- Baza BioMap

116
KOMUNIKATY NAUKOWE
ŁABĘDZKI A. 1995: Ważki (Odonata) Gorczańskiego Parku Narodowego – stan poznania
i przewidywane kierunki zmian. Parki nar. Rez. Przyr., 14, 3: 97-102.
PETRYSZAK B., KNUTELSKI S. 1987: Ryjkowce (Coleoptera, Curculionidae) Gorców. Zesz.
Nauk. UJ, Prace Zool., 33, 43-83.
PETRYSZAK B. 1992: Stan badań nad fauną Gorców. Parki Nar. Rez. przyr., 11, 4: 5-24.
PRZYBYŁOWICZ Ł. 1998 [in lit.]: Opracowanie do Planu Ochrony GPN. Operat ochrony
i gospodarki fauną. Ochrona bezkręgowców lądowych (Lepidoptera).
STARZYK J. R., B RAWER M., DAJEK S. 1991: Kózkowate (Coleoptera, Cerambycidae) Gorczańskiego Parku Narodowego. Parki Nar. Rez. Przyr., 10, 1–2, 61-70.
SZCZĘSNY B. 1998 [in lit.]: Opracowanie do Planu Ochrony GPN. Operat ochrony i gospodarki fauną. Ochrona fauny wodnej (bezkręgowce).
WIEDEŃSKA J. 1998 [in lit.]: Opracowanie do Planu Ochrony GPN. Operat ochrony i gospodarki fauną. Ochrona bezkręgowców lądowych (Diptera ).
WOJAS T. 1995 [in lit.]: Biegaczowate (Coleoptera, Carabidae) Gorców. Kat. Roln. i Leśn.
Tropikal. i Subtropikal. AR w Krakowie. Rozprawa doktorska, mscr. 200 ss.
ŻUKOWSKI S [in lit.]: Fauna motyli większych Gorców. Maszynopis w bibliotece Parku. 91 ss.
Zgrupowania trzmieli (Bombus LATR.) i trzmielców (Psithyrus LEP.)
(Hymenoptera: Apoidea: Apidae) w Świętokrzyskim Parku
Narodowym i wybranych Parkach Krajobrazowych województwa
świętokrzyskiego
Assemblages of bumble-bees (Bombus LATR .) and cuckoo-bees (Psithyrus
LEP.) (Hymenoptera: Apoidea: Apidae) in the Świętokrzyski National Park
and chosen landscape parks in the świętokrzyskie Province
JOLANTA BĄK
Zakład Zoologii Instytutu Biologii AŚ, 25-406 Kielce, ul. Świętokrzyska 15,
e-mail: [email protected]
ABSTRACT: In the years 2001–2002 assemblages of bumble-bees (Bombus LATR.) and
cockoo-bees (Psithyrus LEP.) were investigated in the Świętokrzyski National Park and chosen landscape parks in the Świętokrzyskie Province. During the research 17 species of bumblebees and 7 species of their parasites – cuckoo-bees were found in the 51 research plots.
The highest number of species and individuals were caught in the Chęcińsko-Kielecki Landscape Park (19 species, 450 individuals) and Nadnidziański Landscape Park
(17 species, 672 individuals). The dominant and constant species were Bombus pascuorum
WIAD. ENTOMOL., 23 Supl. 2: POZNAŃ 2004
117
(SCOP.), Bombus lapidarius (L.), Bombus terrestris (L.) and Bombus ruderarius (MÜLL.).
They occurred within whole research area. Mean density of insects in the landscape parks
varied form 2.5 to 200 individuals/200 sq m. The highest species diversity was found in the
Chęcińsko-Kielecki Landscape Park and Nadnidziański Landscape Park. The Pielou index
(J') reached the highest value of 0.78 in the Chęcińsko-Kielecki Landscape Park. Bumblebees and cuckoo-bees visited 65 plants from 17 families.
KEY WORDS: bumble-bees and cuckoo-bees, landscape parks, Świętokrzyskie Province,
assemblage structure.
W latach 2001 – 2002 prowadzono badania nad zgrupowaniami trzmieli
(Bombus LATR.) i trzmielców (Psithyrus LEP.) w Świętokrzyskim Parku Narodowym i w wybranych Parkach Krajobrazowych województwa świętokrzyskiego: Chęcińsko-Kieleckim, Cisowsko-Orłowińskim oraz Nadnidziańskim.
W każdym z parków wyznaczono stanowiska badawcze, reprezentujące różne zbiorowiska roślinne: olsy, łęgi, bory jodłowe, świeże i mieszane bory sosnowe, zespoły chwastów polnych, zbiorowiska ruderalne, murawy kserotermiczne, zbiorowiska zaroślowe, torfowiska oraz strefy styku (ekotony).
Celem badań było poznanie aktualnego składu gatunkowego i liczebności
trzmielowatych oraz opracowanie struktury ich zgrupowań w wymienionych
wyżej parkach.
Na 51 powierzchniach badawczych pobierano próby ilościowe metodą
transektów (BANASZAK 1983; PAWLIKOWSKI 1985). Liczba osobników zaobserwowanych i odławianych na powierzchniach badawczych stanowiła jedną
próbę. Całość prób posłużyła do analizy struktury zgrupowań trzmieli
i trzmielców. W strukturze każdego zgrupowania określano: liczbę gatunków (S), dominację (D), stałość występowania (C), średnie zagęszczenie
(A), czyli liczbę osobników złowionych w ciągu 30 minut na 200 m2, różnorodność gatunkową (H'), wyrażoną współczynnikiem Shannona-Weavera
(1963), równomierność (równocenność – J'), wyrażoną wskaźnikiem Pielou
(1966).
Na wszystkich powierzchniach badawczych wykonano spis flory i zbiorowisk roślinnych. Systematykę zbiorowisk roślinnych podano za MATUSZKIEWICZEM (2001), natomiast obowiązującą taksonomię rodzin i gatunków roślin za GREUTER i in. (2000) i MIRKIEM i in. (1995).
Łącznie na badanych stanowiskach stwierdzono występowanie 17 gatunków trzmieli (Bombus LATR.) oraz 7 gat. trzmielców (Psithyrus L EP.), co stanowi odpowiednio 56,7 % i 87,5 % gatunków znanych obszaru Polski (BANASZAK 1993).
Spośród 24 gatunków trzmielowatych, 12 taksonów obserwowano we
wszystkich parkach, natomiast 7 gatunków występowało tylko na pojedynczych stanowiskach. Najwięcej gatunków i osobników tych owadów stwierdzono w Chęcińsko-Kieleckim Parku Krajobrazowym (19 gat., 450 osobni-
118
KOMUNIKATY NAUKOWE
ków), Nadnidziańskim PK (17 gat., 672 os.). Mniej licznie trzmiele i ich pasożyty występowały w ŚPN (16 gat., 352 os.) i Cisowsko-Orłowińskim PK
(15 gat., 404 os.).
Oceniając zgrupowania trzmielowatych w oparciu o w/w parametry
stwierdzono, że gatunkami dominującymi i jednocześnie stanowiącymi stały
składnik zgrupowań w zbiorowiskach na całym badanym obszarze były Bombus pascuorum (SCOP.), B. terrestris (L.) i B. lapidarius (L.). Ponadto w Nadnidziańskim i Cisowsko-Orłowińskim PK do dominantów zaliczono również
trzmiela rudonogiego – B. ruderarius (MÜLL.).
W wymienionych parkach średnie zagęszczenie owadów wahało się od 2,5
os. (Cisowsko-Orłowiński PK, zespoły chwastów polnych), do 22,7 os. na
200 m2 (Nadnidziański PK, czyżnie). Największą różnorodność gatunkową
wyrażoną współczynnikiem Shannona-Weavera, wykazały zgrupowania
trzmieli i trzmielców w Chęcińsko-Kieleckim i Nadnidziańskim PK (odpowiednio 3,36 i 2,8). Wskaźnik równocenności Pielou (J') osiągnął w Chęcińsko-Kieleckim PK jedną z najwyższych wartości – 0,78, natomiast w zbiorowiskach roślinnych Cisowsko-Orłowińskiego PK i ŚPN wykazywał wahania
od 0,31 do 0,42.
Stwierdzono, iż trzmielowate na terenie badań odwiedzały 65 gatunków
roślin z 17 rodzin. Najczęściej oblatywane były rośliny z rodzin Fabaceae, Lamiaceae i Asteraceae.
PIŚMIENNICTWO
BANASZAK J. 1983: Ecology of bees (Apoidea) of agricultural landscape. Pol. ecol. Stud., 9:
421-505.
BANASZAK J. 1993: Ekologia pszczół. PWN, Warszawa-Poznań.
GREUTER W., MC NEILL J., BARRIE F. R., BURDET H.-M., D EMOULIN V., FILGUEIRAS T. S.,
NICOLSON D. H., S ILVA P. C., SKOG J. E., TREHANE N. J., T URLAND N. J., HAWK SKWORTH D. L. 2000: Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Botanicznej. Königstein.
MATUSZKIEWICZ W. 2001: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślin Polski. PWN, Warszawa.
MIREK Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA H., ZAJĄC A., ZAJĄC M. 1995: Vascular Plants of Poland. A
checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Pol. Bot. Stud. Guidebook, 15:
1-308.
PAWLIKOWSKI T. 1985: Zgrupowania dzikich pszczołowatych (Hymenoptera, Apoidea) na
kserotermicznych siedliskach wydmowych Kotliny Toruńskiej. Stud. Soc. Sci. Tor., 10:
257-311.
PIELOU E. C. 1966: Shannon’s formula as a measure of specific diversity: its use and misuse.
Amer. Natural., 100: 463-465.
SHANNON C.E., WEAVER W., 1963: The mathematical theory of communication. Urbana,
University of Illinois Press.