WSTĘP
Transkrypt
WSTĘP
WSTÊP Polityka społeczna, jako przedmiot akademicki, wprowadzona została do programów nauczania w wyższych szkołach ekonomicznych i na uniwersytetach – na wydziałach nauk społecznych – pod koniec lat siedemdziesiątych, lecz w programie kształcenia pedagogów zaczęła występować dopiero 30 lat później. Od kilku lat w większości szkół wyższych prowadzących kierunek „Pedagogika” występuje w bloku przedmiotów specjalizacyjnych. Ponieważ nie jest uwzględniana w tzw. „standardach ministerialnych”, zarówno wymiar godzin, jak i forma prowadzonych z tego zakresu zajęć różnicują się w planach i programach kształcenia realizowanych przez poszczególne szkoły wyższe. Szczególną rangę nadają przedmiotowi uczelnie prowadzące na kierunkach: socjologia i pedagogika specjalizacje z zakresu pracy socjalnej, choć równie zasadne ze społecznego punktu widzenia byłoby zapoznanie z jego treściami studentów resocjalizacji, rewalidacji, terapii pedagogicznej, pedagogiki opiekuńczej, profilaktyki społecznej czy komunikacji społecznej. Należy jednak mieć nadzieję, iż twórcy programów kształcenia na poziomie akademickim w niedalekiej przyszłości uznają bezwzględną zależność skuteczności wszelkich działań pedagogicznych, wychowawczych, opiekuńczych, resocjalizacyjnych, aktywizacyjnych i kompensacyjnych od szeroko rozumianych uwarunkowań społeczno-politycznych i wprowadzą przedmiot „polityka społeczna” do bloku przedmiotów kierunkowych. Warto dodać, że w planach studiów na coraz bardziej popularnym i uruchamianym na uniwersytetach, w akademiach kierunku studiów „Praca Socjalna”, polityka społeczna zyskała już odpowiednią rangę, podobnie jak wchodzące w jej zakres polityki szczegółowe (polityka rynku pracy, zabezpieczenia społecznego, samorządu terytorialnego itp.). Potwierdza to tezę o jej ogromnym znaczeniu w kształceniu kadr przyszłych pracowników służb społecznych, wychowawców i koordynatorów procesów społecznych. W dobie globalizacji, integracji ze strukturami europejskimi, budowania społeczeństwa obywatelskiego opartego na wiedzy – kształcenie przyszłych kreatorów życia społecznego: pracowników oświaty, nauki, sektora pomocy społecznej, administracji państwowej i samorządowej musi łączyć elementy 17 Wstęp wiedzy zawodowej, specjalistycznej z przynajmniej podstawowym rozumieniem ekonomicznych, społecznych oraz kulturowych stymulatorów wszelkich działań służących utrzymywaniu ładu społecznego. Na rynku wydawniczym znajduje się obecnie kilkadziesiąt pozycji książkowych z zakresu polityki społecznej. Większość z nich traktowana jest wprawdzie jako podręczniki akademickie, ale autorzy adresują je głównie do studentów kierunków ekonomicznych i politologicznych. Wszelkie opracowania z zakresu polityki społecznej, adresowane do studentów kierunków pedagogicznych ograniczają się natomiast do wąskiej grupy przyszłych pracowników socjalnych. Jest to zapewne efekt potocznego utożsamiania polityki społecznej z polityką socjalną państwa, choć zakres zainteresowań tej dyscypliny jest znacznie szerszy. O niezmiernie rozległym obszarze problematyki mieszczącej się w ramach polityki społecznej świadczy wielość tworzących ją dyscyplin szczegółowych: polityki ludnościowej, rodzinnej, mieszkaniowej, oświatowej, zdrowotnej, zabezpieczenia społecznego, rynku pracy i bezrobocia, diagnozowania zagrożeń społecznych czy profilaktyki i kompensacji kwestii społecznych. Prezentowany podręcznik akademicki, adresowany do studentów kierunków humanistycznych, w tym głównie pedagogiki i socjologii oraz przyszłych pracowników służb społecznych pomyślany został jako syntetyczne kompendium wiedzy przedmiotowej, z jednej strony: niezbędnej dla prowadzenia poszukiwań badawczych w sferze społecznej, z drugiej zaś: wyznaczającej kierunki i możliwości optymalnego funkcjonowania zawodowego w określonych warunkach społeczno-politycznych i gospodarczych. Zawiera definicje podstawowych pojęć, informacje o genezie i warunkach rozwoju polityki społecznej oraz obejmuje charakterystykę zjawisk i problemów będących przedmiotem zainteresowania dyscyplin szczegółowych nauki. Cele, dla realizacji których został opracowany, to: – zapoznanie z genezą, rozwojem i współczesnymi problemami polityki społecznej, rozumianej jako dyscyplina naukowa oraz jako celowa działalność państwa ukierunkowana na stymulowanie ładu społecznego, – wyeksponowanie wszystkich obszarów życia społecznego oraz odpowiadających im subdyscyplin polityki społecznej, których wymiar i funkcjonalność stanowią o jakości życia społeczeństwa, – analiza zasad gwarancji praw obywatelskich, politycznych, ekonomicznych, socjalnych i kulturalnych na tle rozwiązań europejskich, – stworzenie rozległej płaszczyzny dialogu na temat związku polityki społecznej z gospodarczą i gospodarki rynkowej z szeroko pojmowaną demokracją, 18 Wstęp – wdrożenie do „społecznego”, prospektywicznego myślenia, do percepcji mechanizmów determinujących rozwój gospodarczy i stabilizację społeczno-polityczną. Książka składa się ze Wstępu, siedmiu rozdziałów, Słowniczka podstawowych pojęć oraz wyboru literatury przedmiotowej, zalecanej do studiowania. Rozdział I Geneza, rola i zadania polityki społecznej – poświęcono omówieniu warunków powstania i rozwoju polityki społecznej. Wyeksponowano w nim potencjalne obszary zainteresowań polityki społecznej jako nauki i rozległej działalności praktycznej państwa oraz wyjaśniono związki z polityką gospodarczą, ekonomią i prawem. Syntetycznie zaprezentowano podstawowe modele polityki społecznej i zadania polskiej polityki społecznej w okresie zmiany systemowej. W rozdziale II – Polityka ludnościowa i rodzinna – omówiono rodzaje polityki ludnościowej, metody pozyskiwania danych o stanie i strukturze ludności, omówiono funkcje rodziny jako podstawowej komórki społecznej, podkreślając, że zmiany zachodzące w jej funkcjonowaniu nałożone na zmiany demograficzne zachodzące w strukturach współczesnych społeczeństwa – wymagają elastycznej polityki rodzinnej oraz uruchamiania nowych instytucji opieki i wsparcia. Rozdział III – Polityka mieszkaniowa – poświęcono zagadnieniom diagnozowania i zaspokajania potrzeb mieszkaniowych ludności. Omówiono w nim typy budownictwa mieszkaniowego, podstawy wdrażania koncepcji „zdrowego miasta” oraz terytorialne zróżnicowanie stanu infrastruktury mieszkaniowej w Polsce. Wywód zaprezentowany w Rozdziale IV – Polityka rynku pracy i zatrudnienia – skoncentrowano wokół zagadnień aktywności ekonomicznej ludności i reguł poprawnego funkcjonowania rynku pracy. Omówiono w nim współczynniki aktywności zawodowej, wskaźniki zatrudnienia, źródła oraz typy bezrobocia. Z uwagi na rangę problemu odrębne punkty poświęcono bezrobociu w Unii Europejskiej, w Polsce, bezrobociu młodzieży i bezrobociu kobiet. Rozdział V – Polityka oświatowa i kształcenie ustawiczne – poświęcono podmiotom i instrumentom polityki oświatowej oraz zmieniającym się współczynnikom skolaryzacji. Podkreślono rangę kształcenia ustawicznego, samokształcenia i związków poziomu wykształcenia społeczeństwa z funkcjonowaniem rynku pracy. W rozdziale VI – Ochrona zdrowia i zabezpieczenie społeczne – zawarto informacje o metodach pomiaru zdrowia ludności, infrastrukturze służby zdrowia, organizacji i zadaniach systemu zabezpieczenia społecznego oraz o systemie ubezpieczeń i opieki społecznej. Rozdział VII – Diagnozowanie i kompensacja zagrożeń społecznych – poświęcono omówieniu wybranych 19 Wstęp problemów, znamiennych dla gospodarki wolnorynkowej, a jednocześnie stanowiących potencjalne źródła marginalizacji społecznej: ubóstwu, bezdomności, niepełnosprawności i starości. Źródła, zakres, skutki różnorodnych deficytów i dysfunkcji, formy ich diagnozowania oraz kompensowania – zaprezentowano w oparciu o krajowe i międzynarodowe statystyki oraz obowiązujące ustawy i normy prawne. Przyjęto, że dzięki wprowadzonemu układowi treści, wykorzystaniu najnowszych, polskich i zagranicznych opracowań przedmiotowych oraz zamknięciu każdego rozdziału zestawem pytań – zagadnień do repetytorium, podręcznik umożliwi studentom: – przyswojenie i utrwalenie materiału programowego; – rozumienie zakresu i form instytucjonalnych interwencjonizmu publicznego oraz prywatnego w sferze socjalnej; – poznanie źródeł finansowania obszaru polityki społecznej, metod badawczych oraz zadań związanych z realizacją celów społecznych; – zdobycie wiedzy i kwalifikacji pozwalających na profesjonalne funkcjonowanie w instytucjach odpowiedzialnych za planowanie i realizację założeń polityki społecznej państwa. Umieszczony na końcu opracowania Słowniczek ułatwi korzystanie z podręcznika i innych opracowań przedmiotowych bez konieczności poszukiwania dodatkowych źródeł informacji o analizowanych zagadnieniach, problemach, o znaczeniu przyswajanych terminów i definicji. 20