Raport - strona główna
Transkrypt
Raport - strona główna
1. Wstęp 2. Charakterystyka przemocy domowej 3. Charakterystyka przemocy rówieśniczej 4. Przeciwdziałanie przemocy Przeciwdziałanie przemocy domowej Przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej 5. Wymiana doświadczeń - Belgia (prowincja Limburg Zachodni i prowincja Antwerpia) Struktura policji belgijskiej Regulacje prawne dotyczące przemocy domowej Lokalne koalicje działające na rzecz ofiar przemocy domowej i rówieśniczej oraz rola samorządów lokalnych i innych organizacji w systemie wsparcia rodziny Formy i metody kształcenia opinii społecznej w zakresie przeciwdziałania przemocy , kampanie informacyjne Opieka psychologiczna i profilaktyka dla ofiar i sprawców przemocy domowej System szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej 6. Wymiana doświadczeń - Niemcy – Wiesbaden Struktura policji niemieckiej Regulacje prawne dotyczące przemocy domowej i rówieśniczej Lokalne koalicje działające na rzecz ofiar przemocy domowej i rówieśniczej oraz rola samorządów lokalnych i innych organizacji w systemie wsparcia rodziny - Koalicja w ramach programu JAGUAR - Zakres współpracy podczas realizacji zadań projektu IKARus - Bokserski klub sportowy jako efekt współpracy lokalnych ośrodków pomocy społecznej oraz samorządów terenowych. Formy i metody kształcenia opinii społecznej w zakresie przeciwdziałania przemocy, kampanie informacyjne, programy prewencyjne - Policyjny punkt doradztwa w zakresie technicznego zabezpieczenia mienia - Program prewencyjny „Komisarz LEON”, - Program prewencyjny BOB, założenia i cel - Klub bokserski jako forma zintegrowania i wychowania młodzieży - Ośrodek wychowawczy dla młodzieży „Farma” – metoda na resocjalizację, nauka przez pracę Opieka psychologiczna i profilaktyka dla ofiar i sprawców przemocy domowej System szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej 7. Wnioski 2 1. Wstęp Zjawisko przemocy domowej nazywane zamiennie przemocą w rodzinie jest pewnie tak stare jak sama instytucja rodziny. Żadne prawo ani zwyczajowe, ani pisane nie jest w stanie skutecznie przeciwdziałać tej patologii. Złożoność problemu, a przede wszystkim miejsce jego występowania - cztery ściany mieszkania, czy domu ograniczają w znaczący sposób możliwość uzyskania informacji o jej zaistnieniu, jak i skutecznej pomocy ofiarom. Dodatkowy problem stanowi gęsta sieć powiązań między stronami konfliktu, od zależności ekonomicznej, społecznej, rodzinnej, religijnej po te najtrudniej definiowalne i zrozumiałe więzi uczuciowe. Jakże często ofiara kocha i cierpi. Cierpi i wybacza w imię miłości. W drastycznych sytuacjach wzywa pomocy i oczekuje, że ktoś za dotknięciem czarodziejskiej różdżki zwróci jej dawnego partnera, który nie będzie więcej sprawcą przemocy. Zjawisko przemocy domowej to wreszcie nie tylko prosty schemat bijącego mężczyzny i kobiety ofiary, jak często wskazują statystyki i chcą widzieć niektóre środowiska. To przemoc również wobec dzieci i osób starszych. Te dwie grupy wiekowe stojące po przeciwnych stronach drogi życiowej nie mają często możliwości na głośne wołanie o pomoc i nie znajdują posłuchu w opinii publicznej. To również najtrudniej definiowalna przemoc psychiczna, w której wydaje się, że nie ma płci dominującej, a jak zapewniali nas w trakcie realizacji projektu policjanci belgijscy to kobiety w głównej mierze są sprawczyniami tego typu przemocy. Przed tego typu problemami staje każdy kto chce rzetelnie zając się zjawiskiem przemocy i jeśli w ramach swoich obowiązków ma zamiar pomagać jej ofiarom musi uzbroić się zarówno w wiedzę, jak i umiejętności praktyczne wynikające z doświadczenia. Właśnie z potrzeby pogłębienia wiedzy oraz wykorzystania doświadczeń innych zrodził się pomysł wyjazdu w ramach programu Leonardo da Vinci do jednostek policji w Belgii i Niemczech oraz podpatrzenia, jak te skomplikowane ludzkie problemy starają się rozwiązywać inni. Celowo użyłem słowa starają się, a nie rozwiązują, bo trzeba mieć świadomość, że realizując wszystkie, nawet najlepsze procedury oferujemy ofierze wybór - pewną drogę ratunku. Czy ją wybierze, czy dokonana tego wyboru zależy tylko od niej. Wszyscy, którzy zajmują się tą ciężką pracą, jaką jest pomoc ofiarom przemocy w rodzinie, muszą być przygotowani na fakt, że oprócz małych sukcesów mogą spotkać ich również spektakularne porażki. Rolą państwa i jego organów jest natomiast tworzenie takich mechanizmów, aby pomóc wszystkim ofiarom przemocy, bez względu na wiek i płeć, pochodzenie i pozycję społeczną, wykształcenie i poziom intelektualny. Tak, aby pomoc ta była jak najbardziej skuteczna. Rozumiem przez to pomoc jak najszybszą i jak najprostszą w realizacji, zarówno dla ofiar, jak i tych wszystkich, którzy są zobowiązani do jej niesienia. Na zakończenie chciałbym podziękować wszystkim tym funkcjonariuszom i przede wszystkim funkcjonariuszkom Komendy Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu, bez których ciężkiej pracy i zapału wymiana doświadczeń między policjantami z Polski i naszymi zagranicznymi partnerami nie byłaby możliwa. Oddzielne podziękowania należą się naszym policyjnym przyjaciołom z jednostek Policji w Herk-de-Stad, Antwerpii i Wiesbaden, którzy podzielili się z nami swoim doświadczeniem i nie szczędząc czasu oraz wysiłku sprawili, że wyjazdy te pozostaną na długo w naszej pamięci. 2. Charakterystyka przemocy domowej Przemoc domowa ma różne oblicza i dotyczy różnych sfer życia społecznego. W związku z tym zajmują się nią różne dziedziny nauki, każda na swój sposób tłumacząc zjawisko i jego przyczyny, klasyfikując zachowania ludzkie i podejmując próby ich 3 modyfikacji. Dlatego też w literaturze występuje wiele definicji ją opisujących. Policja stojąc na straży prawa musi kierować się w swoim działaniu tymi, które zawarte są w aktach prawnych dotyczących tej patologii. Podstawowym aktem prawnym w tym zakresie jest Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie z 29 lipca 2005 roku. Ranga tego aktu prawnego świadczy o ważkości problemu społecznego i randze jaką nadały mu organy ustawodawcze. Jako przemoc w rodzinie ustawa określa: „… jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie naruszające prawa lub dobra osobiste osób w pkt.1 (członek rodziny, a także inna osoba wspólnie zamieszkująca lub gospodarująca) w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia, naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy moralne u osób dotkniętych przemocą.” Ustawa ponad to określa: Ø zadania w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie; Ø zasady postępowania wobec osób dotkniętych przemocą w rodzinie; Ø zasady postępowania wobec osób stosujących przemoc w rodzinie. Zgodnie z ustawą osobom dotkniętym przemocą udziela się pomocy w formie: Ø poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego i socjalnego; interwencji kryzysowej i wsparcia; ochrony przed dalszym krzywdzeniem, poprzez uniemożliwienie osobom stosującym przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania oraz zakazanie kontaktowania się z osobą pokrzywdzoną; zapewnienia, na żądanie osoby dotkniętej przemocą, bezpiecznego schronienia w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie. Ø Ø Ø · Przemoc w rodzinie charakteryzuje się tym, że: a) jest intencjonalna b) siły są nierównomierne c) narusza prawa i dobra osobiste d) powoduje cierpienie i ból Wyróżnia się następujące rodzaje przemocy: - przemoc fizyczna - przemoc psychiczna - przemoc seksualna - przemoc ekonomiczna - przemoc słowna - zaniedbanie: zaniechanie działania Można zaobserwować następujące objawy przemocy - objawy fizyczne - objawy emocjonalne 4 - - objawy społeczne: q wyuczona bezradność – przekonanie o braku związku między naszym działaniem, a konsekwencjami, utwierdzamy się w przekonaniu, że każde nasze działanie jest nieefektywne, poczucie, że nie mamy wpływu na sytuacje, więc nie ma sensu podejmować działania. Sprawca często przypomina ofierze o jej beznadziejności. q syndrom sztokholmski – stan psychiczny, reakcja na stres, uzależnienie od agresora, wybawiciel, nie zabił mnie czyli jestem kimś wyjątkowym, zmiana myślenia, żeby nie zwariować (wmawiamy sobie, że działania sprawcy mają jakiś sens), sympatia wobec sprawcy. objawy emocjonalne sugerujące wykorzystanie seksualne 2. Fazy cyklu przemocy: 1. faza: narastania napięcia - narasta napięcie i agresywność sprawcy - staje się coraz bardziej niebezpieczny - kobieta stara się opanować sytuacje - różne dolegliwości – ból głowy, brzucha, bezsenność, utrata apetytu - często sama prowokuje kłótnie, żeby mieć to już za sobą 2. faza: gwałtownej przemocy - gwałtowna przemoc - błahe powody – ataki agresji - kobieta zraniona fizycznie i psychicznie - jest w szoku - odczuwa przerażenie, złość, bezradność, wstyd, traci ochotę do życia 3. faza: miodowego miesiąca - sprawca okazuje skruchę, przeprasza - obiecuje, że to się już nie powtórzy - okazuje ciepło i miłość - przynosi kwiaty, prezenty - sprawca i ofiara zachowują się jak świeżo zakochana para - kobieta zaczyna wierzyć, że partner się zmienił, że przemoc nie wróci - czuje się znowu kochana v faza miodowego miesiąca mija i rozpoczyna się faza narastania napięcia v wszystko zaczyna się od nowa v przemoc w kolejnym cyklu jest bardziej gwałtowna i dłuższa v fazy miodowe są krótsze i mniej „miodowe” 3. Charakterystyka przemocy rówieśniczej Przemoc to wywieranie wpływu na proces myślowy, zachowanie lub stan fizyczny osoby bez jej przyzwolenia: - przy użyciu siły fizycznej (przemoc fizyczna) - przy użyciu środków komunikacji interpersonalnej (przemoc psychiczna) Od niedawna spotykamy się również ze zjawiskiem cyberprzemocy określanej jako wszelka przemoc z użyciem technologii informacyjnych i komunikacyjnych - komunikatorów, czatów, stron internetowych, blogów, SMS, MMS. Inna definicja określa przemoc fizyczną 5 jako działanie osoby lub osób z użyciem siły, którego rezultatem jest nieprzypadkowe zranienie – bicie, kopanie, popychanie, potrząsanie, itp. Od pewnego czasu przez pedagogów, psychologów i socjologów używa się pojęcia „przemoc rówieśnicza”. Nie występuje ono jednak w polskim prawie. Wiek sprawców, jak i ofiary nie jest tam wymieniany, określenie „rówieśnicza” jest nieprecyzyjny. W dwumiesięczniku poświeconym problematyce przemocy „Niebieska linia” nr 3/2003, autor artykułu „Przemoc rówieśnicza – aspekty prawne”- Jarosław Polanowski opisując zjawisko opiera się na kilku płaszczyznach: - wiek, niedookreślony, intencjonalnie z zakresu pojęcia „rówieśnicza” należy wykluczyć osoby dorosłe – pojmowane nie jako osoby pełnoletnie, ale jako w pełni samodzielne, - działanie w grupie, jeśli mowa o przemocy rówieśniczej, to zazwyczaj występuje ona w grupach formalnych i nieformalnych, a z punktu widzenia prawa musimy wyróżnić ofiary i sprawców oraz faktyczne uzależnienie pierwszych od drugich, - łamanie norm prawnych, czyli działania podejmowane przez sprawców przeciwko szeroko rozumianym przepisom porządkowym, organizacyjnym, od lekceważenia i łamania zasad i norm postępowania w określonej grupie do lekceważenia łamania norm stanowionego prawa karnego, cywilnego, administracyjnego, - miejsce działania, w przypadku tego typu przemocy może być to np. szkoła, internat, miejsce wypoczynku, kolonie, osiedle mieszkaniowe, - przemienność ról ofiar i sprawców, obserwowana prawidłowość, polegająca na zamianie ról – sprawca staje się w określonej sytuacji i na skutek wewnętrznych zabiegów w grupie ofiarą, ofiara sprawcą, - umyślność działania sprawców, rozumiana jako zamiar dokonania czynu zabronionego. Duża skala tego zjawiska oraz społeczne skutki działania sprawców powodują, że oprócz pedagogów i psychologów zjawiskiem zainteresowała się Policja. Fakt łamania prawa zawsze spotykał się ze zdecydowaną reakcją funkcjonariuszy, jednak w świetle tak dużej eskalacji przemocy wśród młodych ludzi zmusza do spojrzenia na problem bardziej uważnie. Sprawcy wykazując wysoki stopień agresji posuwają się do aktów przemocy z niskich pobudek, często działając w grupie, która daje im poczucie siły i anonimowości. Ofiarami są często wcześniej „wyznaczone”, konkretne osoby, które w swoim środowisku postrzegane są jako fizycznie słabe, mało przebojowe, niepopularne i osamotnione. Katarzyna Gałązka – nauczyciel wspierający ze Szkoły Podstawowej nr 1 w Zgierzu podzieliła dzieci-ofiary przemocy na dwa typy: 1. Ofiara pasywna: · jest wrażliwa i nieśmiała · ostrożna w kontaktach z innymi · ma trudności z zaistnieniem w grupie rówieśniczej · jest niepewna i lękliwa · nie potrafi się bronić, atakowana - płacze, wycofuje się, ucieka · czuje się małowartościowa, nie potrafi właściwie ocenić swojej sytuacji · ma poczucie osamotnienia i opuszczenia · zwykle nie ma w klasie żadnego dobrego przyjaciela · ma negatywne nastawienie do stosowania przemocy · może być słabsza fizycznie (dotyczy to zwłaszcza chłopców) · często ma lepszy kontakt z dorosłymi niż z rówieśnikami · może mieć bliższe od przeciętnych kontakty z rodzicami, szczególnie z matką (ta bliskość często oznacza nadopiekuńczość), 6 2. Ofiara prowokująca: · ma problemy z koncentracją, skupieniem się · wyróżnia się niespokojnym zachowaniem, często nadaktywnością · wprowadza zamieszanie, niepokój · wytwarza wokół siebie atmosferę irytacji i napięcia · jej zmienne humory są przyczyną częstych konfliktów z kolegami · jej zachowanie może być odbierane przez większość klasy jako prowokujące i może powodować negatywne reakcje ze strony innych. Katarzyna Gałązka podaje również rodzaje przemocy, dzieląc je na: 1. przemoc fizyczną · bicie · popchnięcia · podcinanie · wymuszanie pieniędzy · zamykanie w pomieszczeniach · niszczenie własności · kopanie · plucie 2. przemoc słowną · przezywanie · wyśmiewanie · grożenie · ośmieszanie · plotkowanie · namawianie się · szantażowanie · obrażanie 3. przemoc bez użycia słów i kontaktu fizycznego · wrogie gesty · miny · izolowanie · manipulowanie związkami przyjaźni Za wspomnianą publikacją można wymienić następujące grupy czynników ryzyka eskalacji przemocy w szkole: 1. Niewłaściwy system norm m.in.: · sprzeczność koncepcji wychowania i postępowania · normy preferujące użycie siły · nieprzestrzeganie norm przez osoby znaczące 2. Brak reakcji na zachowania agresywne m.in.: · brak reakcji na drobne wykroczenia typu wagary, spóźnienia, graffiti · brak reakcji ze strony nauczycieli na zachowania agresywne uczniów, bagatelizowanie ich · konflikty długo pozostają nierozwiązane, brak skutecznej mediacji · bierność świadków 3. Czynniki związane z organizacją nauczania m. in.: · nuda, brak zagospodarowania czasu · ograniczenie przestrzeni, zagęszczenie, hałas · brak możliwości relaksu i odprężenia (dla uczniów i nauczycieli) · mała ilość zajęć pozalekcyjnych. 7 4. Czynniki związane z relacjami uczeń - nauczyciel - rodzic m. in.: · brak autentycznego kontaktu i dialogu miedzy uczniami, nauczycielami i rodzicami · wysoki poziom frustracji wśród nauczycieli. Dziecko będące ofiarą przemocy od swoich opiekunów, nauczycieli lub rodziców musi otrzymać odpowiednią pomoc. Może ona polegać na okazaniu dziecku zrozumienia, wysłuchaniu go, dodaniu mu pewności siebie oraz doradzeniu w kwestiach eliminacji zachowań prowokujących lub sposobów unikania, bądź radzenia sobie w sytuacjach znęcania się nad nim. Skutki zjawiska przemocy rówieśniczej są przykre dla ofiar, ale negatywne również dla sprawców. Ofiary poddane przemocy przeżywają negatywne emocje (poczucie poniżenia, wstyd, lęk), tracą pewność siebie, izolują się, tracą umiejętność (lub potrzebę) nawiązywania kontaktów. Sprawcy natomiast pogłębiają u siebie zachowania agresywne, aspołeczne, łatwiej popadają w konflikt z prawem, a przez działanie w grupie nie biorą odpowiedzialności za potencjalne skutki. Negatywne skutki społeczne oraz forma tych czynów zmusza do analizy zjawiska i skutecznych działań Policji. Pożądanym jest, aby dla zwiększenia efektów i spowodowania ich trwałymi organy ścigania wchodziły w tym obszarze w koalicję z innymi instytucjami takimi jak placówki oświatowe czy sądy rodzinne. 4. Przeciwdziałanie przemocy 4.1 Przeciwdziałanie przemocy domowej Zgodnie z Ustawą o przeciwdziałaniu przemocy domowej zadania z zakresu przeciwdziałania tej patologii oraz łagodzenia jej skutków należą do organów administracji rządowej oraz jednostek samorządu terytorialnego. W szczególności do zadań własnych gminy należy: Ø tworzenie gminnego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie; Ø prowadzenie poradnictwa i interwencji w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie; Ø opracowanie i realizacja programów ochrony ofiar przemocy w rodzinie; Ø prowadzenie gminnych ośrodków wsparcia; Do zadań własnych powiatu należy: Ø tworzenie i prowadzenie ośrodków wsparcia w rodzinie; Ø prowadzenie ośrodków interwencji kryzysowej. dla ofiar przemocy Do zadań z zakresu administracji rządowej realizowanych przez powiat należy w szczególności: Ø tworzenie i prowadzenie specjalistycznych ośrodków wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie; Ø opracowywanie i realizacja programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie. 8 Do zadań własnych samorządu województwa należy: Ø inspirowanie i promowanie nowych rozwiązań w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie Ø opracowywanie programów ochrony ofiar przemocy w rodzinie oraz ramowych programów korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc w rodzinie; Ø organizowanie szkoleń dla osób realizujących zadania związane z przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie. Ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie zobowiązała ponad to Radę Ministrów do przyjęcia Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie, a na ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego nałożyła zadania związane z monitorowaniem realizacji programu. Powyższy program powstał przy współpracy Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji, Ministerstwem Sprawiedliwości, Ministerstwem Zdrowia, Ministerstwem Edukacji Narodowej i został opracowany na lata 2006 - 2016. Głównym zadaniem Programu jest wprowadzenie w życie szerokiego spektrum działań mających na celu zwrócenie uwagi opinii społecznej na zjawisko przemocy w rodzinie, jak i jej przeciwdziałnia oraz zwiększenie profesjonalizmu służb społecznych w udzielaniu pomocy ofiarom przemocy domowej, a także w podejmowaniu odpowiednich działań wobec sprawców. Celami Programu jest: Ø zmniejszenie skali zjawiska przemocy w rodzinie; Ø zwiększenie skuteczności ochrony ofiar przemocy w rodzinie i Ø zwiększenie dostępności pomocy; Ø zwiększenie skuteczności działań interwencyjnych i korekcyjnych wobec osób stosujących przemoc w rodzinie. Cele te są realizowane poprzez: Ø systematyczne diagnozowanie zjawiska przemocy w rodzinie; Ø podnoszenie wrażliwości społecznej wobec przemocy w rodzinie; Ø podnoszenie kompetencji służb zajmujących się problematyką przemocy w rodzinie; Ø udzielanie profesjonalnej pomocy ofiarom przemocy rodzinie; Ø oddziaływanie na sprawców przemocy w rodzinie. Realizacja tak szeroko pojętych celów powinna uwzględniać działania w sferze: Ø prewencji; Ø prawa; Ø zdrowia; Ø edukacji; Ø pracy socjalnej. W ramach realizacji Programu oraz w związku z ustawowymi zadaniami Policja ma obowiązek zarówno przeciwdziałania przemocy w rodzinie, jak i udzielania pomocy jej ofiarom. W związku z powyższym już od 1998 roku realizowana jest policyjna procedura przeprowadzania interwencji w sprawach dotyczących przemocy w rodzinie pod nazwą „Niebieskie Karty”. Aktualnie obowiązującym aktem prawnym ją regulującym jest 9 Zarządzenie nr 162 Komendanta Głównego Policji z dnia 18 lutego 2008 roku w sprawie metod i form wykonywania przez Policję zadań w związku z przemocą w rodzinie w ramach procedury „Niebieskie Karty”. Powyższe zarządzenie określa między innymi: Ø okoliczności i sposoby podejmowania przez policjantów czynności wobec przemocy w rodzinie; Ø formy i metody wykonywania zadań podejmowanych wobec rodziny dotkniętej przemocą; Ø dokumentację prowadzona w związku z realizacja procedury. Realizując interwencje domową wobec przemocy w rodzinie policjant zgodnie z Zarządzeniem ma obowiązek: Ø udzielenia ofiarom przemocy niezbędnej pomocy, w tym udzielenia pierwszej pomocy, wezwania pogotowia ratunkowego lub zawiadomienia innych instytucji, które mogą udzielić pomocy; Ø podjęcia, w razie potrzeby, innych niezbędnych czynności zapewniających ochronę życia, zdrowia i mienia osób będących ofiarami przemocy, włącznie z zastosowaniem, na podstawie odrębnych przepisów, wobec sprawcy przemocy przymusu bezpośredniego i zatrzymania; Ø ustalenia przebiegu zdarzenia i jego następstw; Ø przeprowadzenia, jeżeli to możliwe, ze sprawcą przemocy rozmowy, w szczególności o odpowiedzialności karnej za znęcanie się fizyczne lub psychiczne nad osoba najbliższą lub inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną za względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, oraz wezwania sprawcy do zachowania zgodnego z prawem i zasadami współżycia społecznego; Ø przeprowadzenia na miejscu zdarzenia, w przypadkach nie cierpiących zwłoki, czynności procesowych w niezbędnym zakresie, w granicach koniecznych do zabezpieczenia śladów i dowodów przestępstwa; Ø sporządzenia notatki urzędowej zwanej „Kartą A”; Ø przekazania ofiarom przemocy w rodzinie „informacji dla ofiar w rodzinie” zwanej kartą B i poinformowania o uruchomieniu procedury „Niebieskiej Karty” i zasadach jej realizacji. Po sporządzeniu karty A i zakończeniu interwencji dokumentacja trafia drogą służbową do dzielnicowego nadzorującego rejon, w którym interwencja miała miejsce. Zgodnie z procedura ma on obowiązek: Ø bezpośredniego kontaktu z rodziną, wobec której rozpoczęto procedurę „Niebieskie Karty”, w celu rozpoznania sytuacji w rodzinie, potwierdzenia występowania przemocy w rodzinie oraz ustalenia rodzaju i charakteru potrzebnych działań pomocowych - niezwłocznie, nie później niż w terminie 7 dni od otrzymania „Karty A”; Ø przekazania ofiarom przemocy „Karty B”, jeśli wcześniej nie było takiej możliwości, poinformowania o zasadach podjęcia działań prawnych, o organizacjach i instytucjach udzielających pomocy, a także o możliwościach przekazania przez Policje organom administracji rządowej i jednostkom samorządu terytorialnego bądź podmiotom, którym zleciły one 10 Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø Ø realizacje zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, informacji o sytuacji rodziny i potrzebie udzielenia jej pomocy; systematycznych wizyt, co najmniej raz w miesiącu, sprawdzających stan bezpieczeństwa domowników i zachowanie sprawcy przemocy w rodzinie; podejmowania działań prewencyjnych wobec sprawców przemocy w rodzinie, w tym prowadzenia rozmów profilaktycznych ze sprawcą oraz informowania go o możliwościach podjęcia leczenia lub terapii i udziału w programach korekcyjno-edukacyjnych dla sprawców przemocy; umożliwienia ofiarom przemocy zapoznania się, na ich żądanie, z treścią „Karty A”, dokumentującej rozpoczęcie procedury „Niebieskie Karty” wobec jej rodziny; przekazywania pisemnych informacji dotyczących rodzin, w których zachodzi przemoc, organom administracji rządowej i jednostkom samorządu terytorialnego bądź podmiotom, którym zleciły one realizację zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zgodnie z procedura ustawową; podejmowania współpracy z przedstawicielami organów administracji rządowej i samorządowej, organizacji pozarządowych oraz kościołów i związków wyznaniowych na rzecz rodzin dotkniętych przemocą; udziału w tworzeniu i funkcjonowaniu lokalnych zespołów pomocy ofiarom przemocy w rodzinie w ramach współpracy z powołanymi do tego instytucjami i organizacjami; przekazywania komórce organizacyjnej właściwej w sprawach nieletnich i patologii informacji dotyczących małoletnich z rodzin, w których występuje przemoc; przekazywania oryginałów „Kart A” do komórek organizacyjnych prowadzących postępowania przygotowawczego w celu przeprowadzenia w danej sprawie postępowania sprawdzającego; przekazania oryginałów „Kart A” do akt postępowania przygotowawczego. Dzielnicowy może zakończyć prowadzenie procedury „Niebieskie Karty” wobec rodziny, gdy z posiadanej dokumentacji i uzyskanych informacji wynika, że w rodzinie tej nie występuje już zjawisko przemocy. 4.2 Przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej Chcąc przeciwdziałać przemocy rówieśniczej należy wnikliwie zdiagnozować problem w danym środowisku lokalnym. Konieczne jest dotarcie do sprawców i ich ofiar, choć te ostatnie niechętnie podejmują rozmowy o dotykającym ich zjawisku przemocy, który jest w ich ocenie bardzo wstydliwym elementem życia. Na portalu internetowym skierowanym do dyrektorów placówek, nauczycieli i pedagogów mającym pomóc w codziennej pracy (problemy-oswiaty.org.pl) znaleźć można 10 zasad przeciwdziałania przemocy: · Reagowanie na najmniejszy przejaw agresji – nie wolno traktować zachowań agresywnych jako „normalne w tym wieku”, „chłopcy tak się zachowują”, „ojej, ale z tego Tomka oferma”... · Osobiste, fizyczne potwierdzanie głoszonych prawd – należy dbać o to, by nie być postrzeganym jako osoba, która tylko mówi, ale jako osoba, która wierzy w to co 11 mówi i co najważniejsze pilnuje, by tak się działo. „Koniec bijatyki”, „Nie chcę więcej tego słyszeć” , · Bezwzględnie rozdzielamy strony – najlepiej nie tylko fizycznie, ale również zakazujemy bezpośredniego kontaktu werbalnego, · Natychmiast określamy granice – nie możemy w żadnym wypadku dopuścić do tego, by któraś ze stron próbowała nam grozić. To my jesteśmy od tego, żeby ustalać reguły i mamy prawo je egzekwować, · Przekazujemy jednoznaczną ocenę stwierdzonych faktów – „Postąpiłeś źle. Zabraniam ci tak postępować. Tu się tak nie robi”. W żadnym wypadku nie możemy jednak komentować ani tym bardziej moralizować, · Musimy zgromadzić jak najwięcej obiektywnych faktów – określić przyczynę, bezpośredni powód, potencjalnych sprzymierzeńców. To nie jest łatwe, należy przede wszystkim unikać osobistego zaangażowania, zawierzenia pierwszemu wrażeniu i skłonności do subiektywnej oceny, · Nie możemy pozwolić uciec żadnej ze stron – „Wróć! Najpierw powiedzcie, o co wam poszło, a dopiero potem pójdziecie”, · Należy poważnie traktować wszelkie przejawy agresji – „Widzę, że biliście się naprawdę”, „Popatrz jak on się boi”, „Ta rana jest prawdziwa”. W żadnym wypadku nie można bagatelizować. Ważne, żeby podkreślać, że strona skrzywdzona jest człowiekiem i ma takie same prawa jak inni, · Należy wyciągać konsekwencje – reakcja na zło nie może być tylko czczą pogróżką, muszą za nią iść konkretne cele, najlepiej zorientowane na zadośćuczynienie skrzywdzonemu, · Należy pilnie obserwować strony po ustąpieniu agresji. Trzeba być w bezpośrednim kontakcie z osobami zdarzenia tak długo, aż stwierdzimy, że wszyscy pojęli, co się stało. Należy zrobić wszystko, żeby nie dopuścić do kolejnych starć. Są to ogólne zasady możliwe do zastosowania w placówkach oświatowych. Główną ich ideą jest ograniczenie zachowań agresywnych i ukaranie sprawcy lub sprawców. Ze względu na wagę problemu z przemocą rówieśniczą powinny zmierzyć się koalicje, a nie jednostki. Wynikiem wspólnych prac w kierunku przeciwdziałania takim zjawiskom powinny być opracowania programów edukacyjnych i algorytmów postępowania w momencie spotkania się z przemocą rówieśniczą. Idąc tą drogą we wrześniu 2006 roku Grupy Wydawnicze Polskapresse i Media Regionalne (17 dzienników regionalnych) oraz Fundacja Orange rozpoczęły I edycję programu społecznego „Szkoła bez przemocy" (źródło: www.szkolabezprzemocy.pl). We wrześniu szkoły zgłaszały swój udział, a warunkiem uczestnictwa była deklaracja przestrzegania kodeksu „Szkoły bez przemocy". Zgłoszone placówki otrzymały materiały promocyjne - broszurę dla nauczycieli "Jak radzić sobie z przemocą w szkole?", plakaty z kodeksem „Szkoły bez przemocy", a także naklejkę na drzwi informującą o tym, że szkoła bierze udział w programie oraz w konkursach. Celem tego programu jest przeciwdziałanie przemocy wśród uczniów dzięki większej świadomości problemu przemocy, zmianie postawy wobec przemocy, a także wspomaganie szkół dostarczając im konkretnego wsparcia, również w formie narzędzi do skutecznego i systemowego zwalczania zjawiska. W ramach programu: • przeprowadzono badania społeczne na temat przemocy w szkołach, • przygotowano Kodeksu „Szkoły bez przemocy", • uruchomiono stronę internetową www.szkolabezprzemocy.pl, • zorganizowano ogólnopolską konferencję nt. przemocy i jej konsekwencji społecznych, • ogłoszono konkursy - dla uczniów na projekty koszulek, dla szkół na projekty działań zapobiegających przemocy i agresji, filmowy pt. „Szkoły bez przemocy", 12 • przeprowadzono audyt w szkołach - diagnoza występowania na ich terenie przemocy i agresji, • uruchomiono telefon zaufania dla świadków i ofiar przemocy w szkole w województwach lubuskim i łódzkim, • prowadzono czaty z ekspertami na stronie www.szkolabezprzemocy.pl, • nagrody wręczano na uroczystej gali w Belwederze. Rezultaty: • do programu przyłączyło się ponad 3000 szkół - 10 proc. wszystkich w Polsce, • do konkursu na projekt koszulki nadesłano 2671 zgłoszeń, • do konkursu „Szkoły bez przemocy" zostało zgłoszonych 916 szkolnych projektów przeciwdziałania przemocy, • do konkursu filmowego zgłoszono 116 filmów, • w audycie udział wzięło 200 szkół z całego kraju, • w dziennikach regionalnych ukazało się ponad 2000 publikacji dotyczących programu, problematyki przemocy i agresji szkolnej. Podsumowanie osiągnięć ukazuje potrzebę prowadzenia podobnych działań. Programy o takim profilu spotykają się z zainteresowaniem społecznym, są obecnie niezbędne dla zahamowania tak dotkliwego problemu, jakim jest przemoc rówieśnicza. Program społeczny to jedno z rozwiązań i może być naśladowany. Należy mieć na uwadze trudność w tworzeniu tego typu narzędzi. Drogą do sukcesu oprócz poprawnie skonstruowanego narzędzia musi być dobra współpraca kilku instytucji, których celem jest ograniczenie zjawiska przemocy rówieśniczej. 5. Wymiana doświadczeń - Belgia (prowincja Limburg Zachodni i prowincja Antwerpia) 5.1 Struktura policji belgijskiej Temat ten został omówiony przez Armanda Grootaers i Stefana Brillovet z Policji w Herk-de-Stad Historia Przed 2001 rokiem panowała pewna różnorodność w jednostkach Policji belgijskiej, stąd też trudno było utrzymać skutecznie ład i porządek. Po 2001 roku wprowadzono reformę w Policji. Podzielono ją na dwie odrębne struktury działające na dwóch poziomach, niezależnych lecz ściśle współpracujących ze sobą w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony demokracji. Dwa poziomy Policji Policja Federalna – główna siedziba mieści się w Brukseli, pozostałe oddziały w większych miastach. Policja zatrudnia 12 000 policjantów i 3 000 pracowników cywilnych Policja Lokalna składa się ze 196 jednostek w 196 strefach. Terytorium strefy danej jednostki Policji składa z jednego lub więcej miast. W belgijskiej Policji Lokalnej służy 27 000 policjantów oraz pracuje 5 000 pracowników cywilnych. 13 Hierarchia w Policji belgijskiej W Policji belgijskiej nie ma żadnej zależności pomiędzy Policją Federalną i Policją Lokalną. Każda ze struktur ma swoje ustawowe obowiązki, brak jest podległości, czy też zależności służbowej, przy czym obowiązują pewne zasady współpracy. Również wśród Policji Lokalnej nie ma żadnej hierarchii. Każda jednostka pracuje na swoje konto, w swoim podległym terytorium (jedno lub więcej miast/gmin). Zadania Policji Policja Federalna: Policja administracyjna: głównym zadaniem jest egzekwowanie prawa. W jej strukturach znajdują się jednostki wodne, drogowe, kolejowe, wsparcie lotnicze, psy służbowe itd. Policja kryminalna: zajmuje się ciężkimi gatunkowo przestępstwami, walką z przestępczością zorganizowaną i międzyregionalną, zagadnieniem związanym z handlem ludźmi i przemytem narkotyków, organizacjami przestępczymi, zabójstwami, korupcją, oszustwami, rozbojami. Policja Wsparcia i Zarządzania: zarządzanie zasobami ludzkimi, rekrutacja, szkolenia, sprawy prawne, logistyka, sprzęt, finanse. Policja Federalna odpowiedzialna jest za realizację celów Krajowego Planu Bezpieczeństwa. 14 Policja Lokalna: Prawo belgijskie przewiduje 7 podstawowych funkcji dla Policji: 1. Rozwijających się stosunków sąsiedzkich: fizyczna obecność Policji w społeczeństwie, lokalny dialog, wymiana myśli, osobistych relacji, rozwiązywanie problemów. Na 4000 mieszkańców przypada minimum 1 dzielnicowy (oficer społeczności). 2. Reagowania: fizycznego kontaktu z ludnością cywilną w każdym mieście. (Skargi, informacje), infolinia całodobowa, w każdej Policji Lokalnej co najmniej 1 stały punkt kontaktowy, który jest otwarty minimum 12 godziny na dobę. 3. Interwencji: reagowanie na wszelkie zgłoszenia, interwencje w ciągu 20 minut, w których konieczna jest interwencja Policji. Do obsługi wypadków drogowych, kradzieży w sklepach, przemocy w rodzinie, zakłócania ciszy nocnej itp. co najmniej 1 zespołów interwencyjny 24h/24h, 365d/365d w każdej jednostce Policji. 4. Ofiar przemocy: pomoc dla ofiar przestępstw. Każdy policjant jest przeszkolony dać ofiarom wsparcie. Każda jednostka Policji Lokalnej ma co najmniej jednego specjalnie przeszkolonego policjanta. 5. Pracy dochodzeniowo-śledcza: badania lokalnej przestępczości. W Policji Lokalnej 7% funkcjonariuszy zajmuje się prowadzeniem postępowań karnych. 6. Utrzymania porządku publicznego: ochrony i przywrócenia porządku publicznego, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego. Odpowiednie wyposażenie i wyszkolenie policjantów (hełm, tarcza) 7. Policja drogowa: zapobieganie i prewencja na drodze, represja, kontroli ruchu. W Policji drogowej pracuje 8% funkcjonariuszy Policji. Policja Lokalna odpowiedzialna jest za realizację celów Lokalnego Planu Bezpieczeństwa. Stopnie policyjne (rangi w Policji): 1. 2. 3. 4. 5. nadkomisarz komisarz główny inspektor inspektor agent. Podległość Policji belgijskiej Policja Federalna: 1. Władza polityczna - Minister Spraw Wewnętrznych 2. Organ sądowy - prokurator 15 Policja lokalna: 1. Władza polityczna - Izba burmistrzów strefy policji. Urząd Policji (radnych) Minister Spraw Wewnętrznych 2. Organ sądowy – prokurator 3. Lokalna Rada Bezpieczeństwa: burmistrz, szef korpusu publicznego, prokurator. Szef Policji Lokalnej wybierany jest w drodze konkursu. Jego kadencja trwa 5 lat. Po upływie tego czasu organizowany jest kolejny konkurs, w którym może wziąć udział obecny komendant. Kontrola i inspekcja Policji · · · · Dochodzenie w sprawie skarg i doniesień na zachowanie policjantów Badanie funkcjonowania policji Comite P (organ parlamentu) Ogólnej kontroli Policji Lokalnej i Policji Federalnej (organ Ministra Spraw Wewnętrznych). 5.2 Regulacje prawne dotyczące przemocy domowej i rówieśniczej Zagadnienie to zostało zaprezentowane przez Armanda Grootaers komendanta Policji Prowincji West-Limburg w trakcie spotkania w jednostce Policji w Herk-de-Stad. 16 Rys historyczny W latach 70-tych i wcześniej w Belgii nie mówiło się o problemie przemocy rodzinnej i nieletnich. Te zagadnienia zostały poruszone przez pierwsze tworzące się ruchy feministyczne pod koniec lat 70-tych. W 1978 roku w Belgii stworzono pierwsze schronisko dla ofiar przemocy domowej oraz zaczęły powstawać pierwsze organizacje zajmujące się pomocą ofiarom przemocy rodzinnej. W tych wszystkich nowo powstałych organizacjach dotyczących zwalczania przemocy pracowali wolontariusze. Na początku swej działalności te organizacje nie dostawały żadnych dotacji rządowych potrzebnych na ich funkcjonowanie. W 1988 roku działaczka w rządzie na rzecz kobiet podczas jednej z debat zapytała jaka jest liczba przypadków przemocy domowej. Od tego czasu w Belgii pojawiła się statystyka dotycząca zdarzeń związanych z przemocą domową. Po jakimś czasie skupiono się również na dzieciach dotkniętych przemocą. Rząd zajął się sprawami przemocy domowej i w 1991 roku utworzyła stanowiska koordynatorów do spraw kobiet funkcjonujące w różnych regionach Belgii. Przez pierwsze lata swojej pracy koordynatorzy musieli zmagać się z nieśmiałością ofiar dotkniętych przemocą w rodzinie. Ofiary często wstydziły się na ten temat rozmawiać i był to dla nich temat tabu. Dopiero w 1998 roku nieśmiałość wśród ofiar powoli zaczęła ustępować na skutek działania seryjnego mordercy działającego na terenie Belgii. Wtedy zorientowano się, że kobiety nie mają zapewnionych żadnych praw. Pomimo różnych działań prewencyjnych dotyczących przemocy domowej milczenie w tym zagadnieniu nadal było duże. Natomiast w 1997 roku w Belgii pojawiło się nowe prawo dotyczące przemocy partnerskiej. To była nowelizacja. To właśnie art. 410 w prawie karnym mówi o przemocy domowej. Ponadto do tego artykułu dodano paragrafy dotyczące przemocy seksualnej wobec nieletnich. W przypadku gdy ofiara będzie miała poniżej 16 roku życia to będzie to jedną z przesłanek zaostrzających karę. W 2004 roku w prawie belgijskim pojawiły się utworzone przez parlament tak zwane wyznaczniki -wytyczne 46/2004 będące swoistym przewodnikiem związanym z przemocą 17 domową. Wytyczne te opisywały jak postępować w sprawach przemocy rodzinnej. Na podstawie tych wytycznych policjant będący na interwencji domowej dotyczącej przemocy domowej zadawał wcześniej przygotowane pytania wynikające z wytycznych. Pytał między innymi ofiarę o dwie najgorsze sytuacje, które pamięta i inne oraz na czym polega problem. Na podstawie tych wytycznych w 2005 roku powstał Narodowy Plan Bezpieczeństwa, który wyznaczał cele i strategię bezpieczeństwa na 4 lata. Ponadto każdy region Belgii posiada swój plan bezpieczeństwa, który jest odbiciem planu Narodowego z uwzględnieniem zagrożeń występujących w danym regionie. W Belgii podstawą prawną do działań związanych z przemocą domową nieletnich jest tak zwany Narodowy Plan (PV) przemocy partnerskiej obowiązujący w latach 2004-2007, 20082009 i od 2010-2012. Obecnie tworzony jest ten trzeci plan, w którym swój udział ma parlament. Działanie w ramach Narodowego Planu odbywa się w ten sposób, że jak jakiś prowincja będzie chciała sama zrobić jakiś projekt to musi to zgłosić do władz głównych do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Jeżeli zostanie wyrażona zgoda a projekt się sprawdzi to będzie obowiązywał we wszystkich prowincjach. Jedną z takich zmian było uświadomienie społeczeństwu o dużym problemie przemocy domowej oraz zoorganizowaniu funduszy na pomoc sprawcom przemocy. Te zapiski zostały wcielone do Narodowego Planu PV. Wraz z upływem czasu w Belgii zmieniało się również prawo w aspekcie przemocy partnerskiej, seksualnej i nieletnich. Z rządu wysyłane były dodatkowe dyrektywy dla policji, prawników i pracowników socjalnych. Później te dyrektywy musiały być wcielone do prawa obowiązującego w danej prowincji. W temacie przemocy domowej i partnerskiej w ramach Narodowego Planu Bezpieczeństwa w 2006 roku powstała Federalna Wytyczna ogólnonarodowa pod nazwą COL3 i COL4 / 2006. Te wytyczne podają pełną definicję przemocy domowej. COL 3 mówi o przemocy domowej względem dzieci i rodziców oraz o pozarodzinnym wykorzystywaniu dzieci np.: nauczyciele, księża, trenerzy, dyrygenci, lekarze i inni. COL4 dotyczy specyficznej przemocy pomiędzy partnerami. Ponadto w COL3 i COL 4 /2006 nastąpiło obostrzenie kar dla sprawców przemocy domowej co zostało wpisane do prawa narodowego. Wcześniej sprawcy mogli dostać małą kare i być wolni jednak po nowelizacji przepisów, sprawcy przemocy domowej grozi kara pozbawienia wolności. Ponadto została rozszerzona definicja przemocy o bicie i inne. Został wprowadzony gwałt w małżeństwie i nękanie. Sądy mogą stosować zakaz zbliżania się sprawcy do ofiary. W dalszej kolejności chcą wprowadzić zmianą w prawie tak aby policjant miał prawo wydać zakaz wstępu sprawcy do domu, w którym przebywa ofiara przez klika dni. W COL 3 i COL 4 /2006 opisane są wszystkie działania dotyczące współpracy policji, prokuratury i pracowników socjalnych dotyczących przeciwdziałania i ścigania sprawców przestępstw domowych. Projekty w Antwerpii Zagadnienie to zostało omówione przez Ingrid Stals koordynatora procedury przeciwdziałania przemocy domowej w Policji w Antwerpii. W 1998 roku w Prowincji Antwerpia uruchomiono pionierski program dotyczący przemocy w rodzinie. To był program multidyscyplinarny, w którym współpracowały różne organizacje w tym Policja, prokuratura, sady, instytucje, organizacje socjalne i społeczne, szkoły i inne. Z uwagi na to, że Belgia podzielona jest na 10 prowincji plus Bruksela w każdej prowincji jest co najmniej jeden pracownik socjalny, który również brał udział w tym projekcie. W ten sposób powstała grupa osób mających unormować i opisać zagadnienia przemocy domowej. Projekt ten polegał na stworzeniu specjalnej linii telefonicznej, na którą 18 miały dzwonić osoby dotknięte przemocą domową. Ponadto osoby z tej grupy prowadziły treningi dla policjantów związane z przemocą domową. Wyniki okazały się tragiczne. Powyższy projekt był początkiem do stworzenia nowego, projektu ogólnonarodowego. Ponadto w projekcie pomagała krajowa organizacja PARASOLKA, która współpracuje z różnymi podmiotami w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i poszukiwaniu rozwiązań co zrobić aby nie dochodziło do przemocy domowej. W 2001 roku zaczęli kampanię przeciwko przemocy domowej. Polegało to na rozwieszeniu dużej ilości plakatów w mieście Antwerpia. Między innymi na głównych ulicach, w metrze, na dworcu i innych miejscach publicznych. Ta kampania odbyła się w trzech miastach w Słowenii, Holandii i Belgii w Antwerpii. Ta kampania na początku robiona była przy pomocy małych nakładów finansowych. W 2007 roku została przejęta przez władze Regionu Antwerpia i została dofinansowana. Pojawiły się spoty w telewizji, radio, gazetach codziennych i innych mediach. Patronat nad tą kampania objęły osoby sławne, gwiazdy show biznesu i polityki Belgii. Zagadnienie przestępczości nieletnich oraz nieletnich ofiar zostało zaprezentowane przez funkcjonariusza Wydziału do spraw Nieletnich Policji w Antwerpii. Wydział do spraw Nieletnich pracuje wyłącznie z nieletnimi sprawcami czynów karalnych w wieku od 12 do 26 lat. Liczy około 40 funkcjonariuszy policji i 19 pracowników socjalnych. Pracownicy są dla nich bardzo ważni ponieważ, współpracują oni z innymi instytucjami socjalnymi, które nie chcą udostępnić swoich danych. Zeznania nieletnich sprawców lub ofiar nagrywane są w specjalnym pokoju nagrań na płytę DVD. Pracownicy socjalni pracują dwutorowo mogą dostać polecenie od prokuratora dotyczące opieki nad danym sprawcą, z tych czynności sporządzają raport socjalny, a następnie przekazują go prokuratorowi. Podstawą wydania tego nakazu przez prokuratora może być np.: list lub sygnał od sąsiadów, że w danej rodzinie dzieje się coś niedobrego. Ponadto Wydział ds. Nieletnich udziela w godzinach od 8-18 porad osobom zgłaszającym się po pomoc, a także instytucjom takim jak np. szkoła. W Belgi jest osobne prawo obowiązujące dorosłych i nieletnich. Są również osobne Sądy. Z wytycznych 46/2006 wynikało, że raport tworzony wobec nieletniego sprawcy musiał zostać skierowany do prokuratora zajmującego się nieletnimi. Natomiast raport dotyczący dorosłego sprawcy do prokuratora od spraw dorosłych. Prokuratura w Antwerpii podzielona jest na kilka oddziałów między innymi na: oddział dot. przemocy domowej, ruchu drogowego, przestępczości gospodarczej, przestępczości zorganizowanej np.: handel ludźmi, zawieranie fikcyjnych małżeństw, wydział nieletnich i inne. Prokuratorzy mają dwa sposoby prowadzenia jeżeli sprawa nadzorowana jest przez prokuratora publicznego to on sam nie wykonuje żadnych czynności, natomiast zleca je do wykonania policji lub innym instytucjom np.: socjalnym. Prokurator ze względów na zebrane dowody może daną sprawę skierować do sądu na oskarżenie, umorzyć lub przekazać do mediacji. W toku postępowania karnego to Sędzia Śledczy dokonuje wszystkich czynności procesowych związanych np.: z przesłuchaniem sprawcy postawienie zarzutów i innych. W przypadku kiedy następuje zatrzymanie osoby (sprawcy) to według belgijskiego prawa może ona być zatrzymana na okres 24 godzin. W tym czasie musi ona zostać doprowadzona do sędziego śledczego, który może przedłużyć ten okres na maź 5 dni. W tym czasie prokurator zbierana są potrzebne dowody aby wystąpić do Sądu Śledczego z wnioskiem o tymczasowe aresztowanie na okres 1 miesiąca. Na późniejszym etapie śledztwa taki areszt może być przedłużony o kolejny miesiąc. 19 Wyróżnić można dwa sposoby zakończenia spraw: Mediacja pomiędzy ofiarą i sprawcą, który najpierw musi poddać się np.: terapii i innym metodom zaradczym. Sprawca musi terapie zakończyć bo inaczej mediacja nie zostaje zakończona pomyślnie. Zarządzanie sprawą gdzie odbywa się to na podstawie porozumienia z władzami miasta. Polega to na objęciu nadzorem przez pracowników miejskich np.: socjalnych daną rodzinę i sporządzaniu sprawozdań. W 11% wszystkich spraw w 2009 roku w ilości 5000 to przemoc domowa. Sprawy te podzielone są na 4 kategorie: 1. Wystąpienie uszkodzeń ciała powyżej 7 dni i możliwość wystąpienie kolejnych uszkodzeń – w takim przypadku prokuratorzy występują do sędziego śledczego o zastosowanie aresztu. 2. Uszkodzenia ciała poniżej dni 7 ale sprawca miał już inne przestępstwa z przemocy domowej minimum 2. W takim przypadku prokurator występuje do sądu o areszt albo kiedy się przyznaje do popełnienia czynu kieruje sprawę do mediacji. 3. Uszkodzenie ciała poniżej dniu 7 i sprawca miał już kiedyś jedno przestępstwo z przemocy domowej. Sprawę można skierować do mediacji. 4. Uszkodzenie ciała poniżej 7 dni a sprawca nie miał wcześniej żadnych takich czynów. Można wtedy zastosować wobec sprawcy tylko pouczenie. 5.3 Lokalne koalicje działające na rzecz ofiar przemocy domowej rówieśniczej oraz rola samorządów lokalnych i innych organizacji systemie wsparcia rodziny i w Organizacja struktury pracy socjalnej w Belgii oparta jest w głównej mierze na działalności stowarzyszeń i organizacji pozarządowych. Jednostki te posiadają wąską specjalizację w realizacji poszczególnych zadań o charakterze socjalno - pomocowym w tym profesjonalnego wsparcia i treningów dla osób nie radzących sobie ( zarówno osoby dotknięte przemocą, sprawcy przemocy, dzieci z rodzin dotkniętych przemocą jak i osoby najbliższe wymagające wsparcia; pomoc kierowana jest także do ogólnie pojętych ofiar przestępstw – np. poszkodowanych w wypadkach drogowych i ich najbliższych, pokrzywdzonych w przestępstwach kryminalnych jak i osób znajdujących się w kryzysie emocjonalnym ), a działalność tych organizacji finansowana jest głównie przez rząd i wspomagana poprzez środki pozyskane. Działalność organizacji uregulowana jest prawnie Wytycznymi Prokuratora Generalnego CAL 3 i CAL 4, z określeniem zakresu kompetencji i współpracy , jednak same organizacje pozostają niezależne wykonawczo od instytucji państwowych. 20 Osoba ubiegająca się o pracę w charakterze pracownika socjalnego powinna posiadać wykształcenie kierunkowe w zakresie pomocy społecznej – pracy socjalnej, psychologiczne lub inne specjalistyczne kierunkowe ( np. kryminalistyka, seksuologia, psychiatria ). W prowincji Antwerpii asystent społeczny edukowany jest w zakresie teorii jak i działań praktycznych. Prowadzi on rozmowy ze stronami konfliktów – pod nadzorem doświadczonego pracownika. Po kilku spotkaniach asystent ocenia swoje emocje, umiejętności oraz zdolność wykorzystania zdobytej wiedzy teoretycznej oraz jest oceniany przez opiekuna. Po pozytywnym zaliczeniu, asystenci otrzymują poradnik dotyczący procedur postępowania w różnych sytuacjach, oraz nadal mogą korzystać z pomocy – wsparcia merytorycznego opiekuna. Odrębną strukturę stanowią pracownicy socjalni będący pracownikami cywilnymi Policji. Wymagania formalne określone są jak dla pozostałych pracowników socjalnych, lecz zakres obowiązków i podejmowanych działań rozszerzony został o działania skierowane do ofiar przestępstw i monitorowania zagrożeń w rodzinie oraz w stosunku do osób najbliższych, zwianych z przestępstwem Pracownicy socjalni w strukturach Policji realizują zadania będące w dużej mierze odpowiednikiem zadań nakładanych na dzielnicowego przez Zarządzenie nr 162/2008 Komendanta Głównego Policji. Stanowią oni platformę do kontaktu ze społeczeństwem ( w aspekcie działań pomocowych ), jak również współpracują ściśle z pracownikami socjalnymi działającymi w strukturach organizacji poza rządowych. Działania socjalne podejmowane są w pierwszej kolejności, lecz w przypadku drastycznych zdarzeń lub stwierdzenia realnego zagrożenia życia lub zdrowia informacje o zagrożeniach niezwłocznie przekazywane są strukturą służbowym Policji, która w porozumieniu z nadzorującym prokuratorem podejmuje działania prawne ( np. nakaz opuszczenia mieszkania przez sprawcę przemocy, zakaz zbliżania się do pokrzywdzonych / ofiar przemocy ) bądź postępowanie karne. 21 Pracownicy socjalni wykorzystują wewnętrzną sieć intranetową służącą wewnętrznej konsultacji przypadków, wsparciu w rozwiązywaniu problemów oraz odnotowywaniu historii zdarzeń w danej rodzinie. Dostęp do tej sieci mają tylko pracownicy socjalni ( nie jest on dostępny dla innych podmiotów ) i mogą korzystać oni z tej bazy danych w odniesieniu do historii danej osoby bądź rodziny. Metody pracy z ofiarą przemocy domowej. Przemoc domowa traktowana jest jako problem społeczny. Obowiązkiem policjantów podejmujących interwencję jest zapewnienie poczucia bezpieczeństwa oraz właściwe rozpoznanie sytuacji i przekazanie informacji ( istotnym aspektem w komunikacji jest poszanowanie człowieka, lecz kategoryczna negacja zachowań negatywnych ). Ważną rzeczą jest rozdzielenie obowiązków Policji i pracowników socjalnych, co pozwala na wcześniejszy kontakt z osobami i członkami rodzin zagrożonymi przemocą – podczas interwencji policjanci dokonują rozpytania o sytuacje konfliktowe, zarówno tą będącą podstawą interwencji jak i te z przeszłości. Ma to na celu zdiagnozowanie zagrożenia przemocą ( na podstawie oceny czynników ryzyka ) i w przypadku uzyskania zgody stron informacja przekazywana jest pracownikowi socjalnemu do objęcia rodziny nadzorem jeszcze przed wystąpieniem przemocy. Pomoc społeczna ukierunkowana jest głównie na aktywację zawodową klientów – model pomocy polega na tym, że aby coś uzyskać ( pomoc materialną ) trzeba coś dać od siebie ( podjęcie pracy, zmiana lub podniesienie kwalifikacji zawodowych ). Pomoc socjalna ma charakter doraźny – na zasadzie interwencyjnej. Pracownik socjalny nie posiada szczególnej ochrony prawnej, podejmując czynności w szczególnie niebezpiecznych miejscach ( po uprzednim zgłoszeniu podjęcia takich czynności i konieczności ochrony ) może korzystać z pomocy służby ochrony ( opłacane przez organizację ). Etapy pracy: I. II. Zidentyfikowanie ofiary – określenie rodzaju zdarzenia, jakim została osoba dotknięta, jakie są jej odczucia ( strach, gniew), czy posiada objawy stresu pourazowego. Podejmowane jest wyciszenie ofiary – w rozmowie o przyczynach kładzie się nacisk na pozytywne relacje i zdarzenia. Po rozpytaniu zadawane jest pytanie, aby ofiara określiła, jakie są jej oczekiwania i w jaki sposób chce to osiągnąć ( nie poddaje się rozwiązań ani sugestii ). Pytania dotyczą dalszej wizji realizacji jej rozwiązania oraz obrazuje się obiektywnie, jakie dalsze skutki może przynieść rozwiązanie przedstawione przez ofiarę. Przed podjęciem dalszych kroków ofiara pytana jest o zgodę na dalsze działanie, przedstawiane jest to, co będzie robione j jakie ma to osiągnąć skutki. Zaproszenie do spotkania partnera / sprawcy. Następuje rozpoznanie osoby sprawcy, wysłuchanie jego wersji wydarzeń i określenie głębszych przyczyn takiego działania. Zobrazowuje się skutki takiego działania oraz wskazuje się na brak akceptacji dla zachowań agresywnych. Składa się propozycję pomocy w zakresie rozwiązywania problemów osobistych (uzależnienia, stres, negatywne emocje itp.) oraz proponuje się udział w treningu radzenia sobie z emocjami i 22 III. agresją (w tym celu wykorzystywany jest program TIME AUT ). Poddawane są analizie relacje partnerskie w zakresie ustalenia czynników / zachowania stron mających wpływ na budowanie napięcia i agresji. Jeżeli para decyduje się na dalszy związek prowadzone są mediacje, trening partnerów w zakresie komunikowania się oraz uświadamianie, że budowanie ich napięć przenosi się na dzieci w rodzinie – kładzie się nacisk na rodzicielski obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa ich dzieci, bez względu na przyszłość związku rodziców. Rola pracownika socjalnego w budowaniu lokalnych systemów zapobiegania przemocy: Uwarunkowania prawne oraz organizacja pomocy ofiarom przestępstw, w tym przemocy domowej i rówieśniczej, nakłada obowiązek współpracy z innymi podmiotami, określa zakres i zasady wymiany informacji i współdziałania. Stan taki prowadzi do tego, iż nie ma konieczności budowania koalicji, gdyż istniejące struktury w pełni pokrywają zapotrzebowanie na współpracę w zakresie współdziałania instytucji i organizacji. Odnosząc uwarunkowania pracy w Belgii na warunki polskie zasadne byłoby zacieśnienie współpracy z Sędzią Wydziału Rodzinnego i Nieletnich jak i Zespołami Kuratorskiej Służby Sądowej oraz lokalnymi samorządami ( pod które podlegają Ośrodki Pomocy Społecznej oraz Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych ), co pozwoliłoby na skrócenie procesu decyzyjnego oraz umożliwiłoby dobieranie optymalnych rozwiązań dla danej rodziny zagrożonej przemocą. Dzięki takim rozwiązaniom możliwe byłoby uniknięcie działań szablonowych, a dogłębne rozpoznanie problemu i jego analiza uwzględniająca różne aspekty ( Sąd, Policja, Pomoc Społeczna, poradnictwo i terapia ) skutkowałaby optymalnym działaniem ukierunkowanym na problem, który jest podstawą występowania przemocy, wsparciem ofiar jak i sprawców w radzeniu sobie w sytuacjach trudnych, aw konsekwencji likwidowaniem przyczyn przemocy a nie tylko łagodzeniu doraźnych skutków. WNIOSKI : 1. Tworzenie lokalnych koalicji i systemów pomocy rodzinom dotkniętym przemocą, uwzględniających kompleksowe wsparcie w oparciu o specjalizacje ( kompetencje ) organizacji i instytucji uczestniczących. 2. Rozwinięcie współpracy w Sądami w zakresie skrócenia procedur prawnych – poprzez pełne rozpoznanie i dogłębną analizę problemu danej rodziny możliwe będzie dobranie optymalnych środków. 3. Propagowanie zaangażowania uczestników procesu przemocy – zarówno sprawców, ofiar jak i dzieci, osób starszych i nieporadnych w aktywne działania ukierunkowane na problem będący podstawą zachowań agresywnych i przemocowych. 4. Przeprowadzenie kampanii społecznej skierowanej na uczulenie na problem przemocy, wypracowanie wzorca społecznego jawnie negującego zachowania agresywne i przemocowe. 23 5.4 Formy i metody kształcenia opinii społecznej w zakresie przeciwdziałania przemocy, kampanie informacyjne Tematyka ta została omówiona przez Magrid Stals koordynatora przeciwdziałania przemocy w rodzinie z Policji w Antwerpii. Pierwsze publiczne rozmowy dotyczące przemocy w Belgii miały swój początek w roku 1978. Wtedy to zaczęły powstawać pierwsze schroniska dla kobiet, intensywnie wspierane przez wolontariuszy. W 1988 roku po raz pierwszy zwrócono się publicznie o podanie ciemnej liczbę przypadków przemocy. Z uwagi na skalę zjawiska rozpoczęły się pierwsze publiczne rozmowy na powyższy temat. W 1991 roku pojawiły się pierwsze publikacje dotyczące przemocy. W 1998 roku powstał pierwszy pilotażowy program „Przemoc partnerska”, Celem programu była: 1. szeroko rozumiana prewencja kryminalna, 2. szczegółowa analiza problemu z przedstawicielami władz, 3. współpraca z organizacjami Partnerami programu byli: 1. Policja 2. Sąd 3. Instytucje dla kobiet 4. Instytucje dla dzieci 5. Pomoc społeczna 6. Służba zdrowia Podstawy prawne do tego typu działań: W 2001 roku Belgia stworzyła Narodowy Plan Działań dotyczący przemocy wobec kobiet (National Plan of Action on Violence against Women). W listopadzie 1997 roku uznano istnienie przemocy w „związku” (bez określenia kary), a w styczniu 2003 belgijski kodeks karny umożliwił przyznanie ofierze przemocy domowej prawa do korzystania z domu rodzinnego. Artykuł 405c kodeksu, że przemoc w środowisku rodzinnym jest czynnikiem obciążającym w sprawach dotyczących przemocy wobec dzieci, natomiast art. 398 zakazuje kar cielesnych ( każdorazowe zgłoszone poprawki były uaktualniane). 24 Kampania przeprowadzona w 1999 roku przez belgijską organizację pozarządową Vie Féminine koncentrowała się na pomocy kobietom w zrozumieniu, że problem przemocy domowej wykracza poza przemoc fizyczną i obejmuje także nadużycia w sferze psychologicznej, ekonomicznej, seksualnej i werbalnej oraz, że żadne z takich agresywnych zachowań nie może być akceptowane. W ramach wieloaspektowego projektu, który obejmował profesjonalne szkolenie i badanie (1999/203/W), organizacja Vie Féminine oraz partnerzy z Francji i Włoch wyprodukowali kolorowy, składany folder o rozmiarze kartki pocztowej, w którym przedstawiona została historia pewnej kobiety, której sytuacja domowa staje się coraz bardziej niebezpieczna, od wczesnych „troskliwych” sugestii, iż nie powinna spotykać się ze znajomymi, do jawnych obelg zarzucających, że jest ona bezwartościowa, oraz że „zasługuje” na karę. Na każdym etapie obraz kobiety staje się coraz mniejszy. Towarzyszący folderowi arkusz informacyjny podaje adresy kontaktowe oraz zachęca kobiety utożsamiające się z bohaterką historii do zasięgnięcia porady i pomocy. Szczególnie istotne jest to, aby przy zachęcaniu kobiet do zastanowienia się nad potencjalnymi zagrożeniami lub nad sytuacją, która już jest agresywna, zapewnić im informacje wskazujące drogę poszukiwania pomocy za pośrednictwem dostępnych służb. Prawo wymaga, aby sprawca został usunięty z domu rodzinnego na okres dziesięciu dni. Okres ten może być przedłużony o kolejne trzy miesiące. 25 XI - Międzynarodowy Dzień Walki z Przemocą Wobec Kobiet został ustanowiony przez Pierwsze Forum Środowisk Kobiecych Ameryki Łacińskiej i Karaibów*, które obradowało w dniach 18 - 21 lipca 1981 r. w stolicy Kolumbii - Bogocie. Uczestniczki Forum wielokrotnie potępiły wszelkie formy przemocy wobec kobiet, a w szczególności pobicia, gwałty, molestowania seksualne, a także przejawy przemocy ze strony władz, w tym torturowania kobiet i przetrzymywania ich z pobudek politycznych. Dzień 25 listopada wybrano w celu upamiętnienia okrutnego zabójstwa trzech sióstr Mirabal (Patrii, Minerwy i Marii Teresy), dokonanego w 1960 r. na terenie Republiki Dominikany na polecenie tamtejszego dyktatora Rafaela Trujillo. W 1999 r. ONZ oficjalnie uchwaliła 25 listopada Międzynarodowym Dniem na rzecz Eliminacji Przemocy Wobec Kobiet. 25 Od kilku lat Policja w Antwerpii współpracuje z policjami z w Ljublianie i Utrechcie w zakresie wspólnych kampanii społecznych z okazji Międzynarodowego Dnia na Rzecz Eliminacji Przemocy Wobec kobiet. Między innymi wydawane są wspólne materiały informacyjne w formie ulotek, plakatów, informatorów. Z tej okazji organizuje się również wspólne konferencji, na których przedstawiciele policji z tych miast wymieniają się doświadczeniami i wiedzą w zakresie przeciwdziałania przemocy. CAW Centrum Of Social Care stowarzyszenia działające na rzecz przeciwdziałania przemocy. Występują tego typu trzy w prowincji Antwerpii. Skupiają one wokół siebie inne organizacje działające na rzecz przeciwdziałania przemocy tworząc tzw. PARASOL. Finansowane są one i wspierane przez rząd. VERTRORWENSCENTRA KINDERMISHANDELING organizacja przeznaczona na pracę z dziećmi. Skupia się przede wszystkim na szeroko rozumianych działaniach zapobiegawczych, edukacyjnych, doskonalących. HEALTH CARE program instytucjonalny. Posiadają swoją stronę i internetową, gdzie można opisać swoją sytuację i przesłać. Celem także było zachęcić lekarzy do przeglądania strony . Grupa FV dla dzieci i rodziców. Prowadzone są działania w chwili kiedy kończy się przemoc, a sprawca jest po treningu TIME OUT. Zajęcia odbywają się raz w tygodniu przez 18 miesięcy. Raz w tygodniu także dochodzi do wspólnych spotkań dzieci z rodzicami. Oddzielny problem stanowi przemoc domowa w środowiskach emigrantów. Ilość przypadków stosowania przemocy w rodzinach emigrantów, szczególnie z krajów arabskich jest w Antwerpii przeważająca. Często jest to wynikiem rodzimej kultury, którą emigranci przywieźli z krajów pochodzenia i kultywują w Belgii. Na ogół nieodłącznym elementem tej kultury jest niska pozycja społeczna kobiety i co za tym idzie naruszanie jej praw. Bardzo ważne jest próba dotarcia do tych środowisk i umiejętna zmiana ich 26 świadomości społecznej. Podstawowym problemem staje się tutaj znajomość języków urzędowych występujących w Belgii. Emigranci często nie korzystają z kursów językowych, a kobietom wręcz zakazują nauki języka, mając świadomość, że w ten sposób łatwiej będzie nimi manipulować. Nierzadkie są przypadki, że kobieta zgłaszająca się do instytucji pomocowych nie mówi żadnym innym językiem poza swoim rodzinnym np. suahili. Już samo zorientowanie się jaki jest to język nastręcza trudności pracownikom socjalnym. dlatego w instytucjach pomocowych używa się specjalnych plansz z nazwami języków, gdzie ofiara może wskazać palcem jakim językiem włada, co umożliwia znalezienie odpowiedniego tłumacza. Kształtowanie opinii społecznej w tych środowiskach odbywa się w sposób odmienny niż w pozostałej części społeczeństwa belgijskiego. Często przyjmuje ono formę przymusu prawnego lub ekonomicznego. Chcąc wymusić uczestnictwo w kursach językowych cudzoziemców cofa się im zasiłki socjalne w momencie, gdy przestają na nie uczęszczać lub w ogóle nie podejmują nauki. Chcąc dotrzeć do najbardziej izolowanych kobiet, nie władających żadnym urzędowym językiem aktualnie planuje się w Antwerpii zatrudnianie pracowników socjalnych pochodzących z krajów, z których wywodzi się największa cześć emigrantów. Znając ich rodzimy język oraz kulturę, a przede wszystkim nie będąc dla nich „obcym” będą oni mieli łatwiej aby w kontaktach osobistych zmieniać świadomość zarówno ofiar, jak i sprawców. W trakcie tych zajęć zaprezentowano nam kilka filmów (klipów filmowych) wykorzystywanych w kampaniach społecznych z zakresu uwrażliwienia na przemoc w rodzinie. Opieka psychologiczna i profilaktyka dla ofiar i sprawców przemocy domowej W Belgii w wizytowanych miastach przewidziane są następujące formy pomocy 27 psychologicznej dla ofiar i sprawców przemocy: Ø Training TIME OUT (dla sprawców przemocy) Ø CAW De Terp (terapia dla związków, w których pojawiła się przemoc) Ø Contact Point Ø Victim Support Centre (ośrodek, w którym świadczona jest pomoc dla ofiar przemocy i innych osób znajdujących się w sytuacjach kryzysowych) W przypadku istnienia przemocy domowej bardzo dużą wagę przykłada się do pomocy specjalistycznej (psychologicznej, psychiatrycznej) nie tylko dla ofiar przemocy domowej, ale na pomoc świadczoną sprawcom. Pod względem psychologicznym jest to ważne, gdyż praca nad tym, aby przemoc przestała się pojawiać w partnerstwie czy związkach małżeńskich, nie dotyczy tylko i wyłącznie pracy z ofiarą przemocy domowej. Praca terapeutyczna z osobami doświadczającymi przemocy domowej (zarówno sprawcy jak i ofiary) ma dwa nurty: - ogólny (osoby pierwszego kontaktu czyli np. lekarze pierwszego kontaktu, policja, którzy mogą pokierować, zaproponować wsparcie np. ośrodka) - wyspecjalizowany (chodzi o dobranie specjalistycznej pomocy dla ofiary, sprawcy, dzieci, które mogą być świadkami przemocy domowej, ale i ofiarami; czasem zasadne będzie skorzystanie z pomocy lekarza psychiatry, kiedy pojawiają się problemy takiej natury). Podczas wizyty w belgijskich miastach mieliśmy możliwość zapoznać się ze specyficzną formą pomocy sprawcom przemocy w miejscu „Contact Point”, gdzie świadczona pomoc psychologów, pedagogów, pracowników socjalnych i kryminologów przeznaczona jest zarówno dla sprawcy jak i ofiary przemocy domowej. Oprócz konkretnych działań terapeutycznych podejmowanych przez specjalistów, jest to również miejsce, gdzie można uzyskać informacje na temat podejmowanych działań podczas doświadczania kryzysu (przemoc, rozwód, problemy wychowawcze itp.) 28 Warto jednak zwrócić szczególną uwagę na proponowaną formę pomocy sprawcom przemocy. Trening TIME OUT, przeznaczony dla sprawców, jest metodą zawierająca program nauczania konkretnych umiejętności z repertuaru zachowań prospołecznych stosowana z wykorzystaniem: a) modelowania b) odgrywania ról c) informacji zwrotnej. Ćwiczone umiejętności są w efekcie przenoszone w praktycznych działaniach do codziennego życia. Kwalifikacja na trening TIME OUT odbywa się w następujący sposób: - otrzymanie zgłoszenia: osoba zgłasza się z własnej inicjatywy, skierowanie przez policję czy wymiar sprawiedliwości; - odbywa się wstępna selekcja, gdzie trzeba spełnić kryteria: znajomość języka niderlandzkiego, osoby nieuzależnione bądź w przynajmniej rocznym okresie abstynencji, nastawienie do treningu(nie mogą zaprzeczać ani minimalizować, bo praca nie będzie z nimi przynosiła żadnego efektu), nie mogą brać udziału osoby z zaburzeniami psychicznymi/upośledzone umysłowo/ pogranicze upośledzenia umysłowego. Szczególnie trudne jest przeprowadzenie pierwszej rozmowy ze sprawcą. Psycholog musi pamiętać o zwracaniu uwagi na konkretne wypowiedzi, jeśli chodzi o zachowania sprawcy, aby nie dochodziło do stosowania mechanizmów minimalizowania czy wyparcia. Dotarcie do sedna problemu jest tak naprawdę początkiem do pracy ze sprawcą i ustaleniem jego motywacji (wewnętrznej czy zewnętrznej) do udziału w tym treningu. Trening TIME OUT jest treningiem grupowym o charakterze półotwartym. Jego celem jest wzięcie odpowiedzialności przez sprawców za swoje zachowania, nauczenie sprawcy powstrzymywania się od przemocy i kontrolowania swoich agresywnych zachowań, zmiana sposobu myślenia i systemu przekonań, zmiana zachowań przemocowych na partnerskie. Zazwyczaj prowadzony przez dwóch terapeutów (kobieta i mężczyzną). W takiej diadzie na zasadzie modelowania można pokazać różnego rodzaju interakcje np. kłótnia nie zawsze musi 29 prowadzić do wybuchu zachowań agresywnych, bo istnieje droga kompromisu. Rolą terapeuty jest inicjowanie procesu czynienia sprawcy bardziej odpowiedzialnym za swoje czyny. Poprzez uznanie, że dysfunkcjonalny cykl przemocy był dla sprawcy użyteczny w przeszłości, terapeuta zarówno szanuje przekształcające się realia, okoliczności, jak i popiera osiąganie wyższych poziomów osobistych kompetencji. Sprawca we właściwej relacji terapeutycznej doświadcza empatii i poczucia bezpieczeństwa i to staje się bazą do lepszych związków i empatycznych interakcji w przyszłości. Ważne oprócz ćwiczenia praktycznych umiejętności społecznych niezbędnych w codziennym życiu jest wplatanie w spotkania tematów psychoprofilaktycznych dotyczących cyklu przemocy w rodzinie, budowania partnerskiej relacji. Trening TIME OUT zakłada 10 spotkań, trwających ok.90 minut. Istnieje również możliwość skorzystania z pomocy indywidualnej psychologa, psychoterapeuty. Podejmuje się próby ewaluacji skuteczności tej metody. Aktualnie Uniwersytet w Leuven prowadzi badania służące opracowaniom statystycznym, które zostaną opublikowane pod koniec 2010 roku. CAW reprezentowane było przez Pasquale Franck, koordynatora do spraw wspierania ofiar przemocy i przestępstw z nią związanych. Jest to organizacja parasolowa, która skupia inne zajmujące się różnymi aspektami pomocy ofiarom i sprawcom. Finansowana jest przez rząd belgijski. Przedstawiciele CAW De Terp zapoznali nas z założeniami i przebiegiem terapii dla związków, wśród których dochodziło do przemocy, zaś sprawcy korzystali z treningu TIME OUT. Ich celem i podstawowym założeniem, w przeciwieństwie do treningu TIME OUT, jest wzajemna zgoda i chęć uczestnictwa (motywacja wewnętrzna). Zaleca się, by w czasie pierwszej konsultacji psychoterapeuta właściwie ocenił, czy para spełnia odpowiednie warunki do podjęcia terapii. Oprócz czynników utrudniających czy uniemożliwiających prowadzenie terapii leżących po stronie pary, ważne są także cechy, przekonania, postawa, nastawienie, sposób zaangażowania się oraz osobiste doświadczenia terapeuty, które mogą wspomagać lub też hamować i zakłócać przebieg terapii. Gdy wystąpią przeciwwskazania do terapii ważne jest skierowanie osób do innych, odpowiednich w danej sytuacji, specjalistów. Osoby będące w związkach, gdy mają motywację i wskazania do podjęcia psychoterapii w zależności od przyjęcia założeń danej teorii, podejmują terapię razem lub osobno. W psychoanalitycznym i psychodynamicznym ujęciu najczęściej proponuje się małżonkom podjęcie terapii indywidualnej – każda osoba z innym terapeutą. Ma ona na celu wzmocnienie ego poszczególnych osób w związku i uświadomienie istoty konfliktów wewnętrznych, które rzutują na wzajemną relację. Psychoterapeuci posługują się takimi technikami, jak sonda, wyjaśnienie i interpretacja, które mają za celu odszukanie i ujawnienie podświadomych uczuć, przekonań oraz oczekiwań. Starają się rozpoznać zahamowania partnerów, konflikty rozwojowe, dotychczas zakłócające związek poprzez intensywne angażowanie małżonków w przebieg sesji oraz prowokowanie ich do okazywania wszystkich emocji, jakie odczuwają w danym momencie. Małżonkowie swobodnie dyskutując w toku terapii, wchodzą ze sobą w różnego typu interakcje. Jawnie manifestowane zachowania są traktowane jako zamaskowana wersja latentnych uczuć ukrytych za demonstrowanymi interakcjami. Terapeuta stara się wydobyć ten materiał, zwłaszcza taki, który jest ukryty, nieświadomy i pochodzi z przeszłości. Terapeuta przyczynia się do klimatu zaufania przez uważne słuchanie i własną mało ingerującą obecność. Małżonkowie natomiast mają nauczyć się odczytywać narzekania partnera jako ujawnianie odczuć, a nie jako atak na ich własne ego. Terapeuci powinni zwrócić uwagę nie tylko na przeniesienie względem siebie, ale także na wzajemne przeniesienia małżonków. Dzięki temu możliwe staje się przepracowanie niedojrzałych wzorców rodzinnego odniesienia. Niewystarczająca jest w terapii par jedynie zmiana sposobu porozumiewania się pomiędzy osobami. Niezbędna jest zmiana wzajemnych postaw, a także wartości. Terapeuta powinien prowadzić małżonków do momentu, kiedy zaczną odnosić się do siebie w nowy sposób. Nie 30 będzie im wówczas potrzebna rola kozła ofiarnego, przypisywana jednemu z jej członków, stąd trudno jest określić czas trwania psychoterapii, bo każda para, która zgłasza chęć do pracy nad ich relacją jest przypadkiem indywidualnym. Wizyta w CONTACT POINT umożliwiła nie tylko zapoznanie się z pracą psychologów odnośnie przeciwdziałania przemocy domowej, ale pokazała również zasady współpracy z innymi instytucjami. Po otrzymaniu faxu (protokół dotyczący raportu odnośnie rodziny, gdzie pojawiła się przemoc, zazwyczaj wysyłany przez policję) mają 5 dni na skontaktowanie się z osobą. Starają się robić, to jak najszybciej, bo mają na względzie cykl przemocy i niebezpieczeństwo eskalacji zachowań agresywnych wraz z wydłużeniem okresu oczekiwania. Pierwszy kontakt odbywa się telefonicznie i jego celem jest zmotywowanie do szybkiego kontaktu bezpośredniego. Oprócz konkretnych działań terapeutycznych można w tym miejscu uzyskać informacje dotyczące innych form pomocy np. dla dzieci, kiedy zasadne byłoby skorzystanie z pomocy psychiatry, psychologa dziecięcego. Podczas spotkania zwracano uwagę na syndrom wyuczonej bezradności, który pojawia się w pracy z ofiarą przemocy domowej. Wyuczona bezradność jest poddaniem się, zaprzestaniem działania, które wynika z przekonania, że cokolwiek się zrobi, nie będzie to miało żadnego znaczenia, gdyż zawsze znajdzie się powód do zachowań agresywnych. Wyuczona bezradność jest najczęstszym objawem u osób doznających przemocy. Bardzo często rozwija się na bazie życiowych doświadczeń. Nakładanie się na siebie niekorzystnych doświadczeń odgrywa istotną rolę w powstaniu i ujawnianiu się syndromu wyuczonej bezradności. Skutki wyuczonej bezradności, łagodzi stopniowe odzyskiwanie przez osobę doznającą przemocy kontroli nad swoją osobą i swoim życiem. Wyuczona bezradność prowadzi do wielu negatywnych skutków, które mogą przejawiać się w trzech sferach: - deficyty poznawcze, które polegają na ogólnym przekonaniu, iż nie ma takich sytuacji, w których możliwa jest zmiana, że w konkretnej sytuacji nic nie można zrobić i nikt nie jest w stanie pomóc; - deficyty motywacyjne, które polegają na tym, że osoba zachowuje się biernie, jest zrezygnowana, nie podejmuje żadnych działań, aby zmienić swoją sytuację - deficyty emocjonalne, które objawiają się stanami apatii, lęku, depresji, uczucia zmęczenia, niekompetencji i wrogości. 31 Pracownicy CONTACT POINT zwracają szczególną uwagę na cykl przemocy. Ma trzy niezależne fazy, które zmieniają się w zakresie nasilenia i czasu zarówno w obrębie jednej rodziny, jak i w porównaniu z innymi rodzinami. Ich znajomość pozwala na efektywniejszą pracę, bo posiada się wtedy wiedzę na temat poszczególnych zachowań pojawiających się w relacji. Są to fazy: tworzenia i budowania napięcia, eksplozji i ostrych incydentów przemocy i bicia oraz uspokojenia i miłości odraczających kolejną fazę przemocy. Trudno jest określić czas trwania poszczególnych faz i całego cyklu: 1. Faza narastania napięcia W tej fazie partner jest napięty i stale poirytowany. Każdy drobiazg wywołuje jego złość, często robi awanturę, zaczyna więcej pić, przyjmować narkotyki lub inne substancje zmieniające świadomość. Może poniżać partnerkę, poprawiając swoje samopoczucie. Prowokuje kłótnie i staje się coraz bardziej niebezpieczny. Sprawia wrażenie, że nie panuje nad swoim gniewem. Kobieta stara się jakoś opanować sytuację - uspokaja go, spełnia wszystkie zachcianki, wywiązuje się ze wszystkich obowiązków. Często przeprasza sprawcę. Ciągle zastanawia się nad tym, co może zrobić, aby poprawić mu humor, uczynić go szczęśliwym i powstrzymać przed wyrządzeniem krzywdy. Niektóre kobiety w tej fazie mają różne dolegliwości fizyczne, jak bóle żołądka, bóle głowy, bezsenność, utratę apetytu. Inne wpadają w apatię, tracą energię do życia, lub stają się niespokojne i pobudliwe nerwowo. Jest to wynik narastania napięcia, które po pewnym czasie staje się nie do zniesienia. Zdarza się, że kobieta wywołuje w końcu awanturę, żeby "mieć to już za sobą". 2. Faza gwałtownej przemocy W tej fazie partner staje się gwałtowny. Wpada w szał i wyładowuje się. Eksplozję wywołuje zazwyczaj jakiś drobiazg, np. lekkie opóźnienie posiłku. Skutki użytej przemocy mogą być różne - podbite oko, połamane kości, obrażenia wewnętrzne, poronienie, śmierć. Kobieta stara się zrobić wszystko, żeby go uspokoić i ochronić siebie. Zazwyczaj, niezależnie od tego jak bardzo się stara, wściekłość partnera narasta coraz bardziej. Czuje się bezradna, bo ani przekonywanie sprawcy, ani bycie miłą, ani unikanie , ani bierne poddawanie się mu nie pomaga i nie łagodzi jego gniewu. Po zakończeniu wybuchu przemocy, kobieta jest w stanie 32 szoku. Nie może uwierzyć, że to się na prawdę stało. Odczuwa wstyd i przerażenie. Jest oszołomiona. Staje się apatyczna, traci ochotę do życia, odczuwa złość i bezradność. 3. Faza miodowego miesiąca Gdy sprawca wyładował już swoją złość i wie że posunął się za daleko nagle staje się inną osobą. Szczerze żałuje za to, co zrobił, okazuje skruchę i obiecuje, że to się nigdy nie powtórzy. Stara się znaleźć jakieś wytłumaczenie dla tego, co zrobił i przekonuje ofiarę, że to był jednorazowy, wyjątkowy incydent, który już się nigdy nie zdarzy. Sprawca okazuje ciepło i miłość. Staje się znowu podobny do tego, jaki był na początku znajomości. Przynosi kwiaty, prezenty, zachowuje się jakby przemoc nigdy nie miała miejsca. Rozmawia z ofiarą, dzieli się swoimi przeżyciami, obiecuje, że nigdy już jej nie skrzywdzi. Dba o ofiarę spędza z nią czas i utrzymuje bardzo satysfakcjonujące kontakty seksualne. Sprawca i ofiara zachowują się jak świeżo zakochana para. Ofiara zaczyna wierzyć w to, że partner się zmienił i że przemoc była jedynie incydentem. Czuje się kochana, myśli, że jest dla niego ważna i znowu go kocha. Spełniają się jej marzenia o cudownej miłości, odczuwa bliskość i zespolenie z partnerem. Życie we dwoje wydaje się piękne i pełne nadziei. Ale faza miodowego miesiąca przemijają i znowu rozpoczyna się faza narastania napięci. Zatrzymuje ona ofiarę w cyklu przemocy, bo łatwo pod jej wpływem zapomnieć o koszmarze pozostałych dwóch faz. Prawdziwe zagrożenie, jakie niesie ze sobą faza miodowego miesiąca jest związane z tym, ze przemoc w następnym cyklu jest zazwyczaj gwałtowniejsza. Podczas rozmowy z parą, która zwraca się do nich o pomoc, dbają o to, żeby pierwszą osobą, która mówi, był sprawca, potem głos oddaje się ofierze. Podczas rozmowy należy pamiętać o dwóch rodzajach komunikacji. Jedną z nich jest komunikacja bezpośrednia, a drugą- niewerbalna, która dostarcza cennych informacji (postawa ciała, ton głosu, tempo mówienia itp.). Metodami, które stosują jest trening TIME OUT, trening kontroli złości, ale również zagadnienia edukacyjne dotyczące relacji w związku (role, komunikacja, uczucie zazdrości, skutki stosowania przemocy, sztuka prowadzenia rozmowy, rozwiązywania problemów, konfliktów). Sztuka prowadzenia rozmowy z użyciem technik aktywnego słuchania początkowo odbywa się wspólnie z terapeutą, który może modelować i poprawiać popełniane w komunikacji błędy i informować o pojawiających się barierach komunikacyjnych utrudniających efektywną komunikację. Ann Castrel z VICTIM SUPPORT CENTER dała nam możliwość zapoznania się z ofertą, która jest proponowana przez ich instytucję. Prowincja miasta Antwerpia ma trzy tego typu ośrodki. Zatrudnia się pracowników socjalnych, prawników, pedagogów, kryminologów. Ich celem jest praca na rzecz ofiar: przestępstw i katastrof (ofiary wypadków samochodowych, niedoszłych samobójców, pomoc rodzinom i świadkom zdarzeń). Pomoc ma charakter doraźny. Pracują z osobą do 6 miesięcy. Zwracają szczególną uwagę na sprawdzenie czy udzielona pomoc rozwiązała problemy osoby, która się do nich zgłosiła. Każdy przypadek ocenia grupa specjalistów. To czego oczekuje się od nich, to nawiązywanie kontaktu z różnymi organizacjami w tym organizacjami dla emigrantów – najistotniejszą osobą z którą współpracują jest Ingrid Staals (CAW). Mają też podzespoły, które są wyspecjalizowane w zajęciu się daną osobą, doświadczającą określonego problemu. Pierwszy zespół to osoby zajmujące się pomocą dzieciom i ich rodzicom. Oferują także szkolenia osobom, które mają kontakt z dziećmi – przekazaniem wiedzy jak sobie mają radzić w sytuacji, kiedy dziecko staje się ofiarą. Przeprowadzają także szkolenia dla uczniów, pokazujące w jaki sposób wyrażać swoje emocje negatywne i pozytywne. Drugą wyspecjalizowaną grupą jest zespół zajmujący się pomocą osobom, które są ofiarami wypadków. Trzeci – jednoosobowy zespół – szkolenia pracowników socjalnych, uświadamiające i pokazujące sposoby pracy z ofiarami przemocy domowej. Zauważają, że skutkiem bycia ofiarą jest konieczność radzenia sobie z systemem sądowniczym, z którego 33 pomocy osoba chce skorzystać. Do tego dochodzą konsekwencje finansowe, medyczne, socjalne. Jest się też często odizolowanym społecznie. Stąd pojawiają się różnego rodzaju konsekwencje natury psychologicznej i emocjonalnej. Niektóre osoby dobrze sobie radzą w tym obszarze, ale część ludzi ma z tym poważny problem, dlatego może pojawić się niebezpieczeństwo wtórnej wiktymizacji. Oferta Victim Support Center i ich główne zalety: 5. bezpłatnie 6. kompleksowo – np. pomoc w trakcie procesu, korzystanie z pomocy specjalistów dla całej rodziny, kontakt z psychiatrą itp. 7. pomoc dostosowana jest do indywidualnych potrzeb ofiary 8. ich organizacja głównie skupia się na pomocy realnym ofiarom – jeżeli jest potrzebna pomoc wykraczająca poza ich kompetencje starają się osobę wysłać do określonego specjalisty np. psychiatry. 9. przyjmują osoby w centrum, ale też umawiają się na wizyty domowe 10. spotkania zarówno w godzinach pracy jak i w weekendy. 11. zazwyczaj skupiają się na pomocy bezpośredniej i indywidualnej, ale jeśli potrzeba to robi się spotkania grupowe. 12. obowiązuje w ich pracy tajemnica służbowa – nawet jeżeli dziecko coś powiedziało nie przekazują tego rodzicom. 13. oczywiście ta reguła ma odstępstwa – w stanie wyższej konieczności (np. Zagrożenie życia własnego czy innych, popełnienie przestępstwa) Podejmowane przez nich działania zabezpieczają przed wtórną wiktymizacją. Oprócz wizyty w ośrodkach zajmującymi się ofiarami przemocy domowej mieliśmy również możliwość zapoznać się z projektem przeciwdziałania przemocy domowej, który przedstawiła nam dr Anne Groenen. Jest pracownikiem, socjalnym i kryminologiem. Podczas zajęć praktycznych mieliśmy możliwość pracy nad konkretnymi przykładami (case study). Naszym zadaniem było zapoznanie się z konkretnym przypadkiem i opracowanie w grupie dalszego postępowania wobec osoby pod względem działań policyjnych jak i psychologicznych. Uzmysłowiło to szczególnie rolę współpracy poszczególnych instytucji. Następnie mieliśmy możliwość dyskusji na temat stereotypów dotyczących ofiar przemocy domowej, które istnieją w mentalności człowieka. 14. Ofiara jest sobie winna, że zostaje ze sprawcą; 15. Przemoc domowa dotyczy rodzin patologicznych i grup mniejszościowych; 16. Kiedy kobieta mówi NIE to myśli TAK; 17. Obowiązkiem kobiety jest zaspokajać popęd mężczyzny; 18. Gwałt w małżeństwie nie istnieje. Przemoc domowa to każde zachowanie, które powoduje psychiczne i/lub fizyczne cierpienie osoby bliskiej, narusza jej podstawowe prawa człowieka i ma na celu utrzymanie nad nią kontroli i władzy. Możemy wyróżnić następujące formy przemocy domowej. Przemoc fizyczna to każde zachowanie, którego celem jest zadanie bólu fizycznego, uszkodzenia ciała, pogorszenie zdrowia lub pozbawienie życia ofiary (bicie, policzkowanie, popychanie, ciągnięcie za włosy, wykręcanie rąk, kopanie, duszenie, zadawanie ran, odmawianie koniecznej pomocy medycznej, pozbawienie, jedzenia, picia, snu, zmuszenie do zażywania alkoholu, narkotyków). Przemoc seksualna to każde zachowanie mające na celu zmuszenie ofiary do podjęcia współżycia lub niechcianych zachowań seksualnych bądź zdeprecjonowanie jej seksualności (obmacywanie, gwałcenie, zmuszanie do uprawiania nieakceptowanych form współżycia 34 (seks oralny, analny, sadomasochizm), zmuszanie do współżycia z innymi osobami, wyśmiewanie preferencji seksualnych). Przemoc psychiczna to każde zachowanie, którego celem jest zmniejszenie poczucia własnej wartości, wzbudzanie w ofierze strachu oraz pozbawienie jej poczucia bezpieczeństwa i kontroli nad własnym życiem (ciągłe krytykowanie, powtarzanie, ze jest głupia, brzydka, ze nikt jej nie zechce, oskarżanie, grożenie, upokarzanie, poniżanie, wyzywanie, wmawianie choroby psychicznej, grożenie odebraniem dzieci, izolowanie od rodziny i przyjaciół, wrogie nastawienie dzieci, zabranianie opuszczania domu, stałe kontrolowanie). Przemoc ekonomiczna to każde zachowanie, którego celem jest ekonomiczne uzależnienie ofiary od sprawcy (zabieranie wynagrodzenia, kart kredytowych, zakazywanie wykonywania pracy zawodowej, niszczenie rzeczy osobistych, odmawianie pieniędzy na dom, kontrolowanie wydatków, ukrywanie informacji o stanie finansowym rodziny, zmuszanie do podpisywania zobowiązań finansowych). Zwraca się szczególną uwagę na czynniki ryzyka pretendujące do stania się ofiarą bądź sprawcą przemocy domowej. Wyróżnia cztery grup czynników wchodzących ze sobą w interakcje, tłumaczy ich wpływ na zachowanie jednostki oraz zwiększenie prawdopodobieństwa zostania sprawcą czy ofiarą przemocy. Czynniki indywidualne, generalnie rzecz ujmując czynniki te związane są z jednostką, z jej indywidualnym doświadczeniem. Należą do nich czynniki biologiczne, osobowościowe (wszelkie nieprawidłowości w funkcjonowaniu psychicznym osoby), epizody doświadczania przemocy jak i stosowania jej wobec innych. Zaliczyć tutaj możemy także czynniki demograficzne jak wiek, edukacja, dochody. W skład wymienionej grupy bez wątpienia można umieścić problem dotyczący uzależnienia od alkoholu. Przez to, iż jest on środkiem o działaniu tłumiącym procesy poznawcze i fizjologiczne oraz zaburza przekazywanie substancji chemicznych pomiędzy neuronami w ośrodkowym układzie nerwowym, jest częstą przyczyną zaburzeń oceny sytuacji. To z kolei może prowadzić do błędnej interpretacji zachowań innych jednostek. Pod wpływem alkoholu ludzie mogą ulegać impulsom i zachowywać się wrogo wobec otoczenia. Kluczowe mechanizmy mające wpływ na powielanie agresywnych zachowań możemy rozpatrywać odwołując się do teorii uczenia się. Jak twierdzą badacze tematu, zadowalające skutki wrogiego zachowania wobec słabszych w sytuacjach konfliktowych mogą pełnić rolę pozytywnych wzmocnień dla dzieci, nieobojętnych przecież na procesy warunkowania instrumentalnego. Inną kwestią wartą zaznaczenia jest rola społecznego uczenia się. W momencie, kiedy obserwowany model, w tym przypadku rodzic, ucieka się do nadużyć oraz przynoszą one postrzeganą korzyść, postępowanie to może być włączone w repertuar reakcji dziecka-obserwatora. Reakcje te z kolei mogą być przenoszone na podobne sytuacje na zasadzie generalizacji bodźców. 35 Czynniki relacyjne dotyczą one związków i relacji między członkami rodziny, przyjaciółmi, partnerami. Badanie ich na tym poziomie pozwala ustalić jak ich rodzaj wpływa na zwiększenie ryzyka bycia sprawcą bądź ofiarą przemocy, m.in. posiadanie przyjaciół, którzy stosują lub popierają przemoc. Weźmy dla przykładu relacje w rodzinie, a ściślej aspekt pełnienia ról przez jej członków. Jak pokazują wyniki badań jest mniej przemocy w rodzinach partnerskich, gdzie kobieta i mężczyzna posiadają taką samą władzę. W rodzinach, w których żona ma większy wpływ na podejmowanie decyzji przemoc osiąga większe nasilenie. Okazuje się, iż zaburzone struktury autorytetów, w połączeniu z niską samooceną małżonka i nieprzychylną percepcją jego własnej osoby prowadzi często do agresywnych zachowań. Tym co często determinuje rodziców do krzywdzenia własnych dzieci są ich nierealistyczne i nieracjonalne oczekiwania co do możliwości dzieci oraz ich brak wiedzy na temat wychowania. Czynniki społeczne czyli w skład tej grupy wchodzą czynniki, które pozwalają na pojawienie się relacji społecznych, np.: szkoła, miejsce pracy, sąsiedztwo; na tym poziomie poszukuje się takich cech warunków i relacji społecznych, które zwiększają ryzyko wystąpienia przemocy, tj.: mobilność społeczna, gęstość zaludnienia, poziom bezrobocia, istnienie lokalnego handlu narkotykami. Godnym podkreślenia w tym miejscu może być efekt wpajania, dostarczania wzorca tak zwanej „typowej męskiej tożsamości” na gruncie społecznych relacji. Prócz miejsc takich jak szkoła, miejsce pracy, rolę w tej kwestii odgrywają media. Prasa i telewizja na każdym kroku uwypukla cechy leżące w naturze męskiej, które sprzyjają stosowaniu przemocy, skrupulatnie natomiast tłumi uznawane za infantylne lub kobiece. Niemniej jednak i one są zgodne z potrzebami należącymi do męskiej natury. Wypierane, nieakceptowane emocje, m.in. smutek, zakłopotanie, każdego rodzaju wrażliwość, a nawet w niektórych sytuacjach radość, bywają nierzadko zastępowane złością i gniewem, ponieważ według ustalanych standardów to one pasują mężczyźnie. Czynniki kulturowe to te, które tworzą klimat do powstawania lub powstrzymywania przemocy, np. dostępność broni, normy kulturowe i społeczne (m.in. przekonanie o prawie rodziców do dominacji nad dziećmi, o dominacji mężczyzn nad kobietami, popieranie używania siły przez policję wobec obywateli, przekonania wzmacniające konflikty 36 polityczne); należą tu również czynniki związane ze zdrowiem, polityką ekonomiczną, społeczną i edukacyjną państwa. Dr Ann Groenen powołując się na badania specjalistów (Knight, Prentky 1990) zwróciła szczególną uwagę na typologię sprawców gwałtów i osób prześladujących swoją ofiarę w sposób psychiczny czy fizyczny. Jest to wiedza niezbędna dla policjantów pracujących na tzw. „pierwszej linii”. Posiadana wiedza i świadomość pozwala prewencyjnie wpływać na zapewnieniu ofierze poczucia bezpieczeństwa i niedopuszczenia do wtórnej wiktymizacji. Typologia sprawców gwałtu: · typ okazjonalny (75 % sprawców) – skorzystanie z okazji · typ realizujący swoje fantazje seksualne (obsesja na punkcie seksu, słabo rozwinięte umiejętności społeczne, które predysponują do trudności w stworzeniu prawdziwej relacji, stąd gwałt jest substytutem próby tworzenia związku) · typ wykazujący wysoki poziom frustracji związany z negatywnymi doświadczeniami z kobietami (chęć odegrania się) · gwałciciele sadystyczni – niewielki procent; występuje z pomieszania agresji i frustracji (osobowość antyspołeczna). Typologia prześladowców: Istnieje wiele różnych typologii ta skupia się a na relacjach między sprawcą - partner po zerwaniu związku z ofiarą 33 % - celem dokonywania nękania jest zemsta, żeby spowodować odnowienie związku; 85 % sprawców to mężczyźni. często mają zaburzenia osobowości; często podczas trwania związku pojawiała się przemoc; - sprawca działający z chęci zemsty i frustracji (10%)– odgrywa się tylko na swoim partnerze; - prześladowanie z podtekstem seksualnych – (5%) – przysyłanie listów miłosnych, kwiatów, prezentów, które są próbą manipulacji, aby dokonać zbliżenia się do swej ofiary; - prześladowanie z powodu mylnego wyobrażenia rzeczywistości – przekonanie o uczuciu ofiary, samobójstwa demonstracyjne, aby „przekonać” o swym uczuciu; - sprawca ma kilka ofiar; ma ograniczone umiejętności społeczne; nie może utrzymać stabilnego związku (15 %) ; im częściej dostaje odpowiedzi odmowne, tym bardziej angażuje się w podtrzymywanie relacji, co powoduje eskalację zachowań. 5.4 System szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej W trakcie wizyty w Policji Lokalnej Okręgu Limburg Zachodni oraz Antwerpii, uczestnicy wymiany zostali zapoznani z modelem kształcenia zawodowegopolicjantówbelgijskichwzakresieprzeciwdziałaniaprzemocydomowejirówieśnicz ej. Aby zwiększyć profesjonalizm policji konieczne jest ciągłe doskonalenie zawodowe i to nie tylko z poziomu wiedzy teoretycznej ale przede wszystkim doskonalenie umiejętności praktycznych. Z tego powodu, jednym z podstawowych zadań jakie postawiono w kształceniu policjantów belgijskich jest poświęcenie szczególnej uwagi i troski o właściwe połączenie wiedzy teoretycznej z praktyką. W Belgii podobnie jak w Polsce, system szkolenia policjantów czyli szkolenie zawodowe realizowane na szczeblu podstawowym dla nowoprzyjętych policjantów, szkolenie wyższe specjalistyczne związane z późniejszym awansowaniem na wyższe stanowisko służbowe oraz doskonalenie zawodowe w którym uczestniczą wszyscy policjanci. 37 W zainteresowaniu delegacji z Polski było poznanie systemu szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej, w jaki sposób szkolą się policjanci belgijscy w tym zakresie. Od belgijskich funkcjonariuszy policji oczekuje się w codziennej praktyce właściwych i jasnych rozwiązań. Już na kursie podstawowym policjanci uczestniczą w szkoleniach obejmującym zarówno część wykładową, jak i praktyczne doskonalenie umiejętności w zakresie interweniowania wobec stosujących przemoc domową. W szkoleniu policjantów na wszystkich etapach szkolenia zawodowego w programach szkolenia występuje problematyka przeciwdziałania przemocy domowej. Policjanci nie koncentrują się tylko na technice i taktyce w podejmowaniu interwencji domowej. Nabywają bardzo szczegółową wiedzę zarówno z zakresu genezy, objawów, przyczyn jak i skutków przemocy w rodzinie. W trakcie szkolenia uczestnicy zapoznają się z dynamiką zjawiska przemocy domowej, portretem psychologicznym ofiary, zjawiskiem wyuczonej bezradności, portretem psychologicznym sprawcy, światem przeżyć ofiary, sprawcy i świadka, zasadami prowadzenia wywiadu z ofiara przemocy, budowaniem strategii pomocy, współpracą z instytucjami pomocowymi dla ofiar przemocy. Szkolenia obejmują część teoretyczną oraz praktyczną. W części teoretycznej policjanci uzyskają wiedzę w zakresie: Ø ogólnych i informacji o przemocy w rodzinie, Ø mechanizmów i konsekwencji stosowania przemocy, Ø przemocy wobec dziecka, Ø procedur policyjnych związanych z zapobieganiem przemocy domowej. Pokazywana jest ta potrójna typologia sprawców - agresywne zachowanie sprawcy; manipulowanie , kłamania; ale też wybuchy agresji. - sprawcy nieaktywni; izolują ofiarą pozbawiają kontaktu z innymi, pozbawiają ją pewności siebie najczęściej występuje tu przemoc psychiczna - niestabilni emocjonalnie- labilni. Po zajęciach policjanci są wyposażeni w wiedzę z dziedziny psychologii oraz obowiązujących przepisów prawa. Znają mechanizmy działania przemocy domowej, przyczyny postępowania sprawcy, psychikę ofiary: kobiety, mężczyzny lub dziecka. Wykłady służyły przedstawieniu rozwiązań prawnych obowiązujących w Belgii, metod działania policji, a także wymianie doświadczeń i najlepszych praktyk w zakresie walki policji z przemocą domową. Prowadzący zajęcia wykładowcy merytorycznie związani byli z tematyką przestępczości domowej i rówieśniczej i dzielili się zdobytym doświadczeniem. W trakcie wizyty zaprezentowano cykl wykładów dotyczących przemocy w rodzinie i przemocy wobec dziecka, mechanizmów i konsekwencji stosowania przemocy, procedur policyjnych stosowanych w Belgii dotyczących przemocy domowej. W trakcie wizyty w Oddziałach Prewencji Policji Noorderlaan 500 w Antwerpii zaprezentowano część praktyczną szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej. Część praktyczna polegała na przeprowadzeniu interwencji domowej przez policjantów w związku ze zgłoszeniem awantury domowej w trakcie której policjanci wykazywali się umiejętnościami praktycznymi w symulowanej przemoc domową sytuacji. W celu zrealizowania zajęć w taki sposób aby symulacja awantury domowej, w tym przemocy odbywała się w zbliżonych warunkach do naturalnych. Do przeprowadzenia 38 symulacji wykorzystano autentyczny budynek mieszkalny, wolnostojący mieszczący się w jednej z dzielnic Antwerpii niedaleko Oddziałów Prewencji Policji. Budynek został zakwalifikowany do rozbiórki i późniejszego wyburzenia jednak do tego czasu będzie wykorzystywany przez policjantów do przeprowadzania ćwiczeń praktycznych nie tylko w zakresie podejmowania interwencji domowych. Budynek został zaadaptowany w pełni umeblowany i wyposażony jak do zamieszkania. Wnętrze budynku zostało podzielono je na dwie części. Jedną stanowiło mieszkanie kompletnie umeblowane i wyposażone w którym odgrywana była scenka przemocy domowej. Druga cześć to mała sala wykładowa zorganizowana z ułożeniem krzeseł jak w kinie w której zamontowano duży ekran. Obserwatorzy uczestnicy zajęć na bieżąco obserwowali i słyszeli odgrywającą się obok w pomieszczeniu symulację. W części mieszkalnej gdzie aktorzy odgrywali swoje role znajdował się tylko kamerzysta, który rejestrował przebieg scenki a obraz i dźwięk był na bieżąco przesyłany do sali wykładowej. Dzięki takiemu rozwiązaniu obserwatorzy mogli bezpośrednio śledzić przebieg zdarzenia na ekranie i jednocześnie nie przeszkadzali swoją obecnością aktorom gdyż nie znajdowali się bezpośrednio w mieszkanku i nie ograniczali przestrzeni swoją obecnością. Scenka - założenie: Awantura domowa. Rodzina trzyosobowa. Mężczyzna awanturuje się, prawdopodobnie uderzył swoją żonę gdyż posiada siniec wokół jednego oka. Małżonkowie krzyczą na siebie, wyzywają odpychają wzajemnie. Córka wystraszona siedzi na kanapie i wystraszona obserwuje konflikt rodziców. W pewnym momencie kobieta wezwała telefonicznie policje z obawy, że zostanie ponownie pobita przez męża. Po chwili do mieszkania zapukali policjanci i podjęli interwencję. Rolę pozorantów odgrywali, odpowiednio przygotowane osoby, które odgrywały z aktorskim zacięciem przygotowane role stwarzając u obserwujących wrażenie jakby to zdarzenie odbywało się w rzeczywistości. W budynku zaaranżowano scenkę przemocy domowej, która z dużym prawdopodobieństwem może zdarzyć się podczas pracy w realnych warunkach. Uczestnicy doświadczalnie uczestniczą w określonej sytuacji i uczą się na jej przykładzie, bez ponoszenia ryzyka eksperymentu w normalnych życiowych warunkach. Scenka realizowana była na podstawie scenariusza opartego na zdarzeniu zaczerpnięto z rzeczywistości przy zaangażowaniu osób odgrywającego rolę mężczyzny – sprawcy, kobiety – jego żony i dziewczyny – ich córki. Podczas symulacji zaprezentowano wybrany wycinek rzeczywistości w sposób umożliwiający jego obserwację Symulacja posłużyła do kształtowania u słuchaczy umiejętności gruntownej analizy problemu zaistniałem przemocy. Symulacja pozwoliła wielu szkolonym policjantom na wykonanie określonego zadania praktycznego po raz pierwszy. Słuchacze mogli zobaczyć jak przeprowadzono interwencję domową, przedyskutować wątpliwości, wypracować optymalny algorytm, skonfrontować swoje doświadczenia zawodowe oraz powiązać teorię z praktyką. Zastosowana metoda dała takie możliwości, zarówno występującym w symulowanej scence bezpośrednim wykonawcom zadań, jak również obserwatorom. W dyskusji podsumowującej wszyscy obecni policjanci na zajęciach mieli prawo wypowiedzieć się na temat tego, co zaobserwowali, wskazać popełnione błędy czy podkreślić zalety wykonywanych czynności. Metoda symulacji uczyła myślenia i łączenia teorii z praktyką. Wpływała na doskonalenie umiejętności związanych z różnymi sytuacjami mogącymi mieć miejsce w trakcie interwencji przemocy domowej. Odgrywający poszczególne role policjanci – aktorzy odgrywali precyzyjnie napisany scenariusz 39 autentyczne zdarzenie zachowując dużą swobodę podczas scenki. (ograniczenia wprowadzone przez prowadzącego wykładowcę były bardzo ogólnikowe i posłużyły bezpieczeństwu wykonywanych czynności, limitu czasu, środków użytych do odgrywania scenki, itp.) Zajęcia przeprowadzone w taki sposób zostały wykorzystane do wskazania błędów i podkreślenia zalet czynności wykonanych przez policjantów, wyboru najlepszych określonego problemu przemocy domowej oraz oceny poprawności wykonanych czynności i podjętych działań przez policjantów na miejscu interwencji domowej. Dyskusja podsumowująca w toku której głos zabierali po kolei wszyscy jej uczestnicy. Istotą tej dyskusji były odpowiedzi min. na pytania: - czy osiągnięto zakładane cele – czy interweniującym policjantom udało się skutecznie przeprowadzić interwencję? - czy odgrywanie poszczególnych ról było ciężkie i dlaczego? - czy można było wykonać poszczególne czynności w trakcie interwencji inaczej i jak? - czy grupa szkoleniowa – obserwatorzy akceptują sposób działania policjantów? Generalnie interweniujący policjanci poprawnie przeprowadzili wszystkie niezbędnie czynności związane z konkretnym przypadkiem przemocy domowej lecz nie uniknęli także błędów. W trakcie omawiania scenki dostrzeżono błędy, które popełnili policjanci: zbyt długie oczekiwanie policjantów przed wejściem do mieszkania, nie potrzebna zbyt długa dyskusja przy zamkniętych drzwiach do mieszkania nie zapewnienie pomocy lekarskiej kobiecie, która posiadała widoczne obrażenia ciała brak decyzji o natychmiastowym odseparowaniu od siebie zwaśnionych stron co powodowało dalszą ich wzajemną agresję do siebie Policjanci nie wykazali zainteresowania córką, która siedziała nieruchomo na łóżku sparaliżowana kłótnią i agresją rodziców Podsumowanie symulacji dało uczestnikom zajęć możliwości pogłębionej analizy i oceny oraz uogólnień niezbędnych do wyciągnięcia wniosków na przyszłość w przypadku podejmowania podobnej interwencji w rzeczywistości. W przypadku wystąpienia wątpliwości i oceny prawidłowości postępowania policjantów w trakcie podejmowania czynności w interwencji domowej, prezentacja wybranego fragmentu filmu ze scenki odbywała się wielokrotnie gdyż została zarejestrowana pośrednictwem sprzętu audio – video. Tak nagraną scenkę będzie można wykorzystać w przyszłości w celach dydaktycznych. Scenkę także została zarejestrowana przez uczestników delegacji z Polski za zgodą strony belgijskiej. Doświadczenia z Belgii pozwolą wykorzystać zaobserwowane u partnerów zagranicznych rozwiązania szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej oraz zaimplementować je w zakres szkolenia i doskonalenia zawodowego polskich policjantów. Dzięki szkoleniom z tego zakresu w ramach doskonalenie zawodowego, w konsekwencji może przyczyni się to do poprawy jakości pracy policjantów w zakresie zapobiegania i zwalczania zjawiska przemocy domowej, ponieważ nabędą oni wiedzę zarówno z zakresu genezy, objawów, przyczyn jak i skutków przemocy w rodzinie. 40 6.1 Struktura policji niemieckiej Struktura Heskiego Krajowego Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden (Niemcy). Heskim Krajowym Urzędem Kryminalnym w Wiesbaden Zarządza President i jego Zastępca. Bezpośrednio pod zarządem szefa/szefowej znajduje się: 1. Biuro Prezydialne składające się z komórek: · P1 komórka ds. Komunikacji Społecznej i rzecznicy prasowi, · P2 Grundsatz (zdanie podstawowe) Gremien, · P3 komórka ds. Kontroli, · P4 Centralna Komórka Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego 2. Biuro Prezydialne na równoległym poziomie współpracuje z następującymi komórkami /stanowiskami również podlegającymi bezpośrednio pod Presidenta: · Krajowy pełnomocnik ds. migracji · Kryminalno – Kryminologiczne Stanowisko Badawcze (analizy zjawisk patologicznych rejestrowanych w statystykach policyjnych) · Komórka ds. dochodzenia w zakresie wewnętrznych przestępstw urzędniczych (BSW?) 3. · · · · · Ponadto President zarządza również bezpośrednio: Komórkami Doradztwa Personalnego Komórką ds. zatrudniania niepełnosprawnych Stanowiskiem pełnomocnika ds. równouprawnienia kobiet Stanowiskiem pełnomocnika ds. ochrony danych osobowych Inni pełnomocnicy np. ds. budżetu 4. Bezpośrednio Presidentowi podlegają również wydziały bezpośrednio zaangażowane w zwalczanie przestępczości: · Wydział Technicznego Wsparcia Dochodzeń · Wydział Administracji · Wydział Zwalczania Przestępczości Kryminalnej przeciwko życiu, mieniu i Przestępczości Gospodarczej · Wydział Zwalczania Przestępczości Zorganizowanej (związanej z narkotykami, bronią, materiałami wybuchowymi oraz fałszowaniem środków płatniczych) · Policyjna Ochrona Państwa (badająca np. zjawiska przestępstw politycznych radykalne ugrupowania prawicowe) · Laboratorium Kryminalistyczne oraz komórka ds. Polityki Jakości 41 6.2 Regulacje prawne dotyczące przemocy domowej i rówieśniczej Regulacje prawne obowiązujące w Republice Federalnej Niemiec dotyczące przemocy domowej oraz przemocy rówieśniczej. Najważniejszym zadaniem każdego demokratycznego państwa jest ochrona jego obywateli, tj. przeciwdziałanie oraz zwalczanie przestępczości. W większości państw tworzono przez wiele lat wiele regulacji prawnych mających ułatwić przeciwdziałanie i zwalczanie przemocy. Jednak, pomimo, że w wielu krajach intensywnie zajmowano się problematyką przestępczości oraz zastanawiano się nad najczęstszymi przyczynami i formami łamania podstawowych praw człowieka, to jedną z najważniejszych form przemocy, jaką jest przemoc domową w większości krajów bez względu na systemy polityczne i różnice kulturowe bagatelizowano, odnosząc tradycyjnie do sfery życia prywatnego. 42 Podobne tendencje miały miejsce w RFN. Sytuacja zaczęła zmieniać się na początku lat 80-tych, kiedy to wraz ze wzrostem znaczenia ruchu feministycznego w Niemczech rozpoczęto dyskusję dotyczącą problematyki przemocy domowej na forum publicznym. Konsekwencją feministycznego spojrzenia na prawa człowieka była oczywiście ochrona praw kobiet. Szybko okazało się, że miejscem gdzie najczęściej łamane są prawa kobiet jest rodzina i ognisko domowe. Nigdzie sprawca nie czuje się tak pewnie jak w zaciszu domowym. W 88% informacje o przemocy domowej docierają na Policję od samych pokrzywdzonych lub osoby je reprezentujące. Tylko w 2% do 9% informacje o przemocy w rodzinie pozyskuje Policja w wyniku własnych działań. Ofiarami przemocy domowej są głownie kobiety ok. 79%, sprawcami mężczyźni w ok. 91% Przeprowadzone badania naukowe, anonimowe ankiety, analiza danych statystycznych wykazały, że ciemna liczba ofiar przemocy w rodzinie jest bardzo wysoka (tylko ok. 20% przypadków przemocy domowej zgłaszanych jest na Policję), a ofiarami przemocy domowej są nie tylko kobiety, ale także mężczyźni nie zapominając oczywiście o tych najbardziej bezbronnych i cierpiących to jest dzieciach. Lata zaniedbań i określanie problematyki przemocy w rodzinie jako problemu osobistego jej członków zrobiły swoje. Powstały liczne stereotypy i uprzedzenia, które mocno ugruntowały się w świadomości społecznej. Zdano sobie sprawę, że przemoc domowa to fenomen społeczny. Aby skutecznie przeciwdziałać przemocy w rodzinie rozpoczęto zakrojoną na szeroką skalę kampanię społeczną, mającą uświadomić jak bardzo konieczna jest poprawa sytuacji ofiar przemocy domowej. Żadna z przemocy nie charakteryzuje się tak wysoką ciemną liczbą. Tylko niewiele osób, które padło ofiarą przemocy w rodzinie poszukuje pomocy. Największym problemem okazało się zwalczanie mocno zakorzenionego w społeczeństwie stereotypu, że państwo a co za tym idzie organy ścigania także Policja nie powinny mieszać się w konflikty rodzinne. Społeczeństwo nie używało określeń przemoc domowa czy przemoc w rodzinie, mówiono, co najwyższej o sporach rodzinnych, kłótniach, nieporozumieniach rodzinnych, które przecież nawet, jeżeli mają miejsce to przecież „ są normalne” „jak to w rodzinie”. W świadomości społecznej przemoc domowa była 43 zjawiskiem, co prawda negatywnym, ale przede wszystkim wstydliwym, z którym nie należy” afiszować się na zewnątrz” i rozgłaszać”. Zaczęły powstawać specjalistyczne ośrodki interwencji kryzysowej oferujące schronienie i pomoc ofiarom przemocy domowej zarówno kobietom jak i mężczyznom. Stworzono punkty konsultacyjne z całodobową bezpłatną linią telefoniczną oferując pomoc prawną, psychologiczną i opiekę medyczną. W latach 90 tych w ramach toczącej się dyskusji nad zjawiskiem przemocy domowej zaczęto doceniać znaczenie działań prewencyjnych. Powstawały liczne projekty mające na celu przeciwdziałać przemocy w rodzinie. O skali zjawiska przemocy domowej w Niemczech może świadczyć fakt, że na chwilę obecną w 400 istniejących w Niemczech domach kobiet rocznie szuka pomocy ok. 40.000 do 45.000 kobiet. Te przerażające liczby mobilizują nie tylko Policję, ale także inne instytucje społeczne i samorządowe do aktywnych działań. Równolegle rozpoczęto pracę nad zmianą uregulowań prawnych. Wysoki procent ciemnych liczb obnażył niedoskonałość istniejących regulacji prawnych, które tylko pozornie chroniły ofiary przemocy domowej. Zgłoszenie przemocy domowej na Policję wymaga odwagi i determinacji ze strony ofiary przemocy, gdyż musi ona liczyć się z długotrwałą procedurą prawną, która nie zawsze oznacza wszczęcie postępowania. Podobnie jak w polskim prawodawstwie, niemiecki kodeks karny zawiera katalog przestępstw, które mogą mieć zastosowanie także w przypadku przemocy domowej tj: uszkodzenia ciała groźby karalne znieważenie uszkodzenie mienia zmuszenie do określonego zachowania zabójstwo morderstwo przestępstwa o charakterze seksualnym pozbawienie wolności Podobnie jak w polskim prawodawstwie część tych przestępstw to przestępstwa ścigane z urzędu, na wniosek uprawnionego podmiotu (względne i bezwzględna) oraz ścigane z oskarżenia prywatnego. 44 Takie regulacje prawne niedostatecznie chronią ofiary przemocy domowej. Ofiarom przemocy domowej stworzono na podstawie w/w regulacji ochronę prawną , jednakże w praktyce okazało się ,że nie jest to ochrona realna. Działo się tak z kilku powodów. W przypadku grupy przestępstw ściganych z urzędu w sytuacji kiedy okazało się, że sprawcą jest osoba najbliższa ich ściganie mogło nastąpić tylko po uzyskaniu imiennego wniosku o ściganie. A przecież najbardziej charakterystycznym elementem zjawiska przemocy domowej jest właśnie to, że ofiara jest najczęściej spokrewniona ze sprawcą. W praktyce osoba, która padła ofiarą przemocy domowej często nie składa wymaganego wniosku o ściganie, a jeżeli go nawet złożyła to go następnie wycofywała. Przyczyn takiej sytuacji może być wiele. Do najczęstszych należą uzależnienie finansowe ofiary od sprawcy, wstyd, obawa przed reakcją sprawcy, izolacja ofiary, druk społeczny, aspekty psychologiczne, ( niskie poczucie własnej wartości, wyuczona bezradność, syndrom sztokholmski), obecność dzieci także nie jest bez znaczenia. Przeprowadzone badania wykazały, że aż w 51% spraw dotyczących przemocy domowej umarzano postępowania z powodu braku interesu społecznego, w 18% wskazywano ofierze przemocy możliwość dochodzenia swoich praw na drodze prywatnej W przypadku niemożności wszczęcia postępowania ze względu na brak wymaganego wniosku o ściganie można mówić nie tylko o bezradności ofiary przemocy, ale także o bezradności Policji. Brak regulacji prawnych lub niedoskonałość istniejących uniemożliwia Policji skuteczne działanie. A to właśnie Policja jako organ ścigania zobowiązana jest do skutecznego przeciwdziałania przemocy i tak też jest postrzegana nie tylko przez ofiary 45 przemocy, ale i przez całe społeczeństwo. Zmiany w regulacjach prawnych miały tak, więc nie tylko pomóc ofiarom przemocy domowej ależ także umożliwić skutecznie działanie Policji, zwiększyć kompetencje Policji w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, poprawić wizerunek Policji Od lat 90 tych rozpoczęto w RFN prace nad zmianami prawnymi tak, aby skuteczniej można było chronić ofiary przemocy domowej. Wskazywano na konkretne mankamenty prawne. Głównie środowiska feministyczne zaczęły ostro krytykować szeroko rozpowszechnioną praktykę polegającą na tym, że w przypadku przemocy domowej to ofiara przemocy ostatecznie opuszczała mieszkanie szukając pomocy w ośrodkach kryzysowych, natomiast sprawca pozostawał na ogół w mieszkaniu. Ofiara przestępstwa zmuszona do zmiany miejsca zamieszkania narażana była na wiele niedogodności, musiała pomimo doznanej traumy, zintegrować się w nowym miejscu zamieszkania, znaleźć niejednokrotnie nową pracę itp. Aby poprawić sytuację ofiar przemocy domowej : 1. zdefiniowano przede wszystkim samo pojęcie przemocy domowej 2. kwestię złożenia wniosku o ściganie nie uznano jako decydującą o wszczęciu postępowania karnego 3. uznano, że ingerencja organów państwowych(przede wszystkim policji i prokuratury) w zakresie przemocy domowej jest nie tylko działaniem w pełni zasadnym i legalnym, ale przede wszystkim bezwzględnie koniecznym Ad. 1 Z perspektywy policyjnej przemoc domową zdefiniowano jako -każdą formę fizycznej i /lub psychicznej przemocy w obrębie -wspólnoty (zarówno małżeństwo jak i wolny związek) niezależnie od miejsca, także jeżeli wspólnota ta (osoby) przestała pozostawać ze sobą w w/w związkach -określenie pozamałżeńskie związki oznacza związki zarówno heteroseksualne, homoseksualne, libijskie, ale także małżeństwa homoseksualne, które w Niemczech nie zostały pod względem prawnym zrównane z małżeństwami heteroseksualnymi -jako „miejsce” rozumiane jest nie tylko mieszkanie, ale także miejsce pracy, miejsca publiczne takie jak ulice, place, budynki publiczne, szkoły, przedszkola, mieszkanie obcych osób Pojęcie przemocy domowej czy rodzinnej określa przemoc mająca miejsce w szeroko rozumianych związkach partnerskich, sam charakter miejsca, w którym dochodzi do przemocy nie ma znaczenia. Ad 2 Uznano, że organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości nie mogą oczekiwać, że ofiara przemocy domowej sama złoży wniosek o ściganie karne sprawcy przestępstwa. Brak takiego wniosku był dotychczas przyczyną braku wszczęcia postępowania karnego. 46 Dlatego też postanowiono, że delikty, które mieszczą się w definicji przemocy domowej muszą być ścigane zgodnie z zasadą legalizmu § 163 StPO (Strafprozessordnung). Dotyczy to także przestępstw wnioskowych. W przypadku przestępstw uszkodzenia ciała należy ustalić czy występuje tzw. interes społeczny w ściganiu tych przestępstw. Na podstawie § 376 StPO (odpowiednik art. 60§1kpk) oraz wytycznych ujętych w rozporządzeniu RiStBV (Richtlinien fur das Straf- und Bussgeldverfahren) –odpowiednik polskiej instrukcji prokuratorskiej- prokurator po uzyskaniu informacji o popełnieniu przestępstwa, które może być ścigane z oskarżenia prywatnego, sprawdza czy nie występuje interes społeczny w ściganiu takiego przestępstwa(Nr 86 RiStBV). Jeżeli interes społeczny ma miejsce wówczas decyzją prokuratorską przestępstwo takie jest ścigane z urzędu. (por. art. 60§1 polskiego kpk) Na decyzje prokuratora ma wpływ zakres powstałych szkód, osobę sprawcy, osobę ofiary, sposób i okoliczności popełnienia przestępstwa. W praktyce wyglądało to tak, że prokurator bardzo rzadko stwierdzał, że występuje interes społeczny. Wynikało to z błędnego przekonania, że „konflikty rodzinne” nie można odnosić do interesu społecznego a jedynie prywatnego Zmiana regulacji prawnych, (a raczej lepsze wykorzystanie już istniejących), czyli kierowanie się zasadą legalizmu także w przypadku przemocy domowej oraz nie traktowanie wniosku o ściganie jak niezbędnym do wszczęcia postępowania spowodowało, że funkcjonariusz policji nie może w momencie uzyskania informacji o przestępstwie ściganym na drodze prywatnej, (w przypadku, kiedy chodzio przemoc domową) nie przyjąć zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa argumentując, że zawiadamia ona o przestępstwie ściganym z oskarżenia prywatnego. Musi przyjąć zawiadomienie o przestępstwie nawet, jeśli ofiara przemocy nie chce złożyć wniosku o ściganie. Ważne jest aby funkcjonariusz Policji, który jako pierwszy rozmawia z ofiarą przemocy domowej, rozpoznał czy mówi ona np. tylko o „zwykłym” znieważeniu i lekkim uszkodzeniu ciała” czy też zawiadamia ona o przemocy domowej. W tym zakresie uznano za konieczne przeprowadzenie licznych szkoleń policjantów mających na celu poszerzenie ich wiedzy w zakresie zjawiska przemocy domowej. Aby pomóc funkcjonariuszom Policji podejmującym interwencje domowe opracowano także algorytm postępowania na miejscu zdarzenia. W 1995 przeprowadzono ankietę wśród policjantów z Baden-Wurttemberg pytając o interwencje dotyczące „kłótni domowych”. 75% badanych policjantów uznało takie interwencje za trudne, 65% za wyjątkowo obciążające psychicznie, 50% stwierdziło, że nie posiada koniecznego przeszkolenia w zakresie podejmowania takich interwencji. Aby pomóc funkcjonariuszom Policji podejmującym interwencje domowe opracowano algorytm postępowania na miejscu zdarzenia. W Kraju Związkowym Hessen mają zastosowanie obok opisanych wyżej regulacji prawa karnego następujące regulacje prawne umożliwiające Policji skuteczne działania w zakresie przemocy domowej: HESKIE PRAWO O BEZPIECZEŃSTWIE I PORZĄDKU)Hessisches Sicherheits- und Ordnungsgesetzt (HSOG) § 31 Ust 2 i 3 HSOG Usuniecie z mieszkania/zakaz wstępu/zakaz przebywania 47 W przypadku wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla życia, zdrowia i wolności, do momentu, kiedy zapadnie decyzja sędziego, co do ochrony cywilno-prawnej, Policja może kazać osobie stwarzającej takie zagrożenie opuścić mieszkanie i obszar bezpośrednio z nim sąsiadujący, jeżeli jest to konieczne, aby uchronić inne osoby przebywające w tym samym mieszkaniu przed zagrożeniem, jakie stwarza ta osoba. Występowanie takich przesłanek upoważnia także Policję do wydania takiej osobie zakazu wstępu do danego mieszkania. Usunięcie z mieszkania lub zakaz wstępu do niego nie może przekraczać 14 dni. Okres 14 dni może zostać przedłużony o kolejne 14 dni, jeżeli nie zapadnie do tego momentu decyzja sędziego w kwestiach ochrony cywilo - prawnej. Podstawą do takiego przedłużenia jest pisemny wniosek ofiary przemocy Policja może także anulować w/w zakazy, jeżeli np. okaże się, że ofiara przemocy złożyła fałszywe zeznania. Taka regulacja prawna umożliwia Policji natychmiastowe usunięcie z mieszkania sprawcy przemocy domowej i/ lub wydanie mu zakazu zbliżania się. Z jednej strony chroni się w ten sposób ofiarę przemocy przed kolejnymi aktami przemocy i jednocześnie ofiara przemocy uzyskuje czas, aby móc wykorzystać możliwości, jakie daje jej kolejna regulacja prawna tj. Prawo do ochrony przed przemocą –Gewaltschutzgesetz GewSchG Jakie muszą występować przesłanki konieczne aby można było zastosować §31 ust 2 HSOG 1. Konkretne bezpośrednie zagrożenie - pod pojęciem zagrożenie rozumie się konkretne zagrożenie. Oznacza to, że powstanie szkód jest wysoce prawdopodobne, samo przypuszczenie, że mogłoby wystąpić zagrożenie nie jest wystarczające. Analizowana jest zastana sytuacja, obrażenia ciała ofiary, jej stan emocjonalny, informacje pozyskane od sąsiadów, dzieci, uszkodzenia mieszkania wskazujące na przemoc. 2. Osoby W/w regulacja prawna ma zastosowanie także w przypadku osób z bezpośredniego otoczenia ofiary, np. w relacjach córka-ojciec, matka-syn, współlokator etc. Istotną przesłanką jest aby te osoby wspólnie zamieszkiwały dane mieszkanie. Osoby które tylko chwilowo znajdują się w danym mieszkaniu nie są objęte tą regulacją prawną 3. Miejsce Pomieszczenia mieszkalne, pracownie, pomieszczenia gospodarcze; teren bezpośrednio przylegający do mieszkania: piwnica, klatka schodowa etc 4. Odstąpienie od czynności Policja nie musi rezygnować z w/w regulacji ze względu na występujące różnice kulturowe czy religijnych. Podobnie w przypadku sprzeciwu samej ofiary przemocy. Policja może nawet wbrew jej woli nakazać sprawcy opuścić mieszkanie. Także grożąca sprawcy bezdomność w przypadku usunięcia go z mieszkania nie stanowi przeszkody dla decyzji Policji. Nie ma także znaczenia jaki jest status prawny mieszkania, kto jest jego prawnym właścicielem. Tylko w dwóch przypadkach Policja może odstąpić od nakazu opuszczenia mieszkania przez sprawcę: 48 -stan zdrowia sprawcy np. inwalidztwo - ofiara posiada inne mieszkanie, do którego może natychmiast się przeprowadzić bez pogorszenia swojej sytuacji 5. Wyegzekwowanie nakazu opuszczenia mieszkania W przypadku nie podporządkowania się przez sprawcę decyzjom funkcjonariuszy Policji, mogą oni zastosować środki przymusu bezpośredniego a nawet zatrzymać sprawcę. Zatrzymanie musi zatwierdzić sędzia, czas zatrzymania nie może przekroczyć 6 dni. 6. Forma zastosowania Decyzje o konieczności opuszczenia mieszkania przekazuje się sprawcy ustnie. Pisemne uzasadnienie ma miejsce, jeżeli występuje taka potrzeba, jeżeli np. sprawca żąda pisemnego uzasadnienia. Celem ochrony prawnej ofiary przemocy wypełniany jest tzw. załącznik. Kopię załącznika otrzymuje ofiara przemocy. 7. Sprawca przemocy domowej Sprawca, który opuszcza w wyniku interwencji Policji mieszkanie może zabrać ze sobą tylko rzeczy osobiste, które są mu bezwzględnie potrzebne. W przypadku, kiedy sprawca został już usunięty z mieszkania, może on w późniejszym okresie zwrócić się w wyjątkowych sytuacjach z prośbą o zabranie kolejnych niezbędnych mu przedmiotów pozostawionych w mieszkaniu. Rzeczy te może odebrać tylko i wyłącznie w obecności Policji. Policja wcześniej informuje o tym ofiarę przestępstwa. Zakaz kontaktu i zbliżania się § 11 HSOG Ta regulacja prawna umożliwia wydanie zakazu zbliżania się i kontaktu sprawcy przemocy domowej do ofiary i miejsc, w których ona przebywa np. miejsca pracy, szkoły, placu zabaw. Można także wydać zakaz kontaktów telefonicznych z ofiarą przemocy. PRAWO O OCHRONIE PRZED PRZEMOCĄ-Gewaltszutzgesetz (GewSchG) Obowiązuje od 01.02.2002 roku, wprowadzono aby polepszyć ochronę cywilnoprawną ofiary przemocy tj. uchronić ofiary przemocy przed kolejnymi atakami ze strony sprawcy a jednocześnie umożliwić przekazanie wspólnie użytkowanego mieszkania. Paragraf pierwszy tej regulacji odnosi się do sytuacji, w których mają miejsce uszkodzenie ciała, zagrożenie dla zdrowia(także psychicznego)i wolności, ale także groźby, bezprawne wtargnięcie do mieszkania oraz starking. Nie jest istotne miejsce gdzie występuje zagrożenie dla ofiary przemocy, może to być np. mieszkanie innej trzeciej osoby. Wtedy także na podstawie tego przepisu mogą być podejmowane konkretne działania W paragrafie drugim jest mowa o umożliwieniu przejęcia wspólnie użytkowanego mieszkania. Prawodawca upoważnił niejako do podejmowania w tych przypadkach konkretnych działań mających chronić ofiarę przemocy. Warunkiem do podejmowania jakichkolwiek działań jest występowanie konkretnego zagrożenia. Wprowadzenie w/w prawa w życie spowodowało wzrost zainteresowania społecznego sytuacją ofiar przemocy domowej. Podejmowano kolejne konkretne działania zarówno na szczeblu ogólnokrajowym jak i lokalnym celem pomocy ofiarom przemocy w rodzinie. W 2002 roku Kraj Związkowy Hessen (Hesia) powołał celem przeciwdziałania przemocy domowej tzw. Grupę Roboczą II „Przemoc w środowisku domowym”. 49 Głównym zadaniem tego organu stało się stworzenie siatki koordynującej działania prewencyjne oraz podjęcie prac nad kolejnych koniecznych reformami. W 2004 roku na szczeblu władz lokalnych Kraju Związkowego Hessen w ramach planu przeciwdziałania przemocy domowej uchwalono, że do najpilniejszych działań zmierzających do poprawy sytuacji ofiar przemocy domowej należy stworzenie ośrodków informacyjnych dla mężczyzn, którzy są sprawcami przemocy domowej. Stwierdzono, że praca ze sprawcami przemocy domowej, udzielenie im fachowej pomocy także mieści się w aspekcie ochrony ofiar przemocy. Powstały w związku z tą inicjatywą ośrodki pomocy dla mężczyzn, które oferują pomoc psychologiczną, pokazują jak radzić sobie w sytuacjach kryzysowych. Ofertę tą skierowano nie tylko do mężczyzn, którzy stali się sprawcami przemocy domowej ale także do mężczyzn, którzy obawiają się, że mogą stać się sprawcami przemocy domowej. STALKING § 238 StGB(KK) Na początku 2007 roku wprowadzono nowy przepis w kodeksie karnym - Stalking. Uznano stalking za przestępstwo zagrożone karą, a co za tym idzie przy pomocy także tej regulacji prawnej poprawiono sytuację ofiar przemocy domowej. Według niemieckich danych statystyczny rocznie pada ofiarą stalkingu ok. 12 % społeczeństwa, a 80 % stanowią kobiety. Pomimo wielu zmian regulacji prawnych służących lepszej ochronie ofiar przemocy domowej nie należy zapominać, że prawo karne ma ograniczone możliwości regulowania życia rodzinnego, powinno być stosowane jako środek ostateczny w przypadku, gdy zawiodły inne możliwości ochrony życia rodzinnego. Tak jak przez wiele lat zaniedbywano zjawisko przemocy domowej tak też przez wiele lat nie doceniano możliwości prewencyjnych w tym zakresie. A przecież już w XVIII wieku włoski kryminolog Cesare Beccaria swoim stwierdzeniem, że „lepiej jest zapobiegać przestępstwom niż je karać” jako jeden z pierwszych rozpoczął badania naukowe nad rolą prewencji w zwalczaniu przestępczości. Społeczeństwo niemieckie w aspekcie przeciwdziałania przemocy w rodzinie boryka się z dodatkowymi trudnościami związanymi z różnicami kulturowymi występującymi w niemieckim społeczeństwie. Chodzi tu o kwestie mniejszości narodowych. Znaczny procent społeczeństwa niemieckiego stanowią emigranci pochodzenia muzułmańskiego. Żyjąc w Niemczech stykają się oni z obcą im kulturą europejską, która nie tylko nie zna, ale i też nie może zaakceptować takich zjawisk jak patriarchalna rola mężczyzn w rodzinie, wyznaczanie przez rodziców kandydatów do małżeństwa. Ukształtowana i funkcjonująca na wzór patriarchalny rodzina rządzi się własnymi prawami, wynikającymi z tradycji i specyficznie rozumianego pojęcia honoru. Rodziny takie nie znają pojęcia rozwodu czy wolnych związków. To rodzice decydują za swoje dzieci, z kim powinny zawierać związki małżeńskie. Nie podporządkowanie się z woli rodziców oznacza często wykluczenie z rodziny i niejednokrotnie śmierć. Młode kobiety, które odmawiają poślubienia wskazanego im przez rodziców kandydata, muszą nie tylko opuścić rodzinę, ale także ukrywać się gdyż mogą zostać zabite przez własnych braci. Także próby zerwania związku małżeńskiego oznaczają dla kobiety karę śmierci. Powstał nowy termin tzw. ” morderstwo z honoru” Niemieckie dane statystyczne pokazują, że w okresie 1996-2005 w Niemczech zanotowano 55 „morderstw z honoru” Działanie polegające na zmuszaniu do małżeństwa określane było przez niemieckie prawo jako szczególnie ciężki przypadek zmuszania do określonego działania tj. przestępstwo określone w § 240 ust 4 nr 1kk (StGB) zagrożone karą od 6 miesięcy do 5 lat pozbawienia wolności. 50 W 2004 roku Kraj Związkowy Baden-Wurttemberg wypracował regulację prawną o zwalczaniu przymusowych małżeństw. Stworzono nową regulacje prawną definiującą „małżeństwo z przymusu” określone jako przestępstwo zagrożone karą pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat § 234 b(StGB). Obecnie trwają prace nad modyfikacjami tego przepisu prawnego. Trudno powiedzieć, jaki jest dokładnie zasięg tego zjawiska. Specjalna komisja Kraju Związkowego Baden-Wurttemberg badająca to zagadnienie zbadała, że w okresie od stycznia do października 2005 roku 213 kobiet i mężczyzn zwróciło się o pomoc do Policji, gdyż było zmuszane do zawierania związków małżeńskich. 55 % spośród tych kobiet było w wieku 18 lat, 80 % tych osób nie posiadało niemieckiego obywatelstwa. W anonimowej ankiecie przeprowadzonej wśród 143 osób pochodzenia tureckiego 25% ankietowanych przyznało, że musieli zawrzeć związki małżeńskie z osobami, których wcześniej nigdy nie widzieli, ani nie znali. Kandydaci na małżonków lub małżonki zostali im „wyszukani” przez rodziców. Połowa pytanych kobiet przyznała, że wyszła za mąż za osobę, którą wskazali im krewni. Jednak tylko 23 % przyznało, że wolałoby samodzielnie wybrać sobie kandydata do małżeństwa. Niemiecki kodeks prawa cywilnego (§ 1314 ust 2 Nr 4 BGB) umożliwia unieważnienie związku małżeńskiego, w przypadku zmuszania do niego którąkolwiek ze stron. Także urzędnicy, który występują w imieniu urzędu stanu cywilnego mogą odmówić udzielenia małżeństwa, jeżeli uznają, że istnieją przesłanki świadczące o zmuszaniu do zawarcia związku małżeńskiego. Ogromne znaczenie w aspekcie przemocy domowej ma także przemoc rówieśnicza. Bardzo często miejscem gdzie dzieci i młodzież po raz pierwszy doświadcza przemocy jest ich własna rodzina. W 80 % niemieckich rodzinach stosowane były lub są drobne kary cielesne. Niemieckie badania naukowe wykazują, że u dzieci, które padły ofiarą przemocy domowej, prawdopodobieństwo wkroczenia na drogę przestępczą jest trzykrotnie wyższe niż wśród dzieci wychowywanych bez przemocy. REGULACJE PRAWNE DOTYCZĄCE PRZEMOCY RÓWIEŚNICZEJ W 2009 według oficjalnych niemieckich danych statystycznych popełniono 6.284.661 przestępstw. Wśród sprawców przestępstw 23% stanowili nieletni tj. osoby od 14 do 18 roku życia. Podobnie jak Polsce tak i też w Niemczech dzieci i młodzież są postrzegane z punku widzenia regulacji prawnych odmiennie niż dorośli. Pojęcie dziecko w rozumieniu niemieckiego prawa odnosi się do osoby, która nie ukończyła 14 roku życia. Wszelkie regulacje prawne o charakterze sankcji dotyczą osób, które ukończyły 14 lat. Osoby między 14 do 17 rokiem życia definiowane są jako nieletni, między 18-20 rokiem życia jako młodociani. Regulacja prawna dotycząca tych dwóch grup wiekowych to Prawo o Nieletnich ( Das Jugendgerichtsgesetzt JGG) W Niemczech nieletni tak jak dorośli mogą popełnić z punku widzenia prawa czyn określany jako przestępstwo. To prawo karne określa czy zostało popełnione przestępstwo czy też nie. Rozbój czy kradzież zawsze będą przestępstwami bez względu na to czy popełnią je nieletni czy dorośli. Różnica polega na tym, że nieletni nie odpowiada za przestępstwo na zasadzie regulacji zawartych w kodeksie karnym lecz na zasadach zawartych w Prawie o Nieletnich (JGG). Ważne są okoliczności czynu a także, na jakim poziomie rozwoju znajduje się sprawca, jego warunki osobiste etc. Do 14 roku życia obowiązuje bezwzględna nieodpowiedzialność. To oznacza że osoba poniżej 14 roku życia nawet jeżeli sprawia wrażenie, że działała celowo i świadomie, to nie może zostać ukarana. 51 Niemieckie Prawo o Nieletnich ma zastosowanie tylko jeżeli doszło do popełnienia przestępstwa w rozumieniu kodeksu karnego oraz nieletni w momencie popełnienia czynu był na tyle dojrzały aby rozpoznać bezprawność czynu i znaczenie swojego działania. Inaczej niż w kodeksie karnym, gdzie zakłada się z góry winę sprawcy i później jest ona ewentualnie w szczególnych wypadkach wykluczana. W przypadku nieletnich należy najpierw wykazać zdolność do zawinienia. Jeżeli chodzi o sankcje to w przeciwieństwie do kodeksu karnego Prawo o Nieletnich orzekając sankcje ma na celu socjalną integrację nieletnich, środki wychowawcze stoją na pierwszym planie. W ostatnich latach obserwuje się w Niemczech wzrost przestępczości wśród nieletnich. Coraz częściej młodzi ludzie stają się sprawcami przestępstw, ale z drugiej strony coraz częściej nieletni występują jako ofiary przestępstw. Przyczyny tego zjawiska nie są dokładnie znane. Z jednej strony wskazuje się na wzrost świadomości społecznej, tj. wzrasta liczba zawiadomień o przestępstwach, zmniejsza się ciemna liczba a co za tym idzie zmienia się statystyka sugerując pozornie wzrost przestępczości. Spadek ciemnej liczby wynika z szeroko zakrojonych akcji prewencyjnych prowadzonych w szkołach. Pomimo wprowadzenia nowych regulacji prawnych zjawisko przemocy domowej nadal stanowi w Niemczech bardzo poważny problem, przede wszystkim społeczny. Ofiary przemocy domowej to także ofiary śmiertelne, w 2009 zanotowano na terenie Kraju Związkowego Hesja 33 ofiary śmiertelne. 6.3 Lokalne koalicje działające na rzecz ofiar przemocy domowej i rówieśniczej oraz rola samorządów lokalnych i innych organizacji w systemie wsparcia rodziny Temat omawiali funkcjonariusze z Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej Ruchu Drogowego w Wiesbaden i Koalicja w ramach programu JAGUAR Niemieccy policjanci od wielu lat borykali się z młodzieżą, która weszła na drogę przestępczą. Przestępstwa popełniane przez indywidualne młode osoby były mniej uciążliwe aniżeli te, które były efektem działania zorganizowanych grup przestępczych – popularnie nazywanych bandyckimi grupami młodzieżowymi. Grupy napadały na każdego, kto ich zdaniem wyróżniał się ze środowiska, nie zawsze celem napadu była chęć osiągnięcia korzyści materialnej. Zdarzały się także napady dla osiągnięcia przez grupę własnej „satysfakcji” i udowodnienia wyższości nad innymi ludźmi, bądź wywołania strachu wśród normalnych obywateli. Ofiarami bandyckich grup młodzieżowych byli także ich rówieśnicy ze szkół średnich i wyższych uczelni. 52 Z czasem młodzieżowe grupy bandyckie wypracowały swoje własne struktury z wyznaczeniem przywódców, określeniem konkretnych zadań i rejonów działania. Młodzi przestępcy w szczególności wywodzili się ze środowisk imigracyjnych. Optymalnym rozwiązaniem walki Policji z tak zorganizowanymi grupami przestępczymi było powołanie oddziału policji kryminalnej, który zaczął zajmować się tylko sprawami młodzieży i popełnianymi przez nią przestępstwami. Policja opracowała program przeciwdziałania tego rodzaju przestępstwom pod nazwą JAGUAR. Inspiracją tej nazw było: połączenie instynktu, upartości i skuteczności działania zwierzęcia „jaguar” z szybkością samochodu „jaguar”. Nazwa ta jest również odzwierciedleniem całokształtu przedsięwzięcia: J – jungen (młodzież) A – agresive (agresja) G – gruppen (młodzieżowe grupy przestępcze) U – undersuchung (niechciane, nieproszone) A – alterstypischern/en/ (przestępstwa popełnione tylko przez młodzież) R – rechtsbruche (naruszenie prawa). Sprawami młodzieży i popełnianymi przez nią przestępstwami zajmowali się oprócz Policji, Urząd ds. Młodzieży, Władze Szkół, Sądy i Ośrodki Wychowawcze. Każda z tych instytucji w ramach swoich kompetencji zajmowała się problem przemocy rówieśniczej i przestępczości nieletnich. Nie istniało żadne porozumienie ani współpraca międzyinstytucjonalna. Policja przez szkołę postrzegana była jako jej wróg, a funkcjonariusz Policji obecny w szkole świadczył o jej „złej reputacji”. Sąd, w przypadku rozstrzygania sprawy o przestępstwo popełnione przez młodego człowieka, nie zasięgał opinii Policji ani szkoły. Jedyną opinię dla sądu wydawał Urząd ds. Młodzieży. Każda z tych instytucji sama borykała się z problemami, oczywiście z miernymi skutkami. Skala zjawiska przestępczości nieletnich, a zwłaszcza zorganizowanych młodzieżowych grup przestępczych osiągnęła takie rozmiary, że wszyscy zrozumieli, iż jedynie ścisła współpraca wszystkich pięciu instytucji może doprowadzić do skutecznego ograniczenia działalności przestępczej młodych ludzi. Działania międzyinstytucjonalne przyrównano do symbolu połączonych pięciu kół olimpijskich, bo właśnie praca w takiej strukturze mogła przynieść sukcesy. 53 Współpracę rozpoczęto od określenia obszaru i kompetencji działania każdej z pięciu instytucji. Stworzona została silna koalicja zrzeszająca Policję, Urząd ds. Młodzieży, Sąd, Szkolnictwo i Ośrodki Wychowawcze, której głównym celem jest przeciwdziałanie przestępstwom popełnianym przez zorganizowane grupy młodzieżowe. Od tego momentu, rozstrzygnięcie sprawy przez Sąd nie może odbyć się bez opinii instytucji zrzeszonych w koalicji. Cała procedura tworzenia koalicji, wypracowywanie skutecznych metod działania rozpoczęła się od 2003 roku i trwała około 5 lat. Policja w ramach realizacji programu „Jaguar” rozpoczęła na szeroka skalę współpracę z młodzieżą. Funkcjonariusze stali się częstymi gośćmi w szkołach i uczelniach wyższych. Przy współpracy z koalicjantami rozpoczęli edukować młodzież w kierunku zapobiegania przemocy rówieśniczej i popełnianiu przestępstw. Opracowano ankietę, której odpowiedzi miały stanowić wiedzę dla koalicjantów, w jakim stopniu młodzież pojmuje zjawisko przemocy. Każda uzyskana odpowiedź, przemoc określała jako rzeczy widoczne, bicie, krew, rany, siniaki, czyli typową przemoc fizyczną. Udowodniło to funkcjonariuszom realizujący program, że młodzi ludzie nie wiele wiedzą na temat przemocy. Przeprowadzano wiele spotkań, w trakcie, których uświadamiano młodzież, że znęcanie się psychiczne i moralne nad swoimi rówieśnikami też jest przemocą. Zdefiniowano znaczenie przemocy stwierdzając, że zaczyna się ona w momencie wywołania u drugiej osoby strachu, nawet poprzez mimikę twarzy i wyraz oczu. W trakcie licznych spotkań w ramach realizacji programu „Jaguar” rozmawiano z młodymi ludźmi nie tylko na temat przemocy i popełniania przestępstw, ale interesowano się też innymi problemami i udzielano wszechstronnej pomocy w ich rozwiązywaniu. Młodzież przekonała się, że Policja liczy się z ich zdaniem i spostrzega również ich problemy. Wszyscy członkowie powstałej koalicji, dzięki temu programowi uświadomili sobie, że młodzież jest przyszłością narodu i jeżeli na etapie dorastania nie uzyskają pomocy oraz dorośli nie okażą im odpowiedniego zainteresowania, to będzie to porażką całego Państwa. Dobra relacja Policji z młodzieżą spowodowała, że Policja otrzymuje coraz więcej informacji na temat przestępstw popełnianych przez młodych ludzi. Jednym z najważniejszych kierunków działania w ramach programu jest przeniknięcie do środowisk młodzieży imigracyjnej, która według danych statystycznych popełnia najwięcej przestępstw. W każdej komendzie Policji jest osoba, która zajmuje się młodzieżą imigracyjną. W obecnej chwili w każdej grupie młodzieży muzułmańskiej funkcjonują osoby, które współpracują z Policją. Programem „Jaguar” objęto również młodych ludzi przebywających w więzieniach. Do więzień trafia młodzież w wieku od 14 do 18 roku życia. Do chwili wdrożenia programu, w celach przebywali wszyscy razem bez względu na rodzaj popełnionego przestępstwa. Oddzielnie osadzano jedynie skazanych za przestępstwa seksualne. Dzięki współpracy członków koalicji i programowi „Jaguar”, obecnie każdy młody człowiek przed osadzeniem w więzieniu przebywa na obserwacji w specjalistycznym ośrodku. Tam grupa psychologiczno-terapeutyczna określa jego postawę, charakter, predyspozycje psychiczne oraz rodzaj działań resocjalizacyjnych, które będą najbardziej skuteczne w „odzyskaniu” go dla normalnego społeczeństwa. Specjaliści ci decydują, w jakiej grupie może on być osadzony w więzieniu. Członkowie koalicji uczestniczą w resocjalizacji młodych ludzi odbywających wyroki i robią wszystko, aby po wyjściu na wolność grupa przestępcza nie wchłonęła go znowu. Wielu z nich, po wyjściu z więzienia nie wraca już na drogę przestępczą i nie wraca do grupy, w której działali przed więzieniem. Obecnie przed całą koalicją stoi poważne zadanie stworzenia Centrum Pomocy dla Młodzieży. Będzie to jeden obiekt, w którym siedzibę będą mieli przedstawiciele wszystkich pięciu urzędów: Policji, Sądu, Urzędu ds. Młodzieży, Ośrodka Wychowawczego i Szkoły. 54 Pozwoli to na skrócenie terminu załatwienia każdej sprawy, a przede wszystkim ułatwi i zacieśni współpracę wszystkich członków koalicji. Zadanie to z pewnością dojdzie do sfinalizowania, ponieważ same władze miasta daleko są zaangażowane w realizację tego przedsięwzięcia. Zakres współpracy podczas realizacji zadań projektu IKARus Zagadnienie zostało zaprezentowane przez pana Wilfrieda Rexroth`a z Hessisches Landeskryminalamt, P4 (Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego). Jednym z problemów, z jakimi borykają się władze okręgu Hessi jest zjawisko radykalnie prawicowego ekstremizmu. Pomimo faktu, iż zagrożenia wynikające z wyżej wymienionego zjawiska nie mają tak szerokiej skali jak inne negatywne zachowania, jednakże w konsekwencji prowadzą do najcięższych i najbrutalniejszych aktów przemocy. Dostrzegając ten problem władze w Hessi postanowiły na własnym terenie zdiagnozować pojawiające się zagrożenie i podjąć zdecydowane działania mające na celu jego maksymalne ograniczenie. Żeby zrozumieć jak ważne zadanie postawiły przed sobą władze Hestii dlaczego w ramach lokalnej koalicji pod przewodnictwem Policji zaangażowały do współpracy oraz działań wszelkie możliwe instytucje, należy przybliżyć pojęcie „radykalnego prawicowego ekstremizmu”. Ekstremizm (z łaciny extremus – krańcowy), to propagowanie i realizowanie skrajnych ideologii i poglądów politycznych, ekonomicznych, społecznych i religijnych, wprowadzanych w życie za pomocą radykalnych środków takich jak: przemoc, terror, pucz itp. Ze względu na głoszone poglądy polityczne wyróżnia się ekstremizm lewicowy i prawicowy. Radykalny ekstremizm ujawnił się m.in. w ideologii faszystowskiej i neofaszystowskiej. Za formacje ekstremistyczne uważa się IRA, ETA, Czerwone Brygady, Frakcję Czerwonej Armii, Hamas i Hezbollah. Analizując wydarzenia związane z działalnością formacji ekstremistycznych można jednoznacznie stwierdzić, iż ich członkowie zabijają i niszczą, ponieważ uważają takie zachowanie za najlepsze dla nas wszystkich. Dlatego w obecnych czasach jednym z najbardziej dramatycznych określeń jest „radykalny ekstremista”. To osoba, która nie zgadza się ze „współczesnym społeczeństwem” – kombinacją przemysłowego kapitalizmu i osobistej wolności w demokratycznych systemach, które panują na obszarze postępowego Zachodu. Cała Europa i Ameryka Północna oraz większość ich sojuszników to właśnie tego typu systemy, w niewielkim stopniu różniące się między sobą. Co więcej uważa się to za powód popierania Zachodu i jego krucjat – przynosimy wam „wolność” i fajny zorientowany na produkty styl życia. Takie współczesne społeczeństwo jest już z definicji niezwykle popularne, ponieważ mówi wszystkim, że są odpowiedzialni tylko za samych siebie oraz swoje interesy i nie ma potrzeby, aby w jakikolwiek inny sposób angażowali się w życie społeczne. Rób to, co przynosi ci zysk, zarówno materialny jak i społeczny. Większość ludzi nie rozumie, czemu ktokolwiek miałby się temu przeciwstawiać, a więc „ekstremiści” skłaniają się ku działaniu poprzez odmianę wojny partyzanckiej typowej dla naszych czasów, czasem zwanej „terroryzmem”. W końcu, jeśli wróg ma nad tobą przewagę nie tyle sto do jednego czy tysiąc do jednego, ale raczej milion do jednego, twoje metody już z założenia muszą być ekstremalne i niewiele sensu ma unikanie zdecydowanych ataków wszystkimi możliwymi metodami. Ekstremista to człowiek, który wierzy, że droga, którą podąża większość, prowadzi do zagłady i z tego powodu skłonny jest do stanowczych działań. 55 Ekstremistów jednoczy fakt, iż odmawiają uznania słuszności popularnej idei, którą uważają za prowadzącą do zagłady nawet, jeśli ta zagłada jest odległa. Ø Ø Ø Ø Wobec poważnych zagrożeń, jakie niosą ze sobą poglądy radykalnie ekstremistyczne, przedstawiciele organów odpowiedzialnych w Hessi za bezpieczeństwo obywateli, zauważając problem w lokalnej społeczności wdrożyli do realizacji szereg skoordynowanych działań, którym nadano nazwą „IKARus”. Zawiązując koalicję i wprowadzając do realizacji program „IKARus”, władze regionu dokonały szczegółowej analizy zagadnienia, co w konsekwencji umożliwiło podjęcie skutecznych działań. Zakres, założenia, cel i zadania jakie postawili przed sobą organizatorzy programu „IKARus” można przedstawić w niżej wymienionej formie: Charakterystyka skrajnej prawicy i jej formy Skrajna prawica przejawia się między innymi w takich postawach jak ksenofobia, antysemityzm, anty-pluralizm i nacjonalizm. Przybiera ona wiele różnych form. W przypadku środowisk młodzieżowych najczęściej wyrażana jest poprzez muzykę, modę i symbolikę. Skrajni prawicowcy wykorzystują różnorodne formy organizacji swojej działalności. Obecnie w Niemczech można wyróżnić organizacje skupiające skrajnych prawicowców takie jak „Nationaldemokratische” partia Niemiec (NPD), czy też „nacjonalistyczny region autonomiczny"(AN). Partie te mają coraz większe wpływy w państwie i skupiają wokół siebie wiele osób głoszących faszystowskie poglądy. Niesie to ze sobą realne zagrożenia i często wiąże się z aktami przemocy. Dlaczego wyjście-pomoc skrajnej prawicy? Ktoś kto sympatyzuje lub aktywnie uczestniczy w skrajnie prawicowych ugrupowaniach to osoba, której nie brak odwagi i która do zerwania ze wskazanym stylem życia potrzebuje przede wszystkim asekuracji oraz porady. Ponieważ problem ten wyraźnie narastał wśród lokalnej społeczności, dlatego wychodząc naprzeciw osobom, które chciały zerwać ze środowiskiem skrajnej prawicy, w 2003 roku heski rząd krajowy z własnej inicjatywy wprowadził w życie krajowy projekt „wyjście-pomoc skrajnej prawicy do mieszkańca Hesji “ o nazwie „ IKARus “ - Informations- i Kompetenzzentrum-Ausstiegshilfen. Wdrażając program władze Hessi położyły duży nacisk na szeroko zakrojoną pomoc osobie, która będzie chciała zerwać ze skrajnymi poglądami i dotychczasowym środowiskiem. Zrozumiano, że takiej osobie będzie potrzebny przede wszystkim ktoś do kontaktu, kompetentny doradca, opiekun i konkretny pomocnik. Zrozumiano również, że praca z młodym człowiekiem, któremu chcemy pomóc zerwać ze skrajnymi poglądami i środowiskiem jest bardzo różnorodna oraz wymagająca udziału fachowców z wielu dziedzin. Dlatego w ramach lokalnej koalicji w programie „IKARus” wspólnie z policją współpracują specjaliści z wielu innych dziedzin takich jak: nauki społeczne i administracja. Dopiero tak dobrany wszechstronnie zespół fachowców posiada szansę udzielenia skutecznej pomocy. Komu „IKARus” oferuje pomoc - osobom, które chcą zerwać z radykalnie prawicowym ekstremizmem, niezależnie czy były obojętnymi, biernymi uczestnikami lub aktywnymi działaczami, - osobom z otoczenia skrajnej prawicy, które szukają porady i informacji, - rodzicom i najbliższej rodzinie osób, które obracają się w środowisku skrajnej prawicy, - partnerom osób z przedmiotowych środowisk, - każdemu, kto zetknął się z poglądami skrajnej prawicy i odczuwa ich wpływ na własne postrzegania świata, Czego oczekują od osób, które zdecydują się skorzystać z programu - poważnych zamiarów, - przestrzegania zasad programu i przyjętych porozumień, - pełnej współpracy, 56 Ø - uprzejmości Co oferują osobom, które zwrócą się o poradę - pomoc - pełne zainteresowanie każdą osobą, która nawiąże kontakt, - pełną, rzetelną i fachową informację oraz poradę, - pomoc przy poszukiwaniu pracy zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami lub odpowiedniej szkoły, - ścisłą współpracę z organami bezpieczeństwa, - doradztwo i pomoc w mediacjach w przypadku dłużników, - doradztwo i fachową pomoc psychologów oraz innych specjalistów w przypadkach problemów z nałogami, - towarzyszenie w przypadku wizyt w urzędach lub wszelkich organizacjach zajmujących się doradztwem - pomocy przy rozwiązywaniu konfliktowych sytuacji z rodzicami, nauczycielami, pracodawcami, itd. - pomoc finansowa w przypadkach dojazdów z oddalonych miejscowości 57 Należy podkreślić, iż program „IKARus” jest mocno propagowany w rejonie Hessi. Oprócz szerokiej gamy dostępnych środków takich jak ulotki, wizytówki, itp. posiada również stronę internetową, na której można znaleźć wszelkie wymagane informacje, w tym opisujące i charakteryzujące zjawisko radykalnie prawicowego ekstremizmu. W ramach projektu funkcjonuje całodobowy numer telefonu „0611-83 57 57”. W przypadku braku osoby mogącej przeprowadzić rozmowę, zgłoszenie jest nagrywane na automatyczną sekretarkę i niezwłocznie po jego odsłuchaniu policjanci nawiązują kontakt z rozmówcą. Jeśli 58 osoba zainteresowana skorzystaniem z programu ma problem z kontaktowaniem się lub dojazdem na umówione spotkania, to do takiej osoby policjanci sami mogą docierać. Jak więc widać pomoc udzielana w ramach projektu jest bardzo wszechstronna i kosztowna. Jednakże w tym przypadku, biorąc pod uwagę zakres zagrożeń jakie wiążą się z radykalnymi organizacjami ekstremistycznymi nie można patrzeć jedynie na koszta lecz przede wszystkim na bezpieczeństwo. Bokserski klub sportowy jako efekt współpracy lokalnych ośrodków pomocy społecznej oraz samorządów terenowych. Temat zaprezentował pan nadkom. Oliver Hahn z Hessisches Landeskryminalamt, P4 (Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego). Jednym z punktów programowych podczas pobytu w Heskim Krajowym Urzędzie Kryminalnym była wizyta w ,,Bocxclub Nordend” w Offenbach am Main i zapoznanie się z projektem pomocowym dla młodzieży. Opisując ten projekt skierowany na zapobieganie przemocy należy zaznaczyć, że niezwykle istotna jest tutaj rola lokalnych koalicji działających na rzecz przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej. Zjawisko przemocy jest traktowane jako ważny problem społeczny. Od wielu lat podejmowane są działania zmiany prawa i praktyki w celu skutecznego przeciwdziałania przemocy. Realizacja programu może skutecznie zapobiegać zjawiskom przemocy dzięki połączeniu współpracy Boxclubu, szkół, policji, ośrodków pomocy społecznej oraz lokalnych władz. Mówiąc o roli lokalnych władz możemy określić, że spełniają rolę koordynatora działań pomiędzy wieloma podmiotami, instytucjami czy wspomnianymi organizacjami oraz finansuje przedsięwzięcie. W ramach współpracy międzyinstytucjonalnej w projekcie uczestniczą także ośrodki pomocy społecznej, które szeroko wspierają rodzinę. Pracownicy socjalni udzielają pomocy psychologicznej młodzieży oraz ich rodzicom. Wsparcie oraz monitoring rodzin jest niezwykle ważny. Gdy młody człowiek wchodzi w konflikt z prawem czy wykazuje przejawy demoralizacji bardzo często okazuje się, że u podłoża jego zachowania jest niewydolna wychowawczo rodzina. Rodzina, która nie radzi sobie z problemem bądź rodzina patologiczna, w której bardzo często pojawia się zjawisko przemocy czy alkoholizm. W takich przypadkach pomoc i praca jedynie z tym młodym człowiekiem mogłaby okazać się mało skuteczna, dlatego działania pomocowe ukierunkowane są na całą rodzinę. Projekt spełnia także rolę alternatywną, czyli oferuje młodzieży alternatywę dla zachowań negatywnych, poprzez zaangażowanie adresatów w pozytywną działalność społeczną, a tym samym sprzyja zdobywaniu wartościowych doświadczeń oraz podnoszeniu własnej wartości. Istotnym elementem jest fakt, że młodzież uczestnicząca w projekcie ma możliwość wykonywania prac społecznych. Prace polegają na opiece nad starszymi ludźmi, czyli systematycznym robieniem zakupów, pracami porządkowymi czy wspólnymi spacerami. Sprawa ta jest traktowana bardzo poważnie zarówno przez uczestników projektu jak i przez lokalną społeczność, która przychylnie odnosi się do młodzieży i samego projektu. To szansa dla nich, ponieważ mogą pokazać, że chcą rzeczywiście coś naprawić w swoim życiu. To też element edukacji gdyż w ten sposób mogą zdobyć zawód opiekuna, który w przyszłości może zapewnić im pracę i stałe dochody. Pracownicy ośrodków pomocy społecznej pomagają także w zakresie poszukiwania odpowiedniej szkoły lub praktyki, a także w zdobyciu pracy. Często pomagają w załatwieniu różnych spraw urzędowych, wypełnieniem odpowiednich dokumentów w urzędach. Należy 59 zaznaczyć, że oferowana pomoc nie znaczy załatwianie spraw za nich, ale przekazanie kompleksowych informacji na temat sposobu załatwienia czy wypełnienia dokumentów. W projekcie uczestniczą szkoły, których zadaniem jest wsparcie trudnej młodzieży. Jednym z warunków, jaki stawia się dzieciom i młodzieży jest podniesienie wyników w nauce, a dopiero wtedy treningi bokserskie. Młodzi ludzie nie są zostawieni z tym zadaniem sami. Otrzymują korepetycje z określonych przedmiotów oraz korzystają z indywidualnego toku nauczania. Boxprojekt współpracuje także z policją. W klubie bokserskim oraz w centrum młodzieżowym odbywają się cykliczne spotkania z policjantami. Spotkania prowadzone są w formie warsztatów połączone z prelekcjami, dyskusjami na temat przemocy. Młodzież ma możliwość poznania przepisów prawa, odpowiedzialności, jaka wiąże się z popełnieniem czynów zabronionych. Stałe podnoszenie świadomości prawnej młodzieży jest jednym ze stałych elementów projektu. Policja monitoruje także zachowanie uczestników projektu. Sprawdza czy nie weszli w konflikt z prawem. Z jakim środowiskiem czy subkulturami utrzymują kontakty itp. W ramach projektu odbywają się cykliczne spotkania wszystkich współuczestników zaangażowanych w jego realizację. Wymiana informacji, doświadczeń oraz określanie sposobów działania w pracy z poszczególnymi podopiecznymi jest niezwykle istotna. Każda instytucja realizująca zadania w oparciu o swoje kompetencje może mieć inną opinię o tej samej osobie. Inaczej może przebiegać proces pomocowy w klubie bokserskim, szkole czy podczas prac społecznych, dlatego rola lokalnych koalicji na rzecz przeciwdziałania przemocy jest niezwykle ważna. Podsumowując zagadnienie współpracy prowadzonej przez projekt Boxclub w Niemczech w celu podnoszenia skuteczności działań o charakterze zapobiegawczym i pomocowym należy zauważyć, iż problem ten jest niezwykle złożony. Z tego powodu bardzo istotne jest, by wszelkie prace oraz realizacja programów profilaktycznych obejmowały te aspekty życia społecznego, w których tkwić może przyczyna powstawania negatywnych zjawisk wśród dzieci i młodzieży. Dlatego też należy nieustannie podkreślać rolę lokalnych koalicji i fakt, że nie jest możliwe przygotowanie skutecznych działań na rzecz przeciwdziałania przemocy i demoralizacji przez jeden podmiot, gdyż każda inicjatywa profilaktyczna, dobrze przygotowana i adekwatna do potrzeb środowiska lokalnego musi zintegrować działania wielu podmiotów odpowiedzialnych za poszczególne aspekty życia społecznego. Przy podejmowaniu działań w projekcie Boxclub korzysta się z wiedzy, doświadczenia i zaangażowania wielu profesjonalistów, którzy realizują działania na rzecz zapobiegania przemocy rówieśniczej. 6.4 Formy i metody kształcenia opinii społecznej w zakresie przeciwdziałania przemocy, kampanie informacyjne, programy prewencyjne Heska Policja prowadzi szereg programów i akcji prewencyjnych koncentrujących się w większości na dzieciach i młodzieży – w zakresie wieku od 8 lat do czasu usamodzielnienia. Projekty swoim zainteresowaniem obejmują szereg zagrożeń, których ofiarą mogą stać się młodzi ludzie. W trakcie wymiany doświadczeń niemieccy policjanci prewencji kryminalnej prezentowali pomysły oraz odniesione sukcesy na tej płaszczyźnie. Poniżej przedstawiono krótką analizę funkcjonujących i przynoszących korzyści programów. - Policyjny punkt doradztwa w zakresie technicznego zabezpieczenia mienia 60 Temat omówił pan kom. Peter Blaszczyk z Hessisches Landeskryminalamt, P4 (Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego). W dniach 19-24 kwietnia 2010 roku w ramach Programu „Leonardo da Vinci” przedstawiciele Dolnośląskiej Policji uczestniczyli w wymianie doświadczeń zawodowych w niemieckim mieście Wiesbaden. Heska Policja przedstawiała rozwiązania mogące przyczynić się do poprawy bezpieczeństwa obywateli oraz zwiększenia świadomości społecznej w zakresie ochrony dóbr materialnych przed potencjalną kradzieżą lub zniszczeniem. Chcąc rozpowszechnić informacje na temat technicznych zabezpieczeń stosowanych w budynkach mieszkalnych i użyteczności publicznej lokalna Policja otworzyła przy jednym ze swoich komisariatów w centrum Wiesbaden specjalistyczny punkt, w którym umundurowany policjant udziela porad na ten temat. Do punktu, nazywanego też „sklepem” przychodzą osoby zainteresowane zabezpieczeniami technicznymi, jakie są możliwe do zastosowania w gotowych już budynkach lub dopiero wznoszonych. Do prezentacji służy wiele elementów będących na wyposażeniu sklepu, takich jak: specjalistyczne kłódki odporne na ukręcenia, zamki i zasuwy do drzwi wejściowych, zabezpieczenia okienne (klamki, rygle, blokady uchyłów), ponadto antywłamaniowe skrzydła drzwiowe, odporne na uderzenia szyby i wizjery panoramiczne. Odwiedzający mogą zapoznać się na miejscu z działaniem wymienionych produktów, ich jakością i możliwością zastosowania. Wszystkie materiały demonstracyjne znajdujące się w sklepie nie są własnością Policji, a zostały jej jedynie wypożyczone. Władze Heskiej Policji dbając o wizerunek reprezentowanej instytucji nie wyrażają zgody na promowanie konkretnych producentów lub dystrybutorów. Policjant prowadzący punkt doradczy w zetknięciu z „klientem” zachowuje daleko idącą neutralność w tej kwestii, koncentruje się na faktycznych parametrach produktu oraz jego przeznaczeniu. Sama prezentacja może odbyć się 61 w punkcie lub bezpośrednio w domu, który ma być objęty specjalistycznym zabezpieczeniem. Każda firma, w której ofercie znajdują się produkty z podobnego asortymentu może zgłosić się do Policji z wnioskiem o prezentowanie ich wyrobu. W każdym przypadku mające wejść do oferty „sklepu” zabezpieczenie jest testowane przez policjantów, którzy używając różnych narzędzi i technik usiłują w możliwie krótkim czasie je pokonać. Następnie po przeanalizowaniu jakości wyrobu zostaje podjęta decyzja o jego przyjęciu bądź odrzuceniu z oferty punktu doradczego. Dzięki temu praktycznemu testowi wybierane są produkty dobrej jakości, a samo ich umieszczenie w policyjnym punkcie doradztwa jest dla nich najlepszą reklamą. Osoba zainteresowana instalacją konkretnych zabezpieczeń zostaje skierowana przez policjantów do ich dystrybutora. Na tym etapie rola punktu doradczego kończy się. Policja nie pobiera żadnych opłat i prowizji od ewentualnych transakcji. Główną ideą powstania i prowadzenia tego punktu jest chęć pomocy osobom, które w trosce o swoje mienie interesuje się szeroko rozumianym zabezpieczeniem swojego mieszkania/domu. Przedsięwzięcie to ma również na uwadze znaczne ograniczenie przestępczości w obszarze włamań i kradzieży. Sam punkt kosztował Policję ponad 100 tys. EUR, a w cenę tę wchodzi jedynie przygotowanie pomieszczenia i jego umeblowanie. Efekty działań funkcjonariuszy pełniących służbę w punkcie doradztwa są możliwe do zmierzenia w perspektywie dłuższego czasu, porównując ilość przestępstw przeciwko mieniu z lat przed jego założeniem z danymi z lat kolejnych. Zasadnym wydaje się, że kwestiami zabezpieczeń zajmują się osoby przeszkolone w tym zakresie, a końcowy odbiorca – „klient” punktu doradztwa otrzymuje produkt sprawdzony i funkcjonalny. Pomysł ten bez przeszkód można wdrożyć w dolnośląskich jednostkach Policji. W dobie bogacącego się społeczeństwa każda sprawdzona forma technicznego 62 zabezpieczenia swojego mienia spotkałaby się z dużym zainteresowaniem. Prawdopodobnie miałoby to w przyszłości wpływ na spadek ilości przestępstw przeciwko mieniu. Program prewencyjny „Komisarz Leon” Temat omówił pan nadkom. Carsten Ott i pan kom. Marc Reinhold z Hessisches Landeskryminalamt, P4 (Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego). W związku z wymianą doświadczeń zawodowych w ramach programu Leonardo da Vinci grupa dolnośląskich policjantów w dniach 19-24 kwietnia 2010 roku przebywała w niemieckim mieście Wiesbaden i tamtejszej Komendzie Policji. Jednym z prezentowanych elementów pracy heskich policjantów prewencji kryminalnej był program o nazwie „Komisarz Leon” skierowany do dzieci powyżej 8 roku życia, które z racji zaniedbywania przez swoich rodziców powinny zostać poddane systematycznemu nadzorowi, a także do tych, które zagrożone są demoralizacją. Autorzy programu nie wykluczają współpracy z młodszymi, dla których również opracowali szereg treści o charakterze wychowawczym oraz gadżety, dzięki którym zmniejszają dystans zachęcając maluchy do wspólnej zabawy. Twórcy programu kierując się zasadą „nigdy nie jest za wcześnie na prewencję” obejmują swoim zainteresowaniem określoną grupę najmłodszych, aby przeciwdziałać zjawiskom patologicznym w rodzinie, mogącym mieć negatywny wpływ na proces ich wychowania i często doprowadzającym do sytuacji, w których dziecko jest ofiarą przemocy. Głównym punktem pracy ze starszą młodzieżą jest przeciwdziałanie przemocy rówieśniczej i walka z objawami demoralizacji jakimi są narkomania i alkoholizm. Maskotką i zarazem elementem najbardziej charakterystycznym, z którym dzieci kojarzą program jest lew o imieniu Leon ubrany w mundur policjanta. Projekt tej niezwykle sympatycznej postaci jest autorstwa jednego z byłych prezydentów (komendantów) heskiej Policji. Koordynatorzy programu analizując sytuację opiekuńczo-wychowawczą dzieci, z którymi zetknęli się w toku swoich działań zauważyli, że najczęstszymi przyczynami ich demoralizacji są: - błędy rodziców/opiekunów, którzy nie są niewydolni wychowawczo, - kryminogenne środowisko lokalne, w jakim obraca się nieletni, - negatywne skutki tzw. „bezstresowego wychowania”, 63 - korzystanie z Internetu bez nadzoru osób dorosłych (odwiedzanie witryn niedozwolonych dla dzieci) – w Niemczech 96 % gospodarstw domowych ma dostęp do Internetu, a w grupie tej codzienne korzystanie z łączy deklaruje około 62 % społeczeństwa, - oglądanie filmów z treściami związanymi z pornografią i przemocą, - kontakt z grami komputerowymi upośledzającymi wrażliwość dziecka (z elementami przemocy, agresji, poniżania innych, wulgaryzmami, zadawaniem bólu wirtualnym postaciom), - poddawanie się trendom konsumowania wszystkiego (w tym alkoholu, tytoniu, narkotyków), aby być „na czasie”, aby wkomponować się w daną subkulturę młodzieżową i być akceptowanym. Wymienione zagrożenia często sumują się, a przy tendencji dzieci i młodzieży do eksperymentowania powstaje duży problem z zahamowaniem tych przemian. Policjanci spostrzegli, że same szkoły mają niewiele do zaproponowania młodym ludziom. W związku z tym grupa policjantów z Hessisches Landeskryminalamt, P4 w Wiesbaden (Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego) opracowała ogólne sposoby docierania do dzieci zaniedbywanych i zagrożonych demoralizacją. Przede wszystkim zwróciła się do przedszkoli i szkół z prośbą o każdorazowe informowanie funkcjonariuszy Policji w przypadku napotkania dziecka, które zachowuje się odmiennie niż dotychczas, ma ślady pobicia, zgłasza, że jest głodne lub przejawia wobec innych zbyt wysoki stopień agresji. Policjanci uświadamiają pracownikom tych placówek, że każda nagła zmiana zachowania się dziecka może mieć swoje dramatyczne podłoże. Promują także pogląd, że za wychowanie dziecka odpowiedzialni są nie tylko rodzice, lecz całe społeczeństwo. Na ostatni element postawiono duży nacisk, ponieważ dziecko stając się w przyszłości człowiekiem dorosłym wchodzi w to społeczeństwo i w nim funkcjonuje. W Niemczech, podobnie jak w Polsce dzieci do 6 roku życia nie muszą uczęszczać do przedszkola. Nie ma więc możliwości diagnozowania dziecka, przeprowadzania podstawowych badań lekarskich i zapoznania się z warunkami jego życia. Obowiązkowymi badaniami lekarskimi i środowiskowymi są objęte dzieci jedynie do 2 roku życia. Z uwagi na trudność w dotarciu do nieco starszej grupy, ważną rolę musi spełniać dalsza rodzina i sąsiedzi, czyli środowisko, w którym przebywa dziecko. Policja wchodzi we współpracę z placówkami wychowawczymi, instytucjami zajmującymi się problematyką opieki i pomocy rodzinie, m.in. Urzędem ds. Dzieci i Młodzieży, z którymi stale prowadzona jest wymiana informacji. Precyzyjnie określone kompetencje tych instytucji pozwalają na wdrażanie określonych procedur w celu pomocy rodzinie. W momencie ujawnienia przez Policję (np. w czasie interwencji) dziecka wizualnie zaniedbanego, powiadamiane są służby, które w skrajnych przypadkach, w ramach przyjętych wytycznych, mogą odebrać dziecko rodzicom i przekazać pod opiekę je innym członkom rodziny. Policja poza ustalaniem i wstępnym określaniem przyczyn niepożądanych zjawisk oraz informowaniem współpracujących z nią instytucji organizuje dla nieco starszych dzieci spotkania w ich szkołach. Prezentowane są tam główne zadania programu „Komisarz Leon” obejmujące tę grupę wiekową: - przeciwdziałanie przemocy w miejscach publicznych (szkołach, klubach sportowych), - przeciwdziałanie alkoholizmowi i narkomanii, - przeciwdziałanie przestępczości wśród młodych ludzi (m.in. uszkodzenie mienia, wymuszenia, bójki, w tym na stadionach sportowych w czasie imprez) - kształcenie umiejętności unikania sytuacji konfliktowych i rozpoznawania zachowań prowokacyjnych i niebezpiecznych. Nieodzownym elementem pogadanek są zestawy książeczek z informacjami dotyczącymi prowadzonego programu, zasadami bezpiecznego postępowania i adresami instytucji, które gotowe są do świadczenia pomocy. Ponadto na potrzeby programu „Komisarz Leon” 64 opracowano plakaty, ulotki oraz kilka filmów o tematyce antynarkotykowej, antyalkoholowej lub ukazujące przykre następstwa użycia przemocy wobec innych. Materiały zostały wytworzone przez profesjonalne firmy reklamowe, które dystrybuowane są na terenie całych Niemiec. Filmy są w konwencji interaktywnych scenek, w których to widz kreuje dalsze wydarzenia i los głównego bohatera. Filmy podzielono na części. W ściśle określonych miejscach jego akcja jest zatrzymywana, a widz musi odpowiedzieć na zadane mu pytanie związane z aktualnie prezentowanym wydarzeniem. Po wybraniu jednej z czterech proponowanych odpowiedzi kolejna część ukazuje nam skutki tego wyboru. Jeśli był zły, zaobserwować można jak bohater lub jego znajomi popadają w kłopoty. Po chwili film wykonuje pętlę, powracając do wcześniejszych zdarzeń i ponownie podsuwa te same odpowiedzi dając możliwość dokonania innego wyboru. Projekcja kończy się, kiedy widz dokona wszystkich poprawnych wyborów, a główna postać filmu skutecznie poradzi sobie z problemem. W scenach występują młodzi ludzie, z którymi uczniowie szkół mogą się utożsamiać. Dostrzegając podobieństwa pewnych swoich zachowań mogą sprawdzić (bez przykrych skutków dla siebie), do czego doprowadziłyby ich błędne decyzje. Błąd! Nie można przeczytać lub wyświetlić pliku. W oparciu o filmy i założenia programu prewencyjnego w całym kraju prowadzone są kampanie informacyjne, w które zaangażowane są różne media, w tym Telewizja. Obserwując stopniowy wzrost przestępczości wśród młodzieży, policjanci są zdeterminowani do tego, aby poprzez nie tylko działania operacyjne i procesowe, ale również prewencyjne zapobiegać tym tendencjom. W dni wolne od nauki nasilone są kontrole drogowe, w których policjanci sprawdzają, czy młodzi kierowcy nie prowadzą pojazdów w stanie nietrzeźwości lub po użyciu narkotyków. Systematycznie dokonywane są kontrole osób oczekujących przed dyskotekami lub na imprezach masowych pod kątem rozprowadzania narkotyków. 65 Wszystkie wymienione działania programu „Komisarz Leon” koncentrują się na dzieciach i młodzieży, choć jego założenia dostosowane są do kategorii wiekowych i wynikających z tego faktu zagrożeń. Nie bez znaczenia jest ścisła współpraca Policji z innymi instytucjami, również w zakresie współfinansowania projektu. Efekty są wymierne, zarówno te doraźne jak i długofalowe dla społeczeństwa. Program prewencyjny BOB, założenia i cel Temat został omówiony przez Kierownictwo Komendy Policji w Środkowej Hesji Program „Bob”– Bezpieczny Ruch Drogowy w Środkowej Hesji był jednym z kilku programów prewencyjnych prezentowanych w trakcie wizyty w Wiesbaden. Założenia tego programu dotyczą sfery przedsięwzięć realizowanych w ramach prewencji kryminalnej i drogowej, pokazując, w jaki sposób można kształtować opinię społeczną w celu osiągania pożądanych zachowań, a przez również eliminowania czynników zagrażających życiu i zdrowiu ludzkiemu. 66 Zasadniczym celem programu jest; 1/. Ograniczenie liczby wypadków drogowych z udziałem młodych ludzi 2/. Eliminowanie czynników wpływających na wypadki drogowe przede wszystkim spożywania alkoholu i narkotyków przez młodocianych kierujących 3/. Dotarcie do młodych ludzi w przedziale wieku 18-24 lata. W fazie prac nad projektem programu przyjęto koncepcję zakładającą; - spotkania z tą grupą wiekową w trakcie, których prezentowane będą skutki spożywania alkoholu i innych środków odurzających, - połączenie prewencji drogowej i prewencji kryminalnej, - pozyskanie partnerów do programu i stworzenie tzw.„siatki partnerów”, - nawiązanie współpracy z podmiotami pozapolicyjnymi, - pozyskanie środków finansowych niezbędnych do realizacji programu. Prezentowany program stanowi część projektu. Nie mniej ważny jest również projekt „Workshops”, który zgodnie z zamysłem jego autorów przewiduje: 1. Wpływanie na emocje i wyobraźnię młodzieży poprzez oddziaływanie takich środków, które są niezwykle wymowne i sugestywne m.in. filmów przedstawiających skutki zdarzeń drogowych, zaistniałych pod wpływem środków odurzających, przedstawianie wraków pojazdów, które uległy zniszczeniu na skutek zdarzeń drogowych, itp. 2. Wywołanie dyskusji i otwartego dialogu z partnerami. 3. Wypracowanie konkretnego projektu, którego zasadniczym celem będzie zapobieganie niebezpiecznym zjawiskom wpływającym na stan bezpieczeństwa drogowego. Ponieważ program „Bob” powstał w Belgii, dlatego zanim został przeniesiony i zaadaptowany na potrzeby Heskiej Policji, podjęto rozmowy z jego autorami, aby uzyskać ich zgodę na realizację tego ciekawego pomysłu. Po otrzymaniu akceptacji strony belgijskiej i zakończeniu prac nad projektem w roku 2007 przystąpiono do jego wdrażania. Idea tego programu polega na tym, że przysłowiowy Bob” to osoba odpowiedzialna za kierowanie pojazdem, która nie pije alkoholu, ponieważ odwozi przyjaciół do domu po 67 dyskotece, wizycie w pubie, lokalu, itp. W zamian za to młody kierowca otrzymuje bezpłatnie napoje bezalkoholowe. Oczywiście, aby otrzymać taki napój osoba musi się ujawnić, przedstawiając breloczek z napisem „Bob”, koloru żółtego. Istotnym elementem decydującym o powodzeniu programu było nie tylko dotarcie do młodych kierowców, ale również oddziaływanie na właścicieli lokali gastronomicznych oferujących alkohol i przekonanie ich, aby włączyli się w to przedsięwzięcie. Właściciele lokali, którzy decydowali się na udział w niniejszym programie nie tylko oferowali kierującym napoje bezalkoholowe, ale również sami ponosili koszty jego realizacji w tej części, która dotyczyła finansowania podawanych napojów bezalkoholowych tej grupie klientów. Nie otrzymywali oni bowiem zwrotu kosztów ponoszonych na tym etapie. Lokale biorące udział w programie otrzymały specjalne naklejki informujące o programie i ich uczestnictwie w tym przedsięwzięciu prewencyjnym. Warto zwrócić uwagę na to, że w wyniku podjętej kampanii informacyjnej przekonano do udziału w programie ok. 23 właścicieli lokali gastronomicznych spośród 26 w rejonie, w którym program jest obecnie realizowany. Aby dotrzeć do jak największej rzeszy odbiorców w regionie prowadzona była i jest nadal społeczna kampania przeciwko alkoholowi i narkotykom. Ma ona bardzo szeroki zasięg, ponieważ odbywa się za pośrednictwem środków masowego przekazu, a więc radia, telewizji, prasy, funkcjonuje również strona internetowa, wykonano specjalne materiały prewencyjne w postaci; bilbordów, plakatów, ulotek, naklejek, różnego rodzaju gadżetów, / długopisów, układanek, itp. oraz breloczków z napisem „Bob” /. Kampania informacyjna została bardzo starannie i fachowo przygotowana przez profesjonalną firmę reklamową, która zajęła się również jej promocją oraz współpracą z Policją. 68 W ramach prezentowanych programów realizowane są również inne ciekawe pomysły służące poprawie stanu bezpieczeństwa drogowego. Jednym z nich jest współpraca Policji z Czerwonym Krzyżem, organizowanie kursów udzielania pomocy przedmedycznej dla osób starających się o prawo jazdy. Zgodnie z obowiązującymi przepisami osoba ubiegająca się o te uprawnienia musi przejść kurs udzielania pomocy przedmedycznej. Skuteczność zastosowanych rozwiązań została potwierdzona odnotowanym spadkiem liczby zdarzeń drogowych. Z przedstawionych przez stronę niemiecką informacji na ten temat wynika, że w porównaniu do roku 2008 w roku 2009 wystąpił spadek zdarzeń na drogach w takich m.in. kategoriach jak: - wszystkie wypadki drogowe o 3,4% - wypadki drogowe z udziałem młodych ludzi w przedziale wieku 18-24 lata o 14,7% - wypadki pod wpływem alkoholu o 8,4%. Biorąc pod uwagę grupę wiekową, do której program był bezpośrednio adresowany oraz podjęte działań należy stwierdzić, że bez wątpienia zastosowane rozwiązania wpłynęły na bezpieczeństwo drogowe, a także zaczęły kształtować podejście społeczeństwa do problemu zdarzeń na drogach, powodowanych szczególnie przez nietrzeźwych kierujących. 69 Uwzględniając podejmowane formy i metody oddziaływania na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa, które częściowo realizowane są przez Dolnośląską Policję, a dotyczą m.in. sfery kształtowania postrzegania problemu bezpieczeństwa na drogach przez młodzież za pośrednictwem działań o podobnym charakterze prewencyjnym / pokazy filmów, materiałów zdjęciowych z wypadków, spotkania i rozmowy, wykorzystanie specjalnych okularów zniekształcających pole widzenia, itp./ „Bob” na naszym gruncie może być ciekawą formą dalszego oddziaływania w tym kierunku pod warunkiem zapewnienia niezbędnych środków finansowych. Klub bokserski jako forma zintegrowania i wychowania młodzieży Jednym z punktów programowych podczas pobytu w Heskim Krajowym Urzędzie Kryminalnym była wizyta w ,,Bocxclub Nordend” w Offenbach am Main i zapoznanie się z projektem pomocowym dla młodzieży. Na wstępie można zaznaczyć, że projekt został wyróżniony wieloma nagrodami na terenie Niemiec. Ze szczegółami projekty zaznajomił nas przewodniczący klubów bokserskich Northrend Offenbach Wolfgang Malik, który jednocześnie pełni funkcję pracownika socjalnego i dyrektora centrum młodzieżowego. Projekt z założenia skierowany jest przede wszystkim do nastolatków i młodych ludzi w wieku 12-25 lat. Nie oznacza to jednak, że młodsze dzieci nie mogą w nim uczestniczyć. Wręcz przeciwnie, do klubu przyjmowane są nawet siedmioletnie dzieci, co ma pozytywne odzwierciedlenie w profilaktycznej pracy. Klub otwarty jest dla wszystkich i trenuje w nim także młodzież, która nie uczestniczy w programie pomocowym. Sam projekt natomiast przeznaczony jest dla młodzieży trudnej i agresywnej. Jego celem jest szeroka edukacja, wsparcie oraz pokazanie, że przemoc nie jest środkiem do rozwiązywania problemów czy konfliktów. Należy zaznaczyć, że wyniki i sukcesy sportowe osiągane w klubie są w całości sprawą drugorzędną. Na treningach młodzi ludzie uczą się czegoś dużo więcej. Na początku każdy nowy członek klubu ma za zadanie poprawić wyniki w nauce. W tym zakresie klub współpracuje ze szkołą. Nauczyciele pomagają członkom klubu podczas indywidualnych korepetycji. Przez sport zaszczepia się w młodzieży takie wartości jak uczciwość, dyscyplina, wzajemny szacunek. Zasady programowe są konsekwentnie przestrzegane. Każda nieobecność musi być usprawiedliwiona. Przyjęta jest także żelazna zasada, że wykorzystanie umiejętności nabytych na treningach, stosowanie przemocy jest jednoznaczne z wykluczeniem z projektu. Uczestnicy są zobowiązani do punktualności, dyscypliny i przestrzegania zasady Fair play. Taki właśnie napis Fair play jest umieszczony na sali treningowej. Czysta gra, której są uczeni jest wyrazem postawy przez nich reprezentowanej, gdzie zwycięstwo nie jest celem, który należy osiągnąć za wszelką cenę. Postawa ta cechuje się przestrzeganiem przepisów gry i odrzuceniem różnego rodzaju oszustw sportowych. Sportowca przestrzegającego zasad fair play można poznać po godnym zachowaniu zarówno w wypadku zwycięstwa jak i porażki. Integralną częścią projektu są same treningi, które prowadzone są bez podziału na grupy wiekowe. Jest to działanie celowe. Starsi uczestnicy pomagają młodszym w zajęciach, czekają aż skończą swoje zadania. To uczy ich cierpliwości i wzajemnego szacunku. Każdy 70 uczestnik bez względu na wiek prowadzi część treningu. Pokazuje proste zadania do wykonania, a reszta się do tego stosuje. Zajęcia kończą się relaksacyjnie. Polega to na ćwiczeniach oddechowych z jogi, podczas których wszyscy siedzą spokojnie z zamkniętymi oczami, wyciszają się i uczą się panować nad emocjami. Młodzież odwiedzana jest przez znanych sportowców niejednokrotnie wywodzących się z podobnego środowiska jak oni. Ma to na celu ukazanie, że każdy z nich ma w życiu swoją szansę. Przez systematyczną pracę, dyscyplinę, uczciwe życie także mogą osiągać sukcesy. Ośrodek wychowawczy dla młodzieży „Farma” – metoda na resocjalizację, nauka przez pracę W ostatnim dniu wizyty mieliśmy możliwość zwiedzenia Domane Mechtildshausen w Wiesbaden – Erbenheim. Jest to farma prowadząca szeroką działalność gospodarczą, która jednocześnie oferuje trudnej młodzieży do 25 roku życia kształcenie i zdobycie konkretnego zawodu. Farma jest bardzo dobrze zorganizowanym i prosperującym kombinatem rolnym, nastawionym na działalność produkcyjno – usługową, specjalizującym się w produkcji i sprzedały ekologicznej żywności. Powstała w roku 1987 w zrujnowanym obiekcie gospodarczym. Obecnie jej powierzchnia wraz z areałem uprawnym wynosi 650 hektarów. Doprowadzenie farmy do obecnego stanu trwało nieprzerwanie ponad 20 lat. W tym czasie odnawiano i uruchamiano kolejne obiekty, które dzisiaj zachwycają zarówno swoim wyglądem, estetyką jak też dbałością o utrzymanie. 71 Wszelkie prace począwszy od tych o charakterze stricte rolnym, poprzez przetwórstwo, produkcję i usługi wykonywane są przez młodzież, która pracuje i jednocześnie uczy się konkretnego zawodu pod kierunkiem doświadczonych instruktorów. Oprócz młodzieży na farmie przebywają osoby bezdomne, które również pracują i przyuczają się do zawodu. Na terenie zwiedzanego przez nas obiektu prowadzono imponującą: hodowlę bydła, trzody chlewnej, kóz, drobiu, stadninę koni, zajmowano się uprawą zbóż i roślin w tym ozdobnych, winnych latorośli, warzyw i owoców, które nie tylko sprzedawano na miejscu, ale również były odpowiednio pakowane i wysyłane do sklepów. Płody i produkty rolne przerabiane były również bezpośrednio na miejscu, ponieważ działają tam ubojnia, masarnia, mleczarnia, winiarnia, piekarnia i cukiernia. Nie mniej imponująca była skala usług świadczonych przez farmę w zakresie oferty gastronomicznej, na którą składały się: kawiarnia, winiarnia i restauracja oraz sklep nie tylko ze zdrową żywnością, ale również innymi artykułami pochodzenia naturalnego / kosmetykami, odzieżą, zabawkami, itp./, a także cukiernia. Z myślą o gościach rozwinięto również usługi turystyczne, zapewniając bazę noclegową. Uruchomiano bowiem hotel posiadający kilkanaście miejsc noclegowych dla odwiedzających to miejsce i korzystających z jego uroków oraz bogactw. Gama usług oferowanych przez farmę jest adresowana do odbiorców w różnym wieku, również najmłodszych, dla których powstało mini zoo, w którym mogą zobaczyć na własne oczy zwierzęta hodowane w gospodarstwie, ale również unikatowe gatunki drobiu, gołębi i innych zwierząt. Z uwagi na zakres prowadzonej działalności gospodarczej i usługowej miejsce to jest chętnie odwiedzane zarówno przez osoby, które chcą nabyć oferowane przez gospodarstwo produkty ekologiczne, wypocząć w tym bez wątpienia ciekawym i cichym zakątku lub po prostu zabawić się. Jak zaznaczył nasz przewodnik miejsce to spełnia wiele funkcji. Zajmuje się edukacją, resocjalizacją, działalnością produkcyjno-usługową oraz rekreacyjną. Należy zaznaczyć, że we wszystkich zwiedzanych przez nas obiektach znajdujących się w tym kompleksie ich obsługą zajmowała się młodzież i osoby bezdomne. Podczas naszej przedpołudniowej wizyty, która trwała 2 godziny, pomimo stosunkowo wczesnej pory miejsce to odwiedziło dużo osób. 72 Z informacji przekazanych przez osobę oprowadzająca nas po obiekcie wynika, że pobyt młodzieży na farmie jest dobrowolny. Bardzo często jest alternatywą przed ewentualnym pobytem w ośrodkach o znacznie zaostrzonym rygorze lub nawet zakładem karnym. Jeżeli młody człowiek zdecyduje się na opuszczenie farmy wówczas może tam trafić. Dlatego nie jest to miejsce dla każdego, stwarzającego problemy. Połączenie pracy z nauką jest szansą na powrót do normalnego życia. Na miejscu młodzież ma zapewnione warunki do nauki oraz bazę noclegową. Wśród podmiotów, które zaangażowane są w prowadzenie obiektu wskazano Urząd ds. Dzieci Młodzieży, a także krajowe władze Hesji. Biorąc pod uwagę przedstawione rozwiązanie, niewątpliwie jest to ciekawa forma resocjalizacji i terapii, polegającej na przywracaniu do społeczeństwa młodych ludzi, którzy z różnych względów znaleźli się na jego marginesie. Praca, kontakt z przyrodą, zwierzętami, różnymi osobami może uruchomić, bowiem w tych młodych ludziach pozytywne bodźce, polegające na dążeniu do osiągnięcia celu, jakim jest nauka i zdobycie zawodu oraz korzyści z tego dla nich w przyszłości płynące. Społeczeństwu daje możliwości korzystania z efektów pracy tych młodych ludzi, które bez wątpienia kojarzone są ze zdrowiem i użytecznością, zapewniając jednocześnie wzajemny kontakt, niezbędny młodzieży również pod kątem poznawania zasad współżycia społecznego. Warto zwrócić uwagę, że wzajemne powiązania tych relacji, wpływają na postrzeganie młodzieży przez odwiedzających to miejsce z zupełnie innej perspektywy, ludzi posiadających zdolności, wykazujących się umiejętnościami przydatnymi i dobrymi dla społeczeństwa, a więc mogących być wartościowymi, a nie tylko kojarzonymi z tylko tym, co złe i niebezpieczne. 6.5 Opieka psychologiczna i profilaktyka dla ofiar i sprawców przemocy domowej Wykłady na ten temat prowadziły: pani nadkom. Friederike Stierhof z Hessisches Landeskryminalamt, P4 (Centralnej Komórki Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego), pani Brigitte Beuter z Domu pomocy kobietom w Wiesbaden oraz pani prof. dr Bannenberg z Uniwersytetu Gießen W ramach współpracy z Heskim Krajowym Urzędem Kryminalnym w dniach 19 – 24 kwietnia 2010r, w części dotyczącej opieki psychologicznej i profilaktyki przemocy domowej zostaliśmy zapoznani z następującymi tematami: - Zjawiska „Running Amok”, który wchodzi w zakres przemocy rówieśniczej. - Funkcjonowanie Punktu Konsultacyjnego w Wiesbaden dla ofiar przemocy domowej, a także uzyskaliśmy informacje na temat Domu Pomocy Kobietom w Wiesbaden; - Programem przeciwdziałania przestępstwom z nienawiści i wstępnej pracy ze sprawcami. 1. Zjawisko „Running Amok” można zaliczyć do przemocy szkolnej/rówieśniczej. W tym przypadku nie tylko młodzież szkolna jest narażana na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia, ale także osoby dorosłe (pedagodzy, nauczyciele, osoby postronne, służby mundurowe i ratunkowe podejmujące działania interwencyjne). Tego typu sytuacje zaliczamy do zdarzeń traumatycznych, które mogą wywoływać u wszystkich uczestniczących osób (zarówno ofiar jak i służb ratunkowych) reakcje psychologiczne i fizjologiczne, które są normalną reakcją na sytuacje wysoce zagrażające. Na terenie naszego kraju nie zanotowano to tej pory zjawisk typu „Running Amok”, dlatego na początku opiszę przykładowe trzy przypadki jakie miały miejsce: pierwszy w Stanach Zjednoczonych, następne dwa w Niemczech. Do tej pory podobne przypadki miały 73 miejsce na terenie państw Europy m.in. Anglii, Finlandii, Niemczech i w Stanach Zjednoczonych. W niniejszym sprawozdaniu ujęto - opis zjawiska, profil sprawcy, kryteria mogące świadczyć o zagrożeniu danym zjawiskiem, zmiany osobowościowe, zaburzenia zachowania, działania prewencyjne). Masakra w Columbine Masakra "Columbine High School" wydarzyła się we wtorek, 20 kwietnia 1999 roku w stanie Colorado, w dniu urodzin Adolfa Hitlera. Dwójka młodocianych uczniów, Eric Harris i Dylan Klebold rozpoczęli strzelaninę, w której zginęło dwunastu uczniów i jeden nauczyciel, oprócz tego zostało zranionych dwudziestu czterech ludzi. Eric i Dylan przyjechali do szkoły i weszli tylnymi drzwiami szkolnego bufetu. Mieli na sobie długie czarne płaszcze, które były znakiem firmowym małej grupy uczniów: "Mafii długich płaszczy" (Trenchcoat Mafia), której to obaj poniekąd byli członkami. Dopóki nie wyciągnęli spod płaszczy półautomatycznych broni, nikt nie przypuszczał, że coś jest nie tak. W momencie jak rozpoczęła się strzelanina, uczniowie próbowali uciekać drzwiami i oknami. Policjanci z oddziału SWAT próbowali wejść do szkoły, ale najpierw musieli ewakuować szkołę i rozbroić bomby, które były pochowane na terenie szkoły i poza nią. Kiedy policja oczyściła parter szukając bomb, ofiary oraz odpowiedzialni za ten pogrom Harris i Klebold kontynuowali strzelaninę na drugim piętrze. Szczęśliwcy, którym udało się przeżyć, opowiadali później, że Klebold i Harris uśmiechali się i śmiali w najlepsze podczas zabijania swoich kolegów. Ostatnie strzały dały się słyszeć o godzinie 12:30, kiedy Harris i Klebold odebrali sobie życie. Około godziny 16-tej policja potwierdziła, że budynek jest "czysty". Wszyscy, którzy przeżyli zostali ewakuowani. Ciała dwóch morderców zostały znalezione z bronią w rękach oraz materiałami wybuchowymi ukrytymi pod płaszczami. Wszystkie szpitale z sześciu dystryktów zostały zaalarmowane jak tylko wiadomość o strzelaninie została podana przez szkolną ochronę o godzinie 11:35 i od razu przełączyły się na procedury nagłego wypadku. W południe, kiedy zaczęły docierać pierwsze ofiary, byli już gotowi. Dwudziestu pięciu osobom udzielono pomocy, dwadzieścia trzy miały rany postrzałowe, trzy były w stanie krytycznym. Było to pierwsze tego typu zdarzenie na tak wielką skalę, które znalazło swoich naśladowców. Masakra w Winnenden Około godziny 9:30 w dniu 11 marca 2009r. ubrany w czarny uniform młody mężczyzna wtargnął do szkoły ponadpodstawowej Albertville w Winneden koło Stuttgartu i bez słowa zaczął strzelać na oślep. Zamachowcem był siedemnastoletni mężczyzna, który zginął w trakcie wymiany ognia z policjantami. W wyniku masakry zginęło 15 osób, ofiarami byli uczniowie w/w szkoły w wieku od 14 do 15 lat i trzy nauczycielki. Oprócz tego wiele osób zostało rannych. Całe zdarzenie trwało krótko. Naoczni świadkowie twierdzili, że niektórzy uczniowie w trakcie masakry próbowali ratować się ucieczką. Policja została zaalarmowana o godzinie 9:33, gdy dotarła na miejsce, zamachowca nie było na terenie szkoły. Sprawca uciekł w kierunku centrum miasta, a po drodze zabił kolejną przypadkową osobę. Zamachowiec zdołał się przebić przez policyjną blokadę, uprowadził samochód wraz z zakładnikiem i dojechał do oddalonego o 40 km Wendlingen, w trakcie ucieczki uwolnił kierowcę. Zamachowiec zginął przed supermarketem, gdzie doszło do wymiany ognia pomiędzy nim, a policjantami. Sprawcą był siedemnastoletni Tim K., były uczeń szkoły Albertville w Winnenden. Mieszkał z Leutenbach w powiecie Rems-Murr w Badenii- 74 Wirtembergi, pochodził z dobrze sytuowanej rodziny. Jego rodzice posiadali w domu legalnie 18 sztuk broni palnej. Podczas rewizji w ich domu stwierdzono brak pistoletu Beretta oraz 50 pocisków. Siedemnastolatek ukończył w/w szkołę w 2007r. Według dyrektorki szkoły nie był on uczniem ekstrawaganckim i nie zwracał na siebie uwagi. Masakra w Erfurcie W dniu 26 kwietnia 2002r. w Guttenberg – Gimnazjum w Erfurcie Niemczech, Robert Steinhäuser wszedł do szkoły i rozpoczął strzelaninę około godziny jedenastej. W trakcie strzelaniny zginęło siedemnaście osób (dwunastu nauczycieli, sekretarka, policjant, dwóch uczniów oraz sprawca), natomiast siedem osób zostało rannych. W dniu 26 kwietnia 2002r. roku odbywała się pisemna matura z matematyki. Rodzice Steinhäusera nie wiedzieli, że ich syn nie jest dopuszczony do matury, wyszedł do szkoły, jak co dzień. W toalecie jego szkoły, było schowane około 500 sztuk amunicji, tam też zaraz po wejściu do szkoły przebrał się w strój ninja. Chodził od klasy do klasy, na krótko zatrzymując się i strzelając do nauczycieli (według relacji uczniów celował wyłącznie do nauczycieli, jednakże mimo to zabił dwóch uczniów przez zamknięte drzwi). Po pięciu minutach od rozpoczęcia strzelaniny do szkoły przyjechała policja. Chwilę później Steinhäuser, celując z okna, strzelił policjantowi w głowę, zabijając go na miejscu. Na korytarzu zaczepił go nauczyciel Rainer Heise, krzycząc do niego: "Robert! Co ty sobie myślisz? To ty strzelałeś?". Steinhäuser odwrócił się, ściągnął maskę, na co sześćdziesięcioletni Heise odpowiedział: "Strzel do mnie, tylko patrz mi w oczy!" ("Drück ab! Wenn du mich jetzt erschießt, dann guck mir in die Augen!"). Steinhäuser zawahał się, po czym odpowiedział: "Na dziś wystarczy, panie Heise." ("Für heute reicht's, Herr Heise."). W tym momencie nauczyciel Rainer Heise wepchnął sprawcę do klasy, zamknął drzwi na klucz i zbiegł do sekretariatu. Krótko po tym wydarzeniu uczeń popełnił samobójstwo. Masakra trwała około 20 minut. Zginęło w niej 17 osób. Sprawca użył około 71 naboi. To są przykładowe zdarzenia, które we współczesnym świecie zdarzają zarówno w Stanach Zjednoczonych jak i Europie. Zdarzenie to opisuje się jako „Running Amok”, nazwa ta nie do końca jest adekwatna. Słowo „Amok” oznacza napad morderczego szału, obłędnej furii, nieplanowanego zamiaru zabójstwa. Natomiast zjawisko „Running Amok” jest skrupulatnie planowane i przygotowywane przez sprawcę/sprawców. Często osoby planujące tego typu działania ogłaszają swój plan na stronach internetowych, informują w sposób bezpośredni lub pośredni otoczenie o swoich zamiarach. Do tej pory przeprowadzono niewiele badań poświęconych tej tematyce. Zabójstwa „Running Amok” różnią się też od zabójstw seryjnych, które są rozciągnięte w czasie i wiążą się z określoną motywacją (rabunkową, seksualną). Można je raczej porównać do zabójstw masowych. Wstępne badania, jakie przeprowadzono w tym kierunku pozwoliły wykluczyć pewne hipotezy np.; wszyscy sprawcy byli wcześniej ofiarami przemocy. Stwierdzono, że sprawcy „Running Amok” pochodzili z „normalnych” rodzin: średnio zamożnych, bez widocznych patologii. Profil sprawcy, który udało się wyłonić na podstawie analizy wszystkich podobnych przypadków, jakie miały miejsce w Niemczech: - wiek sprawcy mieści się przedziale 14 – 25 lat; - w większości to mężczyźni, była tylko jedna kobieta, - żyją na marginesie środowiska społecznego, - często mają problemy z nauką, powtarzają klasy, - przez kolegów, innych uczniów są spostrzegani jako trzymający się na uboczu dziwacy, często po prostu się ich nie zauważa, - broń z której strzelają często pozyskują z domów rodzinnych lub od znajomych, - często relacja z ojcem opiera się tylko na fascynacji bronią palną (nauka strzelania, 75 - - wspólne polowania). sprawcy nie zachowują się agresywnie na zewnątrz, z reguły są spostrzegani jako spokojni uczniowie nie wdają się w żadne konflikty, z reguły nie mieli wcześniej żadnych zachowań agresywnych na terenie szkoły czy domu pochodzą z średnio zamożnych rodzin, rodzeństwo sprawcy różni się od niego, są bardziej związani emocjonalnie z rodzicami, uczestniczą w życiu rodzinnym w przeciwieństwie do sprawcy, Sprawcy mieszkają w małych aglomeracjach miejskich. Zmiany osobowościowe i zaburzenia zachowania d) zaburzenie narcystyczne (uważają się za inteligentniejszych od reszty uczniów; odnoszą się negatywnie do swoich kolegów, przyjaciół, którzy osiągnęli sukcesy, są w czymś lepsi od nich – automatycznie odsuwają się od takiej osoby, czują się zdradzeni), e) zauważalne deficyty komunikacyjne; f) w szkole często występują widoczne problemy z koncentracją, g) niektórzy mają problemy z własną seksualnością, nie są atrakcyjni dla płci przeciwnej, mogą mieć agresywne fantazje seksualne, h) nie nadużywają alkoholu i narkotyków i) czasami zażywają leki antydepresyjne Luvax j) często wyobrażają sobie i deklarują, że wstąpią do wojska, policji (służb mundurowych), nigdy tego nie realizują, ponieważ obawiają się wysiłku fizycznego, k) nie chcą narażać się na niepowodzenia l) trudności interpersonalne – samotnicy. Kryteria mogące świadczyć o zagrożeniu „Running Amok”: · osoba pozytywnie się wypowiada o takich zdarzeniach jak masakra w Columbine czyli „Running Amok”, np. twierdzi, że co coś takiego przydałoby się w jej szkole, rodzinie, · sam grozi popełnieniem podobnego czynu (fantazjuje o tym), należy się przyjrzeć w jakim kontekście to mówi, czy się powtarza, · mogą pojawiać się myśli i hasła promujące samobójstwo, · kontakt z rodzicami powierzchowny, raczej trzyma się z dala od rodziny, niechętnie uczestniczy np. w imprezach rodzinnych, · rodzice trzymają broń w domu, często jedyny kontakt z dzieckiem poprzez zainteresowania bronią. · twierdzi, że wstąpi do wojska, policji, ale nic nie robi w tym kierunku, · fascynuje się tematyką wojenną, ugrupowaniami zmilitaryzowanymi, · czyta literaturę, która dotyczy przemocy, śmierci, wojny, · mogą nosić czarne płaszcze symbol władzy, siły, agresji, · unikają sportu, wysiłku fizycznego, konfrontacji z innymi, · w jego pokoju jest pełno odnośników do przemocy, wojny, Running Amok, · często robią sobie zdjęcia z bronią i umieszczają je na stronach internetowych typu: nasza klasa, · interesują się filmami głównie o tematyce wojennej, z przemocą, · większość czasu spędza przy komputerze: · w internecie (przegląda strony www odnoszące się do zachowania typu amok), · gra w gry nasycone przemocą („strzelanki”, zabijanie, czasami mogą to być specjalnie skonstruowane gry typu 76 „strzelanki” których akcja rozgrywa się w szkole). Wzór zachowania sprawcy w trakcie zdarzenia typu „Running Amok”: STRZELANIE – DRZWI – STRZELANIE Sprawca chodzi od klasy do klasy i strzela do wszystkich napotkanych osób, czasami zdarza się, że zabija według określonego typu np. nauczyciele Jak można zapobiec tego typu zachowaniom? · współpraca pedagogów szkolnych/nauczycieli z rodzicami, · uwrażliwienie rodziców na zachowanie swoich dzieci, kontrola stron internetowych przeglądanych przez młodzież, świadomość czym interesują się ich dzieci, jakiego typu literaturę czytają, w jakie gry grają, · uwrażliwienie pedagogów na informacje pochodzące od uczniów na temat planowanych zachowań typu „Running Amok”, · określenie na ile informacje stanowią realne zagrożenie · współpraca z policją; · zwracanie uwagi jakie strony internetowe są przeglądane w szkole. W przypadku wykrycia potencjalnego sprawcy, poddawany jest on badaniom psychiatrycznym i psychologicznym, czasami umieszczany jest na oddziale psychiatrycznym w szpitalach w celu obserwacji i diagnozy. W niektórych przypadkach następuje diagnoza całego systemu rodzinnego i jeśli jest taka potrzeba oferowane są odpowiednie środki naprawcze. Na terenie Niemiec rocznie udaremnia się ponad dziesięć tego typu zjawisk. Jest to efekt żmudnej pracy zarówno pracowników szkół i policji, uwrażliwianie rodziców i rówieśników, skrupulatne filtrowanie stron internetowych. 2. W ramach zapobiegania „Przemocy domowej” w Hesji strona niemiecka zaprezentowała nam funkcjonowanie Punktu Konsultacyjnego w Wiesbaden dla ofiar przemocy domowej, a także uzyskaliśmy informacje na temat Domu Pomocy Kobietom w Wiesbaden. Punkt konsultacyjny w którym mieliśmy okazję wizytować mieści się na piętrze w kamienicy w Wiesbaden. Składa się z dwóch dużych pomieszczeń, w których dyżurują pracownicy i stażyści. Oprócz tego zatrudnione tam osoby mają dwudziestoczterogodzinny dyżur telefoniczny. Pomoc oferowana przez Punkt konsultacyjny dotyczy: - udzielanie informacji na temat dostępnych form pomocy; - wsparcie i wzmacnianie podejmowanych działań ochronnych; - wyjaśnienia aktualnej sytuacji finansowej i możliwych formach uzyskania pomocy socjalnej; - doradztwo w zakresie indywidualnych potrzeb uwarunkowanych kulturowo (dotyczy kobiet innych narodowości); - wsparcie psychospołeczne w zakresie odnalezienia się w nowej roli „samotnej matki”. - doradztwo zawodowe / aktywizacja zawodowa, - oferowanie kursów nauki języka niemieckiego, - w zależności od potrzeb - zatrudnianie tłumaczy w celu udzielania rzetelnej pomocy osobom nie znających j. niemieckiego, - organizowanie różnych akcji mających na celu nagłośnienie problemu przemocy domowej w Hesji np. wystawa galerii portretów mieszkanek „Domu dla kobiet 77 w Wiesbaden”. W/w galeria jest poświęcona pamięci zamordowanej byłej mieszkanki Eker Nurdan 06.06.1978 – 30.09.2009r. - Pomoc w uzyskaniu pomocy prawnej. Z punktem konsultacyjnym współpracuje Dom dla Kobiet w Wiesbaden, którego niestety nie mieliśmy okazji wizytować. Ze względu na bezpieczeństwo podopiecznych, których życie często jest zagrożone, miejsce ośrodka jest utajnione. W Domu dla kobiet znajduje się dwadzieścia miejsc noclegowych. Prawo do przebywania w w/w ośrodku ma każda kobieta, która doświadcza przemocy ze strony swojego partnera lub innej bliskiej osoby, niezależnie od miejsca zamieszkania (regionu Niemiec), pochodzenia lub narodowości. W ośrodku są pokoje w których kobieta może mieszkać z własnymi dziećmi. Nie ma ograniczeń co do wieku dziecka, ale z reguły przyjmuje się osoby z dziećmi do 14 roku życia. W ośrodku znajduje się osobna kuchnia, świetlica, ogródek z piaskownicą. Każda kobieta utrzymuje się za własne pieniądze, jeśli istnieje taka potrzeba, jest organizowana pomoc socjalna Kwestie dotyczące funkcjonowania całego ośrodka regulowane są poprzez spotkania wszystkich mieszkanek i pracowników. Istnieje jedna zasada: „Nie stosujemy przemocy wobec siebie nawzajem i dzieci”. Dom dla Kobiet w Wiesbaden nie określa jak długo osoba może w nim przebywać. Z informacji jakie uzyskaliśmy wynika, że osoby przebywają w nim około sześciu miesięcy. Kobietom mieszkającym w ośrodku nie narzuca się żadnych form pomocy, terapii, konsekwentnie uczy się je przejmowania odpowiedzialności za własne życie. Okres pobytu w ośrodku to przede wszystkim czas, który podopieczne mogą przeznaczyć na: - diagnozę własnej sytuacji prawnej i socjalnej; - aktywizację zawodową; - opracowanie planu pomocy adekwatnego do potrzeb i oczekiwań danej osoby - motywowanie osób do działań obronnych mających na celu zatrzymanie przemocy, - Terapia nie jest prowadzona w okresie przebywania kobiet na terenie ośrodka. Zakłada się, że jeżeli kobieta zacznie funkcjonować poza ośrodkiem i będzie potrzebowała dodatkowego wsparcia psychologicznego, będzie mogła zwrócić się do odpowiednich instytucji. Priorytetem „Domu dla Kobiet” jest zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa osobom, które tam przebywają. 78 Zapewnienie podstawowych potrzeb fizjologicznych i potrzeby bezpieczeństwa umożliwi osobom dalszy rozwój w kierunku budowania prawidłowych bliskich relacji opartych na wzajemnym szacunku, osiągnięciu satysfakcji życiowej i możliwości samorealizacji. Każda kobieta decyduje, w jakim zakresie będzie korzystać z oferowanej jej pomocy!!! Nikogo nie przymusza się do korzystania z oferowanej pomocy. 3. Programem przeciwdziałania przestępstwom z nienawiści – sieć doradztwa ekstremizm prawicowy IKARus – pomoc osobom o skrajnych radykalnych poglądach prawicowych w procesie resocjalizacji i powrotowi Ikarus jest programem przeciwdziałania ekstremizmowi prawicowemu, który został zapoczątkowany na przełomie 2002/2003r. jako innowatorski projekt Heski. Został w stworzony w związku z nasileniem się radykalnych nastrojów w społeczeństwie niemieckim. W momencie tworzenia w/w programu Policja nie miała zbyt wielu doświadczeń w walce z ekstremizmem prawicowym, wszystko było oparte na eksperymencie. Problem dotyczył głownie młodych osób w wieku 16-20 lat, którzy pochodzili z środowisk o mocnych korzeniach prawicowych. Program IKARus jest prowadzony przez cztery osoby: - dwóch policjantów - jednego pracownika socjalnego; - jednego pracownika administracyjnego. Osoby chcące uczestniczyć w programie IKARus same zgłaszają się do koordynatora w związku z licznymi problemami, konfliktami w środowisku zawodowym, społecznym, rodzinnym, albo z powodu postępowania karnego. Tylko w takich sytuacjach skrajni nacjonaliści zgłaszają się po pomoc, jednak nie wszyscy są wystarczająco zmotywowani do zmiany. Warunkiem przystąpienia do programu jest podpisanie umowy. Jednym z pierwszych i podstawowych działań to zabieg usunięcia tatuaży świadczących o poglądach skrajnie prawicowych. Osoba uczestnicząca w projekcie uczy się funkcjonowania poza dotychczasowym środowiskiem. Jeżeli istnieje taka potrzeba zainteresowany zmienia miejsce pracy, zamieszkania. W niektórych przypadkach, gdy istnieje realne zagrożenie życia lub zdrowia policja wzmacnia patrole w miejscu zamieszkania danej osoby. Podczas trwania programu osoby w nim uczestniczące dobrowolnie podejmują terapię w nurcie poznawczobehawioralnym ukierunkowaną głównie na kształtowanie umiejętności kontrolowania własnych emocji. 6.6 System szkolenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej System szkolenia i doskonalenia zawodowego policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej na przykładzie doświadczeń Heskiego Krajowego Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden (Niemcy). W ramach realizacji projektu Komendy Wojewódzkiej Policji we Wrocławiu pt. "Koalicja otwartych drzwi-wymiana doświadczeń w zakresie ograniczania przemocy domowej i rówieśniczej", (Program "Uczenie się przez całe życie" - Leonardo da Vinci) uczestnicy delegacji podejmowanej przez Heski Krajowy Urząd Kryminalny w Wiesbaden (Niemcy) mogli zapoznać się z bogatą ofertą doświadczeń i rozwiązań dotyczących problematyki podnoszenia kwalifikacji osób zaangażowanych w profilaktykę i zwalczanie zjawiska przemocy. 79 Powyższą problematykę prezentowali funkcjonariusze z Centralnej Komórki ds. Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego mieszczącej się w ramach Biura Prezydialnego Heskiego Krajowego Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden, czyli osoby koordynujące na poziomie Hesji zagadnienia przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej. Heski Krajowy Urząd Kryminalny w Wiesbaden podlega Heskiemu Ministerstwu Spraw Wewnętrznych, które ściśle współpracuje z Heskim Ministerstwem Sprawiedliwości oraz Ministerstwem ds. Socjalnych oraz Heskim Krajowym Urzędem ds. Młodzieży. Te dwa ostanie ministerstwa w latach 2004-2006 zainicjowały i spowodowały utworzenie Koordynującego Organu Przeciwko Przemocy w Rodzinie. Do współpracy w ramach tego organu zaproszono przedstawicieli różnych ministerstw, które swoim zakresem działań mogły i nadal mogą przyczyniać się do lepszego funkcjonowania państwa w zakresie ochrony i pomocy ofiarom oraz oddziaływania na sprawców przemocy domowej. Jednym z zadań Krajowego Organu Koordynującego jest szkolenie z zakresu problematyki przemocy w rodzinie przedstawicieli wszystkich zawodów, które w swojej misji mają służyć potencjalnym ofiarom i reagować na działania sprawców przemocy. Zważywszy na fakt, iż przemoc domowa jest złożonym zjawiskiem, jako problem społeczny stawia też wysokie wymagania w zakresie przygotowania zawodowego fachowców do skutecznego reagowania. Dlatego też na konferencjach i szkoleniach organizowanych przez Krajowy Organ Koordynujący oraz przedsięwzięciach lokalnych w tym zakresie uwzględnia się przede wszystkim interdyscyplinarne podejście do problemu przemocy domowej. Krajowy Organ Koordynujący Przeciwko Przemocy w Rodzinie prowadzi coroczne trzydniowe szkolenia interdyscyplinarne na temat przemocy domowej oraz stalkingu, które oferowane są głównie dla sędziów i prokuratorów, policji, jak również dla instytucji zaangażowanych w doradztwo dla ofiar. W ramach swojej oferty uwzględnia też interdyscyplinarne warsztaty dotyczące przemocy w rodzinie, na których poruszane są tematy wynikające z bieżących analiz skali i symptomów tego zjawiska społecznego. Źródła analiz również są interdyscyplinarne, pochodzą zarówno ze statystyk policyjnych, sądowych jak również z badań ośrodków naukowych. Dlatego też do współpracy w przedsięwzięciach szkoleniowych zapraszani są również pracownicy naukowi zajmujący się tą problematyką. Wiedza i umiejętności zdobyte na poziomie krajowym kaskadowo przekazywane są na poziom lokalny i wdrażane na poziomie struktur regionalnych. W ramach Hesji w 31 gminach działają Okrągłe Stoły Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie (Runde Tische gegen häusliche Gewalt). W ramach Okrągłych Stołów doskonali się system sieci instytucji publicznych i prywatnych, która ma na celu ochronę i pomoc dla ofiar i interwencję wobec sprawcy przemocy. Na tym poziomie również akcentuje się interdyscyplinarne podejście, przejawiające się wymianą doświadczeń przedstawicieli różnych profesji działających przeciw przemocy. W ramach swoich zadań struktury regionalne ułatwiają organizację i realizację spotkań, szkoleń, seminariów poświęconych problematyce przeciwdziałania przemocy na poziomie lokalnym, co jest dodatkowo wzmacniane przez wykwalifikowanych doradców z poziomu Heskiego Krajowego Planu Działania. Krajowy Organ Koordynujący i jego Doradczy Komitet Ekspertów oraz przedstawiciele wszystkich Regionalnych Okrągłych Stołów spotykają się rokrocznie i wymieniają doświadczeniami w celu usprawnienia działania systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie. Jak widać szkolenie jest niezbędnym aspektem prawidłowego funkcjonowania systemu pomocy ofiarom oraz interwencji wobec sprawcy przemocy. Jest więc jednym z wiodących działań również dlatego, aby nie dochodziło do zjawiska tzw. wtórnej wiktymizacji z powodu braku kwalifikacji czy zbyt niskich umiejętności przedstawicieli zawodów, które 80 mają być wsparciem dla ofiar czy też mają realizować aspekt resocjalizacyjno-karny w kontakcie ze sprawcą. Interdyscyplinarna wiedza na temat zjawiska przemocy domowej jest dostępna również dla reprezentantów policji i wdrażana w jej system szkolenia: · Policjanci w Hesji są edukowani z zagadnień dotyczących przemocy domowej już w ramach kursu oficerskiego w Heskiej Akademii Policyjnej w Wiesbaden. (na trzyletni kurs oficerski są kierowani wszyscy kandydaci do Policji, którzy spełnili kryteria w ramach doboru zewnętrznego) · Szkoła ta oferuje również dodatkowe, kilkudniowe kursy specjalistyczne dla specjalistów typowanych do realizacji zadań służbowych w tym obszarze. · Ponadto bieżąca analiza statystyk policyjnych lub informacji z poziomu krajowego jest omawiana w ramach odpraw do służby z policjantami wchodzącymi w bezpośredni kontakt z ofiarami i sprawcami przemocy domowej czy rówieśniczej. Jest to możliwe, ponieważ Heska Policja szczególną wagę przykłada do analizy zjawiska patologicznych rejestrowanych w statystykach policyjnych, co znajduje swój wyraz w utworzeniu komórki analitycznej o nazwie Kryminalno – Kryminologiczne Stanowisko Badawcze. Na uwagę zasługuje również fakt, że komórka ta ściśle współpracuje z Centralną Komórką Prewencji Kryminalnej i Ruchu Drogowego (P4). Dzięki temu wyniki bieżących analiz mogą znaleźć odzwierciedlenie w uaktualnianiu kierunków działania policji w zależności od aktualnych potrzeb. · W ramach edukacyjnego wymiaru dla wszystkich zainteresowanych (policjantów oraz przede wszystkim dla szerokiego gremium społecznego) na stronach internetowych prewencji kryminalnej funkcjonuje bogata baza danych na temat profilaktyki i pomocy ofierze i skutecznego reagowania wobec sprawcy przemocy (www.polizeiberatug.de) (możliwość pobrania drogą elektroniczną druków, broszur) · Warto również zaznaczyć, że heskich funkcjonariuszy z Prewencji Kryminalnej wyposaża się w bogate materiały dydaktyczne m. in. filmy, gry komputerowe, gadżety z kampanii reklamowych promujących funkcjonowanie bez przemocy oraz skuteczne sposoby przeciwdziałania przemocy. Materiały te opracowane są pod kątem dotarcia do określonych grup docelowych oraz promują szczegółową tematykę z obszaru przeciwdziałania przemocy domowej, rówieśniczej, uwarunkowanej uzależnieniami itp. Tematyka ta jest dyktowana bieżącymi analizami zjawiska i wdrażana w reakcji na wyniki analiz. · W ramach bieżących potrzeb policjanci konsultują się z pracownikami naukowymi w ramach opracowywanych zagadnień np. „Amok” Jak pokazuje powyższy opis systemu szkolenia i doskonalenia zawodowego policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej na przykładzie doświadczeń Heskiego Krajowego Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden (Niemcy), policjanci są jednym z ogniw skutecznie działającego systemu koalicji pomiędzy instytucjami państwowymi i prywatnymi. Korzystają z możliwości kształcenia na poziomie krajowym, ale też organizują lokalne przedsięwzięcia o interdyscyplinarnym charakterze, dzięki czemu dostosowują się do lokalnych uwarunkowań w tej problematyce. Zarówno szkolenie jak i doskonalenie zawodowe policjantów w ramach Heskiego Krajowego Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden (Niemcy), uwzględnia wieloaspektową tematykę problematyki przemocy w rodzinie i przemocy rówieśniczej. Również formy przedsięwzięć szkoleniowych są różnorodne i ukierunkowane nie tylko na 81 przyswajanie wiedzy, ale również na kształtowanie odpowiednich postaw u funkcjonariuszy w oparciu o zdobyte umiejętności praktycznego reagowania. W części wykładowej uczestnicy szkoleń uzyskują wiedzę w zakresie: - ogólnych informacji o przemocy w rodzinie i przemocy rówieśniczej, - mechanizmów i konsekwencji stosowania przemocy dla ofiar, - skutecznych sposobów interwencji wobec sprawcy przemocy (z uwzględnieniem możliwości wykorzystania programów terapeutycznych dla sprawców przemocy), - przemocy wobec dziecka, ( w tym standardów dotyczących diagnozy i potrzeb dzieci krzywdzonych z podziałem na symptomy przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej czy też objawów zaniedbania), - diagnozy sytuacji i potrzeb osoby starszej doświadczającej przemocy w rodzinie, - procedur policyjnych związanych z zapobieganiem przemocy domowej, - kompetencji służb niezbędnych do rozwiązywania problemów przemocowych oraz kompetencje instytucji współpracujących w ramach systemu działającego na rzecz przeciwdziałania przemocy. Natomiast w części warsztatowej, uczestnicy mogą doskonalić praktyczne umiejętności w zakresie: - praktycznego wykorzystania procedur związanych z zapobieganiem przemocy domowej i rówieśniczej, - wykorzystania lokalnego systemu wsparcia dla ofiar przemocy, w tym standardów pracy miejsc pomocowych (punkty informacyjno-konsultacyjne, poradnie ambulatoryjne, ośrodki stacjonarne, hostele, specjalistyczne ośrodki wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie itd.), - uwzględnienie wiedzy na temat różnic kulturowych wynikających ze zjawiska migracji ludności innych narodowości osiedlających się w Niemczech w celu przeciwdziałania przemocy w tych środowiskach, - pierwszego kontaktu z ofiarą przemocy w tym: prawidłowej oceny sytuacji, przekazania informacji dotyczących pomocy rodzinie oraz wpływu ujawnienia przemocy na funkcjonowanie rodziny, - diagnozy i potrzeb dzieci krzywdzonych z podziałem na symptomy przemocy fizycznej, psychicznej, seksualnej czy też objawów zaniedbania), - diagnozy ofiar i sprawców przemocy w kontekście sytuacji nadużywania środków psychoaktywnych w rodzinie dysfunkcyjnej, - zachowań ryzykownych dzieci i młodzieży, jako konsekwencji przemocy w rodzinie, - diagnozy sytuacji i potrzeb osoby starszej doświadczającej przemocy w rodzinie, - własnych kontaktów uczestników ze sprawcą przemocy w oparciu o obowiązujące algorytmy postępowania, - rola i możliwości świadków przemocy w rodzinie i przemocy rówieśniczej w przeciwdziałaniu tym zjawiskom społecznym. Jak widać na przykładzie doświadczeń Heskiego Krajowego Urzędu Kryminalnego w Wiesbaden (Niemcy) dzięki tak funkcjonującemu systemowi szkolenia i doskonalenia policjantów w zakresie przeciwdziałania przemocy domowej i rówieśniczej, w ramach przygotowania do wykonywanej funkcji oraz bieżącego podnoszenia swoich kwalifikacji zawodowych kompetencji duży akcent kładzie się na wysokie kwalifikacje osób pracujących z ofiarami i sprawcami przemocy oraz stosowanie zasad pracy interdyscyplinarnej. Tak wyszkoleni fachowcy są przygotowani dzięki temu również do współdziałania w ramach lokalnych koalicji nie tylko do efektywnego reagowania na potrzeby ofiar i interweniowania wobec sprawców przemocy, ale również do: 82 efektywnej koordynacji działań w obszarze przeciwdziałania przemocy w środowisku lokalnym, 2. tworzenia i realizacji lokalnych programów przeciwdziałania przemocy w rodzinie, 3. analizy aktualnych uregulowań prawnych i rekomendacji przydatnych w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, przekazywanych rokrocznie na poziom krajowy w celu ewentualnej weryfikacji i doskonaleniu rozwiązań prawnych. 1. 6. Wnioski Wymiana doświadczeń w zakresie przemocy domowej i rówieśniczej jaka miała miejsce w ramach programu Leonardo da Vinci między policjantami z Polski i policjantami z Niemiec oraz Belgii pozwoliła na szersze spojrzenie na problem przemocy domowej i rówieśniczej. Umożliwiła również porównanie metod i środków stosowanych w poszczególnych krajach do przeciwdziałania tym negatywnym zjawiskom społecznym. Zebrane doświadczenia choć nie w całości będzie można wykorzystać przy realizacji zadań z zakresu przeciwdziałania przemocy w Polsce. Choćby pozyskane materiały filmowe w postaci klipów stosowanych przez policję belgijską w ramach uwrażliwiania opinii społecznej na zjawisko przemocy domowej zostały już kilkukrotnie zaprezentowane w Polsce, w trakcie realizowanych szkoleń i konferencji. Będą one wykorzystywane również w przyszłości w ramach realizacji zadań w tym obszarze. Wyzwania z jakimi spotykają się na co dzień policjanci belgijscy z przemocą w rodzinach emigrantów mogą w niedalekiej przyszłości stać się również problemem policji polskiej. Pozyskanie informacji na temat jak je rozwiązywać może stać się cennym doświadczeniem i pozwoli przyspieszyć oraz usprawnić prewencyjnie oddziaływać na środowiska emigrantów, które w miarę wzrostu zamożności kraju będą się coraz częściej w Polsce osiedlać. Program wymiany doświadczeń w Niemczech dobrany został bardzo profesjonalnie. Główny nacisk położono na zagadnienia związane z szeroko rozumianą przemocą rówieśniczą oraz potrzebą współpracy instytucji w ramach tworzonych koalicji międzyresortowych. Największym i najtrudniejszym wyzwaniem dla niemieckiej Policji było stworzenie koncepcji „Grupy JAGUAR” i wcielenie jej w życie. Diagnoza rozmiaru problemu związanego z przestępczością nieletnich, zawiązanie koalicji, ustalenie celów i uruchomienie wspólnych, skoordynowanych działań pochłonęło wiele czasu oraz energii osób bezpośrednio zaangażowanych w projekt. Skutki są wymierne. Wyłapywani przez Policję młodociani przestępcy są stawiani przed sądem dla nieletnich, a decyzje dotyczące ich dalszej sytuacji rodzinno-opiekuńczej oraz orzeczone środki wychowawcze i poprawcze są szybko i skutecznie realizowane przez podmioty realizujące wspólną strategię w tym obszarze. Zarząd Bokserskiego Klubu Sportowego w Offenbach w porozumieniu z lokalnymi władzami i ośrodkami pomocy społecznej organizuje ciekawe i pożyteczne z punktu widzenia interesu społecznego działania. Mają one na celu zintegrowanie młodzieży pochodzącej z ubogich rodzin imigracyjnych, nauczenie jej zawodu, mobilizowanie do kontynuowania nauki szkolnej. IKARus – grupa doświadczonych policjantów i specjalistów innych dziedzin, którzy w oparciu m.in. o działania operacyjne uruchamiają długotrwały proces wyizolowywania członków z grup ekstremistycznych. Dotyczy o członków, którzy deklarują potrzebę opuszczenia grupy, a nie mogą tego uczynić w naturalny sposób. Wszelkie działania ukierunkowane na pomoc tym osobom możliwe są dzięki podjętym zobowiązaniom różnych instytucji, które uczestniczą w powyższym procesie. 83 Skuteczna współpraca zawiązana dzięki wewnętrznym ustaleniom władz zainteresowanych podmiotów w różny sposób wspomaga pracę na rzecz poprawy bezpieczeństwa i tym samym całego społeczeństwa. Sama Policja nie ma narzędzi i uprawnień do wykonania szeregu zadań. Wszystkie wymienione przypadki koalicji, choć o różnym profilu, są możliwe do wdrożenia w Polsce. Działając na podobnych rozwiązaniach w zakresie prawa i opieki oraz przy obecności instytucji o podobnych kompetencjach formalnych można przeanalizować możliwość podjęcia ścisłej współpracy. W Polsce nie zaznaczył się problem związany ekstremizmu prawicowego, zatem powoływanie grupy na wzór „IKARus-a” nie jest obecnie konieczne. W przypadku rozpoznania zagrożeń płynących ze strony takich ugrupowań zastosowanie rozwiązań niemieckich przyjaciół może okazać się trafne. Strona przyjmująca zaprezentowała również szereg programów prewencyjnych oraz doraźnych akcji profilaktycznych nastawionych na zapobieganie przestępstwom. Pierwszym dużym programem był „Komisarz Leon”, który w zależności od wieku dziecka koncentruje się na innych zagadnieniach. Celem wśród młodszych jest zapobieganie ich ewentualnej demoralizacji i dbałość o prawidłowy proces socjalizacji, natomiast wśród starszych poprzez uświadamianie negatywnych skutków przemocy, zażywania narkotyków i spożywania alkoholu celem jest przeciwdziałanie popełnianiu przestępstw. Program „BOB” – założeniem jest zmniejszenie liczby nietrzeźwych kierowców, a tym samym zmniejszenie ilości wypadków samochodowych. Najczęstszymi przyczynami tych wypadków są, podobnie jak w Polsce, nadmierna prędkość i spożyty przez kierowcę alkohol. Zainteresowaniem objęto młodych kierowców, którzy ze względu na swój wiek mają małe doświadczenie w prowadzeniu pojazdu oraz częściej uczestniczą w spotkaniach towarzyskich i zabawach, podczas których podawany jest alkohol. „Farma” to wyjątkowy sposób organizacji ośrodka wychowawczego dla młodzieży trudnej, która poza problemami w nauce weszła również w konflikt z prawem. W ośrodku kontynuują naukę szkolną, dodatkowo nabywają umiejętności, które pozwolą im w przyszłości na uzyskanie stałej pracy. Punkt doradztwa technicznego poprzez swoją działalność pomaga zainteresowanym wybrać skuteczne zabezpieczenie chroniące ich mienie, co wprost przekłada się na zmniejszenie ryzyka utraty własności. Bokserski klub sportowy jako forma programu prewencyjnego zakłada skoncentrowanie w jednym miejscu młodzieży potencjalnie zagrożonej demoralizacją (bieda, brak poczucia przynależności do kraju i społeczeństwa – pochodzenie, kultura, język, wyznanie, brak pewności uzyskania dobrze płatnej pracy) i poprzez treningi oraz osiągane sukcesy podniesienie ich poczucia wartości i przynależności. Zaprezentowane projekty oraz szereg innych działań mających na celu pomoc ofiarom przestępstw nie napotykają formalnych przeciwwskazań do uruchomienia ich w Polsce. Obecnie na terenie województwa dolnośląskiego funkcjonuje podobny do „Komisarza Leona” program o nazwie „Komisarz Lew”. Założenia są nieco inne, lecz idea bardzo podobna. Ośrodek typu „Farma”, program BOB lub punkt doradztwa w zakresie profesjonalnego zabezpieczenia swojego mienia bez konieczności nanoszenia wielu zmian można uruchomić w naszym kraju. Jedyną przeszkodą, szczególnie przy organizacji „Farmy” mogą być niewystarczające środki finansowe, ponieważ jej infrastruktura jest niezwykle skomplikowana i kosztowna. Ośrodek pod Wiesbaden jest jednak inspiracją do przemyśleń oraz modelowym przykładem na dobrze zestrojony plan resocjalizacji. Idea klubu sportowego zrzeszającego biedniejszą młodzież w małych miastach jest dobrym pomysłem, szczególnie w dobie wypaczania podstawowych wartości oraz kreowania przez media człowieka 84 zamożnego i przedsiębiorczego. Sekcje sportowe złożone z dzieci uboższych i pochodzących z „gorszych” rejonów miasta (kraju) mogłyby funkcjonować w istniejących już klubach sportowych, a finansowanie takich sekcji powinni przejąć koalicjanci. Podstawowym miernikiem przydatności danego programu czy akcji prewencyjnej powinna być ich pożyteczność dla: - zagrożonych dzieci i młodzieży w bliższym odcinku czasu, - dla całego społeczeństwa w dalszej perspektywie. Niemieckie programy są przemyślane i wywodzą się wprost z oczekiwań społecznych. Szeroki dialog społeczny oraz analiza zagrożeń pozwoliła naszym sąsiadom opracować systemy przeciwdziałające pogłębianiu się negatywnych tendencji oraz wdrażać je jako skuteczne formy prewencyjne i pomocowe. W tym kontekście wspomniane w opracowaniu działania mogą mieć szeroki i pozytywny wymiar w Polsce, co należy uwzględnić i rozważyć w czasie ich wdrażania.