Soter 35.indb - VDU talpykla

ISSN 1392-7450
SOTER 2010.35(63)
Stanisław T. ZARZYCKI
Liublino Jono Pauliaus II katalikiškasis universitetas
Przepowiadanie Ewangelii w dzisiejszej
praktyce homiletyczej
Straipsnio objektas – Evangelijos skelbimas, t. y. žodinis Dievo žodžio perteikimas, kuriantis Kristaus ir klausytojų
ryšį, vedantis į išsilaisvinimą per Eucharistiją. Pamokslavimas yra pagrindinė evangelizacijos kryptis. „Būtų klaida
OFMBJLZUJIPNJMJKPTTWBSCJBJSJUJOUJOLBNBFWBOHFMJ[BDJKPTQSJFNPOFi&/
5BJBOBMJ[VPKBNBTUSBJQTOZKFTLFMCJBmo turinio, gebėjimų, asmenybės, dvasingumo ir pamokslautojo bendravimo įgūdžių kontekste. Pamokslavimo
praktika laikui bėgant keičiasi, taip pat ir metodai bei retorika, naudojama Dievo žodžiui skelbti.
ćFTVCKFDUNBUUFSJODMVEFTQSFBDIJOHUIF(PTQFMJFPSBMQSPDMBNBUJPOPGUIF8PSEPG(PEDSFBUJOHBDPOUBDU
CFUXFFO$ISJTUBOEMJTUFOFSTBOEBOFYQFSJFODFPGUIFMJCFSBUJPOJOUIF&VDIBSJTU1SFBDIJOHJTUIFNBJOTUSFBNPG
OFXFWBOHFMJ[BUJPOi)PNJMZJTBWFSZJNQPSUBOUBOEQPUFOUUPPMPGFWBOHFMJ[BUJPOw&/
ćFBSUJDMFBOBMZTFT
the content and competences, personality, spirituality and communication skills of a preacher. Homiletic practices
are changing in the course of time and so do the methods and rhetoric used to pronounce the Word of God.
Wstęp
;QPTUʒQVKʇDʇTFLVMBSZ[BDKʇLVMUVSZXTQؒD[FTOFK[NJFOJBTJʒQPTUBXBD[’PXJFLBXPCFD
Boga i świata. Miejsce wiary w Boga zajmuje wiara w człowieka, jego możliwości intelekUVBMOF J vOJFPHSBOJD[POʇw XPMOPʯʉ DIPʉ [BSB[FN XJEPD[OB KFTU GSVTUSBDKB VKBXOJBKʇDB
się u tych co doświadczają granic swych możliwości. Obecna marginalizacja wiary i relaUZXJ[NNPSBMOZTUBOPXJʇXZ[XBOJFEMB,PʯDJP’BEPLUØSFHPJTUPUZOBMF˃ZXJE[JBMOPʯʉ
bycie powszechnym sakramentem zbawienia. Na tym tle pojawia się kwestia skutecznego
przepowiadania Ewangelii dzisiaj w ramach nowej ewangelizacji. Od czego ono zależy?
+BLJFLSZUFSJBXJOOBTQF’OJBʉIPNJMJBE[JTJBKKBLPvXB˃OFJTQSBXOFOBS[ʒE[JFFXBOHFMJ[BDKJw 1BXF’7*
%MBD[FHPEPUZDID[BTPXFQS[FQPXJBEBOJFPLB[VKFTJʒNB’PTLVUFD[OF Przedmiotem niniejszego badania będzie homilia rozpatrywana według nauczania soborowego i posoborowego, najpierw od strony przedmiotowej (czyli od strony przepowiadanych treści w aspekcie egzystencjalnym, biblijnym, mistagogicznym, moralnym i
eschatycznym), a następnie podmiotowej, czyli z punktu widzenia przepowiadającego,
jego kompetencji osobowych i duchowych, osobowo-komunikatywnych. Oba te wymiary
homilii zostaną przybliżone z zastosowaniem metody analitycznej, po czym w sposób
syntetyczny zostaną zestawione wyniki przeprowadzonych poszukiwań i zasygnalizowane wnioski stąd wynikające dla zasadniczego celu przepowiadania, jakim jest służba na
rzecz wyzwolenia człowieka z grzechu i uczynienia go nowym człowiekiem w Chrystusie,
72
Stanisław T. ZARZYCKI
odpowiedzialnym członkiem Kościoła troszczącym się o jego wzrost i o przemianę świata
według zamysłu Bożego.
1. Kapłan jako pośredniczący we wcielaniu się Słowa Bożego w kulturę współczesną
Szczególną potrzebę i obowiązek nowej ewangelizacji uświadomił sobie Kościół w skutek
postępującej dechrystianizacji i sekularyzacji świata chrześcijańskiego. Jak wiadomo, procesy te ujawniły się najbardziej na kontynencie europejskim, w krajach o dawnej tradycji
chrześcijańskiej.
Dostrzegając ten niepokojący fenomen Jan Paweł II pisał w liście do przewodniczących Konferencji Episkopatów Europy, na zakończenie sympozjum nt. Sekularyzacji i
ewangelizacji (1985 r), iż „głębokim i złożonym przemianom w płaszczyźnie kulturowej,
politycznej, etycznej i duchowej, powodującym, iż społeczna tkanka europejska nabra’BOPXFKLPOĕHVSBDKJQPXJOOBPEQPXJBEBʉOPXBKBLPʯʉFXBOHFMJ[BDKJXSBNBDILUØSFK
OBMF˃ZOBOPXPPLSFʯMJʉOJFʯNJFSUFMOFPSʒE[JF[CBXJFOJBXTQPTØCQS[FLPOZXVKʇDZEMB
XTQؒD[FTOFHPD[’PXJFLBw1. O jakie tu przemiany bliżej chodzi, które tak żywo winny inUFSFTPXBʉ,PʯDJؒ˃FKFHPFXBOHFMJ[BDKBQPXJOOBOBCSBʉOPXFKKBLPʯDJ Chodzi tu głównie o wzmiankowany już przez papieża Pawła VI w Evangelii Nuntiandi proces sekularyzmu, czyli takiego myślenia o życiu ludzkim jakby ono było całkowicie autonomiczne, o postawy nie uznające Boga, myślenie prowadzące do ateizmu
vBOUSPQPDFOUSZD[OFHPw BUFJ[NV P DIBSBLUFS[F QSBLUZD[OZN QS[FKBXJBKʇDFHP TJʒ OQ X
GPSNJF vIFEPOJ[NVw D[ZMJ PHSBOJD[BOJB TJʒ EP LPOTVNQDKJ QS[ZKFNOPʯDJ [NZT’PXZDI
powierzchownego stylu życia. Chodzi tu ponadto o proces dechrystianizacji dokonujący
się u ludzi ochrzczonych, którzy nie wystąpili z Kościoła, ale nie praktykują swej wiary i
pozostają na marginesie wspólnoty wierzących2. Akceptują oni naukę Jezusa Chrystusa
KFEZOJFKBLPv[CJØSPHØMOZDIXBSUPʯDJFUZD[OZDIwBOJFVTJ’VKʇXFKʯʉXPTPCJTUZ[XJʇ[FL
[/JNJʯXJBED[ZʉP/JNX˃ZDJVDPE[JFOOZNQPQBEBKʇDXLPOTFLXFODKJXSFMBUZXJ[N
moralny. Ich wiara zostaje sprowadzona do wymiaru czysto kulturowego i zamyka się w
sferze prywatnej3.
0XFOJFQPLPKʇDFQSPDFTZ[BD[ʒ’ZTJʒQPH’ʒCJBʉDPSB[CBSE[JFKX&VSPQJFJXʯXJFDJF
JEMBUFHP+BO1BXF’**XTLB[ZXB’XJFMPLSPUOJFOBLPOJFD[OPʯʉQPEKʒDJBOPXFKKBLPʯDJPwo ewangelizacji. Mówiąc o kulturze „oderwanej nie tyko od wiary chrześcijańskiej, ale
JPEXBSUPʯDJMVE[LJDIw[BVXB˃Z’XChristifideles laici, że sekularyzm ogarnia nie tylko
jednostki ale i wspólnoty, a nawet jeszcze szersze kręgi ludzi, którzy odchodzą od Boga
J[XSBDBKʇTJʒLVSØ˃OZNvCP˃LPNw4. Kilka lat później w Tertio millenio adveniente napisał, że „całe grupy ochrzczonych utraciły <...> sens wiary albo wprost nie uważają się już
[BD[’POLØX,PʯDJP’BQSPXBE[ʇD˃ZDJFEBMFLJFPE$ISZTUVTBJ+FHP&XBOHFMJJw5. Widząc
pogłębiający się rozdźwięk pomiędzy Ewangelią i kultura, określony przez Pawła VI „draNBUFNOBT[ZDID[BTØXw&/
XTLB[ZXB’OB[BDIPE[ʇDʇLPOJFD[OPʯʉvOPXFKFXBOHFMJ[BDKJwBMCPvSFFXBOHFMJ[BDKJwLVMUVSZ1S[F[UʒPTUBUOJʇSP[VNJB’o[B4PCPSFN8BUZkańskim II – „wszystko, czym człowiek doskonali i rozwija wielorakie uzdolnienia swego
EVDIBJDJB’BTUBSBTJʒESPHʇQP[OBOJBJQSBDZQPEEBʉTBNʯXJBUQPETXPKʇX’BE[ʒD[ZOJ
PRZEPOWIADANIE EWANGELII W DZISIEJSZEJ PRAKTYCE HOMILETYCZEJ
73
bardziej ludzkim życie społeczne tak w rodzinie, jak i w całej społeczności państwowej
przez postęp obyczajów i instytucji; wreszcie w dziełach swoich w ciągu wieków wyraża,
przekazuje i zachowuje wielkie doświadczenia duchowe i dążenia na to, aby służyły one
QPTUʒQPXJXJFMVBOBXFUDB’FKMVE[LPʯDJw6.
/PXBFXBOHFMJ[BDKBLVMUVSZKFTULPOJFD[OBCZPE[ZTLBʉEMBOJFKXZNJBSTBDSVNUBN
HE[JF[PTUB’POVUSBDPOZCZVLB[BʉD[’PXJFLPXJCPHBUT[ʇXJ[Kʒ˃ZDJB˃ZDJBQS[FLSBD[Bjącego wymiar doczesny. Kultura bez sacrum staje się kulturą powierzchowną, a życie
ludzkie bez odniesienia do sacrum staje się życiem, w którym głębokie ludzkie tęsknoty
nie uzyskają spełnienia, ważne ludzkie pytania pozostają bez odpowiedzi. Jak zauważył
.JSDFB&MJBEFPCFDOPʯʉTBDSVNX˃ZDJVD[’PXJFLBOJF[BMF˃OJFOBXFUPESPE[BKVQSBLUZLPXBOFKQS[F[OJFHPSFMJHJJVTUBOBXJBQFXOFvDFOUSVNwQFXJFOvTUB’ZQVOLUwJVNP˃MJXJBD[’PXJFLPXJX’BʯDJXʇPSJFOUBDKʒCSBLOBUPNJBTUUBLJFHPvDFOUSVNwTLB[VKFHPOB
˃ZDJFXvVOJXFSTVNSP[CJUZNwXvQS[FTUS[FOJX[HMʒEOPʯDJwXLUØSFKOJFNP˃MJXBKFTUKBTOBPSJFOUBDKB8LPOTFLXFODKJD[’PXJFL˃ZKFXØXD[BTXvDIBPTJFw7. Na szczęście, nawet
człowiek bardzo zsekularyzowany zachowuje w sobie dalej obraz Boży i ujawnia głęboko
ukryte pragnienie transcendencji objawiające się pewnym metafizycznym niepokojem i
NP˃FCZʉPE[ZTLBOZEMBTBDSVNJEMB#PHBPCKBXJPOFHPX+F[VTJF$ISZTUVTJF+FTUXJʒD
DIPʉCZXOJFXJFMLJNTUPQOJVPUXBSUZOBFXBOHFMJ[BDKʒ
ŒBUXJFKOJ˃OBXZNJFOJPOʇLBUFHPSJʒPTØCNP˃OBXQ’ZOʇʉQS[F[ FXBOHFMJ[BDKʒOB
tych, co zostali ochrzczeni a pozostają na marginesie wspólnoty Kościoła, bo w ich życiu, pomimo braku znajomości prawd wiary i relatywizmu etycznego, zachowane zostało
większe poczucie sacrum i orientacja na Boga ujawniająca się z większą siłą zazwyczaj w
jakichś momentach przełomowych, jak np. odejście bliskiej osoby itp. Dlatego też Kościół
XJOJFOPEE[JB’ZXBʉQS[F[&XBOHFMJʒOBJDILVMUVSʒJTQPTØC˃ZDJBv%PCSB/PXJOB$ISZstusowa odnawia ustawicznie życie i kulturę upadłego człowieka oraz zwalcza i usuwa
błędy i zło, płynące z ciągle grożącego człowiekowi zwodzenia przez grzech. Nieustannie
PD[ZT[D[BJQPEOPTJPCZD[BKFMVEØXw(4
#ZUPDB’FV[ESPXJFOJFLVMUVSZNPH’PTJʒ
EPLPOBʉJ[BPXPDPXBʉPE[ZTLBOJFNQS[F[D[’PXJFLBXPMOPʯDJXPMOPʯDJEVDIPXFKLPnieczne jest objęcie go szczególną duszpasterską troską.
$IPʉ DB’Z ,PʯDJؒ D[ZMJ XT[ZTDZ PDIS[D[FOJ Tʇ QPENJPUFN FXBOHFMJ[BDKJ ʯXJBUB
T[D[FHØMOBPEQPXJFE[JBMOPʯʉ[BOJʇTQPD[ZXBOBCBSLBDI,PMFHJVN#JTLVQØX[/BTUʒQDʇ
św. Piotra na czele i kapłanów, gdyż zarówno pierwsi, jak i drudzy otrzymali specjalne powołanie do oficjalnego przepowiadania Ewangelii w imieniu Kościoła i z tego powodu są
vE’V˃OJLBNJwJOOZDIXJFSOZDI8. W Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów znajdujemy
stwierdzenie, że to prezbiterzy są „pierwszymi odpowiedzialnymi za nową ewangelizację
US[FDJFHPUZTJʇDMFDJBw95BJDIPEQPXJFE[JBMOPʯʉ[PTUB’BUBLPLSFʯMPOBOBKQSBXEPQPEPCniej z tego względu, że to od nich zależy zarówno styl, jak i kształt tejże ewangelizacji w
płaszczyźnie parafii, a więc na konkretnym polu, gdzie jest urzeczywistniana.
0[OBD[BUP˃FLBQ’BOJQPXJOOJQS[FKBXJBʉQPTUBXʒPUXBSUʇXPCFDʯXJBUBJPED[ZUZXBʉ
kulturę, w której żyje człowiek i jej związek z Ewangelią. Dzisiaj, ze względu na wymienione wyżej przeszkody w ewangelizacji, wymóg ten staje się ważniejszy niż kiedykolwiek
QS[FEUFN8KBLJCPXJFNTQPTØCNP˃OBPE[ZTLBʉEMB,PʯDJP’BUZDIDPVUSBDJMJQPD[VDJF
sacrum, czy też tych u których rola wiary sprowadza się do wymiaru czysto kulturowego,
74
Stanisław T. ZARZYCKI
nie znając współczesnej kultury, nie znając człowieka, ku któremu Kościół się zwraca i
V[OBKFHP[BTXʇvQJFSXT[ʇJQPETUBXPXʇESPHʒw10. Dlatego kapłani chcąc skuteczniej głoTJʉ&XBOHFMJʒQPXJOOJCZʉ[BSB[FNv[OBXDBNJMVE[LJFKOBUVSZwXJOOJVNJFʉvQS[FOJLBʉ
UBKOJLJTFSDBXTQؒD[FTOFHPD[’PXJFLBE[JFMJʉKFHPSBEPʯDJJOBE[JFKFOJFQPLPKFJTNVULJw115PJDILPOJFD[OF[XSØDFOJFLVʯXJBUVOJFQPXJOOPJDITL’BOJBʉEP[BDI’ZʯOJʒDJB
TJʒOJNJvEPQBTPXBOJBTJʒwEPQBOVKʇDFKXOJNNFOUBMOPʯDJEMBUFHPUF˃XZNBHBTJʒPE
nich jednocześnie głębokiego zakorzenienia w Chrystusie przez modlitwę i życie sakraNFOUBMOF1S[FDJXOʇQPLVTʇX[HMʒEFNQSPHSFTJ[NVNP˃FCZʉQPTUBXBJOUFHSZ[NVD[ZMJ
obrony Kościoła przed wszelkimi, nawet fikcyjnymi wpływami z zewnątrz postrzeganymi
jako zagrożenie.
2. Konstytutywne elementy treściowe głoszenia Ewangelii dzisiaj
Pierwszorzędnym środkiem przepowiadania orędzia zbawienia jest w Kościele homilia.
8QVOLDJFXZKʯDJBNP˃OBKʇPLSFʯMJʉKBLPQS[FNØXJFOJFEPLPOZXBOF[SFHV’ZQS[F[DFlebransa, oparte na tekście biblijnym i liturgicznym, a zawierające w sobie wyjaśnienie
owego tekstu w kontekście całego Objawienia, w świetle sprawowanej tajemnicy wiary
i z uwzględnieniem osób uczestniczących w Eucharystii i ich sytuacji12;BOBMJ[VKNZKFK
istotne elementy treściowe wychodząc od wspomnianej przed chwilą postawy otwarcia na
adresatów Ewangelii, czyli słuchaczy homilii czy kazania, poprzez element kerygmatyczny, mistagogiczny, moralny i eschatyczny13.
" )PNJMJTUB D[Z LB[OPE[JFKB DIDʇD USBĕʉ EP T’VDIBD[Z XJOJFO X H’PT[POFK USFʯDJ
VX[HMʒEOJʉ FMFNFOU FH[ZTUFODKBMOZ D[ZMJ JDI NFOUBMOPʯʉ UP D[ZN POJ ˃ZKʇ KBLJF QS[F˃ZXBKʇQSPCMFNZKBLJFTʇJDIEVDIPXFQPUS[FCZJUQJSP[QPD[ʇʉTXʇIPNJMJʒD[ZLB[BOJF
nie tyle od przeczytanego słowa Bożego, co raczej od jakiejś sytuacji ezystencjalnej, w
której w pewnym sensie jego słuchacze się odnajdują. Ogólne wskazanie do odnalezienia
rodzaju takiej sytuacji, wydarzenia, znajdzie w uprzednio przeczytanym słowie Bożym
na daną niedzielę czy święto, gdy odkryje zasadniczą myśl czytań biblijnych. Tak więc
XQS[ZHPUPXBOJVIPNJMJJH’PT[ʇDZKʇXJOJFOXZKʯʉPET’PXB#P˃FHPXTBNZNQS[FQPXJBEBOJV OBUPNJBTU XJOJFO EBʉ QJFSXT[FʤTUXP BTQFLUPXJ F[ZTUFODKBMOFNV 5BLJ B OJF
inny punkt wyjścia, wydaje się ważny nie tylko z tego względu, że się wychodzi naprzeciw
słuchacza i uwzględnia jego sytuację, ale także dlatego, że bardziej umożliwia skupienie
uwagi słuchacza na przedmiocie przepowiadania. Wydaje się bowiem, że przeciętny człowiek współczesny ma duże trudności ze skupieniem uwagi i ze słuchaniem słowa Bożego,
zwłaszcza wtedy, gdy ono go wprost nie dotyczy, gdy niesie ze sobą jakieś bardziej ogólne
USFʯDJ/JFT’VDIBKʇDVXB˃OJFIPNJMJJOJFNP˃F[OJFKPEOJFʯʉ˃BEOFHPQP˃ZULVEVDIPwego. Wychodząc od kontekstu egzystencjalnego słuchacza i zatrzymując jego uwagę na
UBLSP[VNJBOZNXTUʒQOZNQS[FENJPDJFIPNJMJJH’PT[ʇDZKʇNP˃FQPQSPXBE[JʉEBMFKSFfleksję w odpowiednim kierunku, a mianowicie takim, jaki odkrył uprzednio w medytaDKJOBET’PXFN#P˃ZNOBEBOʇPLPMJD[OPʯʉ8PXFKNFEZUBDKJOBETZUVBDKʇT’VDIBD[B
jak również nad aktualną rzeczywistością świata podejmowaną z myślą o tym, by pomóc
XTQؒD[FTOFNVD[’PXJFLPXJMFQJFKSP[VNJFʉTJFCJFJTXPKF˃ZDJFXʯXJFUMFXJBSZOJFLJFdy niezbędne jest uwzględnienie znaków czasu i ich interpretacji zarówno socjologicz-
PRZEPOWIADANIE EWANGELII W DZISIEJSZEJ PRAKTYCE HOMILETYCZEJ
75
OFKKBLJUFPMPHJD[OFKv,PʯDJؒBXT[D[FHØMOPʯDJUFPMPHPXJFJEVT[QBTUFS[F[BXT[FNB
NBKʇPCPXJʇ[FLCBEBʉ[OBLJD[BTØXJXZKBʯOJBʉKFXʯXJFUMF&XBOHFMJJBCZNØDXTQPTØC
EPTUPTPXBOZEPNFOUBMOPʯDJLB˃EFHPQPLPMFOJBPEQPXJBEBʉMVE[JPNOBJDIPEXJFD[OF
pytania dotyczące sensu życia obecnego i przyszłego oraz wzajemnego ich stosunku do
TJFCJFw(4
+FʯMJQS[FQPXJBEBKʇDZQPUSBĕPED[ZUZXBʉPXF[OBLJJKFJOUFSQSFUPXBʉX
świetle Ducha Świętego tak, iż wydobędzie z nich <<wezwanie>> Boże skierowane do
wolności i odpowiedzialności osoby i wspólnoty, będzie w stanie – wychodząc od wspoNOJBOFKTZUVBDKJFH[ZTUFODKBMOFKT’VDIBD[ZoQPQSPXBE[JʉJDIXTXFKSFĘFLTKJIPNJMJKOFK
w kierunku zgodnym z zamysłem Bożym141PNBHBKʇDMVE[JPNTUBXJʉD[P’PPLSFʯMPOZN
USVEOPʯDJPNJXZ[XBOJPNPLB˃FTJʒQS[ZEBUOZNT’VHʇvOPXFKFXBOHFMJ[BDKJw
#$IPʉXQVOLDJFXZKʯDJBIPNJMJJD[ZLB[BOJBXB˃OFTʇUSFʯDJBOUSPQPMPHJD[OFQJFSXszorzędnym źródłem i treścią przepowiadania jest słowo Boże, słowo zbawienia, Biblia.
)PNJMJTUBXJOJFOQS[FLB[ZXBʉXJFSOZNLFSZHNBUHSkerygma, od czas. keryssein –
QF’OJʉVS[ʇEIFSPMEBQSPLMBNPXBʉ
D[ZMJPSʒE[JFEPCSʇOPXJOʒP[CBXJFOJV/BØXLFSZHNBUCJCMJKOZTL’BEBTJʒ[BSØXOPB
USFʯʉPSʒE[JBP[CBXJFOJVEPLPOBOZNQS[F[#PHBX
Jezusie ukrzyżowanym i zmartwychwstałym, połączonego z wezwaniem do nawrócenia,
wiary i chrztu, b) jak i uroczysta proklamacja tego orędzia, ogłoszenie go, zwiastowanie15.
;CZUE’VHPX,PʯDJFMFQPKNPXBOPQS[FQPXJBEBOJFXTQPTØCPEFSXBOZPET’PXB#P˃Fgo16, czy tylko jako racjonalny przekaz wiary. Dopiero odnowa biblijna i egzegetyczna,
BOBTUʒQOJFMJUVSHJD[OBXUSBLDJFLUØSFKPELSZUPOBOPXPXBSUPʯʉIPNJMJJBVUPSØXTUBrożytnych (np. Orygenesa), doprowadziły do tego, że podczas Soboru Watykańskiego II
dokonało się przejście od kazania jako przepowiadania nie związanego ze słowem Bożym
EPIPNJMJJʯDJʯMFPQBSUFKOBOJNJOBUFLTUBDIMJUVSHJD[OZDI;PTUB’BPOBV[OBOB[BvD[ʒʯʉ
TBNFKMJUVSHJJwQPED[BTLUØSFKvXZL’BEBTJʒOBQPETUBXJFUFLTUØXʯXJʒUZDIUBKFNOJDFXJBSZJ[BTBEZ˃ZDJBDIS[FʯDJKBʤTLJFHPw17, a następnie w Inter Oecumenici (1964) i w Ogólnym
wprowadzeniu do Mszału rzymskiego (2002) określona jako „nieodzowny czynnik zasilaKʇDZ˃ZDJFDIS[FʯDJKBʤTLJFw8UZNESVHJNEPLVNFODJF[PTUB’B[EFĕOJPXBOBKBLPvXZL’BE
ujmujący pewien aspekt czytań Pisma Świętego, albo wyjaśnienie innego tekstu, zaczerpniętego z części stałych czy też własnych Mszy z dnia, z uwzględnieniem obchodzoneHP NJTUFSJVN CʇE˂ T[D[FHØMOZDI QPUS[FC T’VDIBD[Zw O 8 vXZL’BE[JF VKNVKʇDZN
QFXJFOBTQFLU1JTNBɭXJʒUFHPwIPNJMJTUBXJOJFOXZEPCZʉJQSPNVMHPXBʉJTUPUOFUSFʯDJ
[CBXD[FPEOPT[ʇDKFEP˃ZDJBT’VDIBKʇDZDI/JFUZMFXJOJFODZUPXBʉ#JCMJʒJUZNTBNZN
QPXUBS[BʉQS[FD[ZUBOFUSFʯDJDPX’BTOZNJT’PXBNJKFQS[FETUBXJʉLJFSVKʇDVXBHʒCBSdziej na ducha tekstu świętego, niż na jego literę. Jak centrum czytań biblijnych stanowi
Ewangelia, dająca homiliście właściwy punkt widzenia i klucz do interpretacji pozostałych
tekstów, tak wśród rozpatrywanych zagadnień i tematów ważna jest zasada chrystocenUSZ[NVEBKʇDBTJʒXZSB[JʉXQZUBOJV$P$ISZTUVTNØXJEPNOJFEPOBTQS[F[VT’ZT[BOF
T’PXBJVLB[BOFXZEBS[FOJB ,B˃EBIPNJMJBXJOOBBLDFOUPXBʉ0TPCʒ+F[VTB$ISZTUVTB
JEPLPOBOFQS[F[/JFHPPELVQJFOJFJXTLB[ZXBʉOB/JFHPKBLPvDFMMVE[LPʯDJJPʯSPEFL
SPE[BKVMVE[LJFHPw(4
18.
C. Wzmianka o tym, że w wygłaszanej homilii kapłan wychodzi od Pisma Świętego i
uwzględnia misterium świętowane i przeżywane przez Kościół, wskazuje na jeszcze jeden
ważny jej element, a mianowicie mistagogiczny, tj. wprowadzający uczestników Mszy św.
76
Stanisław T. ZARZYCKI
vXTFSDFUBKFNOJDZLVMUVHE[JFDB’Z$ISZTUVTPĕBSVKFTJʒ0KDVw19. Kapłan czyni to, gdy
jego przepowiadanie nie jest jedynie nauczaniem o faktach zbawczych dokonanych w historii zbawienia, ale przede wszystkim aktualizacją hic et nunc tych faktów i samego zbawienia we wspólnocie wierzących. Czyni to, gdy w podanym kerygmacie dobrze wyrazi
ścisłą relację zachodzącą pomiędzy słowem, wiarą, sakramentem i zbawieniem20. GłoT[POFQS[F[OJFHPT’PXPXJOOPCVE[JʉXJBSʒXTFSDBDIT’VDIBD[ZJE[JʒLJUFNVCVEPXBʉ
wspólnotę Kościoła. „Przeto wiara rodzi się z tego co się słyszy, tym zaś co się słyszy jest
T’PXP $ISZTUVTBw 3[ 8JOOP POP OBTUʒQOJF XQSPXBE[Bʉ XJFSOZDI X S[FD[ZXJTUPʯʉ VLSZUʇ X TQPULBOJF [ +F[VTFN $ISZTUVTFN X TBLSBNFODJF J UP UBL EBMFLP
CZ SB[FN [ MJUVSHJʇ FVDIBSZTUZD[Oʇ TUBOPXJ’P vKFEFO BLU LVMUVw 4$ v/JF NJB’PCZ
sensu przepowiadanie, które by ciągle nie formowało wiernych i nie wiodło do praktyki
sakramentów. Pozbawione byłoby sensu też uczestnictwo w sakramentach, oderwane od
pełnej akceptacji wiary i zasad moralnych, lub nie wypływające ze szczerego nawrócenia
TFSDBw 5ZMLP E[JʒLJ IBSNPOJKOFNV QP’ʇD[FOJV PCV GVOLDKJ NP˃OB [BQFXOJʉ JOUFHSBMOPʯʉEVT[QBTUFSTLJFKQPT’VHJLBQ’BOBJOPXFKFXBOHFMJ[BDKJwD[ZUBNZXEPLVNFODJF
Kongregacji ds. Duchowieństwa, Kapłan głosiciel Słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa210XBJOUFHSBMOPʯʉQPT’VHJ
kapłana i ewangelizacji to ścisłe połączenie trzech elementów: głoszenia słowa, posługi
sakramentalnej i przewodzenia wiernym22.
Czy przepowiadanie Ewangelii na obecnym etapie (w Polsce i na Litwie) uobecnia
wydarzenie zbawcze między człowiekiem a Bogiem i urzeczywistnia w konkretnej sytuacji misterium odkupienia? Czy czyni ono zrozumiałymi znaki, symbole i obrzędy, wychodząc nie tylko od czytań biblijnych ale i od tekstów liturgicznych? Wydaje się, że do
takiego mistagogicznego przeżywania liturgii konieczne jest dziś „liturgiczne wychowaOJFwXJFSOZDIPLUØSZNQJTB’LJFEZʯ3PNBOP(VBSEJOJXZDIPXBOJFQPMFHBKʇDFOBXESBżaniu człowieka współczesnego w rozumienie i odbiór znaków i symboli religijnych23,
które w społeczeństwach ulegających coraz bardziej sekularyzmowi są eliminowane, jak
UPTJʒE[JFKFJ[JOOZNJTZNCPMBNJvTZNCPMJ[PXBOZNJwOQBSUZTUZD[OZNJMJUFSBDLJNJOB
rzecz masowo propagowanych symboli umownych – martwych znaków, będących odbiciem świata zmatematyzowanego24LVMUVSZLUØSFKPCSB[FNNP˃FCZʉLPTULB3VCJLB
NP˃MJXBEPV’P˃FOJBXMPHJD[OʇDB’PʯʉKFEZOJFQS[Z[OBKPNPʯDJQFXOFHPSBDKPOBMOFHP
kodu. Uwrażliwiając w rodzinie dzieci i młodzież na symbole religijne oraz wdrażając w
rozumienie znaków i symboli eucharystycznych na katechezie i w homilii, obudzi się w
sercach uczestniczących w Mszy św. pożądany rezonans duchowy.
%1S[ZKʒUZ[FvTUP’VT’PXB#P˃FHPwJvTUP’VFVDIBSZTUZD[OFHPwv$IMFCʁZDJBwTUBKFTJʒ
dla chrześcijanina pokarmem na codziennej drodze zbawienia. Powołanie chrześcijańskie jest powołaniem do świętości streszczającej się w swej istocie w miłości do Boga i w
dążeniu do zjednoczenia z Nim oraz w miłowaniu bliźniego na podobieństwo Chrystusa, który ukochał wszystkich i ofiarował za nich samego siebie (J 15, 13). Uwzględniając
ów centralny charakter miłości w moralności chrześcijańskiej homilista wyprowadza ze
słowa Bożego i z wydarzenia zbawczego moralne wskazania i zobowiązania odnoszące
się do życia wiernych. Sposób realizacji tych ostatnich ukazuje jako odpowiedź na słowo
$ISZTUVTB +FHP NJ’Pʯʉ VOJLBKʇD X UFO TQPTØC NPSBMJ[PXBOJB 5BL˃F HS[FDI U’VNBD[Z
PRZEPOWIADANIE EWANGELII W DZISIEJSZEJ PRAKTYCE HOMILETYCZEJ
77
jako sprzeniewierzenie się człowieka miłości i woli Bożej. Otrzymując pouczenie o sposobie realizacji zasad moralnych i mając przed oczyma przykład życia Chrystusa, wierni są
wezwani do wprowadzania ich w swe życie osobiste i wspólnotowe.
E. Kerygmat, którego główną treścią jest przepowiadanie męki, śmierci i zmartwychXTUBOJB+F[VTB$ISZTUVTBXJOJFOCVE[JʉVT’VDIBKʇDZDIOBE[JFKʒOBPTUBUFD[OFTQPULBOJF
[F;CBXJDJFMFNXNPNFODJFQBSV[KJJOBQF’OJʒ˃ZDJBX#PHV5BvXJFMLBOBE[JFKBw25 na
prawdziwe życie nie pozbawia chrześcijanina prawa do nadziei mniejszych, doczesnych,
POB QP[XBMB KF XJE[JFʉ XF X’BʯDJXZN ʯXJFUMF J X SFMBDKJ X[HMʒEFN PTUBUFD[OFHP OBEQS[ZSPE[POFHPDFMV,B[OPE[JFKBXJOJFOVD[ZʉXJFSOZDITQPTPCVVS[FD[ZXJTUOJFOJBPXFK
vXJFMLJFKOBE[JFJwQPʯSØEOBE[JFJ[JFNTLJDIQPTUS[FHBOZDIXʯXJFUMFSP[XB˃BOFHPT’PXB
Bożego i w odniesieniu do Chrystusa zmartwychwstałego, gwaranta możliwości urzeczywistnienia nadziei eschatycznej.
3. O skuteczny sposób przepowiadania Ewangelii dzisiaj
Wielu doświadczonych kaznodziejów przyznaje, iż płaszczyzna odniesienia posiada większe znaczenie dla przebiegu aktu osobowej komunikacji, niż płaszczyzna treści. Oznacza
to, że od wymienionych treści przepowiadania, niezwykle ważnych z obiektywnego punktu widzenia i czystości nauki wiary, nie mniej ważne w przepowiadaniu są kompetencje
kaznodziei, jego czynniki osobowe i duchowe, osobowo-komunikatywne26.
"/JFLXFTUJPOPXBOFQJFSXT[FʤTUXPXʯSØEUZDID[ZOOJLØXQPTJBEB[EPMOPʯʉEBXBnia osobistego radosnego świadectwa o wierze w Chrystusa i o miłości do Niego, o doświadczeniu zbawienia w Nim. Jest ono ściśle związane z życiem kaznodziei, z jego relacją
EP$ISZTUVTBJ[KFHPPTPCJTUʇXJʒ[Jʇ[/JNS[VUVKʇDʇOBKFHPPTPCPXPʯʉJKFKPEE[JB’Zwanie na innych. Jeśli za osobą kaznodziei stoi autorytet Boski, to za osobą kaznodziei
jako świadka Ewangelii przeżywanej w głębi serca stoi, a raczej przez niego się wyraża
Chrystus, któremu on użycza swych ust i całej swej osoby. Prawdziwe i autentyczne świadectwo zakłada, iż kaznodzieja, homilista, który głosi słowo zbawienia, sam wpierw nad
nim medytuje, odnosi je do swego życia i kształtuje swą postawę według niego. „Bezskutecznie [bowiem] przepowiada słowo Boże <<na zewnątrz>> ten, kto go nie słucha we
X’BTOZNXOʒUS[VwʯX"VHVTUZO
4[BGBS[4’PXB#P˃FHPXFE’VH+BOB1BX’B**QPXJOJFO
CZʉvQJFSXT[ZNXJFS[ʇDZNX<UP>4’PXPwXJOJFOPOv[CMJ˃BʉTJʒEPOJFHP[TFSDFN
VMFH’ZNJSP[NPEMPOZNwCZvQS[FOJLOʒ’PPOPEPH’ʒCJKFHPNZʯMJJVD[VDJBJ[SPE[J’PX
OJNOPXʇNFOUBMOPʯʉwXJOJFOUF˃vCZʉXQF’OJʯXJBEPNZN˃FT’PXBKFHPQPT’VHJOJFTʇ
KFHPMFD[OBMF˃ʇEP5FHPLUØSZHPQPT’B’w˃FvOJFKFTUPOQBOFN4’PXB<MFD[>KFHP
T’VHʇw1%7
4FLSFUNPDZJTLVUFD[OPʯDJʯXJBEFDUXB[BMF˃ZXJʒDPE[KFEOPD[FOJB[
Chrystusem na modlitwie i w działaniu, w przepowiadaniu, które jest realizacją Jego polecenia (Mk 16, 16) przyjętego i realizowanego nie tylko z poczuciem obowiązku, ale i z
QPD[VDJFNvT’PELJFHPwQS[ZNVTVXZOJLBKʇDFHP[PED[VXBOFKNJ’PʯDJ#PHB,PS
QSBHOʇDFHPEPQSPXBE[JʉXT[ZTULJDIEP[CBXJFOJBv.ZOJFNP˃FNZOJFNØXJʉUFHPDPʯNZ XJE[JFMJ T’ZT[FMJw %[ XZ[OBXBMJ 1JPUS J +BO QS[FE 4BOIFESZOFN QP [NBStwychwstaniu Chrystusa i zesłaniu Ducha Świętego. Prawdziwy kaznodzieja, homilista
nie tylko utożsamia się z Jezusem, ale staje się całkowicie uległym Duchowi Świętemu,
78
Stanisław T. ZARZYCKI
dzięki czemu tenże Duch staje się w nim wewnętrzną zasadą działania, w tym także przepowiadania słowa Bożego. Ta wewnętrzna, boska zasada przepowiadania jest ciągle za
mało akcentowana. A przecież każde słowo ludzkie przekazywane jest mocą wewnętrzOFHP UDIOJFOJB T’PXP [Bʯ #P˃F QS[FLB[ZXBOF KFTU NPDʇ CPTLJFHP vUDIOJFOJBw Ruah)
udzielonego nam po raz pierwszy na chrzcie świętym i ożywianego w każdej modlitwie.
5PKFEZOJFNPDʇUFHPUDIOJFOJBNPDʇ%VDIBɭXJʒUFHPDIS[FʯDJKBOJONP˃FQPXJFE[JFʉ
v+F[VTKFTU1BOFNw3[
v"CCB0KD[Fw3[
8T[ZTULJFJOOFʯSPELJQS[FLB[V
komunikacji (mikrofon, radio, telewizja, internet) służą jedynie wzmocnieniu, spotęgowaniu tego co się dokonuje w ewangelizacji mocą Ducha Świętego! Pięknym przykładem
głosiciela Ewangelii powodowanego stale Duchem Świętym był św. Paweł. Wyznał on pod
koniec swej posługi ewangelizacyjnej: „A teraz przynaglany Duchem udaję się do Jerozolimy; nie wiem, co mnie tam spotka oprócz tego, że czekają mnie więzy i utrapienia, o
czym zapewnia mnie Duch Święty w każdym mieście. Lecz ja zgoła nie cenię sobie życia,
bylebym tylko dokończył biegu i posługiwania, które otrzymałem od Pana Jezusa: [byleCZN>EB’ʯXJBEFDUXPP&XBOHFMJJ’BTLJ#P˃FKw%[o
%PUZLBNZUVNJTUZLJQS[Fpowiadania, czyli najgłębszego jej wymiaru, w którym cały człowiek oddaje się na służbę
Jezusowi w mocy jego Ducha. Św. Paweł był takim głosicielem imienia Jezusa nawet za
cenę znoszonych prześladowań, cierpień i męczeństwa.
v,UPQSBXE[JXJFTQPULB’$ISZTUVTBOJFNP˃F[BUS[ZNBʉ(PEMBTJFCJFBMFXJOJFO(P
H’PTJʉw27 Ta zasada odnosi się do wszystkich chrześcijan, a zwłaszcza do kaznodziejów w
OBT[ZDID[BTBDIHEZPSʒE[JFP[CBXJFOJVXJOOPCZʉH’PT[POF[NJ’PʯDJʇJUBLQS[FLPOZwującą siłą, jaką odznaczała się pierwsza ewangelizacja28.
B. Wraz z odnową teorii przepowiadania polegającą na zaakcentowaniu momentu teologicznego w kaznodziejstwie, czyli słowa Bożego i misterium zbawienia, podmiotem
przepowiadania par excellence jest Chrystus, Bóg, a nie jedynie kaznodzieja-mówca zwracający się do słuchaczy29 8ZOJLB [ UFHP [PCPXJʇ[BOJF EMB LB˃EFHP LUP QSBHOJF H’PTJʉ
&XBOHFMJʒ8JOJFOPOHSVOUPXOJFTUVEJPXBʉ1JTNPɭXJʒUFJLPS[ZTUBʉ[EPTUʒQOZDILPNFOUBS[Z CJCMJKOZDI FH[FHFUZD[OZDI J QSBLUZD[OZDI CZ DJʇHMF D[FSQBʉ USFʯʉ [F TLBSCDB
CJCMJKOFHPPEOPTJʉKʇEPTJFCJFX[SBTUBʉXXJFS[FJPXZNEPCSFNE[JFMJʉTJʒ[JOOZNJ
%PQJFSPXESVHJFKLPMFKOPʯDJXJOJFOEPTLPOBMJʉXTPCJFVNJFKʒUOPʯʉQS[FLB[VQS[FQPXJBEBOZDIUSFʯDJ[EPMOPʯDJSFUPSZD[OFCZ[BUSPT[D[ZʉTJʒPNʇESZJDJFLBXZQS[FLB[USBfiający do uszu i serca odbiorcy. Ciągle pozostają niezwykle aktualne cele retoryki klasycznej, np. tej w wydaniu św. Augustyna, ukazanej w dziele O nauce chrześcijańskiej30,
polegające na pouczeniu (docere), wzbudzeniu przyjemności duchowej (delectare) w słuchającym, i nakłonieniu (flectere) go do działania, retoryki odwołującej się do różnych
figur i obrazów, na które bardzo wrażliwy jest także człowiek współczesny. I aktualne jest
DJʇHMFQZUBOJFUFHP˃ɭXJʒUFHPv%MBD[FHP˃CZMVE[JFVD[DJXJOJFNJFMJEP’P˃ZʉTUBSBʤEMB
[EPCZDJBUFKT[UVLJ<SFUPSZD[OFKoQS[ZQ4;>DFMFNTQP˃ZULPXBOJBKFKXT’V˃CJFQSBXdy, gdy przewrotni posługują się nią w służbie niesprawiedliwości i błędu, mając na oku
PTJʇHOJʒDJF[XZDJʒTUXBXTQSBXJFQS[FXSPUOFKJL’BNMJXFK w31 Dlaczegoż by kapłani nie
NJFMJEPL’BEBʉTUBSBʤCZKBLOBKEPTLPOBMFKQPTJʇʯʉT[UVLʒSFUPSZD[OʇXT’V˃CJF&XBOHFMJJ
posłudze zbawienia innych dzisiaj, gdy w środkach masowego przekazu wykorzystuje się
PRZEPOWIADANIE EWANGELII W DZISIEJSZEJ PRAKTYCE HOMILETYCZEJ
79
słowo jako spreparowane narzędzie manipulowania opinią publiczną, stosuje się przebiegłe socjotechniki?
/BMF˃Z[BSB[FNLPS[ZTUBʉ[SP[XJKBKʇDFKTJʒOPXFKSFUPSZLJQPT[VLVKʇDFKDPSB[XZraźniejszego kształtu w homiletyce. Wykorzystuje ona osiągnięcia teorii komunikacji
międzyludzkiej z zakresu socjologii i psychologii w służbie spotkania człowieka z Bogiem32.
$4LVUFD[OZTQPTØCH’PT[FOJBT’PXB#P˃FHPXJOJFOEPQSPXBE[JʉEPEJBMPHVQPNJʒdzy słuchaczem homilii a Bogiem, który przemawia do człowieka i jednocześnie oczekuje
PEOJFHPPEQPXJFE[J)PNJMFUBNP˃FUPVD[ZOJʉQSPXBE[ʇDPUXBSUZEJBMPH[QPXJFS[POZmi mu wiernymi na temat fragmentu Pisma Świętego na dany dzień i kierując ich uwagę
OB#PHBKFHPPKDPXTLʇEPCSPʉJNJ’Pʯʉ8UBLJFKSP[NPXJFVS[FD[ZXJTUOJBTJʒQSBXE[JXB
natura homilii, ponieważ greckie słowo homileinIPNJMJB
[OBD[ZUZMFDPSP[NBXJBʉ33.
5BLB IPNJMJB QSPXBE[POB X EVDIV NJ’PʯDJ QBTUFSTLJFK OJFKBLP VPCFDOJB NJ’Pʯʉ $ISZstusa i ugruntowuje komunię pomiędzy odkupionym stworzeniem i Bogiem, pomiędzy
wspólnotą Kościoła i wewnętrznym życiem Osób Trójcy Świętej.
D. Niezwykle ważną rzeczą jest to, czy język, którym posługuje się kaznodzieja jest
zrozumiały dla jego słuchaczy. Nawet w dokumentach kościelnych sygnalizowana jest
USVEOPʯʉQPMFHBKʇDBOBUZN˃FQFXOFQPKʒDJBJT’PXBQS[ZQPNPDZLUØSZDI%PCSB/PXJna tradycyjnie była głoszona, jak np. grzech pierworodny i jego skutki, odkupienie, Krzyż,
dobrowolna ofiara, pokuta itp., „utraciły swe pierwotne, pozytywne chrześcijańskie znaczenie i stały się prawie niezrozumiałe dla większości ludzi uformowanych we współD[FTOFKLVMUVS[Fw34;EBOJFN31S[ZCZMTLJFKJ81S[ZD[ZOZTUB’PTJʒUBLQPOJFXB˃XF
współczesnym języku religijnym odchodzi się od mówienia o sprawach religii językiem
obiegowym, zrozumiałym dla wszystkich, a używa się języka specjalistycznego, zrozumiałego jedynie dla teologów, czyli dla wąskiej grupy osób. Konieczna inkulturacja tego
Kʒ[ZLBXJOOBEPLPOBʉQS[FL’BEVXXQPKʒʉJT’ØXOBUBLJKʒ[ZLXLUØSZNOJF[BUSBDJTJʒ
głębokiego sensu podstawowych ludzkich i chrześcijańskich rzeczywistości, ale się je odsłoni i przybliży współczesnemu człowiekowi. Owo tłumaczenie, według wspomnianych
BVUPSØXOJFQPXJOOPTJʒEPLPOBʉKFEOBLQS[ZQPNPDZKʒ[ZLBQPUPD[OFHPOJF[EPMOFHP
EPXZSB˃FOJBX[OJPT’ZDIQS[F˃ZʉEVDIPXZDIBMFQS[ZQPNPDZKʒ[ZLBMJUFSBDLJFHPLUØSZ
NP˃F QF’OJʉ [BSB[FN GVOLDKʒ FEVLBDZKOʇ J VXSB˃MJXJBKʇDʇ D[’PXJFLB OB ʯXJBU XBSUPʯDJ
duchowych35.
Zakończenie
W świetle powyższych rozważań nad stroną przedmiotową i podmiotową homilii w myśli
soborowej i posoborowej i przy uwzględnieniu kryzysu wiary w świecie współczesnym,
nasuwają się niektóre wnioski odnośnie do skuteczniejszego przepowiadania:
,B[OPE[JFKBXJOJFOCZʉD[’PXJFLJFNPUXBSUZNOBʯXJBUJVX[HMʒEOJBKʇDZNXTXZN
przepowiadaniu jego tendencje, sytuacje człowieka, jego problemy i radości, i interpretoXBʉKFXʯXJFUMFT’PXB#P˃FHP/JFNP˃FOJFVX[HMʒEOJBʉXTXZDIIPNJMJBDIJLB[BOJBDI
PXFHPBTQFLUVFH[ZTUFODKBMOFHPHEZ˃QS[FTUBOJFCZʉT’VDIBOZBNP˃FOBXFUOJFOBXJʇ-
80
Stanisław T. ZARZYCKI
[BʉH’ʒCT[FHPLPOUBLUV[FTXZNJXJFSOZNJ5BLJF[BEBOJFXZNBHBPELBQ’BOB[EPMOPʯDJ
U’VNBD[FOJBQFXOZDIQPKʒʉOBKʒ[ZLCBSE[JFK[SP[VNJB’ZEMBT’VDIBD[Z
8JOJFO PO X TXZN LBQ’BʤTUXJF PSJFOUPXBʉ TJʒ CBSE[JFK OB 4’PXP #P˃F J OJF [BEPXBMBʉ TJʒ KFEZOJF LVMUZD[OZN BTQFLUFN TXFK QPT’VHJ 1PQS[F[ NFEZUBDKʒ J NPEMJUXʒ
XJOJFO[H’ʒCJBʉLFSZHNBUCJCMJKOZJPELSZXBʉDPSB[CBSE[JFKPCFDOPʯʉ$ISZTUVTBX4’PXJF#P˃ZNJPUXJFSBʉTJʒOBKFHP[CBXD[FE[JB’BOJFXTPCJFJXʯXJFDJFD[FSQJʇD[FʤQS[F’BNVKʇDʇ XT[FMLB SVUZOʒ DIBSZ[NBUZD[Oʇ ʯXJF˃Pʯʉ J [EPMOPʯʉ EBXBOJB FXBOHFMJD[OFHP
świadectwa.
8TXZNQS[FQPXJBEBOJVLB[OPE[JFKBOJFQPXJOJFOPHSBOJD[BʉTJʒEPQPVD[FOJBX
XJFS[FBMFX’ʇD[BʉTJʒXQPT’VHʒ[CBXJFOJBJOOZDI5FNVXJOOZT’V˃ZʉLB[BOJBPDIBSBLterze mistagogicznym ukazującym tajemnicze działanie Boga w sakramencie Eucharystii,
w którym działanie ewangelizacyjne osiąga swój szczyt i zarazem pozostaje w ścisłym
związku z działaniem Boga w Jego słowie.
4. Wydaje się, że w kazaniach ciągle za mało bywa uwzględniana liturgia (czyli modlitwy eucharystyczne, modlitwy z części stałych i zmiennych Mszy św., [kolekty, prefacje],
hymny, aklamacje, postawy, przedmioty, obrzędy i wszystko to co dotyczy poszczególnych
okresów roku liturgicznego) jako źródło przepowiadania. Jej włączenie w tematykę homilii zaowocuje z pewnością bardziej mistagogicznym i integralnym jej przeżyciem łącząDZNvTUؒ4’PXBw[FvTUP’FN&VDIBSZTUJJw
PRZYPISY
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
$POTFJMEFT$POGÏSFODFTÏQJTDPQBMFTE&VSPQF-FTÏWÐRVFTE&VSPQFFUMBOPVWFMMFÏWBOHFMJTBUJPO
5FYUFT SBTTBNCMÏT FU JOUSPEVJUT QBS ) -FHSBOE DPMM %PDVNFOUT EFT ²HMJTF 1BSJT ²E EV $FSG
1991.
Paweł VI. Adhortacja apostolska <...> o ewangelizacji w świecie współczesnym (dalej: EN). N. 55.
Wrocław. 2001. S. 48–49.
Dagens C., bp. 4JUVBUJPOBDUVFMMFEFMBGPJFUSFTQPOTBCJMJUÏEFM²HMJTF/PVWFMMF3FWVF5IÏPMPHJRVF
EBMFK/35
;4o
Posynodalna adhortacja <...> o powołaniu i misji świeckich w Kościele i w świecie dwadzieścia lat
po Soborze Watykańskim II (dalej: ChL). Poznań. 1987. N. 4 i 44.
Jan Paweł II-JTUBQPTUPMTLJ;NBKBS/""4
4
Konstyt. duszp. o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (dalej: GS). 53. ChL 44.
Eliade M.4BDSVNJQSPGBOVN0JTUPDJFSFMJHJKOPʯDJU’VN33FT[LF8BST[BXB4o
Jan Paweł II. Redemptoris missio. 7 grudnia 1990. N. 67; Kongregacja ds. Duchowieństwa. Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów Tota Ecclesia. 31 stycznia 1994. N. 7. Watykan. 1994. S. 11.
Wprowadzenie. S. 4.
Jan Paweł II. Encyklika Redemptor hominis. 14. Poznań. 1979.
Tenże. Przemówienie podczas VI Sympozjum biskupów europejskich. 11 października 1985. Insegnamenti di Giovanni Paolo II. VIII (1885). S. 918–919.
Janicki J. )PNJMJB4’PXOJL5FPMPHJD[OZEBMFK45
SFE";VCFSCJFS,BUPXJDF4o
200.
Sobieraj E.)PNJMJBXFE’VHUFPMPHJJQPTPCPSPXFK#JCMJBXEVT[QBTUFSTUXJFSFE"-4[BGSBʤTLJ
Lublin. 1977. S. 186–210.
Por. Jan Paweł II. Posynodalnna adhortacja apostolska Pastores dabo vobis (dalej: PDV). Wrocław.
1992. N. 10.
PRZEPOWIADANIE EWANGELII W DZISIEJSZEJ PRAKTYCE HOMILETYCZEJ
15
Kudasiewicz J., Zuberbier A.,FSZHNBU454
Trwało to od XIII wieku, od kiedy to pod wpływem rozwoju teologii spekulatywnej odstąpiono w
EV˃FKNJFS[FXvLB[BOJBDIVD[POZDIwPCPLvLB[BʤMVEPXZDIwXLUØSZDI[BKNPXBOPTJʒ˃ZDJFN
religijnym i moralnym wiernych opierając się na sytuacjach egzystencjalnych, historii, przykładach
z życia świętych, legendach i niekiedy tylko Biblii) od wyjaśniania tekstów biblijnych, aż do Soboru
5SZEFODLJFHPLUØSZDIPʉQPMFDJ’LBQ’BOPNXZKBʯOJFOJFUBKFNOJDZ.T[ZʯXKBLPPGJBSZ[BQPNPDʇ
tekstów liturgicznych, jego nauka nie wpłynęła na istotne przeobrażenie przepowiadania, które do
Soboru Watykańskiego II polegało na przekazie doktryny katolickiej. Join-Lambert A. Du sermon
ËMIPNÏMJF/PVWFMMFRVFTUJPOTUIÏPMPHJRVFTFUQBTUPSBMFT/35/4o
17
Konstytucja o liturgii świętej Sacrosanctum Concilium (dalej: SC). 52.
18
Lewek A.*NQMJLBDKFIPNJMFUZD[OFXTQؒD[FTOFKDISZTUPMPHJJ$PNNVOJPEBMFK$PN
;4o
19
Sobieraj. Op. cit. S. 199.
20
Simon H.,B[OPE[JFKTUXPQPMTLJF[EPCZD[FJOJFEPDJʇHOJʒDJB"UFOFVN,BQ’BʤTLJF5
;o4
21
Kongregacja ds. Duchowieństwa. Kapłan głosiciel Słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty
XESPE[FEPUS[FDJFHPUZTJʇDMFDJBDIS[FʯDJKBʤTUXB5BSOØX4o;PCUBL˃FBenedykt XVI.
Posynodalna adhortacja Sacramentum caritatis <...> o Eucharystii, źródle i szczycie życia i misji
Kościoła. N. 46. Tarnów. 2007.
22
Tamże.
23
Guardini R.;OBLJʯXJʒUFU’VN+#JSLFONBKFSN8SPD’BX4
24
Louzeu F..JUTZNCPMJTQP’FD[FʤTUXP$PN;4o
25
Benedykt XVI. Encyklika Spe salvi o nadziei chrześcijańskiej. N. 31. Kraków. 2007.
26
Siwek G..PSBMOPʯʉQS[FQPXJBEBOJB",;4
27
Jan Paweł II. List apostolski Novo millenio ineunte. 6 stycznia 2001. N. 40.
28
Kongregacja ds. Duchowieństwa. Kapłan głosiciel Słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa. S. 16.
29
Lewek A.,B[OPE[JFKBXFXTQØMOPDJFLPʯDJFMOFK$[’PXJFLXFXTQØMOPDJF,PʯDJP’BSFE-#BMUFS
Warszawa. 1979. S. 273. Tradycyjna homiletyka inspirowała się starożytną retoryką grecką i rzymską,
MJUFSBUVSʇGJMP[PGJʇBJEFB’FNEMBOJFKCZ’NØXDBQPSZXBKʇDZT’VDIBD[BNØXDBvQS[ZPE[JBOZwX
chrześcijańskie przymioty. W starożytności hellenistycznej i rzymskiej retoryka znajdowała zastosowanie w sądach, gdzie liczyło się zasadne oskarżenie i przekonywująca obrona, w doradztwie
politycznym i w wychowaniu moralnym, w którym, jak zawsze, ważne było i jest przekonanie wychowanka do wartości, por. Jaroszyński Cz., Jaroszyński P. Podstawy retoryki klasycznej. Warszawa.
1998. S. 27.
30
Augustyn św.0OBVDFDIS[FʯDJKBʤTLJFK*7U’VN+4VMPXTLJ8BST[BXBDoucet D.
.FNPSJBNPEFTUJBFUDPOUJOFOUJB3FWVF5IPNJTUF
;4
31
Op. cit. IV, 2, 3.
32
;PCOQPrzybylska R., Przyczyna W.#BSJFSZJQPNPTUZXLPNVOJLBDKJLB[OPE[JFKTLJFK1S[FHMʇE
Homiletyczny. 8 (2004). S. 115.
33
Sobieraj. Op. cit. S. 217.
34
Kongregacja ds. Duchowieństwa. Kapłan głosiciel Słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijanstwa. S. 17.
35
Przybylska R., Przyczyna W. Po co nam takie Seminaria duchowne. O języku kleryków. AK. T. 143.
;4o
16
BIBLIOGRAFIA
1. Augustyn św0OBVDFDIS[FʯDJKBʤTLJFKU’VN+4VMPXTLJ8BST[BXB
2. Benedykt XVI. Encyklika Spe salvi o nadziei chrześcijańskiej. Kraków. 2007.
81
82
Stanisław T. ZARZYCKI
3. Benedykt XVI. Posynodalna adhortacja Sacramentum caritatis <...> o Eucharystii, źródle i szczycie
życia i misji Kościoła.Tarnów. 2007.
$POTFJMEFT$POGÏSFODFTÏQJTDPQBMFTE&VSPQF-FTÏWÐRVFTE&VSPQFFUMBOPVWFMMFÏWBOHFMJTBUJPO
5FYUFT SBTTBNCMÏT FU JOUSPEVJUT QBS ) -FHSBOE DPMM %PDVNFOUT EFT ²HMJTF 1BSJT ²E EV $FSG
1991.
5. Dagens C., bp. 4JUVBUJPOBDUVFMMFEFMBGPJFUSFTQPOTBCJMJUÏEFM²HMJTF/PVWFMMF3FWVF5IÏPMPHJRVF
;4o
6. Doucet D..FNPSJBNPEFTUJBFUDPOUJOFOUJB3FWVF5IPNJTUF
;4o
7. Eliade M. Sacrum i profanum. 0JTUPDJFSFMJHJKOPʯDJU’VN33FT[LF8BST[BXB
8. Guardini R.;OBLJʯXJʒUFU’VN+#JSLFONBKFSN8SPD’BX
9. Jan Paweł II. Encyklika Redemptor hominis. Poznań. 1979.
10. Jan Paweł II. List apostolski Novo millenio ineunte. 6 stycznia 2001. Kraków. 2001.
11. Jan Paweł II. List apostolski Tertio millenio adveniente;NBKBS,SBLØX
12. Jan Paweł II. Posynodalnna adhortacja apostolska Pastores dabo vobis. Wrocław. 1992.
13. Jan Paweł II. Redemptoris missio. 7 grudnia 1990. Kraków. 1990.
14. Janicki J.)PNJMJB4’PXOJL5FPMPHJD[OZSFE";VCFSCJFS,BUPXJDF4o
15. Jaroszyński Cz., Jaroszyński P. Podstawy retoryki klasycznej. Warszawa. 1998.
16. Join-Lambert A.%VTFSNPOËMIPNÏMJF/PVWFMMFRVFTUJPOTUIÏPMPHJRVFTFUQBTUPSBMFT/35
2004. N. 1. S. 68–85.
17. Kongregacja ds. Duchowieństwa. Dyrektorium o posłudze i życiu kapłanów Tota Ecclesia. 31 stycznia
1994. Watykan. 1994. S. 11.
18. Kongregacja ds. Duchowieństwa. Kapłan głosiciel Słowa, szafarz sakramentów i przewodnik wspólnoty w drodze do trzeciego tysiąclecia chrześcijaństwa. Tarnów. 1999.
19. Kudasiewicz J., Zuberbier A.,FSZHNBU4’PXOJL5FPMPHJD[OZSFE";VCFSCJFS,BUPXJDF
S. 237–238.
20. Lewek A.*NQMJLBDKFIPNJMFUZD[OFXTQؒD[FTOFKDISZTUPMPHJJ$PNNVOJP
;4o
129.
21. Lewek A.,B[OPE[JFKBXFXTQØMOPDJFLPʯDJFMOFK$[’PXJFLXFXTQØMOPDJF,PʯDJP’BSFE-#BMUFS
Warszawa. 1979. S. 269–283.
22. Louzeu F..JUTZNCPMJTQP’FD[FʤTUXP$PN;4o
23. Paweł VI. Adhortacja apostolska Evangelii Nuntiandi o ewangelizacji w świecie współczesnym.
Wrocław. 2001.
24. Przybylska R., Przyczyna W.#BSJFSZJQPNPTUZXLPNVOJLBDKJLB[OPE[JFKTLJFK1S[FHMʇE)PNJMFtyczny. 8 (2004). S. 115–126.
25. Przybylska R., Przyczyna W. Po co nam takie Seminaria duchowne. O języku kleryków. AK. T. 143.
;4o
26. Simon H.,B[OPE[JFKTUXPQPMTLJF[EPCZD[FJOJFEPDJʇHOJʒDJB"UFOFVN,BQ’BʤTLJF5
;o4o
27. Siwek G..PSBMOPʯʉQS[FQPXJBEBOJB",;4o
28. Sobieraj E.)PNJMJBXFE’VHUFPMPHJJQPTPCPSPXFK#JCMJBXEVT[QBTUFSTUXJFSFE"-4[BGSBʤTLJ
Lublin. 1977. S. 167–253.
29. Sobór Watykański II. Konstytucje, dekrety, deklaracje. Poznań. 1968.
Gauta: 2009 04 28
Parengta spaudai: 2010 09 02
PRZEPOWIADANIE EWANGELII W DZISIEJSZEJ PRAKTYCE HOMILETYCZEJ
Stanisław T. ZARZYCKI
PROCLAMATION OF THE GOSPEL IN THE CONTEMPORARY PRACTICE OF HOMILETICS
Summary
ćF BSUJDMF JT EFWPUFE UP UIF i1SPDMBNBUJPO PG UIF (PTQFM JO UIF DPOUFNQPSBSZ QSBDUJDF PG IPNJMFUJDTw ćF
BVUIPSCFHJOTCZFYQMBJOJOHUIFQIFOPNFOPOPGTFDVMBSJTBUJPOBOEEFDISJTUJBOJTBUJPOPGDPOUFNQPSBSZ&VSPQF
BOEUIFXPSMEćF$IVSDITSFTQPOTFUPUIPTFQSPDFTTFTUISFBUFOJOH$ISJTUJBOJUZBOEUIFIVNBOTIPVMECFB
new evangelization. Bishops and priests bear a special responsibility for this matter.
ćFNBJONFBOTPGFWBOHFMJ[BUJPOJOUIF$IVSDIJTBIPNJMZćFDPOTUJUVFOUTPGJUTDPOUFOUTIPVMEJODMVEF
LFSVHNBJFQSPOPVODJOH(PETTBMWBUJPOJO$ISJTUTDSVDJĕYJPOBOESFTVSSFDUJPOBDDPNQBOJFECZB
DBMMUPDPOWFSTJPOGBJUIBOECBQUJTNBTXFMMBTBTFBSDIGPSTQJSJUVBMGVMĕMNFOU
FYJTUFOUJBMFMFNFOUJFUIF
situation of a recipient of the homily, his mentality, problems, deep spiritual needs (this component has been
EJTDVTTFEBTUIFĕSTUJOMJOFXJUIUIFBEPQUFEDPOUFYUPGUIFTFDVMBSJTBUJPOQSPCMFN
NZTUBHPHJDFMFNFOU
i.e. the introductory one into the mystery of salvation being hic et nunc in the Eucharist, by means of the Word
of God; 4) moral element – pointing to the faithful their obligations to put into practice the accepted Word of
God and indications how to achieve the unity with God in their prayer and lives, and in practicing the love of
neighbours; 5) eschatic element that relates to awaiting for the encounter with God at the moment of death and
the second coming of Christ.
However, nowadays an effective preaching of the kerugma is conditioned by the following personal and
spiritual, personal and communicative qualities of a homily preacher: 1) ability to give a joyful testimony to
his faith in Christ and the love towards Him as the absolute value; his meditation over the Word of God and
personal prayer and contemplation of the mysteries of faith; 2) homiletic competences, which include both
biblical and theological knowledge and the art of wise and beautiful preaching of the salvation message (the
PMEi$IVSDITSIFUPSJDwBOEJUTOFXGPSNT
BCJMJUZUPMFBEUIFDPNNVOJUZUPUIFEJBMPHVFXJUI(PEBOEUIF
FYQFSJFODFPGMJCFSBUJPOJO$ISJTUJOUIF&VDIBSJTUXJUIBWJFXUPFYQFSJFODJOHNPSFJOUFHSBMMZUIFMJUVSHZPG
the Word and the Eucharist.
Stanisław T. ZARZYCKI
EVANGELIJOS SKELBIMAS ŠIUOLAIKINĖJE HOMILETIKOS PRAKTIKOJE
Santrauka
Straipsnyje analizuojamas Evangelijos skelbimas šiuolaikinėje homiletikos praktikoje. Visų pirma autorius aiškina šiuolaikinio pasaulio ir Europos sekuliarizacijos bei nukrikščionėjimo fenomeną. Bažnyčios reakcija į
šiuos krikščionybei ir žmonijai grėsmingus procesus turėtų būti naujoji evangelizacija. Ypač tai turėtų rūpėti
vyskupams ir kunigams.
Pamokslavimas yra pagrindinė evangelizacijos priemonė. Homiliją turi sudaryti: 1) kerigma, t. y. skelbimas
apie išganymą per Kristaus nukryžiavimą ir prisikėlimą; šį skelbimą lydi kvietimas atsiversti, tikėti ir krikštytis,
taip pat skatinimas siekti dvasios pilnatvės; 2) egzistencinis elementas, t. y. pamokslo klausytojo situacija, jo
mentalitetas, problemos, dvasiniai poreikiai (šis komponentas yra, ko gero, svarbiausias sekuliarizacijos kontekste); 3) mistagoginis elementas, t. y. įvadas į išganymo paslaptį, buvimas hic et nunc Eucharistijoje per Dievo
žodį; 4) dorovinis elementas – tikintiesiems nurodoma jų pareiga gyventi pagal Dievo žodį, maldoje ir gyvenime siekti vienybės su Dievu bei mylėti artimą; 5) eschatologinis elementas – laukiama susitikimo su Dievu
mirties momentu, per antrąjį Kristaus atėjimą.
Tam, kad homilija būtų veiksminga šiais laikais, pamokslautojui būtinos šios asmeninės, dvasinės ir bendravimo savybės: 1) gebėjimas džiaugsmingai liudyti savo tikėjimą ir Kristaus meilę kaip didžiausią vertybę;
Dievo žodžio apmąstymas, asmeninė malda ir tikėjimo paslapčių kontempliacija; 2) pamokslavimo įgūdžiai
– tam būtinos Biblijos ir teologijos žinios, gebėjimas išmintingai ir patraukliai skelbti išganymo žinią (pagal
vTFOʇKʇ#BäOZʊJPTSFUPSJLʇiJSUBJLBOUOBVKBTGPSNBT
HFCʐKJNBTTLBUJOUJCFOESVPNFOʒJFÝLPUJEJBMPHPTV
Dievu ir išsilaisvinimo Kristuje per Eucharistiją, visapusiškai išgyvenant Žodžio ir Eucharistijos liturgiją.
83
84
Stanisław T. ZARZYCKI
PAGRINDINIAI ŽODŽIAI: sekuliarizmas, naujoji evangelizacija, homilija, homilijos turinys, Evangelijos žinios
skelbimo būdai.
KEY WORDS: secularism, the new evangelization, homily, the content of homily, ways of preaching the Gospel.
Stanisław T. ZARZYCKI – habil. dr. (dvasingumo teologijos srityje). Dirba Liublino Jono Pauliaus II katalikiškojo
universiteto Dvasingumo teologijos institute. Adresas: ul. Warszawska 31, 20-803 Lublin. El. paštas zastan@batory.
plo.Lublin.pl.
Stanisław T. ZARZYCKI oIBCJMESJOUIFPMPHZPGTQJSJUVBMJUZBUUIF*OTUJUVUFGPSćFPMPHZPG4QJSJUVBMJUZBUUIF
Pontifical University of John Paul II in Lublin. Address: ul. Warszawska 31, 20-803 Lublin. Email: zastan@batory.
plo.Lublin.pl.