Sprawozdanie krótkoterminowej misji obserwacyjnej miejscowych

Fundacja Otwarty Dialog
Al. J. Ch. Szucha 11a/21
00-580 Warszawa
T: +48 22 307 11 22
Sprawozdanie krótkoterminowej
misji obserwacyjnej miejscowych
wyborów na Ukrainie w dniu
wyborów 31.10.2010
Sprawozdanie z misji obserwacyjnej miejscowych wyborów na Ukrainie,
Ukraina Zachodnia 24-31.10.2010
Fundacja "Otwarty Dialog"
Кrótkoterminowa misja obserwacyjna (obserwacja w dniu wyborów 31.10.2010 r.)
W celu przeprowadzenia obserwacji w dzień wyborów Fundacja "Otwarty Dialog" stworzyła grupę
z 30-tu akredytowanych przez Centralną Komisję Wyborczą obserwatorów z Polski i z 30-tu
tłumaczy. Grupa działała na terenie miasta Lwowa i Obwodu Lwowskiego oraz w obwodach:
Tarnopolskim, Wołyńskim, Zakarpackim, Rówieńskim i Iwanofrankowskim. W skład grupy weszli
obywatele Polski, redaktorzy gazet i dziennikarze, politolodzy i przedstawiciele samorządu
miasta Lublina.
Procedura otwarcia lokalu wyborczego
Procedura otwarcia lokali wyborczych jest określona w artykule 69, pkt. 4, 5, 6 ustawy o
lokalnych wyborach na Ukrainie. Na ogół obserwatorzy konstatują dotrzymanie wymogów tej
ustawy w lokalnych komisjach wyborczych. Jednak zostały zanotowane przypadki obecności
niepożądanych osób podczas otwarcia (lokal wyborczy nr 11281 Briuchowyczi). Podczas otwarcia
lokalu ogłoszono ilość otrzymanych kart do glosowania (planowo 7) nie zgadzała się ze ilością
wyborców na listach wyborców.
Odnotowane zakłócenia miały proceduralny charakter i chociaż mogłyby doprowadzić do
aberracji wyrażenia woli przez obywateli, jednak, w zasadzie, do tego nie dochodzi, ponieważ
skutki zakłóceń nie doprowadzają do sytuacji naruszenia prawa.
Główną przyczyną zatrzymania otwarcia wielu lokali była decyzja Administracyjnego Sądu
Apelacyjnego m. Lwowa o wykreśleniu z kart wyborczych do Rady Obwodowej kandydatów partii
«Batkiwszczyna». Do wspomnianego lokalu nr 11281 decyzja sądu odnośnie wykluczenia z listy
«Batkiwszczyny» nadeszła o 08:20 rano, czyli po rozpoczęciu glosowania. Opóźniona decyzja sądu
o wykluczeniu ze spisu partii «Batkiwszczyna» na poziomie obwodu (niezrozumiałym jest
dlaczego decyzja o wykluczeniu "Batkiwszczyny" nie dotyczy również miejskich i rejonowych list
wyborczych) przyczyniło się do opóźnień w otwarciu lokali wyborczych i wstrzymania głosowania
(do godziny czasu).
Procedura głosowania
Procedura oddawania głosów jest uregulowana artykułem 69, część 1, 3, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14
ustawy o wyborach lokalnych.
Grupa krótkoterminowych obserwatorów pod czas misji obserwacyjnej nie zanotowała istotnych
naruszeń, które mogły by wpływać na rezultat wyborów. W większości wypadków komisje
pozytywnie przyjęły obserwatorów. Rejestracja w spisach obserwatorów przebiegała bez problemów. Obserwatorom nie przeszkadzano w spełnianiu ich obowiązków. Uzyskiwanie informacji odbywało się bez jakichkolwiek istotnych problemów, a rozmowy tak z
przedstawicielami komisji, jak i z ukraińskimi obserwatorami, charakteryzowały się otwartością.
Ważną rolę dla przejrzystości procesu wyborczego odegrały obecni w lokalach wyborczych przedstawiciele mediów oraz obserwatorzy krajowi - przedstawiciele komitetów wyborczych i
osobnych kandydatów. Należy zwrócić uwagę, że ilość zarejestrowanych obserwatorów osiągnęła
karykaturalne rozmiary (do 55 osób w jednym okręgu wyborczym), co mogło utrudniać pracę
komisji wyborczej i wpływać na komfort samego procesu głosowania w lokalu wyborczym.
Odnotowane uchybienia i uwagi obserwatorów odnośnie procesu głosowania:
1) Otwarcie lokali wyborczych odbywało się w dużym chaosie. Przed czasem oficjalnego początku
pracy komisji, w pomieszczeniu już przebywał tłum obserwatorów i wyborców. Z tego powodu
można było wyraźnie zobaczyć zdenerwowanego przewodniczacego komisji, co wzmacniało
wrażenie dezorganizacji pracy. Brakowało wyraźnej granicy przygotowania do pracy i początku
pracy wyborczej komisji.
2) We wszystkich wypadkach stwierdzono wyraźne nieprzystosowanie lokali do ilości osób, jakie
przebywały jej pomieszczeniu. Wyborcze lokale nie były zwłaszcza zaadaptowane do bardzo dużej
ilości zarejestrowanych obserwatorów. Doprowadziło to do zablokowania dostępu do jednej z
kabin dla głosowania (wyborcza komisja nr 6).
3) Obecność w kabinie dwóch osób (podczas głosowania). W przeważającej ilości odwiedzonych
lokali wyborczych dochodziło do sytuacji, kiedy w kabinie do głosowania przebywały dwie osoby.
W większości wypadków takie sytuacje spotykały się z operatywną reakcją obecnych
obserwatorów.
4) We wszystkich odwiedzonych lokalach wyborczych zauważone zostały wypadki wypełnienia
biuletynów poza kabinami do głosowania (w tym, również na wyborczych urnach). W większości
przypadków, było to spowodowane przez duże kolejki i ścisk w lokalu wyborczym.
5) Poważne zastrzeżenia wywołuje długotrwałość procedur, powiązanych z wydaniem kart
wyborczych. Konieczność złożenia dużej ilości podpisów przez wyborcę i członka komisji bardzo
wydłużyła proces głosowania i doprowadziła do pojawienia długotrwałych kolejek w lokalach
wyborczych.
6) Podczas głosowania zauważono, że, niezważając na normy ordynacji wyborczej, z terytorium
miasta nie zostały usunięte wszystkie wyborcze materiały (na przykład plakaty) kandydatów.
7) Podczas obrachunku głosów, po zamknięciu lokalu wyborczego, członkowie wyborczej komisji
nieraz opuszczali miejsce liczenia głosów. Biorąc, jednak, pod uwagę fakt, że proces liczenia
głosów trwał kilkanaście godzin, pobyt w jednym miejscu przez tak długi okres czasu, można
uważać za niemożliwy.
8) Należy również zwrócić uwagę na to, że wyborcza komisja nie miała gotowych procedur
liczenia głosów, co również przyczyniło się do wydłużenia pracy. Zdaje się, że sytuacja, kiedy
proces obliczania głosów pod czas wyborów samorządowych trwa kilkanaście godzin, jest
niedopuszczalny (również ze względu na fizyczną wytrzymałość członków wyborczej komisji) i
wymaga zmiany w ordynacji wyborczej, jak i lepszej organizacji pracy.
9) Zanotowano przypadki wyłączania światła w niektórych wyborczych okręgach (wieczorem),
mogło to sprzyjać falsyfikacjom i niezgodnym z prawem zachowaniom.
10) Zanotowano przypadki wydania kart do głosowania, bez podpisu i pieczątki komisji,
wyborcom – blisko 50 szt. (34 wyborczy okręg m. Lwowa).
Na szczególną uwagę zasługują następujące wypadki w lokalach wyborczych:
1) miasto Truskawiec. Wykonujący swoją pracę oficjalny obserwator od Polskiego Rządu pan
Jacek Pleskot odnotował istotne naruszenie ustawodawstwa wyborczego. Mianowicie, w Komisji
Wyborczej numer 6 Andrij Herasym, bezpartyjny kandydat od partii "PORA" zatrzymał
mieszkańca Truskawca, który okazywał dwa ukraińskie dowody osobiste, wynosząc i starając się
schować karty do głosowania w celu przekazania ich następnym wyborcom (taki schemat nazywa
się "karuzelą"). Incydent został zarejestrowany na nagraniu video, a z zeznań świadków wynika,
że tego człowieka przywieziono na wybory samochodem, który należy do syna obecnego
burmistrza miasta Truskawiec. Materiał dowodowy znajduje się w oddziale milicji. Organy
zajmujące się ochroną porządku prawnego zatrzymały podejrzanego i sporządziły odpowiedni
protokół. To wydarzenie miało miejsce blisko godziny 20:00 w tejże komisji wyborczej.
2) W lokalu wyborczym 11281 kabiny do głosowania była ustawione w ten sposób, że można było
do nich podejść z drugiej strony.
3) W dzielnicy 11282 wyborcy, aby zagłosować stali po 2-3 godziny w kolejce. Nie wszyscy byli tak
wytrzymali, część nie chciała stać w takich kolejkach. Oprócz tego, podział ulic na stoły do
rejestracji był nieprzemyślany. Do jednego stolika kolejka stanowiła 70% wyborców, podczas gdy
przy innych było pusto. Przy każdym stole rejestracyjnym obsługiwano po kilka ulic, ale dlaczego
przy niektórych były to tylko 4 ulice, a przy innych 9 lub 14. Właśnie przy pierwszym stole z 14
ulicami tworzyły się takie kolejki. Czas obsługiwania jednego wyborcy wynosił ok. 6 minut, co na
dzień dawało średnią około tysiąca wyborców, którzy zagłosowali. Fizycznie niemożliwe było
więc, aby zagłosowali wszyscy wyborcy, co stanowi odebranie im konstytucyjnego prawa.
4) W lokalu wyborczym (11282) z zaplombowanego sejfu wystawały klucze, co mogło stać się
przyczyną nieuprawnionego otwarcia tegoż sejfu. Inny sejf miał szczelinę w drzwiach, która
umożliwiała zniszczenie kart do głosowania poprzez wprowadzenie do sejfu cieczy.
5) Wykluczenie z wyborów, przez Terytorialną Komisję Wyborczą w Winnykach, kandydata (Serhij
Uwarow, kandydat od partii "PORA") na burmistrza tegoż miasta można nazwać decyzją
polityczną.
6) W lokalu 10058 Kukeziw, rejonu Kamianka Buska komisja nie miała pieczątki "Usnięto" z listy
wyborczej.
7) Komisje miały problem jak zakwalifikować karty które zostały wrzucone do wyborczej urny,
przed otrzymaniem decyzji sądu o wykluczeniu «Batkiwszczyny» z wyborów w obwodzie
lwowskim.
8) Często ilość otrzymanych kart nie odpowiadała ilości wyborców na liście. W sytuacji gdyby na
wybory przybyło 100% wyborców ,nie wszyscy mogliby zagłosować.
9) We wsi Rudnia (lokal wyborczy № 11050) w czasie otwierania lokalu nie było jeszcze kart do
glosowania, gdyż zawieziono je do sąsiedniego okręgu wyborczego w innej wsi.
10) Przykładem naruszenia praw wyborczych jest również sytuacja, gdy członkowie komisji
należą do innego wyborczego okręgu i w związku z tym nie mogą zagłosować.
11) Około godz. 08:00 obserwatorzy otrzymali telefon z informacją, że w jednym z lokali
wyborczych (05194) wstrzymano glosowanie. Na miejscu wyjaśniło się, że lokal nie otrzymał
decyzji o wykluczeniu 2 kandydatów z list wyborczych. Do godz. 09.15 część wyborców zdążyła
zagłosować. Przewodniczący komisji poinformował nas, że do tego czasu zagłosowały już 52
osoby z 2900 wyborców mających prawo głosu. Członkowie komisji wyborczej informowali
wyborców o zaistniałej sytuacji. Znaczna większość wyborców cierpliwie czekała i zwlekała z
glosowaniem. Nie zważając na to, że wspomnieni kandydaci nie byli jeszcze wykreśleni z listy,
część wyborców zagłosowała. Decyzja o wykluczeniu kandydatów nadeszła do lokalu dopiero o
10.55.
Najpoważniejsze zastrzeżenia odnoszą do się do etapu przedwyborczego, na przykład
wprowadzenia zmian do ordynacji wyborczej, co zapewniło przewagę partii rządzącej w
porównaniu z opozycją. W większości wyborczych komisji Partia Regionów miała numer 1 na
listach wyborczych. O kolejności wpisu na listę wyborczą decydowała zasada "kto pierwszy ten
lepszy". Na tej podstawie można podejrzewać o zastosowaniu środków administracyjnych do
wpisania partii rządzącej pod numerem 1.
Powierzchowna analiza jaki i liczne rozmowy z innymi obserwatorami dały możliwość
stwierdzenia, że większość przewodniczących wyborczych komisji było wybranych z politycznego
środowiska. Poza tym w okresie przedwyborczym zdarzały się wypadki bezpodstawnej odmowy
rejestracji kandydata i rejestracje fałszywych spisów istniejących już politycznych ugrupowań.
Tym nie mniej, w oparciu o wyniki obserwacji, trzeba uznać, że samo głosowanie w odwiedzonych
Rejonowych Komisjach Wyborczych odbywało się bez znaczących zakłóceń.
Proces wyborczy podczas wyborów samorządowych w 2010 roku – to krok w tył w standaryzacji
wyborów na Ukrainie. Ustawa i formowanie komisji wyborczych są niesprawiedliwe i nierówne w
odniesieniu do wszystkich obywateli Ukrainy. Wybory te charakteryzują się również niezwykle
niską dla Ukrainy frekwencją, która 50% praktycznie nie osiągnęła, a gdzieniegdzie stanowiła
30%. Podczas gdy średnia aktywność wyborców na powszechnych cyklicznych wyborach to
prawie 60%. Na tych wyborach frekwencja była półtora – dwa razy mniejsza, niż zwykle, co
pokazuje poziom zaufania ludzi do polityków.
Oprócz tego, wielka ilość wyborców zagłosowała "przeciwko wszystkim". Z poprzedniego
doświadczenia obserwowania procesów wyborczych na Ukrainie na "ostatnią pozycję" głosuje
średnio 3-4% wyborców. A na tych wyborach procent ten dochodził do 7, do 9%, co świadczy o
niezadowoleniu społeczeństwa z obecnej sytuacji politycznej. Dlatego wszystkie stronnictwa, bez
wyjątku, muszą wyciągnąć wnioski z tych wyborów.
Misja obserwatorów chce zaakcentować, że niniejszy raport nie ocenia ostatecznie całego
procesu wyborczego. Fundacja "Otwarty Dialog" wyda końcowe podsumowanie dopiero po
zakończeniu liczenia głosów, ogłoszeniu rezultatów i rozstrzygnięciu możliwych skarg.
facebook.com/OpenDialogFoundation | [email protected] | www.odfoundation.eu