Słownik geologiczny – Den – Dew 82

Kamieniarstwo
fot. archiwum autora (2), archiwum, wikimedia commons
STEGOS – Słownik terminów geologicznych dla skalników część 20.
Diabelska Wieża w amerykańskim
stanie Wyoming - przykład denudacji
Denudacja – degradacja, zespół procesów
niszczących, powodujących stopniowe obniżanie i wyrównywanie powierzchni Ziemi,
obejmujących przede wszystkim () erozję,
() wietrzenie i zjawiska takie jak obrywy
skalne, osuwiska czy spełzywanie zwietrzelin;
d. odpowiedzialna jest np. za łagodzenie morfologii gór, których początkowo „alpejska” Ryby: potężny dewoński pancerny Dunkleosteus i trzonopłetwa Latimeria – co
rzeźba stopniowo zmienia się w typową dla prawda współczesna, ale będąca „żywą skamieniałością” z dewonu. A także:
np. Gór Świętokrzyskich, albo za niszczenie kamieniołom dewońskiego wapienia w Bolechowicach i amerykański granit Deer
wygasłych wulkanów i stopniowe „wyprepaIsle z tego samego okresu.
rowywanie” ich kominów wulkanicznych (np.
bazalty Wilcza Góra, Ostrzyca na Dolnym
Śląsku, tzw. Diabelska Wieża w Wyoming
– USA).
Denudacja – dewon
Dewon – jednostka stratygraficzna ery ()
paleozoicznej, obejmująca okres od ok. 416
do 359 mln lat temu, wprowadzona w 1839
r. przez wybitnych geologów brytyjskich
Murchisona i Sedgwicka, którzy jego nazwę
utworzyli od hrabstwa Devonshire; w okresie
d. na wielu obszarach zaznaczyły się bardzo
silne ruchy górotwórcze (Appalachy, północna Kanada, wschodnia Australia i Tasmania,
miała też wtedy początek () orogeneza hercyńska w Europie); na naszym kontynencie
w d. tworzyły się charakterystyczne zespoły
osadów (tzw. () facje): oldred (zazwyczaj
czerwone piaskowce lądowe – nazwa od Old
Red Sandstone), facja reńska (morskie osady
okruchowe – głównie piaskowce szarogłazowe, mułowce) oraz facja hercyńska (głównie
wapienna, z pierwszymi w historii Ziemi tak
licznie występującymi rafami koralowymi);
82
NK 48 (5/2010)
d. był okresem niezwykłego zróżnicowania
świata żywego, zwłaszcza fauny morskiej
– () konodontów, () koralowców, ()
ramienionogów, () głowonogów – w ówczesnych morzach powstały i rozwinęły się
() amonity, okres ten zwany też jest „wiekiem ryb”, które osiągnęły wówczas maksimum zróżnicowania (powstanie ryb trzonopłetwych, dwudysznych, czy pierwszych
rekinów), zasiedliły wody słodkie, a z nich
powstały pierwsze płazy; sprawy nie wyglądały jednak tak całkiem różowo – na okres d.
przypadły aż dwa z ośmiu najbardziej katastrofalnych wymierań w historii życia na Ziemi, zwłaszcza pierwsze z nich miało straszliwe konsekwencje, powodując wyginięcie
m.in. ponad 85 proc. głowonogów, miało też
ono najgwałtowniejszy w historii przebieg,
trwając zaledwie 100 000 lat; z okresu d.
pochodzi szereg złóż różnorodnych kopalin,
spośród surowców kamieniarskich wymienić
tu możemy szereg odmian „marmurów” rejonu kieleckiego (m. in. Szewce i Bolechowice)
oraz czarne „marmury” Dębnika, łupki metamorficzne Sudetów (np. kwarcytowe z Jegłowej, szarogłazowe z Jenkowa, fyllitowe z rejonu Głuchołazów), piaskowce oldredu, przez
stulecia wykorzystywane przy wznoszeniu
monumentalnych budowli Anglii i Szkocji,
a także amerykański () bluestone (Pennsylvania Bluestone, Glacier Blue Devonian
Sandstone) czy również amerykański granit
Deer Isle; w różnorodnych, porowatych skałach d. zarówno w Polsce, jak i na świecie,
występują też bogate złoża gazu ziemnego
i ropy naftowej.
Paweł P. Zagożdżon, Katarzyna D. Zagożdzon
www.RynekKamienia.pl