Współczesne stosunki Polska

Współczesne stosunki Polska - USA
Autor:
niedziela, 06 lutego 2011 23:32
Stosunki polityczne Polski z USA
Od 1989 r. Stany Zjednoczone pozostają jednym z głównych sojuszników i partnerów Polski. Są
one postrzegane jako główny gwarant bezpieczeństwa narodowego RP. Ten aspekt naszych
stosunków z Ameryką jest aktualny nie tylko w kontekście polskiego uczestnictwa w NATO , ale
także w wymiarze stosunków dwustronnych.
Polityka Waszyngtonu wobec Europy Środkowo-Wschodniej w latach 90. koncentrowała się na
integracji krajów byłego bloku sowieckiego z NATO , a także – poprzez wspieranie procesów
demokratycznych i reform gospodarczych – na popieraniu jak najszybszej ich integracji z Unią
Europejską.
Przejawy polityki Waszyngtonu wobec Polski w latach 90.
· Program Partnerstwo dla Pokoju;
· Uchwalenie Ustawy o wspieraniu wschodnioeuropejskich demokracji;
· Utworzenie Funduszu Stabilizacyjnego polskiej waluty (do którego USA wniosły 200 mln
USD);
· Anulowanie 70 proc. naszego zadłużenia wobec Waszyngtonu;
· Wsparcie w negocjacjach z Klubem Paryskim.
Polska a NATO
Początkowo Polska nie deklarowała chęci przystąpienia do NATO, oficjalnie wciąż pozostając w
Układzie Warszawskim i RWPG, lecz już w 1992 r. ówczesny minister spraw zagranicznych,
Krzysztof Skubiszewski w swoim exposé zgłosił oficjalnie zainteresowanie przystąpieniem
Polski do NATO. Zabiegi te kontynuowały kolejne gabinety, m.in. Jana Olszewskiego, a także
politycy wywodzący się z „Solidarności”. Początkowo również Biały Dom patrzył nieprzychylnie
na działania krajów bloku wschodniego w sprawie wejścia do NATO. Bał się zatargów z Rosją.
Dopiero w 1994 roku zmieniło się nastawienie, dostaliśmy zapewnienie, że Rosja nie będzie
miała prawa weta w sprawie przyjęcia Polski do NATO. Bill Clinton podczas wizyty w
Warszawie w 1994 roku zadeklarował, że państwa w NATO nie wahają się już czy przyjąć
Polskę razem z innymi krajami do NATO, ale kiedy przyjąć.
Polska jest członkiem NATO od 13 marca 1999 r. Dzięki temu, stała się członkiem
najsilniejszego współcześnie istniejącego paktu militarnego. Członkostwo w Sojuszu, który
skutecznie przeciwstawiał się ZSRR przez cały okres „zimnej wojny”, może dawać nam solidne
gwarancje bezpieczeństwa oraz zapewnia nam wyjątkowe miejsce wśród państw świata.
Gwarancja bezpieczeństwa w NATO
Przekonanie o gwarancji bezpieczeństwa opiera się na treści Artykułu 5 Traktatu
Waszyngtońskiego, który obliguje członków NATO do kolektywnej obrony w przypadku ataku na
1/6
Współczesne stosunki Polska - USA
Autor:
niedziela, 06 lutego 2011 23:32
inne państwo Sojuszu. Oczywiste jest jednak, że nasze bezpieczeństwo zależy w dużej mierze
od Stanów Zjednoczonych, które są główną siłą Sojuszu i słusznie są postrzegane jako gwarant
jego skuteczności.
Ocena współpracy w dziedzinie obronności
Na tle innych krajów bezpośrednie zaangażowanie USA w Polsce należy ocenić bardzo nisko.
Choć Warszawa jest nazywana strategicznym partnerem i wiarygodnym sojusznikiem, nie ma
to bezpośredniego przełożenia na dwustronną współpracę w dziedzinie obronności. Wielki
wysiłek polityczny i wojskowy związany z udziałem polskich żołnierzy w misjach w Iraku i
Afganistanie nie stał się niestety (na razie) początkiem pogłębienia współpracy wojskowej.
Osobną kwestią jest pomoc amerykańska w modernizacji polskich sił zbrojnych. W latach
1991-2007 Stany Zjednoczone przyznały Polsce około 370 mln USD bezzwrotnej pomocy
finansowej na cele modernizacyjne i szkoleniowe. Stanowi to zaledwie ułamek budżetu
wsparcia wojskowego przeznaczonego na pomoc dla sojuszników Waszyngtonu. W 2007 r.
suma tej pomocy dla Warszawy wyniosła około 30 mln USD, podczas gdy Egipt otrzymał 1,2
mld USD, a Izrael – 2,3 mld USD.
Bezpieczeństwo energetyczne
Głównym problemem Polski w dziedzinie energetyki jest zbyt duża zależność od dostaw
surowców z jednego źródła, czyli Rosji. Alternatywnym źródłem zaopatrzenia w surowce mogą
być kraje Azji Centralnej, a przede wszystkim Kazachstan i Azerbejdżan. Wysiłki Polski w celu
uzyskania dostępu do tych zasobów mają niewielkie szanse powodzenia – dlatego rola USA w
dziedzinie bezpieczeństwa energetycznego jest dla nas kluczowa.
Waszyngton, mimo wzmożonej dyplomacji, nie uzyskał dotychczas przełomowych sukcesów w
kwestii dostępu do surowców w regionie Morza Kaspijskiego. Mimo to Stany Zjednoczone nadal
starają się uzyskać możliwość zakupu surowców z tego regionu.
Wsparcie technologiczne
USA intensywnie rozwijają technologie związane nie tylko z alternatywnymi źródłami energii, ale
też z efektywnym wykorzystaniem surowców tradycyjnych (np. węgiel). Uzyskanie
amerykańskiego know-how w tej dziedzinie przyczyniłoby się do przełamania naszej zależności
od rosyjskiego gazu i ropy. Można tu wymienić produkcję biopaliw, techniki efektywnego użycia
węgla, pomoc przy budowie gazportu, środków transportowych i urządzeń do transportu LNG
czy wykorzystanie amerykańskich doświadczeń z energią atomową.
Wobec wysokich cen ropy i gazu opłacalność nowych sposobów pozyskania energii rośnie.
Współpraca taka została już rozpoczęta. W czasie wizyty ministra gospodarki Piotra Woźniaka
(listopad – grudzień 2006r.) w USA zorganizowano „okrągły stół energetyczny” z udziałem firm
polskich oraz gigantów amerykańskiego biznesu w tej branży (Exxon Mobile, General Electric
Energy, Bechter i inne). Podpisano umowy, które zainicjowały współpracę w zakresie
2/6
Współczesne stosunki Polska - USA
Autor:
niedziela, 06 lutego 2011 23:32
interesujących nas technologii.
Umowa offsetowa
W grudniu 2003 r. rozstrzygnięto przetarg na zakup dla Polski samolotu bojowego.
Wybrano amerykańskie F-16 C/D Block 50/52+, wersję technicznie porównywalną z samolotami
w ofercie Francuzów i Szwedów. Zakupiono 48 sztuk, na kwotę 3,8 mld USD, finansowaną z
amerykańskiej długoletniej pożyczki. Umowie tej towarzyszyła umowa w sprawie tzw. offsetu, tj.
inwestycji amerykańskich firm w różne sektory polskiej gospodarki (ponad 6 mld w ciągu
kolejnych 10 lat).
Umowa offsetowa - ocena
Już teraz można ocenić, że offset nie dał Polsce takich korzyści, jakie zakładano.
Brak w nim elementów kluczowych dla rozwoju polskiej gospodarki, czyli transferu
nowoczesnych technologii, sprzedaży licencji oraz wsparcia polskiego eksportu na rynkach
krajów trzecich. Rzeczywiste inwestycje w polski przemysł (np. Dezamet, Mesko, Hydral) są
daleko niewystarczające.
Część winy leży po stronie polskiej:
· brak strategicznego planowania w dziedzinie przemysłu zbrojeniowego,
· niemożność precyzyjnego określenia polskich potrzeb i wymagań wobec umowy offsetowej,
· brak determinacji przy kontrolowaniu jej realizacji.
Współpraca gospodarcza Polska - USA
Współpraca gospodarcza powinna być jedną z głównych dziedzin, w której można by
zdyskontować bardzo dobre stosunki polsko-amerykańskie. Oba kraje są członkami
najważniejszych organizacji gospodarczych, takich jak OECD czy WTO. Kontakty polityczne
powinny więc w znacznie większym niż dotychczas stopniu przełożyć się na korzyści
gospodarcze (kontrakty, technologie, inwestycje) dla Polski.
Wojny w Afganistanie i Iraku a stosunki ze Stanami Zjednoczonymi
O udziale Polski w operacjach militarnych w Afganistanie i Iraku, a następnie misji
stabilizacyjnej w Iraku najistotniejszą rolę odegrało nasze poczucie odpowiedzialności i
lojalności sojuszniczej wobec USA. Kluczowe znaczenie miały jednak wydarzenia z 11 września
2001 r. Polska od tego czasu współpracowała w dziedzinie walki ze światowym terroryzmem,
brała udział w operacji Enduring Freedom w Afganistanie, była wsparciem koalicyjnym w Iraku
(gdzie polski kontyngent należał do najliczniejszych).
Wojna w Iraku a stosunki ze Stanami Zjednoczonymi
3/6
Współczesne stosunki Polska - USA
Autor:
niedziela, 06 lutego 2011 23:32
1 maja 2003 r. rząd polski przyjął propozycję przejęcia dowodzenia w jednej z czterech stref, na
jakie podzielono Irak, pod warunkiem otrzymania środków z budżetu koalicji antyirackiej. USA
zadeklarowały przynajmniej częściowo pokryć koszty udziału polskich wojsk w siłach
stabilizacyjnych w Iraku.
W kontekście porażek w procesie stabilizacji sytuacji w Iraku prezydent Kwaśniewski 18 marca
2004 r. oświadczył, iż „byliśmy zwodzeni” przez Amerykanów w sprawie broni masowego
rażenia w Iraku, a rząd zaczął rozważać zakończenie udziału w misji. Rzeczywiste wycofanie
wojsk miało miejsce dopiero 4 października 2008 r. - symboliczna ceremonia w bazie Echo w
Diwanii zamknęła pięcioletnią obecność naszych żołnierzy w tym kraju.
Wojna w Afganistanie a stosunki ze Stanami Zjednoczonymi
W 2006 r. minister obrony Radosław Sikorski ogłosił w Waszyngtonie, że Polska zwiększy swój
kontyngent stacjonujący w Afganistanie do ponad 1000 żołnierzy.
Decyzję uzasadniano koniecznością wypełnienia zobowiązań sojuszniczych.
Poza tym:
· Polska starała się o umieszczenie na swoim terytorium bazy dla tworzonego w ramach NATO
systemu rozpoznania naziemnego AGS)
· podkreślano znaczenie operacji w Afganistanie dla bezpieczeństwa międzynarodowego.
Stosunki Polska – USA a bezpieczeństwo
Jeszcze bliższy sojusz na rzecz bezpieczeństwa został ogłoszony w połowie 2008 r. (podczas
wojny w Południowej Osetii, gdzie Polska zajęła ważną rolę w odpowiedzi społeczności
międzynarodowej, opowiadając się po stronie Gruzji), kiedy porozumienie między Polską i USA
zawierało punkty na temat rozmieszczenia na terenie Polski elementów obrony
przeciwrakietowej.
Tarcza antyrakietowa
Stosunki polsko – amerykańskie ożywiły się wraz z planami rozmieszczenia elementów tarczy
antyrakietowej na terytorium Polski. Tarcza miała bronić Europy i stacjonujących na tym
kontynencie oraz w rejonie Bliskiego Wschodu wojsk amerykańskich przed irańskimi rakietami
krótkiego i średniego zasięgu (do ok. 2 tys. km).
W toku licznych dyskusji można było jednak wyczuć rosnące napięcie związane z
amerykańskim projektem. Bez wątpienia plany wykorzystania Polski do realizacji zamierzeń
ówczesnych władz miały zarówno swoich zwolenników jak i przeciwników.
Nowa amerykańska administracja pod kierownictwem Baracka Obamy, oświadczyła 18
września 2009r., że rezygnuje z umieszczenia w Polsce wyrzutni rakiet przechwytujących. Tym
samym długo negocjowane polsko - amerykańskie porozumienie legło w gruzach, a cała idea
4/6
Współczesne stosunki Polska - USA
Autor:
niedziela, 06 lutego 2011 23:32
jaka przyświecała zaangażowaniu się naszego kraju w amerykański projekt okazała się
nieistotna.
Kilkanaście dni po ogłoszeniu decyzji, Amerykanie oznajmili, że rezygnacja z budowy
elementów tarczy antyrakietowej autorstwa poprzedniej administracji, nie oznacza ogólnej
rezygnacji z ochrony przeciwrakietowej. Według nowych planów administracji Obamy,
europejska część parasola ochronnego ma mieć charakter, bardziej mobilny. Zamiast budowy
wyrzutni antyrakiet w jednym kraju, system ma opierać się na dwóch ruchomych elementach morskim i lądowym.
Wielu specjalistów z dziedziny stosunków międzynarodowych komentowało decyzję Białego
Domu jako celową zagrywkę Baracka Obamy, mierzoną w uzyskanie pomocy Moskwy dla jego
planów. W związku z tym, rezygnując z poprzedniego projektu tarczy załagodził spór z Rosją, a
jednocześnie zaproponował nowe rozwiązanie przeciwrakietowe, które z entuzjazmem zostało
przyjęte przez społeczność międzynarodową.
Ile znaczy Polska dla Stanów Zjednoczonych?
Główny wysiłek amerykańskiej polityki zagranicznej jest obecnie skierowany na wojnę z
terroryzmem, operacje wojskowe w Iraku i Afganistanie, bliskowschodni proces pokojowy,
polityczną rywalizację z Moskwą i przeciwdziałanie rosnącej potędze Chin.
Oficjalnie Barack Obama mówi o „ważnym sojuszniku”, przyjaźni (a nawet przyjacielu
Radosławie Sikorskim), ale tak naprawdę dla Ameryki ważne są stosunki z Wielką Brytanią,
Rosją, Izraelem, Turcją, Niemcami, Arabią Saudyjską, Chinami, Indiami czy Australią.
Tajne więzienia CIA w Polsce. Skąd przecieki?
Pierwszy przeciek miał miejsce 2 listopada 2005 roku w dzienniku „Washington Post”. Co
prawda nie napisano wtedy, o jakie państwa chodzi, lecz rok później ogłoszono, iż chodzi o
Polskę i Rumunię.
Kolejny poważny przeciek miał miejsce 8 września 2010 roku – „anonimowe źródła w
wywiadzie” poinformowały agencję Associated Press o tym, jakie przyjemności czekały na Abda
Al-Rahima Al-Nashiriego podczas jego pobytu w Polsce. Cytowano również raport inspektora
generalnego CIA, z którego wynika, iż wobec Saudyjczyka stosowano tortury.
Tajne więzienia CIA a stosunki polsko - amerykańskie
Na kontrowersyjność sprawy wpływa fakt, iż tajne więzienia zostały utworzone przez
Amerykanów, którzy łamali w Polsce w ten sposób prawa człowieka, a następnie sami
poinformowali o tym świat. Ujawnienie całej sprawy przez Amerykanów na pewno nie posłużyło
polskiej racji stanu oraz wizerunkowi państwa. Nie jest również dla nas korzystne, gdy
potencjalni terroryści dowiadują się, iż to właśnie w Polsce torturowano ich przyjaciół.
Prognozy na przyszłość
5/6
Współczesne stosunki Polska - USA
Autor:
niedziela, 06 lutego 2011 23:32
W opinii Białego Domu kraje Europy Środkowo-Wschodniej nie potrzebują już takiej pomocy,
jak 20 czy 10 lat temu. Swoje wpływy w regionie Stany Zjednoczone uważają – nie bez podstaw
– za trwałe i wystarczające. Widać również wyraźnie, że głównym celem strategicznym
Waszyngtonu są Bałkany, a nie Europa Centralna.
Trudno liczyć na to, że wspólna przynależność do kręgu cywilizacji zachodnich będzie
wystarczającym argumentem we współpracy ze Stanami Zjednoczonymi. Daje nam ona
strategiczne korzyści polityczne (np. gwarancje NATO-wskie), ale nie ekonomiczne.
Wobec słabości militarnej i politycznej Unii Europejskiej gwarancje Waszyngtonu są dla krajów
takich jak Polska jedyną możliwością zapewnienia swego bezpieczeństwa. Nie powinno to
jednak oznaczać rezygnacji z walki o narodowe interesy. Od naszej konsekwencji, determinacji
i odwagi zależy to, na ile skorzystamy z amerykańskiego partnerstwa.
Źródła:
1. Radosław Grodzki: Polska polityka zagraniczna w XX i XXI wieku, wyd. Replika, 2009
2. Andrzej Krzeczurowicz, Krok po kroku, Polska droga do NATO, wyd. Znak, 1999
3. Przemysław Pacuła, Raport: Polska-USA: co może nam dać partnerstwo z Waszyngtonem?,
2008r.
4. Zbigniew Lewicki, "Stosunki polsko-amerykańskie: czas grać larum„, 09.06.2010r.
5.
http://www.polska-usa.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=495%3Astosunki-pol
sko-amerykaskie-w-zarysie-&catid=37%3Az-historii&Itemid=66&limitstart=2 (19.12.2010r.)
6. http://www.politykaglobalna.pl/2010/11/tajne-wiezienia-cia-a-stosunki-polsko-amerykanskie/
(19.12.2010r.)
7. http://www.psz.pl/tekst-24188/Michal-Jarocki-Krotka-historia-amerykanskiej-tarczy
(19.12.2010r.)
8.
http://www.polska-usa.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=495%3Astosunki-pol
sko-amerykaskie-w-zarysie-&catid=37%3Az-historii&Itemid=66&limitstart=2 (19.12.2010r.)
6/6