Metody stosowane w rewalidacji

METODY STOSOWANE W PRACY REWALIDACYJNEJ Z
OSOBAMI UPOŚLEDZONYMI W STOPNIU GŁĘBOKIM
Podstawowym warunkiem w pracy rewalidacyjnej jest uświadomienie
sobie, że w pierwszej fazie pracy nie my mamy nauczyć dziecko posługiwania
się naszym sposobem komunikacji i w ten sposób nawiązać z nim kontakt – to
my powinniśmy nauczyć się od dziecka jego sposobu kontaktu, jego „języka”.
Dziecko odbiera świat specyficznie, bo poprzez swoje korowo uszkodzone
zmysły, bez słów, najczęściej dotykiem. Ponieważ dziecko z racji swego
uszkodzenia mózgu, ma znacznie słabszy stopień wyuczalności niż my, przed
nauczycielem staje zadanie opanowania języka dziecka. Dopiero następnym
celem – i nie przy każdym dziecku możliwym do zrealizowania – będzie próba
nauczenia go elementów systemu komunikacji ludzi zdrowych.
Dziecko upośledzone w stopniu głębokim żyje w wyizolowanym świecie.
Wzajemne poznawanie się należy zacząć od rzeczy najprostszych a więc znaleźć
się w „płaszczyźnie dziecka”, tzn. usiąść na podłodze, by twarz nauczyciela była
na poziomie dziecka. Nauczyciel musi zorientować się, jak dziecko reaguje na
bodźce wzrokowe, słuchowe, węchowe, smakowe, angażujące zmysł
równowagi i dotyku. Ocena wrażliwości poszczególnych receptorów pozwoli
wybrać drogi dojścia do niego.
Na podkreślenie zasługuje akcentowany postulat, że „programy i metody
pracy rehabilitacyjnej muszą być dostosowane do indywidualnych potrzeb
dziecka”.
W myśl pani Marii Orkisz, warto podkreślić, że nie można w pracy
terapeutycznej stosować jakiejś jednej metody czy narzędzia. Każdy terapeuta
musi ich znać jak najwięcej, aby móc indywidualnie dobrać w sposób
optymalny dla każdego dziecka. Jednak należy pamiętać, aby nie mnożyć
stosowanych metod, lecz integrować różne terapeutyczne środki. W programie
rehabilitacyjnym należy zwrócić uwagę na aktywizowanie dziecka na miarę
jego możliwości psychofizycznych, na uczenie maksymalnej sprawności oraz
takie dostosowanie najbliższego środowiska dziecka, aby ta aktywność była
możliwa.
Jak już wspomniałam metody i techniki rewalidacji dobieramy do
indywidualnych możliwości dziecka. Dużo zależy od inwencji nauczyciela czy
terapeuty. Dobieramy i stosujemy te metody, które są najefektywniejsze dla
dziecka.
W tym rozdziale pragnę przedstawić w zarysie najbardziej znane metody
pracy z dzieckiem upośledzonym głęboko.
Podstawowym sposobem komunikowania się z dzieckiem upośledzonym
głęboko jest mowa ciała i język emocji:
1. Wykorzystywanie komunikatów niewerbalnych
- Bodźce sygnałowe
W grupie uczniów, dla których słowo mówione nie jest nośnikiem
informacji, możemy zamiast słowa podawać stały bodziec sygnalizujący, zamiar
przeprowadzenia z nim określonych czynności. Dzięki takim sygnałom dziecko
będzie potrafiło przewidzieć nasz „następny krok” i będzie zdolne do czynnej
współpracy z nauczycielem. Bodźce sygnałowe powinny być konkretną, prostą
stymulacją zmysłową, niewymagającą od ucznia dużej aktywności.
– Wykorzystanie rytmu bicia serca i oddechu do obniżania i pobudzania
aktywności ucznia.
– Komunikowanie się poprzez zachowania w przestrzeni.
2. Komunikacja intencjonalna
Jest to komunikacja za pomocą gestów oraz symboli. Służą one świadomej
wymianie informacji, w której uczeń będzie świadomym nadawcą odbiorcą
sygnałów.
3. Stymulacja dotyku
Przeznaczona jest dla dzieci o bardzo zaburzonym rozwoju. Receptory
dotyku znajdują się na powierzchni całej skóry dziecka. Jej powierzchnia
rejestruje ucisk, wibracje, temperaturę, ból i inne tego typu wrażenia.
Podstawową propozycją stymulacji dotykowej jest masaż dłoni lub całego ciała.
Bodźce dotykowe mają szczególne znaczenie dla uczniów niedowidzących,
gdyż wtedy organem służącym do „widzenia”, do orientacji w przestrzeni stają
się ręce. Dziecko zaczyna „przeżywać” swoje ręce przez masowanie ich,
głaskanie czy uciskanie, czuje jak napływa do nich krew, a dzięki olejkom skóra
staje się gładka i jedwabista. Masaż całego ciała wykonywany hinduską metodą
Shantali pozwala dziecku doświadczyć różnych części jego ciała. W czasie
masażu należy zadbać o dobry kontakt z dzieckiem. Podczas masażu nauczyciel
może spotkać się z dzieckiem w sposób najbardziej osobisty, przekazać mu
swoją
bliskość,
ciepło,
poczucie
bezpieczeństwa.
4. Stymulacja wzroku
Metoda ta stosowana głównie u dzieci z uszkodzonym wzrokiem.
Nauczyciel stara się uaktywnić dziecko w stosunku do ludzi i przedmiotów. W
pracy nad kontaktem podstawowym celem jest inicjowanie i podtrzymywanie
kontaktu wzrokowego z uczniem. Kontakt wzrokowy jest głównym źródłem
rozwoju dialogu. Szczególne znaczenie ma język ciała terapeuty, ekspresja jego
twarzy, ruchów, postawie ciała. Duże znaczenie w odbiorze wzrokowym mają
barwy. Kolory budzą uczucia, ożywiają, pobudzają umysł lub zasmucają,
cieszą lub uspokajają.
5. Stymulacja słuchu
Ważny element pracy terapeutycznej ze względu na to, iż zarówno wzrok
jak i słuch wywołują potrzebę ruchu, działania i poznawania. Bardzo istotne w
stymulacji słuchu są instrumenty wywołujące silne wibracje, mogą one być
odczuwane przez uczniów przy pomocy dotyku, który wspomaga słuch w
odbiorze fal akustycznych. Najpierw gra się na instrumentach blisko ciała
uczniów, tak by mogli czuć wibracje, a potem źródło dźwięku oddala się w celu
wytworzenia odruchu orientacyjnego, uczenia rozpoznawania kierunku, z
którego dochodzi dźwięk.
6. Stymulacja smaku
Celem dostarczenia tych bodźców jest zwiększenie wrażliwości warg i
języka, by pomóc w przeżywaniu przyjemności smakowania, delektowania się
potrawami.
7. Stymulacja węchu
Stosuje się tę metodę przede wszystkim u dzieci niedowidzących
wymagających dodatkowych bodźców. Należy opierać się na zapachach
znanych dziecku, kojarzących się z przyjemnymi przeżyciami np. perfumy
mamy, taty, zapach kwiatów, ziemi, piasku, kremu, oliwki itp.
8. Stymulacja polisensoryczna
Jest to nauka wielozmysłowego doświadczania świata, ma na celu
dostarczanie zaplanowanych wrażeń i uczuć. Umożliwia poznawanie przez
patrzenie, słuchanie, dotykanie, wąchanie i smakowanie. Przykładem takiej
stymulacji są zajęcia z żywiołami. Elementami stymulującymi zachowania
dzieci, pobudzającymi aktywność, ożywiającymi zmysły są żywioły: ziemia,
ogień, powietrze i woda. Każdy rodzaj żywiołu można przyporządkować pewnej
porze roku: wodę- zimie, ziemię- wiośnie, ogień- latu i powietrze- jesieni. Pracę
z żywiołami można wykorzystać podczas zajęć indywidualnych jak i w grupie.
Żywioły wywołują duże zainteresowanie i duże emocje, nie ma więc problemów
z opanowaniem grupy dzieci.
9. Metoda aktywności CH.Knilla
Pozwala na nawiązanie kontaktu z dzieckiem, rozbudzeniu sprawności
poznawczej, kształtowaniu orientacji w schemacie ciała oraz rozwija poczucie
tożsamości. Dodatkowym plusem tej metody jest uzyskany przez wprowadzenie
muzyki efekt orientacji oraz przewidywanie zdarzeń. Każdemu etapowi
przyporządkowana jest inna bardziej wyraźna melodia. Rytuał sesji rozpoczyna
się w momencie przygotowań. Po pewnym czasie dziecko będzie bardzo
wyraźnie łączyć bodźce słuchowe ze schematem i urodzajem wykonywanej
czynności.
10. Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne
Jest to metoda stosowana z powodzeniem w pracy z dziećmi i dorosłymi z
różnego rodzaju niesprawnościami. W pracy z osobami głęboko upośledzonymi
największe zastosowanie ma grupa ćwiczeń pozwalających poznać swoje ciało.
Ćwiczenia wykonuje się na podłodze co dodaje dziecku poczucie
bezpieczeństwa. Ćwiczenia w prosty sposób przekazują dziecku wiedzę o
budowie jego ciała, a uczenie odbywa się w bezpośrednim doświadczeniu.
Dziecko ma możliwość odczucia głowy, brzucha, rąk i nóg. Duże znaczenie
odgrywa tu poczucie bezpieczeństwa jakie zapewnia osoba dorosła. Zachęca się
tu do obserwowania zachowań dziecka i podążania jego śladem, a nie trzymania
się ściśle proponowanego schematu. Stosując tę metodę rozwijamy u dzieci:
poczucie bezpieczeństwa. Pewność siebie w poruszaniu się w przestrzeni,
zaufanie do innych, spontaniczność i aktywność, świadomość własnego ciała.
11. Chromoterapia
Istnieją różne metody leczenia barwami, np. przyjmowanie barw wraz z
pokarmami, stosowanie właściwej barwy otoczenia i ubioru, barwne
naświetlania. Chromoterapia może w sposób zasadniczy poprawić energetyczny
poziom funkcjonowania ucznia. Dzieci ospałe, mało zainteresowane
otoczeniem, o słabych możliwościach komunikacyjnych, pod wpływem barw
stają się bardziej aktywne, ciekawe świata, łatwiej nawiązać z nimi kontakt.
Pomaga także w przezwyciężaniu stereotypii i hamowaniu zachowań
agresywnych. W pracy z uczniami głębokim upośledzeniem umysłowym
najczęściej stosuje się barwne naświetlanie części lub całego ciała. Czas
naświetlania powinien wynosić od 5 do 20 minut. Stosowane barwy to:
czerwona, żółta, zielona i niebieska. Zielony jest jedynym kolorem, który można
stosować bez ograniczeń, natomiast z czerwonym należy obchodzić się
ostrożnie, gdyż jego nadmiar może prowadzić do rozdrażnienia i irytacji.
Chromoterapia uzupełnia tradycyjne metody rewalidacji, pobudza i rozwija
elementarne procesy poznawcze, pomaga uporządkować chaos odbieranych
przez nich wrażeń. Dziecko można stymulować jedno – lub wielozmysłowo, w
zależności od potrzeby. Motywacją do podejmowania aktywności są elementy
tworzące wystrój Sali, które zachęcają do działania, zapewniając spokój i
bezpieczeństwa. Podstawowa zasada tych zajęć to pełna akceptacja takiego
sposobu
odbierania
bodźców
jaki
wybrało
sobie
dziecko.
12. Zajęcia muzyczno – rytmiczne
Muzyka ma wyjątkową zdolność wzbudzania emocji, zaspokaja potrzebę
ekspresji i zabawy, pobudza potrzeby estetyczne i poznawcze. W pracy z
uczniami głębokim upośledzeniem umysłowym rzadko wykorzystuje się
muzykę jako samodzielny element terapii. Najczęściej używamy muzyki do
uspokojenia dziecka. Na ogół łączymy elementy muzyki ze śpiewem, tańcem,
słowem, kolorem. Zajęcia muzyczno – rytmiczne wywierają pozytywny wpływ
na dzieci z ograniczeniami ruchowymi i umysłowymi. Dzieci w widoczny
sposób uaktywniają się. Wyraża to ich mimika, pobudzenie ruchowe, wzmożone
napięcie mięśniowe. Zajęcia te wywierają także pozytywny wpływ na dzieci
nadmiernie pobudliwe, czasem agresywne. Atrakcyjność i przystępność zajęć
zaspakaja potrzebę zabawy, a także mobilizuje do wykonywania ruchów o
charakterze celowym. W zabawie należy stosować elementy inscenizacji z
charakterystycznymi ubiorami i ozdobami. W tego typu zajęciach wartość
terapeutyczną ma rytm i improwizacja muzyczna. Rytm najmocniej oddziałuje
na emocje dzieci, niesie w sobie duży ładunek energetyczny, przenika ciało i
duszę. Form zajęć muzyczno- rytmicznych może być bardzo wiele. Można
dobierać różne rodzaje muzyki i ruchu, łączyć z innymi elementami zajęć.
Należy obserwować zachowanie dzieci i reagować na ich potrzeby i lęki.
W pracy z dzieckiem głęboko upośledzonym można korzystać ze
wszystkich dostępnych metod, technik terapeutycznych. Pamiętać należy jednak
o umiejętnym dostosowaniu ich do poziomu rozwoju oraz upodobań i
zainteresowań dziecka.
Opracowała Marzena Bulanda