaset lat, dajmy trochę czasu i
Rosjanom.
- Kiedy Rosjanie mówią wyzwolenie, w Polsce natychmiast jest to tłumaczone na
zniewolenie. Czy tu jest miejsce na kompromis?
- Bardzo spodobało mi się określenie Jerzego Pomianowskiego: Wojska sowieckie/radzieckie
nas ocaliły, ale nie wyzwoliły. Tłumaczmy to cierpliwie russkim Rosjanom, oskarżając o
zbrodnie komunizm, a nie ich.
- Wzajemne uprzedzenia są dziedziczone z pokolenia na pokolenie. Ma pan od lat kontakt ze
studentami - polskimi i rosyjskimi. Czy jest nadzieja, że oni - żyjący w epoce globalizacji i
standaryzacji - odrzucą archaiczne schematy? Przykład Rosjanina, który doszedł do
finału \"Tańca z gwiazdami\", jest chyba budujący?
- Moi studenci uprzedzeń rusofobskich na pewno nie mają. Zapewne mają je natomiast
studenci Bartłomieja Sienkiewicza, który głośno krzyczy, że jest rusofobem i że jest z tego
dumny. Badaliśmy uprzedzenia moskiewskich studentów socjologii. Okazało się, że nie mają
w stosunku do Polaków żadnych uprzedzeń z prostej przyczyny - nic o Polsce i Polakach nie
wiedzą. Dosłownie nic! Nie badaliśmy natomiast poglądów studentów \"historyków\" - Jurija
Muchina i Stanisława Kuniajewa, specjalistów od \"anty-Katynia\". Nie wiem nawet, czy
mają jakichś swoich studentów.
Putinofilia i putinofobia (2009)
Według w pełni wiarygodnych rosyjskich badań (www.fom.ru, z 16 sierpnia 2009 r.) 71%
wielonarodowego społeczeństwa Federacji Rosyjskiej wciąż ma zaufanie do swojego byłego
prezydenta, obecnie premiera, 76% zaś uważa, że dobrze radzi on sobie z problemami kraju;
nie ufa mu jedynie 10%. Prezydentowi Miedwiediewowi ufa 60%, odmiennego zdania jest
14%. Dla porównania (badania CBOS z lipca 2009 r.) - prezydentowi Kaczyńskiemu ufa
33%, a nie ufa 45% Polaków, premierowi Tuskowi odpowiednio 53% i 27%.
Moglibyśmy więc Rosjanom pozazdrościć przywódcy, który cieszy się niesłabnącym
zaufaniem od niemal 10 lat, gdyby nie fakt, że sami oceniamy Putina brutalnie inaczej. Z
sondażu GfK Polonia dla "Rzeczpospolitej" (marzec 2009) wynika, że przewodzi on
zdecydowanie w rankingu na najbardziej złowrogiego polityka: 56% polskich obywateli boi
się go (na drugim miejscu jest Erika Steinbach - 38%, na trzecim - prezydent Iranu, Mahmud
Ahmadineżad - 26%), Rosja zaś jest dla nas krajem prowadzącym politykę zagrażającą
bezpieczeństwu Polski (58%). Nic więc dziwnego, że w takiej atmosferze 34% z nas
wolałoby, żeby Putin do Polski w ogóle nie przyjeżdżał, a tylko 22% docenia jego gotowość
uczestniczenia w uroczystościach na Westerplatte w rocznicę rozpętania wojny; reszta
domaga się przeprosin za historię (lipiec 2009, MARECO Polska).
Skąd takie rozbieżności w postrzeganiu Putina przez Polaków i wielonarodowych Rosjan?
16
Byt określa świadomość
Lata 90. XX w. - okres panowania Borysa Jelcyna - oceniane są przez Rosjan bardzo źle. To
czas kolejnej smuty w historii Rosji, czyli bezrządu, nierządu, anarchii, korupcji, biedy
milionów i bezprawnego, mafijnego bogacenia się co sprytniejszych jednostek. Ówczesną
"prywatyzację" masy określiły mianem "prichwatizacji" (nachapania się), wymarzoną zaś
"demokrację" - "dier'mokracją" ("gównokracją"). Ludzie miesiącami nie otrzymywali
emerytur, rent, pensji. Rządzili oligarchowie i mafia. Nieomal każdego dnia ktoś ginął w
strzelaninie. Instytucja państwa była fikcją. Jak zawiedzione było społeczeństwo ową
dier'mokracją i prichwatizacją, najlepiej świadczy fakt, że Jelcyn, oddając władzę na
przełomie 1999 i 2000 r., miał poparcie społeczne w granicach błędu statystycznego - 2%.
Wówczas 54% mieszkańców Federacji Rosyjskiej uważało, że najdostatniej żyło im się w
czasach Breżniewa, 8% - że za Stalina i zaledwie 1% - że za Jelcyna.
I oto na miejsce znienawidzonego "pijaczyny" przyszedł wysportowany, niepijący młody
człowiek, któremu dosyć szybko udało się przegonić kilku oligarchów i postawić na nogi
instytucję państwa. Ludzie zaczęli regularnie otrzymywać emerytury i pensje. Mało tego - z
miesiąca na miesiąc były one coraz wyższe. Na ulicach Hiszpanii, Turcji, Francji, we
Włoszech coraz częściej słychać język rosyjski - Rosjan już stać na wczasy zagraniczne. Mają
pieniądze i paszporty w kieszeni i kto ich przekona, że są jakoby zniewoleni przez nową
władzę, że w Rosji nie ma demokracji? I co z tego - mówią - że to wszystko jakoby wyłącznie
dzięki ropie? Jelcyn też miał ropę, a jak się gospodarzył?
Co roku pytam kolejną grupę rosyjskich studentów, czy czują się w jakikolwiek sposób
zniewoleni przez swoje państwo, władzę, rzeczywistość. Za każdym razem moje pytanie
wywołuje zdziwienie. O jakim zniewoleniu może być mowa, skoro z własnej woli bez
przeszkód studiują w Polsce? Jeśli ich coś lub ktoś zniewala, to wyłącznie ewentualne
problemy z europejskimi wizami. Niektórzy wspominają jeszcze o korupcji, ale zaraz dodają:
"A czyżby w Polsce jej nie było?". Inaczej pojmujemy "wolność" i "demokrację".
Musi to na Rusi...
Nazywanie Putina carem, Włodzimierzem Dzieciobójcą, przyrównywanie go do Stalina,
Iwana Groźnego, żarłocznego wilka, niedźwiedzia stało się w polskiej publicystyce niemal
normą. Nie lubimy Putina i niechęć do niego przenosimy na całą Rosję-państwo. Do Rosjikultury mamy z reguły sympatię, gdyż ta często jest w opozycji wobec instytucji państwa.
Sprzyjamy rosyjskim "demokratom", którzy wypadli z kręgu władzy. Jesteśmy po stronie
tych, którzy nie liczą się już na rosyjskiej scenie politycznej i nie mają najmniejszych szans w
wyborach, dokonywanych przez mieszkańców Rosji. Dlaczego? Bo w odróżnieniu od Rosjan
nie lubimy silnej władzy. Stąd np. nasza sympatia dla słabego Gorbaczowa i Jelcyna. Czy nie
bylibyśmy usatysfakcjonowani, gdyby rozleciał się nie tylko Związek Sowiecki, ale i cała
Rosja?
O sile państwa wcale nie musi świadczyć silny przywódca. Państwo może być silne prawem i
świadomością prawną swoich obywateli. Tak jest w "rozwiniętych demokracjach". A jeśli
prawo nie działa, brakuje świadomości prawnej mieszkańców, brakuje obywateli, panuje
powszechna korupcja, sędziego można kupić, stanowisko gubernatora też? Wówczas jedynym
ratunkiem dla państwa jest niestety samodzierżawie, autorytaryzm. I jeżeli autorytaryzm
będzie "oświecony", przywódca zacznie sensownie państwo reformować, mieszkańcy poczują
się bezpieczni - wtedy na pewno znajdzie on masowe poparcie społeczne. Tak jest dzisiaj w
Rosji.
17
Punkt widzenia zależy od miejsca siedzenia
Podkreśliłem na początku wielonarodowość społeczeństwa Federacji Rosyjskiej. Co ma
zrobić władza olbrzymiego wielonarodowego państwa, by jego mieszkańcy zechcieli być
jednym "narodem" i nie walczyli o partykularne interesy "mniejszości" etnicznych, które na
części terytoriów są "większością"? Powołanie aktem prawnym (konstytucją) "narodu
obywatelskiego" na wzór amerykański nie jest możliwe, gdyż w Rosji obywatelskość nie jest
jeszcze wartością. Wartością pozostaje "naród". Jaki "naród"? Ten, który zwyciężył w
Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej - "naród wielonarodowy". Nazwano go "Rossijanie" (na
miejsce "narodu sowieckiego"). W jego skład wchodzą oczywiście też "Russkije" (Rosjanie).
Sprawę niewątpliwie ułatwia fakt, że bardzo wielu mieszkańców FR ma problemy z
określeniem swojej tożsamości. Matka Gruzinka, ojciec Ukrainiec; matka Kałmuczka, ojciec
Czukcza, matka Rosjanka, ojciec Żyd... - Kim ja jestem? - "Rossijaninem" i problem w jakiejś
mierze zostaje rozwiązany.
Każdy z tych wielonarodowych Rosjan ma przodków, którzy przez dziesięciolecia "budowali
lepsze jutro komunistyczne", takich, którzy zginęli w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej i takich,
którzy zginęli w stalinowskich łagrach. Czy Putin znalazłby u nich poparcie, gdyby orzekł:
"Wasi dziadowie byli przestępcami. Nie tylko tworzyli komunistyczne zło w swoim kraju, ale
zarazili nim także państwa ościenne. Oni nie wyzwalali Polski, Czech, Węgier i innych
krajów od nazizmu, lecz przynieśli im i nam nowe zniewolenie"? - Takie myśli
doprowadziłyby do nowej wojny o flagi, hymn, historię, do takiej wzajemnej wrogości grup
społecznych i narodów, że o budowie sprawnej instytucji państwa nie mogłoby być mowy.
"Historia alternatywna"
Aleksander Sołżenicyn przez dziesięciolecia walczył o nieutożsamianie Rosji ze Związkiem
Sowieckim, rosyjskości z komunizmem. Stalin i Beria byli przecież Gruzinami, Dzierżyński i
Mienżyński Polakami, Chruszczow i Breżniew Ukraińcami, byli oczywiście i Rosjanie wśród
komunistów. Komunizm jednak narodowość odrzucił jako burżuazyjny przeżytek w imię
zjednoczenia klasy robotniczej. Sołżenicyn niestety przegrał! Nie zrozumieli go i zdradzili
sami Rosjanie, wybierając w ubiegłym roku Stalina z Leninem w skład 12 "bohaterów Rosji",
mających być przykładem dla przyszłych pokoleń. Rosjanie w ten sposób przejęli niestety na
siebie winę i odpowiedzialność za zbrodnie komunistyczne, a nie tylko chwałę za zwycięstwo
w Wielkiej Wojnie Ojczyźnianej.
Należy ubolewać, że Rosja-państwo, w odróżnieniu od rosyjskiej Cerkwi, nie zechciała do tej
pory jednoznacznie odciąć się od komunizmu i że Putin nie powiedział na Westerplatte: "Nie
obwiniajcie naszego narodu za zbrodnie komunistyczne. Komunizm najwięcej zła uczynił
nam samym i jest nam tak samo nienawistny jak i wam". Mógłby przy tym odwołać się do
wielu współczesnych rosyjskich filmów i programów telewizyjnych, ukazujących zbrodnie
stalinowskie. Bo nie jest prawdą, że media rosyjskie podporządkowane państwu głoszą
wyłącznie tezy na wzór wyświetlonej dwa tygodnie temu propagandówki pt. "Z sekretów
tajnych protokołów", która tak nas oburzyła. Programów potępiających stalinizm i komunizm
znajdziemy w nich sporo (nie tak dawno oglądaliśmy przecież w TV "Sagę moskiewską").
A czy sami jesteśmy bezgrzeszni? Nie jest przecież chyba dla nikogo tajemnicą, że w okresie
międzywojennym Rosja bolszewicka była dla Polaków wrogiem nr 1 (ze wzajemnością!). I
zapomnieliśmy już, co na temat możliwości "innych scenariuszy, które mogłyby
uniemożliwić wykonanie paktu Ribbentrop-Mołotow", mówił rok temu nasz "autorytet"
historyczny i doradca niektórych polityków, zmarły niedawno prof. Paweł Wieczorkiewicz? Przypomnę: "Podstawowym warunkiem było inne rozwiązanie konfliktu Polski z Niemcami.
Polubowne. Jeżeli strona polska przyjęłaby warunki niemieckie, z całą mocą trzeba
18
powiedzieć, że Hitler sto razy bardziej wolał iść z Rydzem-Śmigłym na Stalina niż ze
Stalinem na Rydza. Innymi słowy: Polska jako sojusznik Trzeciej Rzeszy - to była
alternatywa. [...] W 1940 r. Adolf Hitler i Edward Rydz-Śmigły mogli świętować zwycięstwo
na Placu Czerwonym w Moskwie!". Komentował tej wypowiedzi nie będę.
Nie taki diabeł straszny, jak go malują
Putin wie oczywiście, że w Polsce, delikatnie mówiąc, nie cieszy się sympatią. I choć zależy
mu na sympatii przede wszystkim Rosjan, podczas swojej pierwszej wizyty w Polsce złożył
kwiaty (poza protokołem!) pod pomnikiem Polskiego Państwa Podziemnego i Armii
Krajowej, a w Poznaniu - pod pomnikiem Poznańskiego Czerwca. Rosyjscy dziennikarze
musieli pilnie dowiadywać się, co to było AK i Poznański Czerwiec... Teraz napisał do nas
"list", tłumaczący rosyjską interpretację historii, potępił pakt Ribbentrop-Mołotow i wziął
udział w uroczystościach, na których mógł się spodziewać niejednego kuksańca za historię
(nie zawiedli go w tym względzie nasz prezydent i część dziennikarzy z panią KurczabRedlich na czele). Zachował się co najmniej dyplomatycznie. Doceńmy te gesty i
uświadommy sobie, że dzięki nim bardzo wielu Rosjan po raz pierwszy w życiu dowiedziało
się, że II wojna światowa nie rozpoczęła się 22 czerwca 1941 r. To już coś! Ci, którzy liczą na
zmianę świadomości Rosjan z dnia na dzień, są bardzo nierealistyczni.
Komunizm czy szowinizm?(2009)
Słowa w polityce, a tym bardziej w dyplomacji, mają ogromne znaczenie, ale nie w naszej,
polskiej. U nas liczy się „prawda". Każdy ma swoją i nieomal każdy w imię tej swojej
„prawdy" gotów jest opluć, spotwarzyć, obrazić. Mało mamy dyplomatów w polityce.
Kubeł wody na głowy doradców
Kto Lechowi Kaczyńskiemu wstawił do przemówienia na Westerplatte szowinizm jako
przyczynę zbrodni katyńskiej? Czyj szowinizm? Gruzinów – Stalina i Berii? Ukraińców –
Chruszczowa i Breżniewa? A może wcześniejszy nieco – Dzierżyńskiego i Mienżyńskiego?
W młodości co prawda na podwórku dowcipkowaliśmy sobie, że Dzierżyński był
największym patriotą polskim, bo najwięcej Rusków wymordował, jednak do głowy nikomu
nie przyszło, by „beznarodowych" komunistów oskarżać o szowinizm rosyjski. Bo to przecież
o nim zapewne myślał nasz prezydent?
Największym złem, czynionym stosunkom polsko-rosyjskim przez wielu naszych polityków i
dziennikarzy wszelkiej partyjności, jest utożsamianie rosyjskości z komunizmem. Lech
Kaczyński poszedł tu niestety jeszcze dalej. Mówiąc o zbrodni katyńskiej: „to nie komunizm,
to szowinizm" – nieświadomie wybielił, usprawiedliwił komunizm, zrzucając pośrednio całą
winę na Rosjan. To nieodpowiedzialne, moim zdaniem wręcz haniebne.
Czy naszego prezydenta krew nie zalewa, gdy ktoś na Zachodzie mówi o „polskich obozach
koncentracyjnych" i oskarża nas o szowinizm i antysemityzm? A co Lech Kaczyński sam
czyni? Najwięcej w sowieckich obozach koncentracyjnych zginęło Rosjan – miliony. I winien
19
temu ma być ich szowinizm? Panie prezydencie – kubeł zimnej wody na głowy pana
doradców. Nienawiść nie jest dobrym konsultantem.
Przeciwstawiając rosyjskość komunizmowi i oskarżając komunizm o zbrodnie ludobójstwa na
wielu narodach (w tym na Rosjanach) i grupach społecznych (na wrogach klasowych),
opowiadamy się po stronie rosyjskiej Cerkwi i takich Rosjan jak śp. Aleksander Sołżenicyn,
który przez kilka dziesięcioleci walczył o to, by świat zachodni nie utożsamiał Rosji ze
Związkiem Sowieckim, zyskujemy poparcie inteligencji rosyjskiej.
Podwójne standardy moralne
Uświadommy sobie, że w ubiegłym roku część wielonarodowych mieszkańców Federacji
Rosyjskiej (obywateli jest tam jeszcze bardzo mało) zdradziła Sołżenicyna, wybierając Stalina
z Leninem w skład 12 „imion Rosji" mających być wzorcem osobowym na dziś i na jutro (na
szczęście ostatecznie wygrał Aleksander Newski ze Stołypinem).
Świadomość mieszkańców Rosji jest bardzo daleka od naszej. Dla nas Napoleon jest
bohaterem, a Hitler ze Stalinem bezdyskusyjnymi symbolami zła. Dla Rosjan Napoleon z
Hitlerem są najeźdźcami, okupantami, Stalin zaś postacią niejednoznaczną, gdyż pomimo
uczynionego zła, przede wszystkim samym Rosjanom, pokonał Hitlera. My Borysa Jelcyna
postrzegamy jako polityka, który próbował wprowadzić Rosję do naszego kręgu
cywilizacyjnego, dla Rosjan jest on symbolem anarchii, korupcji i przede wszystkim
niszczenia państwa – jedynej instytucji i wartości, która jednoczy tę wielonarodową
społeczność.
Nic więc dziwnego, że tak krytykowany przez nas Władimir Putin, któremu udało się
odbudować państwo i ponownie uczynić z niego na arenie międzynarodowej „dzierżawę",
mocarstwo, stał się dla nich bohaterem narodowym. I nasze oburzenie, i krytyka Putina psu na
budę. Mój przyjaciel Moskal twierdzi nawet, że antyrosyjskie wypowiedzi Lecha
Kaczyńskiego i innych polityków polskich tylko zwiększają poparcie dla Putina,
Miedwiediewa i wyśmiewanej przez nas „suwerennej demokracji".
Rosjanie w swej świadomości są w obleganej twierdzy: pomysł tarczy antyrakietowej był
przeciwko nim; NATO próbuje ich otoczyć, wpychając się na Ukrainę, do Gruzji i do innych
byłych sowieckich republik; w krajach bałtyckich z byłych esesmanów czyni się patriotów i
bohaterów. To samo na Ukrainie, gdzie banderowcy stali się bohaterami walczącymi
przeciwko Moskalom; za gołodomor na Ukrainie również oskarżono nie komunizm, ale
Moskali, zapominając, ilu Ukraińców było komunistami. My domagamy się od Putina
przeprosin za zbrodnie komunistyczne, a odpuszczamy banderowcom rzeź wołyńską, gdzie
wymordowano nie wrogów klasowych, ale wszystkich Polaków jak leci – kobiety, dzieci,
starców, również Żydów, Rosjan, Ormian i Czechów. Podwójne standardy moralne i
polityczne – mówią Rosjanie.
rzyjeżdżając do Polski, Władimir Putin wykazał dobrą wolę. Teraz kolej na naszą dobrą wolę.
Wystarczy trochę chęci wzajemnego zrozumienia, dobierania słów, by nie obrażały, polityki
pojednania– pisze historyk idei
20
Polska jako wróg się nie liczy
Czy w takiej sytuacji świadomościowej, mentalnościowej i politycznej są szanse na nasze
porozumienie z Rosjanami? Oczywiście, że tak! Wystarczy trochę dobrej woli, chęci
wzajemnego zrozumienia drugiej strony, dobierania słów, by nie obrażały, dyplomacji,
polityki pojednania. Że taka postawa przynosi rezultaty, udowodniła już Polsko-Rosyjska
Komisja do Spraw Trudnych, na czele której stoją były minister spraw zagranicznych RP
prof. Adam Daniel Rotfeld i rektor Moskiewskiego Państwowego Instytutu Stosunków
Międzynarodowych prof. Anatolij Torkunow.
Bardzo rzadko się zdarza, by polscy i rosyjscy uczeni nie byli w stanie porozumieć się co do
faktów historycznych (także w sprawie Katynia) i wiemy już, że porozumienie Komisji jest i
lada tydzień stanie się jawne. Problem pojawia się wtedy, gdy do pracy uczonych historyków
zaczynają się wtrącać „służby" i politycy ze swoimi uprzedzeniami, potrzebami
wizerunkowymi wobec podpuszczanego elektoratu, wrogami wewnętrznymi i zewnętrznymi.
Bo polityk, w odróżnieniu od uczonego, w krajach, którym daleko jeszcze do rzeczywistości
obywatelskiej, musi mieć wroga – najlepiej i wewnętrznego, i zewnętrznego.
Wróg jednoczy. Polscy „narodowi" politycy w zasadzie nie mają wyboru – Rosja jest
jedynym możliwym wrogiem zewnętrznym, liberalizm zaś wewnętrznym. Politycy rosyjscy
mają zdecydowanie większy wybór, ale są bardziej poprawni politycznie i oficjalnie ich
wrogiem wewnętrznym i zewnętrznym jest terroryzm. Polska jako wróg się nie liczy! Polska
nie jest dzisiaj problemem rosyjskim.
Problemem są Chiny i coraz więcej Chińczyków na Syberii, problemem jest NATO coraz
bardziej przybliżające się do granic Rosji. Problemem jest wielonarodowość i
wielokonfesjonalność państwa, które nie ma jeszcze obywateli, jedynie zaś mieszkańców
pozbawionych świadomości prawnej i potrafiących ze sobą zgodnie współistnieć jedynie pod
silną, autorytarną, samodzierżawną władzą – trochę ze strachu, trochę z szacunku (Rosjanie
przecież zawsze do boju szli z hasłem „Bóg, Car, Ojczyzna"; w czasach sowieckich: „Za
Rodinu, za Stalina!").
Uśmiech Stalina i Berii
Dlatego dyskutowane w Polsce pytanie, czy należało zapraszać Putina na Westerplatte,
pozbawione jest dla naszej polityki zagranicznej i dyplomacji jakiegokolwiek sensu. Pytanie
sensowne brzmi: Dlaczego Putin przyjechał? Przecież nie musiał. Przecież u swoich
wizerunkowo nic by nie stracił, gdyby nie przyjechał (ma nieustające poparcie około 80
procent wielonarodowego elektoratu; Jelcyn pod koniec swych rządów miał zaledwie 2
procent), a nie wierzę, by nie spodziewał się kuksańca od naszego prezydenta. I dostał go.
Po co mu to było? Masochista? Nie przyjechał przecież się kajać za zbrodnie komunistyczne i
nigdy tego nie zrobi. Fakty potwierdził. Nie wszystkie zinterpretował po naszej myśli, ale
dobrą wolę wykazał. Teraz kolej na naszą dobrą wolę.
Na początek zgódźmy się, że mord w Katyniu był komunistyczną, sowiecką lub stalinowską
zbrodnią wojenną, która miała znamiona ludobójstwa i że w lesie katyńskim leżą również
tysiące Rosjan. O jakim szowinizmie tu może być mowa, wie tylko Lech Kaczyński i lepiej
niech zostawi to dla siebie.
21
P.S.
Niestety – 17 września Lech Kaczyński ukonkretnił swoją „prawdę": „Mord Katyński był
aktem wielkoruskiego szowinizmu". Stalin z Berią przyjaźnie uśmiechnęli się do naszego
prezydenta...
Nie żądajmy przeprosin (2010)
Bywa, że tak bardzo jesteśmy uprzedzeni do sąsiada, że gdy uśmiechnie się i powie nam
"dzień dobry!", tracimy język w gębie i nerwowo myślimy, co się za tym kryje. Tak
zareagowała część z nas na wiadomość o telefonie premiera Rosji i zaproszeniu Donalda
Tuska do Katynia.
A o tym, że Putin skłoni głowę w Katyniu na obchodach 70. rocznicy wymordowania
polskich oficerów, wspominano już od września ubiegłego roku. Teraz, skoro już wiemy, że
tak się stanie, warto złożyć gratulacje naszym dyplomatom, przede wszystkim profesorowi
Adamowi Rotfeldowi, współprzewodniczącemu Polsko-Rosyjskiej Komisji ds. Trudnych.
Wreszcie wychodzimy z romantycznego zaścianka do świata twórczej polityki
międzynarodowej. Byleby ktoś nie wyskoczył z żądaniem zniesienia wiz do Rosji...
Ładny gest
Do tej pory uroczystości w Katyniu (na terytorium obcego państwa!) organizowała strona
polska, oczywiście po uzgodnieniach z władzami Rosji, ale bez obecności przedstawicieli
Kremla. Była to duża dyplomatyczna niezręczność. W tym roku mogło być podobnie, a
gdyby stronę rosyjską, jak w Auschwitz, reprezentował np. minister oświaty, wypadałoby
uznać to za ładny gest. A tu niespodzianka – rosyjski przywódca formalnie zaprasza naszego
premiera na miejsce sowieckiej zbrodni, czyli bierze na siebie współorganizację całej
uroczystości i po raz pierwszy będzie w Katyniu gospodarzem.
Wydarzenie niezwykłe dla stosunków polsko-rosyjskich i chwała wszystkim tym politykom i
dziennikarzom, którzy takie postępowanie Putina docenili. Wstyd mi natomiast za tych,
którym, jak Krystynie Kurczab-Redlich, przychodzą do głowy komentarze typu:
"Postępowanie Putina jest dowodem na jego niesłychany makiawelizm. Nie łudźmy się ani
przez sekundę, że dla oficerów rozstrzelanych w Katyniu ma on jakąkolwiek litość albo że im
współczuje, albo że Polakom współczuje, że tak właśnie się stało" (Polskie Radio, "Sygnały
dnia", 4.02). Takie wypowiedzi są po prostu podłe i szkodliwe. Na przyzwoite zachowanie
sąsiada, nawet nielubianego, przyzwoity człowiek tak nie reaguje.
Dlaczego premier Rosji postanowił być w Katyniu? W tym samym czasie, gdy zadzwonił z
zaproszeniem do Tuska, doradcy Dmitrija Miedwiediewa przedstawili zadziwiający raport o
perspektywie przystąpienia Rosji do NATO i Unii Europejskiej, zasugerowali redukcję armii,
liberalizację systemu. Przypuszczenia, że jest to zapowiedź rewolucji antyputinowskiej, są
bzdurne.
22
W Rosji prezydent z premierem dołków pod sobą nie kopią. Od upadku komunizmu minęło
20 lat. Mentalność Rosjan się zmienia, ideologia schodzi na dalszy plan. Mamy teraz do
czynienia z polityką dwóch racjonalnych przywódców, dla których przyszłość jest
zdecydowanie ważniejsza od przeszłości. Przeszłość będzie zawsze zmitologizowana,
przyszłość można budować na racjonalnych podstawach. I dobrze, że w tej perspektywie
Putin dostrzegł potrzebę uporządkowania stosunków z Polską i rozumie, że bez wspólnego
pokłonu w Katyniu nie uda się tego osiągnąć.
Nie popsujmy tego
Obyśmy tylko wewnętrznymi kłótniami wszystkiego nie popsuli. Zamiast się głowić, co
Władimir Putin chce zyskać, zastanówmy się raczej, dlaczego Miedwiediew nie zadzwonił z
zaproszeniem do naszego prezydenta (Putin ze względu na protokół dyplomatyczny zrobić
tego nie mógł!). Nie obrażajmy się i nie obrażajmy innych. Myśląc o przyszłości, schylmy w
Katyniu wraz z Rosjanami głowy nad mogiłami polskiej inteligencji i wszystkich innych ofiar
stalinizmu, wśród których Rosjan było najwięcej. Nie obwiniajmy ich i nie domagajmy się od
nich przeprosin.
Nie domagamy się przecież przeprosin od Ukraińców za Charków i Bykownię (nie
wspominając o Podolu i Wołyniu). Zgódźmy się wreszcie, że w Katyniu, w Charkowie i w
wielu innych miejscach to komuniści najprzeróżniejszych narodowości, a nie Rosjanie jako
naród, dokonali makabrycznych zbrodni, które nigdy nie powinny ulec przedawnieniu.
Wówczas porozumiemy się z Rosjanami.
Autentycznie przejęci (2010)
"Zimny" Putin ma łzy w oczach, spontanicznie obejmuje płaczącego Tuska.
Większej miłości nad tę żaden nie ma, jeno gdy kto duszę swoją położy za przyjacioły swoje.
św. Jan Ewangelista (15.13)
Kategoria sostradanija (współprzeżywanie z cierpiącymi i okazywanie im miłosierdzia) jest
jednym z najważniejszych i najpiękniejszych elementów prawosławnej mentalności
rosyjskiej. To "wspólnota modlitewna i życiowa, dzielenie radości i smutku: w czym bowiem
współczujący sam cierpiał, będąc doświadczonym, w tym może przyjść z pomocą tym, którzy
są poddani próbom" (abp Szymon Romańczuk). Pięknym przykładem rosyjskiego
sostradanija były wyprawy żon dekabrystów za swymi mężami na sybirską katorgę.
Zachowanie Putina i Miedwiediewa w obliczu polskiej tragedii w smoleńskim lesie jest
jednoznacznym świadectwem ich rosyjskości, a w każdym razie – ich dążenia, abyśmy
wreszcie dostrzegli w nich współodczuwających Rosjan, a nie (jak to często u nas bywało)
zimnych spadkobierców totalitarnej rzeczywistości sowieckiej. Putin razem z
Miedwiediewem modlą się w cerkwi i stawiają świeczki za tych, co zginęli w katastrofie,
wygłaszają niezwykle ciepłe orędzia, ogłaszają żałobę narodową (w Rosji nigdy jeszcze nie
ogłoszono żałoby po ludziach niebędących jej obywatelami). Są autentycznie przejęci.
23
"Zimny" Putin ma łzy w oczach, spontanicznie obejmuje płaczącego Tuska. Robią
zdecydowanie więcej, niż musieliby z racji stanowisk i obowiązku, i czyichkolwiek
oczekiwań.
A inni Rosjanie? – Wystarczy przejrzeć rosyjskie media, by się przekonać, ile w nich
sostradanija. Ile kwiatów i zniczy w Lesie Katyńskim, przed polską ambasadą i konsulatami!
A ile e-maili, esemesów i telefonów z kondolencjami otrzymaliśmy od rosyjskich znajomych,
ale także od zupełnie nieznanych osób (znaleźli adres w Internecie i sostradajut)!
Na szczęście większość z nas, Polaków, dostrzega, docenia te gesty i ma nadzieję, że tragedia
pod Smoleńskiem zmieni nie tylko nas samych na lepsze, ale i nasze stosunki z Rosją. Są
jednak i tacy, których żadna tragedia nie zmieni, którzy już wywąchali spisek. Oto Artur
Górski, poseł PiS, w poniedziałkowym "Naszym Dzienniku" dochodzi do wniosku, że "Rosja
mataczy", że "Rosjanie chcieli prawdopodobnie uniemożliwić prezydentowi Kaczyńskiemu
wzięcie udziału w sobotnich uroczystościach, aby ich ranga i wymowa nie przyćmiła tych
sprzed kilku dni. Wiadomo, że prezydent ani z Mińska, ani z Moskwy nie zdążyłby do
Katynia, a wtedy uroczystości nie miałyby wymiaru oficjalnego, nie zakłóciłyby w swej
wymowie rosyjskiego przekazu sprzed kilku dni". Makabrycznie nienawistna potwarz – i to
ze strony inicjatora projektu uchwały mającej na celu intronizację w Polsce Chrystusa Króla,
czyli jakoby chrześcijanina.
A jaki był "rosyjski przekaz sprzed kilku dni"?
Władimir Putin ostro i jednoznacznie odciął się w swym środowym przemówieniu w Katyniu
od totalitaryzmu i stalinizmu. Tam też wystąpił w obronie rosyjskości: "W ciągu
dziesięcioleci cynicznych kłamstw usiłowano zataić prawdę o egzekucjach katyńskich, ale
byłoby takim samym kłamstwem obarczanie tą winą narodu rosyjskiego".
Nieco wcześniej (30 marca) Adam Daniel Rotfeld, współprzewodniczący Polsko-Rosyjskiej
Komisji do spraw Trudnych i członek Rady Mędrców NATO, w wywiadzie dla "Przekroju"
stwierdził, że Katyń, jako miejsce wspólnego bólu, może sprzyjać porozumieniu i pojednaniu,
ale "wymaga to uświadomienia sobie elementarnej prawdy, że to nie Rosjanie mordowali
Polaków, ale zbrodniczy reżim, który był wrogiem zarówno Rosjan, jak i Polaków".
Katyń stał się podwójnie miejscem wspólnego bólu. Doceńmy sostradanija Rosjan i również
wyciągnijmy do nich rękę w imię współprzeżywania i okazywania miłosierdzia. Oby więcej
taka szansa nie musiała się powtórzyć ani u nas, ani u nich.
24
Autorem wszystkich artykułów jest prof. dr hab. Andrzej de Lazari.
Polski politolog, historyk filozofii i idei, filolog, sowietolog, rosjoznawca, publicysta,
tłumacz, profesor zwyczajny, wykładowca Uniwersytetu Łódzkiego i Uniwersytetu Mikołaja
Kopernika w Toruniu.
W 1969 ukończył studia literaturoznawcze na UW. W 1981 uzyskał stopień doktora nauk
humanistycznych w zakresie literaturoznawstwa na Wydziale Filologicznym Uniwersytetu
Łódzkiego, a w 1989 na Wydziale Lingwistyki Stosowanej i Filologii
Wschodniosłowiańskich UW uzyskał stopień doktora habilitowanego ze specjalnością w
zakresie literaturoznawstwa rosyjskiego. W 1997 uzyskał tytuł profesora.
Kierownik Katedry Europy Środkowej i Wschodniej Instytutu Stosunków
Międzynarodowych Uniwersytetu Łódzkiego. Kieruje również Interdyscyplinarnymi
Zespołami Badań w UŁ: Religioznawczym i Sowietologicznym.
W latach 2001-2004 był kierownikiem pracy badawczej "Wzajemne uprzedzenia pomiędzy
Polakami i Rosjanami" w Polskim Instytucie Spraw Międzynarodowych. Na UMK w Toruniu
związany z Instytutem Politologii na Wydziale Humanistycznym oraz Instytutem Filologii
Słowiańskiej na Wydziale Filologicznym.
Autor wielu publikacji na temat historii Rosji i jej kultury oraz stosunków polsko-rosyjskich.
25