pełny tekst - Copernicus

Transkrypt

ed
ibu
tio
np
roh
ibit
Instytut Psychologii
Uniwersytet Wrocławski
ly -
dis
tr
Problematyczne u˝ywanie internetu
– symptomy i metoda diagnozy.
Badania wÊród dorastajàcej młodzie˝y
Najcz´Êciej wÊród młodzie˝y – najliczniejszej i najaktywniejszej grupy u˝ytkowników internetu – stwierdza si´ przypadki zaburzenia zdolnoÊci samoregulowania indywidualnego zaanga˝owania w okreÊlone aktywnoÊci internetowe. Zaburzenia te majà cechy nałogu. OkreÊla si´ je jako
uzale˝nienie od internetu lub problematyczne u˝ywanie internetu (PUI).
Symptomy PUI to: 1) trudnoÊci z kontrolà aktywnoÊci w internecie, 2) kompulsywne, obsesyjne owładnićie, 3) utrata satysfakcji i wzmagajàca si´
potrzeba, 4) narastajàce szkody i konflikty, 5) zaniedbywanie innych aktywnoÊci i relacji, 6) nałogowa ucieczka od stresu oraz 7) obrona nałogu. Stosownie do przyj´tych kryteriów diagnostycznych opracowano narz´dzie pomiaru PUI – Test Korzystania z Internetu (TKI). W próbie 654 internatów
(54% dziewczàt i 46% chłopców) w wieku 15–19 lat przeprowadzono badanie nad wartoÊcià psychometrycznà narz´dzia. Potwierdzono trafnoÊç
teoretycznà konstruktu PUI i wykazano wysokie walory psychometryczne
TKI. Obliczono normy i oszacowano rozpowszechnienie problemu. Około
2% nastoletnich internautów jest problematycznymi u˝ytkownikami internetu. Problem ten dotyka głównie młodych m´˝czyzn. Stwierdzono te˝ ró˝nice mi´dzypłciowe w uwarunkowaniach PUI. Omawiane sà kontrowersje
i ograniczenia dotyczàce badaƒ i diagnozy PUI.
se
for
pe
rso
na
lu
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
is c
op
y is
Słowa kluczowe: internet, uzale˝nienie, symptomy, pomiar, ocena psychometryczna, dorastajàcy
Adres do korespondencji: Ryszard Poprawa: e-mail: [email protected], Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego, ul. Dawida 1, 50-527 Wrocław, tel. 071-3671814
Th
-
Psychologia JakoÊci ˚ycia
Psychology of Quality of Life
2012, tom 11, nr 1 (57–82)
on
This copy is for personal use only - distribution
-
Ryszard Poprawa
-
PJZ 01 12_PJZ 01 12.qxp 3/22/13 1:52 PM Page 57
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
58
Ryszard Poprawa
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Pomimo licznych dobrodziejstw zwiàzanych z rozwojem internetu i ogromnej jego
Êwiatowej ekspansji oraz coraz wi´kszej potrzeby jego wykorzystywania, wÊród
młodych wiekiem i zarazem najliczniejszej grupy u˝ytkowników stwierdza si´ przypadki dysfunkcjonalnego u˝ywania internetu, czyli takiego korzystania, które zamiast êródłem indywidualnych korzyÊci, staje si´ zaburzonym zachowaniem (Cao,
Su, 2006; Johansson, Götestam, 2004; Kaltiala-Heino, Lintonen, Rimpela, 2004;
Leung, 2004; Morahan-Martin, Schumacher, 2000; Poprawa, 2007; 2011a; 2011b;
Siomos i in., 2008; Thatcher, Goolam, 2005). Chodzi tu o zaburzenie zdolnoÊci samoregulowania indywidualnego zaanga˝owania w okreÊlone aktywnoÊci internetowe niezwiàzane z naukà czy pracà, które powoduje psychologiczne, społeczne oraz
zdrowotne problemy i szkody w funkcjonowaniu jednostki w ró˝nych, pozawirtualnych obszarach ˝yciowej aktywnoÊci. Zaburzenie to okreÊla si´ najcz´Êciej jako uzale˝nienie od internetu (Internet Addiction Disorder), patologiczne u˝ywanie internetu (Pathologic Internet Use), kompulsywne u˝ywanie internetu (Compulsive
Internet Use) lub coraz cz´Êciej jako problematyczne u˝ywanie internetu (Problematic Internet Use) (por. Beard, Wolf, 2001; Caplan, 2010; Griffiths, 2000; Davis,
2001; Douglas i in., 2008; Kaliszewska, 2007a; Morahan-Martin, 2005; Majchrzak,
Ogiƒska-Bulik, 2010; Shapira i in., 2003; Shaw, Black, 2008; Yellowless, Marks,
2007; Young, 1998a; 1999; przeglàd patrz: Poprawa, 2009a; 2011c).
Indywidualne problemy zwiàzane z zaanga˝owaniem w korzystanie z internetu
majà zło˝onà behawioralno-poznawczo-emocjonalnà natur´ i etiologi´ (Caplan,
2010; Davis, 2001; Kaliszewska, 2007a; Poprawa, 2006; 2009a; 2010; 2011c). Nie
sà one do tej pory jednoznacznie uj´te w oficjalne klasyfikacje nozologiczne zaburzeƒ (ICD-10 czy DSMIV-TR). W literaturze omawiane sà liczne kontrowersje co
do ich charakteru, przebiegu, trwałoÊci oraz ró˝nicowania z innymi, pierwotnymi
zaburzeniami (Grochol, 1999; Morahan-Martin, 2005; Poprawa, 2009a; 2011c;
Shaffer, Hall, Bilt, 2000; Shapira i in., 2003; Yellowless, Marks, 2007). W badaniach wykorzystywane sà ró˝ne metody ich pomiaru, nie zawsze bazujàce na spójnym systemie kryteriów diagnostycznych, stàd te˝ uzyskiwane sà rozbie˝ne rezultaty dotyczàce rozpowszechnienia problemu, nawet w tych samych populacjach
(patrz na ten temat: Ogiƒska-Bulik, 2010; Poprawa, 2011b).
Jednak˝e, pomimo tych trudnoÊci i niejasnoÊci, wielu badaczy przedstawia bardzo podobny i spójny opis problemów zwiàzanych z dysfunkcjonalnym zaanga˝owaniem w u˝ywanie internetu. Problemy te ujmuje si´ na wzór zaburzeƒ kontroli
nawyków i pop´dów (szczególnie patologicznego hazardu) oraz uzale˝nieƒ, o bardzo podobnych symptomach i operacjonalizuje w zbie˝ne pytania diagnostyczne
(por. Beard, Wolf, 2001; 2005; Caplan, 2002; 2010; Griffiths, 2000; Davis, 2001;
Douglas i in., 2008; Kaliszewska, 2007a; Morahan-Martin, 2005; Majchrzak, Ogiƒska-Bulik, 2010; Poprawa, 2011a; 2011c; Shapira i in., 2003; Shaw, Black, 2008;
Woronowicz, 2009; Yellowless, Marks, 2007; Young, 1998a; 1999). Co wićej, uzyskuje si´ doÊç zbie˝ne rezultaty badaƒ nad korelatami problematycznego u˝ywa-
Th
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
Problematyczne u˝ywanie internetu – symptomy i metoda diagnozy…
59
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
nia internetu i zarysowuje si´ doÊç spójny obraz jego mechanizmów etiologicznych
(por. Cao, Su, 2006; Caplan, 2010; Majchrzak, Ogiƒska-Bulik, 2010; Morahan-Martin, Schumacher, 2000; Ogiƒska-Bulik, 2010; Poprawa, 2006; 2007; 2009b; 2010;
2011a; Song i in., 2004). Z tych powodów pojawia si´ coraz wićej głosów za włàczeniem omawianych problemów do oficjalnych klasyfikacji nozologicznych zaburzeƒ zachowania, jako jednego z uzale˝nieƒ behawioralnych, okreÊlanych te˝ jako
zachowania nałogowe (Block, 2008; Dowling, Quirk, 2009; Woronowicz, 2009).
Zachowania nałogowe (addictive behaviour), ogólnie ujmujàc, dotyczà tych
czynnoÊci, które sà silnie emocjonalnie anga˝ujàce, gdy˝ wpływajà na funkcjonowanie emocjonalne jednostki, dostarczajà szybko silnych, chocia˝ krótkotrwałych
gratyfikacji. Przez to wyzwalajà silne pragnienie ich powtarzania i trudnoÊç z ich
kontrolowaniem, a w konsekwencji prowadzà do odległych w czasie, długotrwałych szkód. Pod wpływem powtarzania tych silnie emocjonalnie anga˝ujàcych
czynnoÊci u pewnych szczególnie predysponowanych jednostek rozwija si´ nałóg.
Predyspozycje te, najogólniej mówiàc, polegajà na posiadaniu pewnych deficytów
czy defektów psychologicznych i neurobiologicznych mechanizmów samoregulacji
emocjonalnej i behawioralnej oraz zwiàzane sà z deficytami zasobów radzenia sobie z szeroko poj´tym stresem. CzynnoÊci te uzale˝niajà, gdy˝ kompensujà podmiotowe deficyty czy odwracajà uwag´ od defektów, dajàc szybkie, chocia˝ krótkotrwałe nagrody, ale zarazem blokujàc szanse na konstruktywnà zmian´ i rozwój
jednostki (Poprawa, 2006; 2009b; 2010; 2011c; por. Marlatt i in., 1988).
Na podstawie analizy bogatej literatury tematu i wyników dotychczasowych badaƒ (m.in. Beard, Wolf, 2001; Griffiths, 2000; Davis, 2001; Morahan-Martin, 2005;
Douglas i in., 2008; Caplan, 2010; Majchrzak, Ogiƒska-Bulik, 2010; Poprawa, 2010;
2011a; 2011b; Shapira i in., 2003; Shaw, Black, 2008; Woronowicz, 2009; Yellowless, Marks, 2007; Young, 1998a; 1999) proponuje si´ okreÊlaç problemy zwiàzane
z nałogowym zaanga˝owaniem w korzystanie z internetu mianem problematycznego u˝ywania internetu (PUI). Jest to termin najbardziej neutralny na obecnym etapie badaƒ. Nie przesàdza charakteru problemu ani jego trwałoÊci, o której nadal
wiemy najmniej. Nie wià˝e go bezpoÊrednio z ˝adnà nozologià psychiatrycznà.
OkreÊlenie to natomiast wyraênie podkreÊla problematyczny charakter zaanga˝owania w u˝ywanie internetu, czyli rodzàcy szeroko rozumiane problemy, trudnoÊci
w funkcjonowaniu jednostki, zarówno behawioralne, przystosowawcze, emocjonalne, jak i zdrowotne. Co wićej, poniewa˝ problem dysfunkcjonalnego, nałogowego
wykorzystywania internetu głównie dotyczy ludzi młodych, w okresie dynamicznego rozwoju osobowego, okreÊlenie to nie stygmatyzuje patologià i nie przesàdza
o gł´bokoÊci i trwałoÊci problemu.
Problematyczne u˝ywanie internetu (PUI) to nadmierne, rodzàce problemy psychologiczne, społeczne i zdrowotne, zaanga˝owanie w korzystanie z pewnych aplikacji internetu (głównie zwiàzanych z interaktywnoÊcià), majàce wyraêne cechy
zachowania nałogowego. PUI rozpoznajemy na podstawie współwyst´powania
Th
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
60
Ryszard Poprawa
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
konstelacji behawioralnych, poznawczych i emocjonalnych symptomów, które wyst´pujà w okresie dłu˝szym ni˝ czas wymagany dla ka˝dego poczàtkujàcego u˝ytkownika do opanowania tej technologii i zaspokojenia pierwszej naturalnej fascynacji mo˝liwoÊciami, jakie ona stwarza. Poczàtkowy okres u˝ywania internetu dla
ka˝dego nowego u˝ytkownika jest czasem tzw. oswajania technologii, fascynacji
nowoÊcià, czyli nabywania wprawy w posługiwaniu si´ tym medium, co samo
w sobie mo˝e byç niezmiernie anga˝ujàce, emocjonalnie ekscytujàce, czasochłonne i rodzàce stres z braku kompetencji. Stàd te˝ trudno w tym poczàtkowym okresie nabywania wprawy rozpoznawaç problematyczne u˝ywanie internetu. Trudno
jest okreÊliç, ile ma trwaç czas nabywania wprawy, ale obserwacje poczàtkujàcych,
młodych wiekiem, nastoletnich u˝ytkowników internetu wskazujà, ˝e trwa to
wzgl´dnie krótko, od kilku tygodni do kilku miesićy (Poprawa, 2011a; 2011c).
Tym niemniej PUI mo˝e rozwijaç si´ przez wiele miesićy, ale mo˝e te˝ w szczególnie sprzyjajàcych warunkach pojawiaç si´ bardzo szybko, szczególnie u predysponowanych jednostek (por. Woronowicz, 2009).
Proponowany opis symptomów PUI w znaczàcym stopniu nawiàzuje do kilku êródeł. Przede wszystkim do jednego z najwczeÊniejszych i najpopularniejszych i te˝
najcz´Êciej wykorzystywanych w badaniach opisów kryteriów diagnostycznych patologicznego (problematycznego) u˝ywania internetu Kimberly Young (1998a, 1999,
z modyfikacjami Beard i Wolf, 2001), które autorka wzorowała głównie na symptomach patologicznego hazardu. Ponadto zainspirowany jest behawioralno-poznawczà
koncepcjà zgeneralizowanego problematycznego u˝ywania internetu Richarda
Davisa (2001; Davis, Flett, Besser, 2002; rozwijanej obecnie przez Caplana, 2002;
2010). Nawiàzuje te˝ do koncepcji i opisu symptomów uzale˝nieƒ technologicznych
Marka Griffisha (2000; 2004). Uwzgl´dnia równie˝ rodzimà propozycj´ Bohdana Woronowicza (2009), opisu tzw. siecioholizmu, nawiàzujàcà do kryteriów diagnostycznych uzale˝nieƒ według ICD-10. Symptomy PUI obejmujà:
is c
op
y is
for
1) nasilajàce si´ trudnoÊci w sprawowaniu kontroli nad własnà aktywnoÊcià w internecie (jego czasem i formà), które ujawniajà si´ szczególnie przy próbach
zmiany, ograniczenia czy zaprzestania u˝ywania internetu (trudnoÊci z kontrolà);
2) kompulsywny przymus korzystania z okreÊlonych aplikacji internetu. Jest to poczucie owładnićia silnym, trudnym do opanowania pragnieniem wykonywania
okreÊlonych aktywnoÊci w internecie, wrćz obsesyjne skoncentrowanie
na tych aktywnoÊciach (kompulsywny przymus i obsesyjne owładnićie);
3) doÊwiadczanie istotnych z subiektywnego punktu widzenia zmian nastroju i pobudzenia emocjonalnego zwiàzanych z podejmowaniem lub/i ograniczaniem
aktywnoÊci w internecie. W momencie podejmowania internetowych aktywnoÊci wyraêna ulga, podwy˝szenie nastroju i wzmo˝enie pozytywnych emocji,
a w sytuacji ograniczenia dost´pu irytacja, złoÊç, niepokój i przygn´bienie
(zmiany nastroju uzale˝nione od aktywnoÊci w internecie);
Th
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
4) utrata satysfakcji połàczona ze wzmagajàcà si´ potrzebà coraz intensywniejszego korzystania z okreÊlonych aplikacji internetu. Jest to wzmagajàca si´ potrzeba powracania do aktywnoÊci w internecie i ich przedłu˝ania, co staje si´ warunkiem osiàgnićia satysfakcji (utrata satysfakcji/wzmagajàca si´ potrzeba);
5) wzmagajàce si´ osobiste szkody i konflikty zwiàzane z zaanga˝owaniem w internet. Zaabsorbowanie internetem coraz bardziej staje si´ êródłem problemów,
konfliktów i szkód zarówno osobistych, jak i w relacjach społecznych, w ró˝nych
obszarach tych relacji (rodzinnych, zawodowych/szkolnych) (narastajàce szkody
i konflikty);
6) narastajàce zaniedbywanie alternatywnych êródeł relacji, przyjemnoÊci lub dotychczasowych zainteresowaƒ na rzecz zaanga˝owania w okreÊlone aktywnoÊci
w internecie (zaniedbywanie innych aktywnoÊci i relacji);
7) korzystanie z internetu coraz bardziej zaczyna słu˝yç radzeniu sobie ze stresem,
ucieczce od problemów, łagodzeniu dysforii (poczucia winy, niepokoju, smutku,
złoÊci, poczucia bezradnoÊci, itp.). Ucieczka emocjonalna w aktywnoÊci internetowe dotyczy codziennych problemów ˝yciowych, ale przede wszystkim problemów wynikajàcych z nadmiernego zaabsorbowania właÊnie w te aktywnoÊci.
Przejawia si´ ona m.in. w zwlekaniu z podejmowaniem i wykonywaniem innych
aktywnoÊci ˝yciowych (nałogowa ucieczka od stresu);
8) nasilenie psychologicznych obron w celu uniknićia uÊwiadomienia i „utraty”
rozwijajàcego si´ nałogu, poczàtkowo przynoszàcego proksymalne i krótkotrwałe korzyÊci, a dopiero po pewnym czasie dystalne, długotrwałe szkody i straty.
Chodzi tu o wzmagajàce si´ posługiwanie ró˝nymi formami psychologicznej
obrony, aby ukryç prawd´ o własnym nadmiernym zaabsorbowaniu aktywnoÊcià
w internecie i podtrzymaç t´ aktywnoÊç ze wzgl´du na oczekiwane iluzoryczne
korzyÊci pomimo rzeczywistych szkód (najprostsze to kłamanie i ukrywanie informacji na temat własnego zaabsorbowania internetem) (obrona nałogu) (Poprawa, 2011a; 2011c).
y is
Metoda badaƒ
Cel badaƒ
is c
op
Stosownie do przyj´tych kryteriów rozpoznawania PUI podj´to prace nad opracowaniem kwestionariuszowego narz´dzia jego pomiaru. Celem artykułu jest prezentacja wyników badaƒ nad wartoÊcià psychometrycznà opracowanego narz´dzia
i charakterystyka tego problemu wÊród dorastajàcej młodzie˝y, na próbie której
prowadzono badania.
Przygotowujàc nowe narz´dzie pomiaru, autor wyszedł od przeglàdu i krytycznej analizy istniejàcych metod pomiaru. W szczególnoÊci poddano analizie jednà
Th
-
61
for
-
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
62
Ryszard Poprawa
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
z najpopularniejszych i dobrze opracowanych psychometrycznie metod, Internet
Addiction Test (IAT) autorstwa Young (1998b) (Poprawa, 2011b). Głównà słaboÊcià IAT jest po pierwsze to, ˝e jego stwierdzenia (items) nie w pełni i równomiernie pokrywajà si´ z zaproponowanymi przez autork´ symptomami, po drugie niektóre ze stwierdzeƒ majà bardzo niskà moc dyskryminujàcà i po trzecie, w ró˝nych
badaniach ma niestabilnà struktur´ czynnikowà wskazujàcà na niehomogenicznoÊç badanego konstruktu (Chang, Law, 2008; Khazaal i in., 2008; Majchrzak,
Ogiƒska-Bulik, 2006; Poprawa, 2011b; Widyanto, McMurran, 2004). Obie dotychczasowe adaptacje tego narz´dzia, zarówno wczeÊniejsza, wierna oryginałowi adaptacja (Majchrzak, Ogiƒska-Bulik, 2006), jak i póêniejsza nieznacznie zmodyfikowana wobec oryginału nie usun´ły jego niedociàgni´ç (Poprawa, 2011b). Kolejnà
z istotnych słaboÊci wykorzystywanych w badaniach PUI narz´dzi (np. Davis, Flett,
Besser, 2002; Kaliszewska, 2007b) jest to, ˝e koncentrujà si´ nie tylko na objawach
PUI, ale równie˝ i na jego przyczynach, mieszajàc w pomiarze zaburzenia jego
symptomy z potencjalnymi przyczynami (patrz omówienie: Poprawa, 2011b). Co
wićej, brakuje rodzimej, oryginalnej metody pomiaru PUI. Metody, która nie tylko miałaby wysokie walory psychometryczne, ale przede wszystkim byłaby opracowana na bazie jednoznacznej definicji problemu i wywiedzionych z niej jasno
opisanych symptomów. Pozycje narz´dzia pomiaru PUI muszà adekwatnie i proporcjonalnie operacjonalizowaç zało˝one symptomy.
Zgodnie z wynikami dotychczasowych badaƒ nad korelatami (uwarunkowaniami) PUI (patrz przeglàd: Majchrzak, Ogiƒska-Bulik, 2010; Poprawa, 2009a; 2011c)
zało˝ono, ˝e powinno ono byç:
op
y is
for
pe
• pozytywnie i silniej zwiàzane z płcià m´skà ni˝ kobiecà, czyli powinno byç istotnie wy˝sze u chłopców ni˝ u dziewczàt;
• pozytywnie zwiàzane z cz´stoÊcià korzystania z internetu i czasem dobowej aktywnoÊci on-line;
• pozytywnie i najsilniej powiàzane z preferencjami tych rodzajów aktywnoÊci internetowych, które sà silnie emocjonalnie anga˝ujàce i mogàce kompensowaç
pewne deficyty i pomagaç ukrywaç defekty. Jak dowodzà dotychczasowe badania, sà to przede wszystkim aktywnoÊci wià˝àce si´ z interakcjà, nawiàzywaniem, poszukiwaniem i wchodzeniem w kontakty interpersonalne (u obu płci)
oraz z grami interaktywnymi i erotykà (głównie u chłopców) (Caplan, 2010; Poprawa, 2009a; 2011c).
is c
Potwierdzenie powy˝szych zało˝eƒ byłoby wskaênikiem trafnoÊci opracowanego narz´dzia pomiaru PUI.
Th
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
Badania wst´pne – pilota˝owe
63
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Na poczàtku prac nad opracowaniem narz´dzia pomiaru PUI odpowiadajàcego powy˝szej definicji problemu i opisowi jego symptomów oraz niepowielajàcego słaboÊci ju˝ istniejàcych narz´dzi, w kierowanym przez autora zespole1, przeanalizowano treÊç pozycji metod dost´pnych i rzetelnie opisanych w literaturze. Czerpano
głównie z trzech êródeł: z Testu Problematycznego U˝ywania Internetu – b´dàcego zmodyfikowanà adaptacjà Internet Addiction Test Young w opracowaniu Poprawy (2011b), z Online Cognition Scale (OCS) Davisa, Fletta, Bessera (2002) i opracowanego przez Rowiƒskiego (2006) do pomiaru symptomów PUI wg Young
kwestionariusza o nazwie AktywnoÊç w internecie. Opracowano te˝ własne
stwierdzenia (pozycje). W ostatecznoÊci zapo˝yczono, wybrano i samodzielnie
opracowano 45 stwierdzeƒ, odnoszàcych si´ w miar´ proporcjonalnie do ka˝dego
z 8 symptomów (po 5 do 6 stwierdzeƒ na symptom). Do zbioru stwierdzeƒ umieszczonych w losowej kolejnoÊci dołàczono stosownà instrukcj´ dla osób badanych
oraz 6-punktowà skal´ odpowiedzi, z opisanymi wszystkimi punktami od 0 – nigdy,
do 5 – zawsze. CałoÊç opatrzono przyjaênie brzmiàcà nazwà: Test Korzystania z Internetu (TKI). Tak stworzonà eksperymentalnà wersjà Testu Korzystania z Internetu przeprowadzono badania pilota˝owe na próbie młodzie˝y, uczniów 2 szkół
ponadgimnazjalnych i studentów ró˝nych kierunków studiów (N = 221). Na zebranych danych przeprowadzono eksploracyjnà analiz´ czynnikowà metodà składowych głównych i obliczono moc dyskryminacyjnà ka˝dej pozycji. Przeprowadzone
analizy wykazały koniecznoÊç usunićia 5 stwierdzeƒ zakłócajàcych homogenicznoÊç struktury narz´dzia i majàcych najsłabszà moc dyskryminacyjnà. Dodatkowo
4 niezale˝nych s´dziów kompetentnych oceniło dopasowanie ka˝dego stwierdzenia do opisów ka˝dego z 8 symptomów. Przyj´to, ˝e do ostatecznej wersji TKI mogà
wejÊç te pozycje, które uzyskajà co najmniej 60% zgodnoÊci dopasowania. Trzy
stwierdzenia nie spełniły tego kryterium i równie˝ zdecydowano o ich usunićiu
z TKI. Analiza ta potwierdziła trafnoÊç treÊciowà metody.
Ostatecznie do badaƒ właÊciwych przygotowano 37-pozycyjny Test Korzystania
z Internetu (patrz: tabela 1).
op
Badania właÊciwe. Osoby badane i organizacja badaƒ
is c
Badania właÊciwe przeprowadzono metodà klasycznà papier-ołówek w próbie 654
u˝ytkowników internetu (54% dziewczàt i 46% chłopców), w wieku 15–19 lat (ze
Êrednià wieku = 16,6), uczniów kilku szkół ponadgimnazjalnych z Wrocławia oraz
Th
-
1 W zespole tym byli magistranci, mgr Przemysław Nowicki, mgr Krzysztof Sochal i Szymon Hamera.
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
64
Ryszard Poprawa
jednego gimnazjum z Nowej Soli2. Udział w badaniach był dobrowolny i poparty
biernà zgodà rodziców3 oraz aktywnà zgodà wychowawców. Badania przeprowadzili wyszkoleni ankieterzy zbiorowo na terenie szkół w klasach, bez obecnoÊci nauczycieli. Badania były anonimowe.
dis
tr
Metody badaƒ
Wyniki badaƒ
rso
na
lu
se
on
ly -
Poza Testem Korzystania z Internetu (patrz: tabela 1) – słu˝àcym do pomiaru problematycznego u˝ywania internetu i jego symptomów – w badaniach wykorzystano te˝ specjalnie opracowanà Ankiet´ na temat AktywnoÊci w Internecie4. Za jej
pomocà zbierano podstawowe informacje demograficzne (wiek, płeç) oraz dane
na temat: a) sta˝u bycia internautà (skala odpowiedzi od 1– „krócej ni˝ miesiàc”,
do 6 – „od ponad 5 lat”), b) samooceny kompetencji w posługiwaniu si´ internetem (skala odpowiedzi od 1 – „bardzo niskie, jestem poczàtkujàcy/-a i mało kompetentny/-a”, do 5 – „bardzo wysokie, mo˝na uznaç mnie za eksperta/-tk´ w tej
dziedzinie”), c) cz´stotliwoÊci korzystania z internetu (skala odpowiedzi od 1 – „kilka razy dziennie”, do 5 – „rzadziej”), d) czasu przeci´tnej dobowej aktywnoÊci
w internecie (okreÊlanej liczbà godzin i/lub minut, przeliczanej na minuty) oraz e)
preferencji 26 rodzajów aktywnoÊci w internecie (skala odpowiedzi od 0 – „nigdy”,
do 3 – „za ka˝dym razem, kiedy jestem w sieci”).
pe
Analiza rzetelnoÊci i trafnoÊci pomiaru PUI
is c
op
y is
for
Na zebranych TKI danych przeprowadzono eksploracyjnà analiz´ czynnikowà, metodà czynników głównych (patrz: tabela 1) i test osypiska. Analizy te wykazały jednoczynnikowà struktur´ narz´dzia, co potwierdza jego trafnoÊç teoretycznà. Wyodr´bniony czynnik ma wysokà wartoÊç własnà i wysokie ładunki czynnikowe
tworzàcych go pozycji, które łàcznie wyjaÊniajà prawie 44% wariancji wyników testu. Obliczono moc dyskryminacyjnà pozycji, wskaênik spójnoÊci wewn´trznej
α Cronbacha i rzetelnoÊci połówkowej, które okazały si´ wysokie lub bardzo wysokie. Wyniki te wskazujà, ˝e TKI bardzo rzetelnie mierzy homogeniczny konstrukt,
jakim jest problematyczne u˝ywanie internetu.
2 Włàczono tu te˝ cz´Êç danych pochodzàcych od uczniów ze szkół ponadgimnazjalnych z próby pilo-
ta˝owej.
3 Rodzice mieli mo˝liwoÊç odmówiç udziału swojego dziecka w tych badaniach.
4 W opracowaniu tej Ankiety brali udział ww. magistranci.
Th
-
Nr
poz.
ed
TreÊç pozycji
Ładunki
11 Próbowałem bez powodzenia zredukowaç
długoÊç trwania moich sesji w Internecie.
rti
–0,617 0,609
1
0,576 0,828
0,686
–0,716 0,699
0,652
36* Próbuj´ sp´dzaç mniej czasu w Sieci, ale
to mi si´ nie udaje.
–0,659 0,642
0,709
ly -
29* Korzystanie z Internetu wydaje si´ byç
poza mojà kontrolà.
6
UÊwiadamiam sobie, ˝e myÊl´ o tym, kiedy
znów b´d´ w sieci.
2
7
Obawiam si´, ˝e moje ˝ycie bez Internetu –0,617 0,606
byłoby nudne, puste i pozbawione radoÊci.
0,612
8
Trac´ panowanie nad sobà lub krzycz´, gdy
ktoÊ przeszkadza mi, gdy jestem on-line.
–0,615 0,602
0,635
9* Czuje si´ zaabsorbowany Internetem, gdy –0,662 0,641
jestem off-line, i fantazjuj´ na temat bycia
on-line.
0,635
14* Czuj´ si´ poirytowany, nerwowy lub przygn´biony, gdy jestem off-line, ale uczucia
te znikajà, gdy wracam do sieci.
–0,634 0,608
0,672
16* Czuj´ si´ niespokojny, poirytowany czy
–0,666 0,650
przygn´biony myÊlà o koniecznoÊci ograniczenia korzystania z Internetu.
0,660
20 Zdarza mi si´ myÊleç o czymÊ, czego
doÊwiadczyłem w Internecie, na długo
po tym, jak odszedłem od komputera.
–0,653 0,642
0,611
26* Czuj´ narastajàce napićie, kiedy nie mog´ –0,720 0,702
korzystaç z Internetu.
0,726
31* Kiedy nie jestem w sieci, myÊl´ o Internecie. –0,761 0,737
0,714
y is
for
pe
rso
na
lu
se
–0,652 0,641
is c
op
17 Zauwa˝am, ˝e musz´ wydłu˝aç czas sp´–0,677 0,651
dzany w Internecie, aby osiàgnàç satysfakcj´ z korzystania z sieci.
3
0,666 0,892
0,679 0,870
22* Zauwa˝yłem, ˝e potrzebuj´ coraz dłu˝ej
–0,715 0,694
byç on-line, aby osiàgnàç to, co potrzebuj´.
0,704
33* Coraz bardziej czuj´ si´ nienasycony mojà
aktywnoÊcià on-line.
0,790
–0,784 0,756
65
kat. rti poz. α
symp. w kat. w kat.
dis
tr
18* Nie jestem w stanie ograniczyç korzystania –0,661 0,649
z Internetu, mimo ˝e czasami chciałbym.
Th
-
ibu
tio
np
roh
ibit
Tabela 1. Wyniki analizy czynnikowej i rzetelnoÊci pomiaru TKI
on
-
-
ed
cd. tabeli 1
Nr
poz.
TreÊç pozycji
Ładunki
37* Zauwa˝am, ˝e coraz trudniej jest mi czuç
si´ usatysfakcjonowanym z mojej aktywnoÊci w Internecie.
Zaniedbuj´ obowiàzki domowe na rzecz
dłu˝szego przebywania on-line.
–0,682 0,654
3
–0,535 0,535
4
0,731 0,870
0,651 0,852
–0,601 0,596
0,621
5* Z powodu zbyt długiego czasu sp´dzanego –0,649 0,643
w sieci nara˝am na szwank moje wyniki
w pracy/szkole.
0,782
10 Moje osiàgnićia w pracy/szkole cierpià
z powodu zbyt długiego czasu sp´dzanego
przeze mnie w sieci.
–0,687 0,681
0,766
350
34* Czuj´ si´ winna/y z powodu czasu poÊwi´- –0,657 0,645
canego dla bycia on-line.
0,513
ly -
4* Osoby z mojego otoczenia skar˝à si´
na iloÊç czasu, który sp´dzam on-line.
se
Wybieram podekscytowanie zwiàzane z Internetem, zamiast bliskoÊci mojego/mojej
partnera/partnerki, przyjaciół lub rodziny.
–0,568 0,555
3
Tworz´ nowe zwiàzki z współu˝ytkownika- –0,543 0,527
mi sieci kosztem zwiàzków z osobami z poza sieci.
0,554
13* Wybieram sp´dzanie czasu w sieci zamiast –0,686 0,669
spotykania si´ z przyjaciółmi lub rodzinà.
0,622
25* Relacje zawarte w Internecie mogà byç
bardziej satysfakcjonujàce ni˝ te zawarte
w „prawdziwym ˝yciu”.
–0,643 0,625
0,568
32* Zauwa˝yłem, ˝e od pewnego czasu, gdy
stałem si´ internautà, zarzuciłem moje
inne zainteresowania i zaanga˝owania.
–0,736 0,719
0,595
15 Bycie on-line pozwala mi uÊmierzyç moje
negatywne uczucia (np. beznadziejnoÊci,
smutku, przygn´bienia, l´ku czy winy).
–0,631 0,614
5
op
y is
for
pe
rso
na
lu
2
6
0,555 0,791
0,644 0,876
0,564
23* Kiedy jestem w Internecie, moje troski
i problemy schodzà na dalszy plan.
–0,683 0,665
0,716
–0,685 0,670
0,742
is c
19 Korzystam z Internetu, aby uniknàç ko–0,611 0,605
niecznoÊci robienia nieprzyjemnych rzeczy.
Th
-
kat. rti poz. α
symp. w kat. w kat.
rti
dis
tr
1
ibu
tio
np
roh
ibit
Ryszard Poprawa
on
-
66
-
28* Korzystanie z Internetu mnie uspokaja
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
cd. tabeli 1
Nr
poz.
TreÊç pozycji
Ładunki
rti
6
0,669 0,876
–0,711 0,694
12* Próbuj´ ukrywaç przed innymi, jak długo
przebywam w sieci.
–0,615 0,602
21 MyÊl´, ˝e lepiej jest, gdy moi bliscy i znajomi nie wiedzà, ile czasu poÊwićam na
Internet.
–0,597 0,581
0,700
0,742
ly -
dis
tr
35* Kiedy jestem w złym nastroju, czuj´ si´
przygn´biony, wchodz´ do Internetu, aby
poczuç si´ lepiej.
–0,704 0,689
se
24* Nie mówi´ do koƒca prawdy, gdy ktoÊ
z moich bliskich pyta mnie o czas sp´dzany w sieci.
–0,692 0,678
7
0,763
0,630 0,854
0,731
na
lu
27* Staram si´ nie mówiç, ile czasu sp´dzam
w Internecie, aby nie denerwowaç mojej
rodziny.
67
kat. rti poz. α
symp. w kat. w kat.
on
30 Korzystanie z Internetu to sposób na to, by –0,659 0,652
zapomnieç o rzeczach, które musz´, ale nie
mam ochoty zrobiç.
rso
* – pozycje wchodzàce do skróconej wersji TKI23
èródło: opracowanie własne.
is c
op
y is
for
pe
Poniewa˝ zało˝ono 8 symptomów PUI, przeprowadzono seri´ konfirmacyjnych
analiz czynnikowych celem potwierdzenia dopasowania uzyskanego rozkładu empirycznego do teoretycznie zało˝onej struktury 8 symptomów PUI. Wyniki tych analiz wykazały, ˝e najlepsze dopasowanie uzyskuje si´ przy połàczeniu pozycji b´dàcych wskaênikami symptomów 2 (kompulsywny przymus i obsesyjne owładnićie)
i 3 (zmiany nastroju uzale˝nione od aktywnoÊci w internecie) w jednà kategori´.
Zło˝ony z siedmiu symptomów model PUI uzyskał zadowalajàce parametry dopasowania: funkcja rozbie˝noÊci = 0,154; Chi2 = 32,81, St.swobody = 14, p = 0,003,
reszty stand. = 0,029, RMSEA = 0,079, Niecentr.McDonalda = 0,957,
GFI = 0,956, AGFI = 0,912. Parametry Êcie˝kowe ka˝dego symptomu sà bardzo
wysokie, od 0,769 do 0,901, i wszystkie istotne statystycznie z p < 0,001 (patrz: rycina 1). Najsilniejszym wskaênikiem PUI jest symptom 2) obsesyjne owładnićie
i zmiany nastroju uzale˝nione od aktywnoÊci w internecie (0,901), a najsłabszym
4) narastanie szkód i konfliktów zwiàzane z zaanga˝owaniem w internet (0,769).
Poniewa˝ na PUI mierzone TKI składa si´ ostatecznie z 7 kategorii symptomów,
ka˝dà z tych kategorii mo˝na potraktowaç jako niezale˝nà podskal´ testu. Zało˝e-
Th
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
68
Ryszard Poprawa
Trudności
z samokontrolą
Obsesyjne,
kompulsywne
owładnięcie
0,831***
Problematyczne
używanie Internetu
0,820***
0,769***
Szkody
i konflikty
on
0,876***
ly -
Utrata
satysfakcji
dis
tr
0,834***
Ucieczka
od stresu
Zaniedbywanie
alternatyw.
aktywności
se
lu
rso
na
Rycina 1. Wyniki konfirmacyjnej analizy czynnikowej symptomów składajàcych si´ na PUI.
Legenda: ***p<0,001
is c
op
y is
for
pe
nie to potwierdzajà analizy spójnoÊci wewn´trznej i mocy dyskryminacyjnej pozycji składajàcych si´ na ka˝dà z podskal (szczegółowe wyniki analiz prezentuje tabela 1 – dwie ostatnie kolumny).
TKI jest doÊç długi (ma 37 pozycji), ale ma bardzo wysokà rzetelnoÊç połówkowà, co sugeruje mo˝liwoÊç jego skrócenia. W tym celu wybrano 23 pozycje o najlepszych parametrach (po 3 na symptom, z wyjàtkiem symptomu 2, gdzie wybrano 5 pozycji) i przeprowadzono analiz´ właÊciwoÊci psychometrycznych tak
skróconej wersji TKI23. Analiza czynnikowa metodà czynników głównych wykazała jednoznacznie jednoczynnikowà struktur´ skróconej wersji TKI23, z ładunkami
czynnikowymi od –0,575 do –0,818. W skróconej wersji 23 pozycje wyjaÊniajà ponad 47% wariancji wyniku testu. Wyniki analizy rzetelnoÊci (patrz: tabela 1 – prawy dolny róg) wskazujà na równie wysokie właÊciwoÊci psychometryczne wersji
skróconej tak jak pełnej. Moc dyskryminacyjna poszczególnych pozycji jest wysoka i wahała si´ od 0,566 do 0,787. Rezultaty te pozwalajà rekomendowaç TKI23
jako rzetelne i trafne narz´dzie pomiaru PUI, szczególnie wÊród nastoletnich
i nieskłonnych do długotrwałego wysiłku u˝ytkowników internetu.
Th
-
Obrona
nałogu
0,867***
0,901***
-
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
69
Normalizacja i szacowanie rozpowszechnienia PUI
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Jednym z celów opracowania TKI jest uzyskanie mo˝liwoÊci przeprowadzenia diagnozy indywidualnej pod kàtem stopnia nasilenia symptomów problematycznego u˝ywania internetu. Z tego powodu konieczne sà normy. Tabela 2 prezentuje opis statystyczny wyniku ogólnego pełnej wersji TKI i wersji skróconej (TKI23), w całej badanej
próbie (N = 654) oraz próbie dziewczàt (N = 354) i chłopców (N = 300). W tabeli tej
znajdujà si´ te˝ wyniki testu normalnoÊci rozkładu oraz wyniki testu istotnoÊci ró˝nic
mi´dzypłciowych. Test dopasowania rozkładu wyników uzyskanego w TKI/TKI23
do rozkładu normalnego nie potwierdza hipotezy zerowej o zgodnoÊci z tym rozkładem. Rozkład wyników w TKI/TKI23 jest prawostronnie asymetryczny i bardziej wysmukły ni˝ normalny. Oznacza to, ˝e wićej jest wyników niskich i skoncentrowanych
wokół Êredniej ni˝ wysokich. Proporcjonalnie wićej badanych, zarówno dziewczàt,
jak i chłopców uzyskuje w TKI/TKI23 wyniki niskie i przeci´tne ni˝ wysokie. Analiza ró˝nic mi´dzypłciowych wykazała, ˝e dziewcz´ta ró˝nià si´ istotnie od chłopców
w nasileniu wyniku ogólnego TKI/TKI23. Młodzi m´˝czyêni sà istotnie silniej problematycznie zaanga˝owani w korzystanie z internetu ni˝ młode kobiety.
Przeprowadzono procedur´ normalizacji uzyskanego rozkładu wyników surowych i przeliczono je na skal´ standardowà (patrz rezultaty: tabela 3). Wybrano tu
jako skal´ standardowà skal´ T. Po pierwsze dlatego, ˝e zakres wyników TKI jest
bardzo szeroki, a skala T jest najszersza z u˝ywanych (101 jednostek). Po drugie,
celem testu jest dobre ró˝nicowanie w zakresie patologii, wić skala T najlepiej si´
do tego nadaje, gdy˝ najlepiej ró˝nicuje w zakresie kraƒcowych, bardzo wysokich
i bardzo niskich wyników (Hornowska, 2009).
Przyjmujàc typologi´ norm standardowych przedstawionà przez Hornowskà
(2009) mo˝na przyjàç, ˝e ok. 13% zbadanych adolescentów nale˝y do grupy podwy˝szonego ryzyka PUI, natomiast prawie 2% przejawia w wysokim stopniu symptomy PUI (por. Poprawa, 2011b). WÊród chłopców zagro˝onych jest 16%, a 3% to
problematyczni u˝ytkownicy internetu. Natomiast wÊród dziewczàt zagro˝onych
jest ok. 10%, a problematycznych u˝ytkowniczek jest niewiele ponad 1%.
Aby potwierdziç zasadnoÊç przedstawionych tu szacunków rozpowszechnienia
PUI wÊród adolescentów, przyj´to, ˝e o problematycznym u˝ywaniu internetu Êwiadczy wynik TKI stanowiàcy co najmniej 60% mo˝liwej do uzyskania sumy punktów.
Kalkulacja ta wynika z reguły zawartej w 8-pytaniowym Kwestionariuszu Diagnostycznym Young (YDQ) (1998a), która uwzgl´dniana jest w wielu badaniach wykorzystujàcych t´ metod´ (Dowling, Quirk, 2009). A mianowicie, w YDQ przyjmuje si´,
˝e 5 odpowiedzi twierdzàcych (co stanowi dokładnie 62,5% wszystkich odpowiedzi)
na 8 mo˝liwych (100%) wskazuje na problematyczne u˝ywanie internetu. Uwa˝a si´,
˝e to kryterium klasyfikacyjne jest bardzo surowe, a nawet zawy˝one, gdy˝ ju˝ nawet 4 odpowiedzi potwierdzajàce symptomy wskazujà na PUI (opr. cyt.). Uwzgl´dniajàc reguł´ YDQ i wynikajàce z niej proporcje mo˝na łatwo wyliczyç, ˝e wynik
Th
-
-
is c
na
lu
4
rso
19,93
14,5
4
8,5
16,63
pe
4
10
8
9
10,5
26
17
20
Me
18,42
30,99
26,33
28,82
SD
se
30
19
22
49
35
40
Q3
-
96
98
98
151
147
151
Max. wynik
w prób.
1,45
2,17
1,78
1,31
1,85
1,57
A
1,98
5,55
3,37
1,46
3,77
2,43
K
0,158**
0,196**
0,180**
0,136**
0,170**
0,152**
Test K-S
Z
–3,87***
–3,42***
-
ly -
on
dis
tr
70
Ryszard Poprawa
ibu
tio
np
roh
ibit
M – Êrednia; SD – odchylenie standardowe; Me – mediana; Q1 – dolny kwartyl; Q3 – górny kwartyl; A – asymetria; K – kurtoza; K-S – test Kołmogorowa-Smirnowa; Z – wartoÊç testu U Manna-Whitneya;
**p < 0,01; ***p < 0,001
19,92
Chłopcy
16,85
for
33,91
25,87
29,56
M
14,25
TKI23 0–115
y is
op
TKI 0–185
zakres pkt
Dziewcz´ta
Cała próba
Chłopcy
Dziewcz´ta
Cała próba
Wynik ogólny
Th
Q1
Tabela 2. Statystyka opisowa wyników TKI wersji pełnej i skróconej
ed
ed
Tabela 3. Normy dla pełnej i skróconej wersji TKI
T
18
28
bardzo niskie
2,75%
0
41
31
1
15
32
niskie 13,91%
1
39
37
2
17
35
2
38
3
23
37
3
32
4
18
39
4
41
5
18
40
5
6–7
21
41
6
8
25
42
przeci´tne 68,65% 7
9
23
43
8
10
16
44
11
15
45
12
31
46
13–14
22
47
15–16
22
48
17–18
26
49
19–21
31
50
22–24
25
51
25–27
29
52
28–29
23
30–32
22
39–46
30
45
22
46
25
48
9
17
49
10–11
38
50
12
17
51
13–14
30
52
15–16
21
53
17–18
27
54
19
19
55
20–21
24
56
22–25
22
57
53
26–29
20
58
54
30–31
15
59
for
pe
rso
na
lu
se
47
55
32–35
18
60
22
56
36–37
11
61
23
57
38–40
14
62
17
58
41–44
13
63
is c
47–49
44
23
y is
36–38
50–53
17
59
45–47
10
64
54–59
17
60
48–51
6
65
12
61
52–55
8
66
60–64
wysokie 12,69%
niskie 18,04%
42
22
op
33–35
%
40
ly -
0
WS
dis
tr
f
%
on
T
Th
f
WS
71
Wersja skrócona
-
Wersja pełna
-
ibu
tio
np
roh
ibit
przeci´tne 67,43%
wysokie 12,54%
ed
cd. tabeli 3
f
WS
Wersja pełna
T
6
67
63
62–64
6
68
9
64
65–69
5
69
77–87
10
65
70–72
3
70
88–92
6
66
73–75
3
71
93–99
6
67
76–81
2
72
100>
7
68
82–88
106–108
4
69
89–90
109–114
3
70
91
115–125
3
71
126–128
2
72
129–134
2
73
135–137
2
74
138–139
1
76
140–146
1
77
147–150
1
78
151 >
1
81
bardzo wysokie
1,99%
73
1
74
1
75
1
76
93–95
1
77
96
1
78
97>
1
81
92
bardzo wysokie
1,99%
ly 2
on
73–76
se
11
wysokie 12,54%
dis
tr
56–61
lu
68–72
wysokie 12,69%
Wersja skrócona
T
%
na
62
f
WS
rso
15
%
pe
65–67
WS – wyniki surowe, f – liczebnoÊç, T – teny
y is
wskazujàcy na PUI w TKI powinien byç nie mniejszy ni˝ 115 punktów, co dokładnie
pokrywa si´ z wyliczeniami opartymi na normalizacji rozkładu.
op
TrafnoÊç pomiaru
is c
Za trafnoÊcià pomiaru PUI za pomocà TKI przemawia zgodne z wynikami innych
badaƒ wykazanie istotnej ró˝nicy w nasileniu PUI i jego symptomów w zale˝noÊci
od płci (patrz: tabela 2). Co wićej, PUI i jego symptomy (z wyjàtkiem 6. symptomu – internetowej ucieczki od stresu) istotnie pozytywnie, chocia˝ bardzo słabo,
korelujà z płcià m´skà (patrz: tabela 4).
Th
-
ibu
tio
np
roh
ibit
Ryszard Poprawa
for
-
72
-
Wynik ogólny
ed
kompetencje cz´stotliwoÊç a
sta˝
.
/
0,14*** –0,07
.
/
.
/
czas aktyw.
.
/
0,04 0,08 –0,11 0,26*** 0,08 0,36*** 0,30***
0,09*
0,04
0,01 0,09 –0,12 0,31*** 0,02 0,34*** 0,20**
2) obsesyjne
owładnićie
/zmiany
nastroju
0,09*
–0,06
0,09 0,06 –0,09 0,21*** 0,03 0,33*** 0,25***
3) utrata sa- 0,17*** –0,19** –0,05 –0,00 –0,02
tysfakcji/
wzmagajàca
si´ potrzeba
ly -
dis
tr
1) trudnoÊci
z kontrolà
0,12*
0,04 0,20*** 0,21**
on
Płeç
.=0
/=1
PUI
-
se
0,02 0,11 –0,07 0,37*** 0,16* 0,39*** 0,40***
lu
0,01
0,17** 0,00 0,30*** 0,28***
6) internetowa
ucieczka
od stresu
–0,07 –0,00 0,07 –0,10
0,19** 0,10 0,26*** 0,21**
0,15*
0,06
rso
na
5) zaniedbywa- 0,15*** –0,13* 0,08 0,05 –0,08
nie innych
aktywnoÊci
i relacji
pe
4) narastajàce 0,14***
szkody
i konflikty
(distres)
7) obrona psy- 0,17*** –0,09
chologiczna
nałogu
0,01 0,09 –0,16*
0,09 0,29*** 0,19**
for
ibu
tio
np
roh
ibit
Tabela 4. Wyniki analizy korelacji PUI i jego symptomów ze zmiennymi wyjaÊniajàcymi
w próbie dziewczàt (N=272) i chłopców (N=227).
-
y is
*p < 0,05, ** p < 0,01, ***p < 0,001
a Odwrócono skal´ oceny cz´stotliwoÊci, tak aby wynik wysoki wskazywał na wysokà, a wynik niski
op
na niskà cz´stotliwoÊç korzystania z internetu.
is c
PUI i jego symptomy istotnie statystycznie słabo lub przeci´tnie wià˝à si´ z cz´stotliwoÊcià korzystania z internetu przez dziewcz´ta. Natomiast generalnie brak jest takich zwiàzków w grupie chłopców (szczegóły patrz: tabela 4). U chłopców jedynie zarysowała si´ bardzo słaba pozytywna korelacja cz´stotliwoÊci z symptomem
4 – narastajàcymi szkodami i konfliktami. Brak zwiàzków PUI z cz´stotliwoÊcià korzystania z internetu u chłopców wynika najpewniej z faktu, ˝e prawie 96% chłopców
Th
-
73
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
74
Ryszard Poprawa
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
wskazuje, ˝e korzysta z internetu co najmniej raz dziennie, a tylko 1,3% badanych korzysta z internetu kilka razy w miesiàcu. ˚aden z badanych chłopców nie zaznaczył
odpowiedzi „rzadziej ni˝ kilka razy w miesiàcu”. Tak wić jest bardzo małe ró˝nicowanie odpowiedzi chłopców dotyczàcych cz´stotliwoÊci korzystania z internetu.
PUI i jego symptomy istotnie statystycznie pozytywnie korelujà z czasem dobowej
aktywnoÊci on-line, zarówno u dziewczàt jak i u chłopców (szczegóły patrz: tabela 4).
Oznacza to tendencj´, ˝e im wy˝sze nasilenie PUI i jego symptomów, tym dłu˝szy
przeci´tny czas dobowej aktywnoÊci w sieci. Najsilniejsze korelacje czasu dobowej aktywnoÊci z symptomami PUI dotyczà, zarówno u dziewczàt, jak i u chłopców, narastajàcych szkód i konfliktów (symptom 4). Na słabe powiàzania PUI z czasem korzystania
z internetu wskazywali te˝ inni badacze, co równie˝ przemawia za trafnoÊcià opracowanego narz´dzia pomiaru PUI.
Sta˝ bycia internautà i samoocena kompetencji nie wià˝à si´ istotnie z PUI.
Stwierdzono jedynie słabe istotne korelacje negatywne symptomu 3 i 5 u dziewczàt ze sta˝em oraz symptomu 7 u chłopców z samoocenà kompetencji (szczegóły
patrz: tabela 4). Brak istotnych zwiàzków PUI ze sta˝em bycia internautà i z samoocenà kompetencji internetowych wynika stàd, ˝e przewa˝ajàca wi´kszoÊç badanych ma długi, ponad 5-letni sta˝ bycia internautà oraz wysoko ocenia swoje kompetencje posługiwania si´ tym medium.
SpoÊród analizowanych 26 rodzajów aktywnoÊci internetowych a˝ 15 istotnie
pozytywnie wià˝e si´ z PUI u dziewczàt (patrz: tabela 5). Najsilniej (statystycznie
przeci´tnie) PUI wià˝e si´ z korzystaniem z serwisów randkowych. Na wysokim poziomie istotnoÊci PUI wià˝e si´ te˝ z Êciàganiem plików MP3/DvX, słuchaniem muzyki przez internet lub oglàdaniem filmów, Êciàganiem oprogramowania, korzystaniem z komunikatorów, uczestniczeniem w czatach i poszukiwaniem informacji
zwiàzanych z erotykà/seksem. Na ni˝szym poziomie istotnoÊci, słabo PUI wià˝e si´
te˝ z graniem w gry sieciowe, uczestniczeniem w forach i komentowaniu oraz
z hazardem. Na najni˝szym poziomie istotnoÊci i bardzo słabo PUI u dziewczàt wià˝e si´ z graniem w gry typu MMOG i mini grami, z przeglàdaniem zasobów sieci
WWW oraz najsłabiej z telefonowaniem i robieniem zakupów przez internet.
U chłopców PUI pozytywnie wià˝e si´ z 11 rodzajami aktywnoÊci (patrz: tabela 5). Najsilniej (statystycznie przeci´tnie) z graniem w gry sieciowe i MMORPG 5.
Ponadto słabo, ale wysoce statystycznie istotnie z Êciàganiem plików MP3/DvX
oraz uczestniczeniem w forach i komentowaniu. Na ni˝szym poziomie istotnoÊci
i słabo PUI chłopców wià˝e si´ ze Êciàganiem oprogramowania, erotykà, grami
MMOG i publikowaniem swojej twórczoÊci w sieci. Na najni˝szym poziomie istotnoÊci i bardzo słabo PUI u chłopców koreluje z uczestniczeniem w aukcjach internetowych, słuchaniem muzyki i oglàdaniem filmów oraz graniem w gry tradycyjne (karciane i planszowe).
5
Th
-
MMORPG – ang. skr. Massively Multiplayer Online Role Playing Game
ed
0,06
2) komunikatory
0,20***
3) czat
0,20***
4) fora i komentarze
0,19**
5) telefon
0,13*
6) przeglàdanie WWW
0,14*
7) nauka/praca
0,00
0,09
8) zakupy
0,13*
0,03
0,05
0,08
dis
tr
0,03
ly -
0,08
14) MMOG
rso
15) gry tradycyjne
16) hazard
pe
17) Êciàganie oprogram.
18) MP3/DvX
22) bilety
0,15*
0,08
0,19**
0,34***
0,12
0,31***
0,16*
0,18**
0,07
0,13*
0,19**
0,09
0,24***
0,21**
0,27***
0,28***
0,11
0,12
0,05
0,18**
0,27***
0,15*
–0,01
–0,06
0,09
0,01
24) społecznoÊç
0,11
0,00
25) randki
0,35***
0,01
0,20***
0,21**
is c
op
23) gazety
y is
21) muzyka, film
for
19) tworzenie strony/bloga
20) publikowanie
0,15*
se
lu
na
13) MMORPG
26) erotyka
Th
*p < 0,05; ** p < 0,01; *** p < 0,001
0,09
–0,00
0,04
12) gry sieciowe
0,23***
–0,02
on
9) bank
-
/
1) e-mail
-
.
Rodzaj aktywnoÊci:
11) minigry
75
Tabela 5. Wyniki analizy korelacji PUI z rodzajami preferowanych aktywnoÊci internetowych
na próbie dziewczàt (N = 272) i chłopców (N = 227).
10) aukcje
-
ibu
tio
np
roh
ibit
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
76
Ryszard Poprawa
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Na zakoƒczenie przeprowadzono krokowà, post´pujàcà, wielokrotnà analiz´ regresji PUI ze wzgl´du na preferencje rodzajów aktywnoÊci internetowych. Analiza ta pozwoliła wyodr´bniç najistotniejsze, spoÊród analizowanych, układy rodzajów aktywnoÊci determinujàce PUI.
PUI w grupie dziewczàt istotnie statystycznie determinuje, według kolejnoÊci siły oddziaływania, preferowanie takich aktywnoÊci, jak: korzystanie z serwisów
randkowych (Beta = 0,268; p < 0,001), uczestniczenie w czatach (Beta = 0,143;
p = 0,007), uprawianie gier hazardowych (Beta = 0,127; p = 0,01), wyszukiwanie
muzyki, filmów do pobrania (Beta = 0,125; p = 0,04), słuchanie muzyki, oglàdanie teledysków (Beta = 0,123; p = 0,03), uczestnictwo w grach sieciowych (Beta = 0,122;
p = 0,02). Na poziomie tendencji do istotnoÊci statystycznej, pozytywnie znaczenie
ma równie˝ wyszukiwanie oprogramowania do pobrania (Beta = 0,100; p = 0,08).
W układzie aktywnoÊci wchodzàcych do modelu wyjaÊniania PUI umiarkowane znaczenie ochronne (negatywne) wobec PUI mo˝e mieç zajmowanie si´ rezerwacjà biletów w internecie (Beta = –0,100; p = 0,06). Oznacza to, ˝e dziewcz´ta zagro˝one PUI raczej nie zajmujà si´ takà aktywnoÊcià w internecie. Model wyjaÊniania PUI
wÊród dziewczàt jest istotny statystycznie (F (8,263) = 11,26; p < 0,001) i łàcznie
wyjaÊnia ponad 27% wariancji wyniku ogólnego TKI.
PUI przez chłopców pozytywnie determinujà, według kolejnoÊci siły oddziaływania,
preferencje takich aktywnoÊci, jak: uczestnictwo w grach sieciowych (Beta = 0,209;
p = 0,004) (np. takich, jak: Call of Duty, Quake, Counter Strike, Starcraft, itp.),
uczestniczenie w grupach lub forach dyskusyjnych oraz czytanie i komentowanie
wpisów internetowych (Beta = 0,200; p = 0,002), wyszukiwanie muzyki i filmów
do pobrania (Beta = 0,195; p = 0,002) oraz granie w gry typu MMORPG (Beta = 0,169; p = 0,01). W wyodr´bnionym modelu determinujàcym PUI aktywnoÊci
znaczenie ochronne ma niekorzystanie z portali społecznoÊciowych (Beta = –0,146;
p = 0,02) oraz brak wykorzystywania internetu do telefonowania i wideokonferencji (np. poprzez Skype’a, itp.) (Beta = –0,131; p = 0,03). Model wyjaÊniania PUI
wÊród chłopców jest istotny statystycznie (F (6,214) = 10,48; p < 0,001) i łàcznie wyjaÊnia prawie 23% wariancji wyniku ogólnego TKI.
op
Omówienie wyników badaƒ
is c
W artykule tym przedstawiono koncepcj´ rozumienia i definiowania problematycznego u˝ywania internetu, które inni nazywajà te˝ uzale˝nieniem od internetu. PUI
jest to zachowanie nałogowe, czyli silnie utrwalony nawyk wykorzystywania pewnych aplikacji internetu, głównie zwiàzanych z interaktywnoÊcià, niepoddajàcy si´
pełnej samokontroli, wywołujàcy subiektywny przymus jego podtrzymywania, poczàtkowo dostarczajàcy silnych gratyfikacji, a w ostatecznoÊci prowadzàcy do po-
Th
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
ly -
dis
tr
1) trudnoÊci z samokontrolà,
2) obsesyjne, kompulsywne owładnićie i zmiany nastroju uzale˝nione od aktywnoÊci w internecie,
3) utrata satysfakcji połàczona ze wzmagajàcà si´ potrzebà,
4) narastajàce szkody i konflikty (distres),
5) zaniedbywanie innych aktywnoÊci i relacji,
6) internetowa ucieczka od stresu,
7) wzmaganie si´ psychologicznych obron nałogu.
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
Zaproponowano opisane zachowanie nałogowe nazywaç problematycznym u˝ywaniem internetu, a nie uzale˝nieniem od internetu czy patologicznym u˝ywaniem internetu, z kliku powodów. Po pierwsze, nie mo˝na uzale˝niç si´ od całego
internetu jako medium, lecz tylko od wykorzystywania pewnych jego aplikacji. Nie
stwierdzono na przykład, aby uzale˝niajàce było poszukiwanie informacji potrzebnych do pracy lub nauki, wysyłanie poczty elektronicznej czy rezerwowanie biletów. Po drugie, nieznana jest trwałoÊç i gł´bokoÊç problemu, jakim jest dysfunkcjonalne, nałogowe korzystanie z internetu. Po trzecie, bazujemy tu na wynikach
badaƒ kwestionariuszowych, poprzecznych, a nie na dogł´bnych analizach klinicznych i badaniach podłu˝nych. Po czwarte, w zwiàzku z brakiem takich badaƒ, trudno jest ró˝nicowaç PUI z innymi pierwotnymi problemami (zaburzeniami), których
PUI mo˝e byç tylko wtórnà manifestacjà (por. Caplan, 2010; Dawis, 2001; Song
i in., 2004; Poprawa, 2006; 2009a; 2009b; 2010; 2011c).
Na podstawie przyj´tej koncepcji PUI opracowano kwestionariuszowe narz´dzie
jego pomiaru – Test Korzystania z Internetu (TKI). W przeprowadzonych badaniach
potwierdzono trafnoÊç narz´dzia i uzyskano bardzo wysokie parametry rzetelnoÊci.
Wykorzystujàc procedur´ normalizacyjnà oszacowano, ˝e problematyczni u˝ytkownicy internetu w próbie polskich adolescentów w wieku od 15 do 19 lat stanowià
ok. 2%, a zagro˝onych jest ok. 13%. W porównaniu z innymi szacunkami dost´pnymi w literaturze dotyczàcymi dorastajàcej młodzie˝y (por. Ogiƒska-Bulik, 2010;
Siomos i in., 2008), te sà jednymi z najbardziej ostro˝nych. Pomimo ˝e przeprowadzone zostały z u˝yciem niezale˝nej, oryginalnej metody i procedury pomiaru, ich
rezultaty sà zbie˝ne z wynikami innych badaƒ, ÊciÊle przestrzegajàcych rygorów
metodologicznych, prowadzonych w ró˝nych cz´Êciach Êwiata (por. Cao, Su, 2006;
Johansson, Götestam, 2004; Kaltiala-Heino, Lintonen, Rimpela, 2004). Jednak˝e
z pewnoÊcià wyniki te wymagajà klinicznego potwierdzenia.
Potwierdzono rezultat wielu wczeÊniejszych badaƒ, ˝e młodzi m´˝czyêni sà
istotnie silniej zaanga˝owani i uwikłani w PUI ni˝ młode kobiety (por. Majchrzak,
Ogiƒska-Bulik, 2010; Poprawa, 2009a; 2011c).
Th
-
77
wa˝nych strat, szkód i konfliktów w realnym ˝yciu. W wyniku przeprowadzonych
badaƒ ostatecznie wyodr´bniono siedem symptomów tego zaburzenia:
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
78
Ryszard Poprawa
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Z PUI generalnie nie wià˝e si´ ani sta˝ bycia internautà, ani samoocena kompetencji internetowych. Jednak˝e zarysowała si´ słaba tendencja, wskazujàca, ˝e
im krótszy sta˝ bycia internautà u dziewczàt, tym wi´ksza u nich utrata satysfakcji i wzmagajàca si´ potrzeba korzystania z internetu oraz wi´ksze zaniedbywanie
pozawirtualnych aktywnoÊci i relacji. Równie˝ zarysowała si´ słaba tendencja
u chłopców, wskazujàca, ˝e im ni˝sza samoocena kompetencji internetowych, tym
wi´ksze nasilenie obron psychologicznych podtrzymujàcych nałóg i ukrywajàcych
prawd´ o zaabsorbowaniu internetem. Tak wić nie mo˝na wykluczyç, ˝e nabywanie wprawy, zdobywanie internetowego doÊwiadczenia przekłada si´ na sposób
zaabsorbowania internetem i jego skutki. Rezultaty te potwierdzajà zasadnoÊç wyłàczania z kategorii problematycznie u˝ywajàcych internetu (w znaczeniu uzale˝nionych od internetu) osób poczàtkujàcych, o małej wprawie, budujàcych swoje
kompetencje internetowe (por. Kraut i in., 2002; Leszczyƒska, 2006).
Generalnie bardzo wysoka jest cz´stotliwoÊç korzystania z internetu zarówno
dorastajàcych chłopców, jak i dziewczàt. Jedynie u dziewczàt wià˝e si´ ona pozytywnie z PUI. Wa˝nym dla obu płci wskaênikiem PUI jest czas dobowej aktywnoÊci on-line. Im jest on dłu˝szy, tym silniejsze PUI, szczególnie wyra˝ajàce si´ w nasileniu szkód i konfliktów.
SpoÊród 26 analizowanych rodzajów aktywnoÊci internetowych u dziewczàt PUI
najsilniej wià˝e si´ z randkowaniem w sieci, Êciàganiem muzyki i filmów i ich słuchaniem/oglàdaniem oraz Êciàganiem innego oprogramowania, korzystaniem z komunikatorów i czatowaniem oraz poszukiwaniem treÊci zwiàzanych z erotykà (to
ostatnie jest zaskakujàce). Z kolei u chłopców PUI najsilniej wià˝e si´ z grami sieciowymi i MMORPG, Êciàganiem muzyki i filmów oraz uczestniczeniem w forach
dyskusyjnych czy te˝ z czytaniem i komentowaniem wpisów internetowych.
Przeprowadzone analizy pozwoliły wyodr´bniç niezale˝nie dla dziewczàt i dla
chłopców modele determinujàcych PUI aktywnoÊci internetowych. U dziewczàt
PUI determinuje przede wszystkim intensywne wykorzystywanie portali randkowych oraz intensywne czatowanie. Poprzez te aktywnoÊci najpewniej realizowane
jest poszukiwanie kontaktów. Dołàcza si´ do tego uprawianie gier hazardowych
i sieciowych, kolekcjonowanie muzyki i filmów oraz ich słuchanie i oglàdanie. Z kolei PUI chłopców determinuje przede wszystkim uprawianie interaktywnych gier
sieciowych i polegajàcych na graniu ról w interpersonalnych interakcjach oraz
uczestniczenie w forach dyskusyjnych i czytanie, komentowanie wpisów internetowych. Podobnie jak u dziewczàt, do modelu determinant PUI dołàcza si´ wyszukiwanie w sieci i kolekcjonowanie muzyki i filmów.
Wyniki te potwierdzajà wczeÊniejsze rezultaty badaƒ i przyj´te zało˝enia, ˝e najbardziej wikłajàce w internetowy nałóg jest korzystanie z aplikacji silniej anga˝ujàcych
emocjonalnie i umo˝liwiajàcych interpersonalne interakcje, które same w sobie sà niewàtpliwie bardzo emocjonalnie anga˝ujàce. W internecie najlepiej jest to realizowane
za pomocà randek, czatów, gier i forów oraz przez komentowanie wpisów. WczeÊniej-
Th
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
79
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
sze badania wskazujà, ˝e uzale˝nienie od tych internetowych aktywnoÊci bazuje
na mechanizmach kompensowania własnych deficytów i słaboÊci oraz budowania poczucia własnej wartoÊci (Caplan, 2010; Poprawa, 2009a; 2010; 2011a; 2011c).
Zaproponowanym kryteriom opisowym PUI mo˝na by zarzuciç, ˝e nie sà pełne,
gdy˝ nie obejmujà symptomu nawrotów, tak jak to proponuje na przykład Griffiths
(2000). Nawrót jest nieodzownym elementem zachowaƒ nałogowych (uzale˝nieƒ).
Konsekwentnie mo˝na zarzuciç TKI, ˝e nie pozwala na pełne rozpoznanie nawracajàcych symptomów problemu. Brak tego elementu w opisie problemu wynika z kilku przyczyn. Trudno jest rozpoznaç nawracanie problemu przy bardzo młodym wieku
osób owładni´tych problematycznym u˝ywaniem internetu. U wielu młodych u˝ytkowników, którzy dopiero wchodzà w nałóg, nie przyniósł on jeszcze takich strat, aby
zmuszał ich do silnych ograniczeƒ, diametralnej zmiany zachowaƒ. Wraz z powstawaniem nałogu rozwijajà si´ silne mechanizmy obronne, uniemo˝liwiajàce uÊwiadomienie sobie zakresu problemu. Korzystanie z internetu czy wrćz bycie zaanga˝owanym
internautà jest nie tylko modne, ale wrćz społecznie oczekiwane i coraz bardziej konieczne ze wzgl´du na potrzeb´ dobrego przystosowania społecznego i osiàgnićia powodzenia ˝yciowego (Krejtz, Nowak, 2009). Z tych powodów szczególnie u młodych
u˝ytkowników trudno oczekiwaç uÊwiadomienia sobie zagro˝eƒ czy istniejàcych ju˝
problemów, wprowadzania jakichkolwiek zmian w u˝ywanie internetu, a tym bardziej
samoograniczania nałogowych czynnoÊci. Z tych te˝ powodów problem nawrotów nie
został uwzgl´dniony w zaproponowanym opisie PUI dorastajàcej młodzie˝y.
Przedstawiona koncepcja PUI wymaga niewàtpliwie dalszych badaƒ weryfikacyjnych, w szczególnoÊci badaƒ klinicznych i podłu˝nych, potwierdzajàcych trafnoÊç rozpoznania, ró˝nicujàcych z innymi współwyst´pujàcymi i preegzystujàcymi
zaburzeniami oraz okreÊlajàcych trwałoÊç i dynamik´ problemu oraz mo˝liwoÊci
jego rozwiàzania.
Zaproponowana w tym artykule koncepcja PUI, opis jego symptomów oraz narz´dzie ich pomiaru – TKI – mo˝e stanowiç dobrà podstaw´ do dalszych badaƒ
nad problematycznym u˝ywaniem internetu. Wysokie walory psychometryczne
TKI pozwalajà na rekomendowanie go do wst´pnego diagnozowania PUI wÊród
młodzie˝y, stanowiàcej grup´ najintensywniejszych u˝ytkowników internetu.
op
Bibliografia
is c
Beard, K.W., Wolf, E.M. (2001). Modification in the proposed diagnostic criteria for internet addiction.
CyberPsychology and Behavior, 4, 377–383.
Block, J.J. (2008). Issues for DSM-V: Internet addiction. American Journal of Psychiatry, 165, 306–307.
Cao, F., Su, L. (2006). Internet addiction among Chinese adolescents: prevalence and psychological
features. Child: care, health and development, 33, 275–281.
Caplan, S.E. (2002). Problematic internet use and psychosocial well-being: Development of a theory-based cognitive-behavioral measurement instrument. Computers in Human Behavior, 18, 553–575.
Th
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
80
Ryszard Poprawa
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Caplan, S.E. (2010). Theory and measurement of generalized problematic internet use: A two-step
approach. Computers in Human Behavior, 26, 1089–1097.
Chang, M.K., Law S.P.M. (2008). Factor structure for Young`s Internet Addiction Test: A confirmatory study. Computers in Human Behavior, 24, 2597–2619.
Douglas, A.C., Mills, J.E., Niang, M., Stepchenkova, S., Byun, S., Ruffini, C., Ki Lee, S., Loutfi, J., Lee,
J-K., Atallah, M., Blanton, M. (2008). Internet addiction: Meta-synthesis of qualitative research for
the decade 1996–2006. Computer in Human Behavior, 24, 3027–3044.
Davis, R.A. (2001). A cognitive-behavioral model of pathological internet use. Computers in Human
Behavior, 17, 187–195.
Davis, R.A., Flett, G.L., Besser, A. (2002). Validation of new scale for measuring problematic internet
use: implication for pre-employment screening. CyberPsychology and Behavior, 5, 331–345.
Dowling, N., Quirk, K.L. (2009). Screening for internet dependence: Do the proposed diagnostic criteria differentiate normal from dependent internet use? CyberPsychology and Behavior, 12, 21–27.
Griffiths, M. (2000). Internet addiction – time to be taken seriously? Addiction Research, 8, 413–418.
Grochol, J. (1999). Too much time online: Internet addiction or healthy social interactions. CyberPsychology
and Behavior, 2, 395–402.
Johansson, A., Götestam, K.G. (2004). Internet addiction: Characteristics of a questionnaire and prevalence in Norwegian youth (12–18 years). Scandinavian Journal of Psychology, 45, 223–229.
Kaliszewska, K. (2007a). Nadmierne u˝ywanie Internetu. Charakterystyka psychologiczna. Poznaƒ:
Wydawnictwo Naukowe UAM.
Kaliszewska, K. (2007b). Skale ryzyka nadmiernego u˝ywania Internetu. ASK, 16, 115–131.
Khazaal, Y., Billieux, J., Thorens, G., Khan, R., Louati, Y., Scarlatti, E., Theintz, F., Lederrey, J., Van Der
Linden, M., Zullino, D. (2008). French validation of the Internet Addiction Test. CyberPsychology
and Behavior, 11, 703–706.
Krejtz, K., Nowak, A. (2009). Znaczenie Internetu dla funkcjonowania jednostki w społeczeƒstwie informacyjnym. W: K. Krejtz (red.), Diagnoza Internetu 2009 (s. 7–16). Warszawa: Wydawnictwa
Akademickie i Profesjonalne.
Kraut, R., Kiesler, S., Boneva, B., Cummings, J.N., Helgeson, V., Crawford, A.M. (2002). Internet paradox revisited. Journal of Social Issues, 58, 49–74.
Leszczyƒska, J. (2006). Czy internet odbiera nam szcz´Êcie? Wpływ korzystania z internetu na dobrostan psychiczny u˝ytkowników. W: D. Batorski, M.Marody, A.Nowak (red.), Społeczna przestrzeƒ
internetu (s. 183–208). Warszawa: Wydawnictwo SWPS Academica.
Leung, L. (2004). Net-Generation attributes and seductive properties of the internet as predictors of
online activities and internet addiction. CyberPsychology and Behavior, 3, 333–348.
Majchrzak, P., Ogiƒska-Bulik, N. (2006). Zachowania ryzykowne zwiàzane z cyberprzestrzenià – polska
adaptacja Internet Addiction Test. W: N. Ogiƒska-Bulik (red.), Zachowania ryzykowne dzieci i młodzie˝y (s. 59–78). Łódê: Wydawnictwo Wy˝szej Szkoły Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
Majchrzak, P., Ogiƒska-Bulik, N. (2010). Uzale˝nienie od internetu. Łódê: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
Marlatt, G.A., Baer, J.S., Donovan, D.M., Kivlahan, D.R. (1988) Addictive behaviors: Etiology and treatment. Annual Reviews in Psychology, 39, 223–252.
Morahan-Martin, J. (2005). Internet abuse. Addiction? Disorder? Symptom? Alternative explanations? Social Science Computer Review, 23, 39–48.
Morahan-Martin, J., Schumacher, P. (2000). Incidence and correlates of pathological internet use
among college students. Computer in Human Behavior, 16, 13–29.
Ogiƒska-Bulik, N. (2010). Uzale˝nienie od czynnoÊci. Mit czy rzeczywistoÊç? Warszawa: Difin.
Poprawa, R. (2006). W poszukiwaniu psychologicznych mechanizmów problematycznego u˝ywania
Internetu. W: M. Sokołowski (red.), Oblicza Internetu. Internet w przestrzeni komunikacyjnej
XXI wieku (s. 113–124). Elblàg: Wydawnictwo PWSZ w Elblàgu.
Th
-
ed
ibu
tio
np
roh
ibit
81
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
dis
tr
Poprawa, R. (2007). Charakterystyka problematycznego u˝ywania internetu wÊród polskich internautów.
W: M. Sokołowski (red.), Oblicza Internetu. Architektura komunikacyjna Sieci (s. 35–49). Elblàg: Instytut Informatyki Stosowanej PWSZ w Elblàgu.
Poprawa, R. (2009a). W pułapce internetu. Kontrowersje, fakty, mechanizmy. W: M. Jeziƒski (red.), Nowe media a media tradycyjne. Prasa, reklama, internet (s. 227–240). Toruƒ: Wydawnictwo Adam
Marszałek.
Poprawa, R. (2009b). Oczekiwania efektów korzystania z Internetu a problematyczne jego u˝ywanie.
Psychologia JakoÊci ˚ycia, 1, 21–44.
Poprawa, R. (2010). Samoocena potencjałów zdrowia i szcz´Êcia a ryzyko problematycznego u˝ywania
internetu. W: N. Ogiƒska-Bulik (red.), Zachowania ryzykowne i szkodliwe dla zdrowia
(s. 117–137). Łódê: Wydawnictwo Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi.
Poprawa, R. (2011a). Oczekiwania efektów korzystania z internetu a ryzyko jego problematycznego
u˝ywania wÊród licealistów. W: B. Szmigielska (red.), Edukacja w dwóch Êwiatach offline i online
(s. 222–243). Kraków: WiR Partner.
Poprawa, R. (2011b). Test problematycznego u˝ywania Internetu. Adaptacja i ocena psychometryczna Internet Addiction Test K. Young. Przeglàd Psychologiczny, 54, 193–216.
Poprawa, R. (2011c). Problematyczne u˝ywanie Internetu – nowe wyzwanie dla psychologii zdrowia.
W: M. Górnik-Durose i J. Mateusiak (red.), Psychologia zdrowia: konteksty i pogranicza
(s. 215–243). Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Âlàskiego.
Shaffer, H.J., Hall, M.N., Bilt, V.J. (2000). „Computer addiction”: a critical consideration. American Journal of Orthopsychiatry, 70, 162–168.
Shapira, N.A., Lessig, M.C., Goldsmith, T.D., Szabo, S.T., Lazoritz, M., Gold, M.S., Stein, D.J. (2003).
Problematic internet use: proposed classification and diagnostic criteria. Depression and Anxiety,
17, 207–216.
Shaw, M., Black, D.W. (2008). Internet addiction. Definition, assessment, epidemiology and clinical
management. CNS Drugs, 22, 353–365.
Siomos, K.E., Dafouli, E.D., Braimiotis, D.A., Mouzas O.D., Angelopoulos, N.V. (2008). Internet addiction among Greek adolescent students. CyberPsychology and Behavior, 11, 653–657.
Song, I., LaRose, R., Eastin, M.S., Lin, C.A. (2004). Internet gratification and internet addiction: On
the uses and abuses of new media. CyberPsychology and Behavior, 7, 384–394.
Thatcher, A. Goolam, S. (2005). Defining the south african internet „addict”: Prevalence and biographical profiling of problematic internet users in South Africa. South African Journal of Psychology, 35, 766–792.
Widyanto, L., McMurran, M. (2004). The psychometric properties of the Internet Addiction Test.
CyberPsychology and Behavior, 7, 443–450.
Woronowicz, B.T. (2009). Uzale˝nienia. Geneza, terapia, powrót do zdrowia. Poznaƒ – Warszawa: Media Rodzina – PARPAMEDIA.
Yellowless, P.M., Marks, S. (2007). Problematic internet use or internet addiction? Computer in Human Behavior, 23, 1447–1453.
Young, K. (1998a). Internet addiction: the emergence of a new clinical disorder. CyberPsychology and
Behavior, 1, 237–244.
Young, K. (1998b). Caught in the net: how to recognize the signs of internet addiction and a winning
strategy for recovery. New York: John Wiley and Sons.
Young, K. (1999). Internet addiction: symptoms, evaluation and treatment. W: L. Van deCreek, T. Jackson (red.). Innovation in clinical practice: a source book (vol. 17, s. 19–31). Sarasota, Fl: Professional Resource Press.
Th
-
ed
Ryszard Poprawa
Institute of Psychology
University of Wrocław
dis
tr
The Problematic Internet Use
– Symptoms And Diagnostic Method.
The Study With Teenagers Sample
pe
rso
na
lu
se
on
ly -
Youth are the most numerous and the most active group of the Internet
users. Some of them experience difficulties in controlling their
involvement with certain Internet activities. These disorders display
characteristics of addiction. They are usually called Internet Addiction or
Problematic Using of the Internet (PUI). The PUI symptoms are the
following: 1) difficulties with control of the individual’s activity on the
Internet, 2) Internet obsession, 3) loss of satisfaction and the deepening
need of using the Internet, 4) growing damage and conflicts, 5) negligence
of other activities and relationships in general, 6) compulsive escape from
stress and 7) defence of the addiction. Pursuant to these diagnostic criteria
the measure of PUI has been constructed - the Internet Using Test (IUT).
In the sample of 654 Internet users (54% female and 46% male) in the age
from 15 to 19 the psychometric value of this measure has been
investigated. A theoretical validity of the PUI construct has been confirmed
and the high psychometric reliability of IUT has been demonstrated.
Norms have been calculated and the prevalence of the problem has been
estimated. About 2% of the teenage Internet users are problematic users.
It affects mainly young men. Also the gender differences were stated in
PUI determinants. Controversies and restrictions concerning the research
and PUI diagnoses are being discussed.
is c
op
y is
Key words: Internet, addiction, symptoms, measurement, psychometric
evaluation, adolescent
Th
-
ibu
tio
np
roh
ibit
Ryszard Poprawa
for
-
82
-

pełny tekst - Copernicus

Transkrypt

Podobne dokumenty

This copy is for personal use only