Kolędowanie po żołniersku

Kolędowanie po żołniersku
2012-12-23
Świąteczne kolędy mają swoje wojskowe aranżacje. Do Betlejem zamiast pastuszków, przybywają
polscy żołnierze walczący o wolny kraj, dzieciątko Jezus nie dostaje mirry, kadzideł i złota, a
szablę, wojskowe buty, a nawet okręt. Świąteczno-wojskowe utwory powstawały głównie w czasie
I i II wojny światowej.
Najstarszą wojskową kolędą jest „Gdy się Polska rodzi po kaźni stuletniej”. Jej tekst ukazał się w
broszurce wydanej we Lwowie w 1918 roku. To modyfikacja popularnej kolędy „Bóg się rodzi”. W
wojskowej pastorałce zamiast dzieciątka Jezus, rodzi się nowa Polska.
„Kraj się rodzi - z młodych pnączy
Cudne już listowie tryska.
Niechaj zawiść nas nie łączy,
Niech prywata nie uciska!”
Znacznie więcej kolęd żołnierskich zachowało się z czasów II wojny światowej. W 1943 roku
wydano nawet zbiór pt.: „Cztery kolędy na ostatnie wojenne święta”. Znalazła się w nim m.in.
„Lulajże Jezuniu na polskiej ziemi...", napisana przed wojną kolęda zaczynająca się od słów:
„Podnieś rączkę Boże Dziecię, pobłogosław naszych w polu; Tych co walczą i zwyciężą i tych co
konają w bolu...”. Druga z popularnych pieśni ze zbioru nosi tytuł „Gruchnęła, runęła pruska
potęga...” (na melodię „Gruchnęła, gruchnęła w Betlejem ziemia”).
Nowe wersje tekstów tradycyjnych kolęd często były życzeniami zwycięstwa albo komentarzem do
aktualnych wydarzeń. Ich wydźwięk bywał satyryczny. Jak na przykład parafraza „Dzisiaj w
Betlejem”:
”Dzisiaj w Londynie, dzisiaj w Londynie, wesoła nowina.
Tysiąc bombowców, bombowców tysiąc – wraca znad Berlina.
Berlin się pali, Hamburg się wali, Hitler z Goebelsem w portki na...
Anglicy śpiewają, Polacy wołają: wolną Polskę ogłaszają!”
Wojskowej wersji doczekała się też kolęda „Przybieżeli do Betlejem”. Tym razem do żłobka
Jezusa przybyli żołnierze ze swoimi darami: szablą, butami, amunicją, a nawet okrętem. Nowy
tekst popularnej kolędy napisał Antoni Bogusławski, oficer Polskich Sił Zbrojnych. Powstała ona w
Szkocji w listopadzie 1943 roku. Tekst kolędy był tam rozpowszechniany wśród polskich żołnierzy,
trzy lata później opublikowano go również w „Głosie szkolnym”, gazecie Gimnazjalnego Kółka
Autor: Ewa Korsak
Strona: 1
Literackiego w Łodzi.
Jednak najbardziej znaną i lubianą wojskową kolędą jest „Uśnij, Dziecino”. Utwór nie jest
wzorowany na tekstach istniejących kolęd. W 1944 roku jej słowa napisał „Czachura”, czyli
Czesław Kalkusiński, żołnierz z partyzanckiego oddziału AK dowodzonego przez por. Bronisława
Skoczyńskiego „Robotnika”.
„Uśnij Dziecino maleńka, noc późna już
U żłóbka Twojego klękniem; zmruż oczka, zmruż...
Jędrusie usiędą w koło, zanucą piosnkę wesołą...
Wesprzyj nas słodka Dziecino, dodaj nam sił,
Daj przetrwać nieszczęść godziny,
wojny złe dni”
Oryginalna w tym utworze jest także melodia, którą skomponował „Gard” czyli Henryk Fajt,
partyzant i nauczyciel śpiewu.
Czasami żołnierskie kolędy powstawały na melodie znanych wojskowych piosenek. Na przykład
„Kolędę powstańczą” śpiewa się na nutę „Serca w plecaku”. Autor słów kolędy sparafrazował też
tekst tego znanego utworu:
„Tę kolędę, tę jedyną
Śpiewam dla Ciebie Dziecino,
Daj bym przetrwał wszystkie boje
I znów ujrzał miasto moje…”
W wojskowym śpiewniku można znaleźć także „Kolędę powstańczą”. Okoliczności jej powstania
są niezwykłe. Po upadku Powstania Warszawskiego w Tworkach zorganizowano szpital dla osób,
które ucierpiały w walkach. W Wigilię 1944 roku pielęgniarki, lekarze i pacjenci wystawili szopkę.
Prawdopodobnie na tę właśnie okazję powstała „Kolęda powstańcza”. Napisała ją jedna z lekarek,
niestety jej nazwisko nie jest znane.
Tradycja tworzenia wojskowych kolęd nie przetrwała do czasów współczesnych. – Gramy kolędy,
tworzymy ich nowe aranżacje, ale nie piszemy słów ani melodii – mówi kpt. Marcin Ślązak,
kapelmistrz Wojskowej Orkiestry Reprezentacyjnej Wojska Polskiego im. Józefa Wybickiego. –
Ostatnio nagraliśmy płytę z tradycyjnymi kolędami, do których zupełnie nowe, bardzo współczesne
aranżacje stworzył muzyk i dyrygent Tomasz Szymuś.
Każdego roku muzycy z Orkiestry Reprezentacyjnej grają świąteczne koncerty. – Kolęd będzie
Autor: Ewa Korsak
Strona: 2
można posłuchać w naszym wykonaniu w styczniu 2013 r. – zapewnia kpt. Ślązak.
Autor: Ewa Korsak
Strona: 3