wpływ padaczki na poważny brak rozeznania

R O C ZN IK I
T om X III,
N A U K PR A W N Y C H
zeszyt 2
2003
K S. S T A N IS Ł A W P A Ź D Z IO R
WPŁYW PADACZKI
NA POWAŻNY BRAK ROZEZNANIA OCENIAJĄCEGO
W ostatnich latach kanoniści podjęli próbę tran sp o zy cji o siągnięć m edycz­
nych na teren praw a kanonicznego, szczególnie praw a p rocesow ego w spra­
w ach o niew ażność m ałżeństw a. Z tego pow odu dzisiaj nie do rzadkości n ale­
żą procesy prow adzone w trybunałach kościelnych, kiedy p rzy czy n ą orzecze­
nia niew ażności m ałżeństw a je st padaczka. W w ielu tego rodzaju przypadkach
spraw a ro zp atry w an a je s t z tytułu pow ażnego braku ro z ezn a n ia oceniającego
co do istotnych praw i obow iązków m ałżeńskich w zajem nie przekazyw anych
i przyjm ow anych (kan. 1095 n. 2).
I. DEFINICJA PADACZKI
Pod pojęciem p adaczka kryje się w iele defin icji o od m ien n y m brzm ieniu,
ale o pew nych cechach w spólnych. Jedną z nich je s t w y stęp o w an ie napadów
padaczkow ych. Z auw aża się, iż zam ienne stosow anie p o jęcia p a d a czk a i n a ­
p a d p a d a czko w y je s t błędem . N auki m edyczne bardzo ja sn o ro zg ran iczają te
pojęcia, gdyż padaczka to choroba, natom iast napad padaczkow y to objaw .
Ks. dr hab. S t a n i s ł a w P a ź d z i o r , prof. K UL - kierow nik K atedry Praw a K anonicz­
nego na W ydziale Z am iejscow ym Nauk Praw nych i E konom icznych KUL w T om aszow ie L u­
belskim , kurator K atedry K ościelnego Praw a M ałżeńskiego i R odzinnego na W ydziale Praw a,
Praw a K anonicznego i A dm inistracji K UL; adres do korespondencji: Al. R acław ickie 14,
20-950 Lublin.
P o d k reśla się, że napad padaczkow y, będąc zasadniczym objaw em padaczki,
nie je s t jej jed y n y m objaw em , gdyż m ając do czynienia z napadem padacz­
kow ym , nie zaw sze m am y do czynienia z p ad a czk ą1.
P ad aczk a zaw sze była zagadnieniem nie tylko neurologicznym , ale i psy­
chiatrycznym , dlatego gdy m ówi się o zaburzeniach psychicznych w padaczce,
należy uw zględnić zaburzenia funkcjonow ania m ózgu, których klinicznym w y­
razem m ogą być zarów no napady padaczkow e, ja k i zaburzenia psychiczne2.
H isto ria p o glądów na padaczkę je st odbiciem rozw oju um ysłow ego ludz­
kości, p oziom em w iedzy, kultury i stosunków społecznych. Padaczka jest
ch o ro b ą tak starą i znaną ja k kultura i zapisy m edyczne3. Pierw szy źródłow y
zapis na tem at padaczki znajduje się w kodeksie króla babilońskiego Hamm u rabiego, pisan y m ok. 1900 r. przed Chr. W zm ianka ta dotyczyła zastrzeże­
nia n iew ażn o ści k upna niew olnika, który cierpiał na pow yższą chorobę4.
H ip o k rates uw ażał padaczkę za cierpienie pochodzenia m ózgow ego. W iara
w n ad p rzy ro d zo n e źródło przetrw ała do czasów O drodzenia, stąd nazwy:
m orbus sa c e r, m orbus deificus, m orbus caducus, m orbus dem ioniacus, morbus
d ivin u s '. Z uw agi na dram atyczny przebieg jednej z najw cześniej poznanych
p o staci u o g ó ln io n eg o napadu toniczno-klonicznego p adaczka w cześniej w zbu­
d ziła zain tereso w an ie niż przew lekłe choroby układu nerw ow ego6. Padaczka
b y ła i je s t dzisiaj chorobą w ystępującą we w szystkich krajach. Jej tajem nicza
n atu ra - szczeg ó ln ie objaw y i tajem nicze napady - w yw oływ ały w wyobraźni
ludzkiej tak d ziw ne skojarzenia, że uczyniono z niej chorobę św iętą, przy­
p isu jąc jej p o w stan ie bezpośredniem u działaniu bóstw , a także w spółdziałaniu
złych d u c h ó w '. O bjaw y padaczki rodziły u ludzi różny odbiór, począw szy
do u zn an ia takich osób za św ięte i otaczanie ich kultem , a skończyw szy na
p iętn o w an iu , w ięzieniu i pozbaw ieniu życia ja k o „opętanych przez szatana”8.
W o statn ich latach ugruntow ało się pojęcie padaczki ja k o zespołu objawów
1 J. C z o c h a ń s k a , P adaczka, w: N eurologia dziecięca, red. J. Czochańska,
W arszaw a 1985, s. 358.
A. D w o ż e n k o, Padaczka, W arszaw a 1971, s. 240.
3 J. M a j k o w s k i , Padaczka, W arszaw a 1991, s. 17.
4 T. B i 1 i k i e w i c z, P sychiatria, W arszaw a 1979, s. 552.
3 S. P u ż y ń s k i, Padaczka, w: Leksykon p sychiatrii, red. S.Pużyński, W arszawa
1993, s. 329.
6 B i 1i k i e w i c z, dz. cyt., s. 552.
'
E. St o c k i, E pilepsje - padaczka. M iano chorobow e w ciągu wieków (karta z
d ziejów m ianow nictw a lekarskiego), „W iadom ości L ekarskie” 25(1972), s. 832.
8 M. D ą b r o w s k a, Z aburzenia osobow ości u chorych z padaczką skroniową
p rzed i p o jed n o stro n n e j lobzktom ii skroniow ej, W arszaw a 1987, s. 7.
som atycznych, w egetatyw nych oraz psychicznych, który m oże w ystępow ać
na podłożu różnych zm ian m orfologicznych i m etabolicznych w m ózgu9.
P adaczka, epilepsja, choroba św. W alentego je s t to zespół chorobow y,
którego istotą są napady padaczkow e z tow arzyszącym i im zm ianam i czyn­
ności b io elektrycznych m ó zg u 10. P adaczkę ok reśla się zw ykle ja k o prze­
w lekłe zaburzenie m ózgow e o różnej etiologii, charak tery zu jące się naw ra­
cającym i n ap a d am i11, w yw ołanym i nadm iernym w yładow aniem kom órek
nerw ow ych m ózgu z różnym i klinicznym i i laboratoryjnym i o b jaw a m i1'1.
N adm ierne pobudzenie m ózgu m oże w ystąpić w ogrom nym polu kory lub
w całym m ózgu. W pierw szym przypadku m ówi się o napadzie częściow ym ,
w drugim o napadzie u o g ó ln io n y m 1’. N apad padaczkow y o k reśla się jako
nagłe, naw racające, przejściow e zaburzenia czynności ośrodkow ego układu
nerw ow ego w ynikające z nadm iernej populacji kom órek nerw ow ych. N ad­
m ierną czynność nerw ów nazyw a się w yładow aniem p ad a czk o w y m 14.
N apady padaczkow e przebiegają najczęściej, ale nie w yłącznie z utratą
przytom ności, a podłoże ich stanow ią nadm ierne, gw ałtow ne, patologiczne
w yładow ania grup kom órek nerw ow ych. P oza napadam i w ystępują często sta­
ny zam roczenia, a w stanie psychicznym stw ierdza się cechy otępienia
i ch arak tero p atii1\
N atom iast stanem padaczkow ym określa się stan bardzo długich lub często
pow tarzających się napadów padaczkow ych, m iędzy którym i chory nie o d zy s­
kuje przytom ności. M oże to być naw et niebezpieczne dla ż y c ia 1”. O ile
napad padaczkow y je st norm alną odpow iedzią kom órek nerw ow ych na n iep ra­
9 A. B i I i k i e w i c z, P adaczki, w: P odstawy psychiatrii. P odręcznik dla studentów ,
red. M. Jarosz, W arszawa 1988, s. 125; E. K o b y l i ń s k a , D zieci chore z padaczką, w:
Dziecko niepełnospraw ne w rodzinie, red. I. O buchow ska, W arszaw a 1999, s. 541.
10 M ała encyklopedia medycyny, t. III, W arszaw a 1990, s. 872.
11 A. B i 1 i k i e w i c z, S. S m o c z y ń s k i , P adaczka, w: P sychiatria, red.
A. B ilikiew icz, W. Strzyżew ski, t. I, W arszaw a 1992, s. 256.
12 W ielki słow nik m edyczny, W arszaw a 1987, s. 962.
13 J. M a j k o w s k i ,
L. B u ł a c h o w a , P adaczka. P orady dla chorych.
W arszaw a 1991, s. 7.
11 J. M a j k o w s k i, P atom echanizm napadów padaczkow ych i etiopatogeneza
padaczki, w: Padaczka i inne stany napadow e u dzieci, red. R. M ichałow icz, W arszaw a
1992, s. 11.
l ' A. P r u s i ń s k i, Podstaw y neurologii klinicznej, W arszaw a 1980, s. 219.
16 F. F o r d. Choroby układu nerw ow ego niem ow ląt, d zieci i m łodzieży, W arszaw a
1963, s. 1213.
w id ło w y b o d ziec, o tyle sam a padaczka m oże być w ynikiem niepraw idłow ej
o d p o w ied zi k o m ó rek nerw ow ych na norm alny bodziec®7.
S p o ty k a się p rzypadki padaczki rozpoczynającej się we w czesnym okresie
życia, p o łączo n ej z objaw am i w rodzonego u p o śledzenia rozw oju układu ner­
w ow ego; ro zp o czy n ającej się w różnych okresach życia, połączonej z obja­
w am i n ab y teg o u szk o d zen ia m ózgu, oraz przypadki padaczki rozpoczynającej
się w każd y m w ieku, której tow arzyszy norm alny rozw ój um ysłow y i w któ­
rej nie m o żn a znaleźć klinicznego dow odu organicznej choroby m ózgu (grupa
tzw . p ad aczek sam o istn y ch )18, Z e w zględu na różnorodność czynników , ja ­
kie m ogą w y w oływ ać padaczkę, ro zróżnia się następujące jej rodzaje: pa­
d aczk a og n isk o w a, skroniow a, sam oistna, afektyw na, alkoholow a, podkorow a
itp .19 N iek tó rzy ob ecnie dzielą padaczki na trzy zasadnicze grupy: padaczki
uo g ó ln io n e, p ad aczki częściow e oraz padaczki niesklasyfikow ane20.
T y pow ym i o b jaw am i poprzedzającym i napady są: zaw roty głow y, om dlenia
bez p rzy czy n y , nagłe i nie zlokalizow ane odczucia, krzyk, płacz, śm iech,
stany sen n o ści, u czucie osam otnienia, lęk. W yraźne objaw y pojaw iają się
n ajczęściej w d zieciństw ie, choć ich w ystąpienie m oże się odw lec do wieku
d o jrzałeg o . W ok o ło 10% w szystkich przypadków m ożna je prześledzić
w steczn ie do pierw szych trzech lat życia, a w około połow ie przypadków
ro z w ija ją się p rzed 10. rokiem życia21. Istn ieją dw a głów ne rodzaje napa­
dów pad aczk o w y ch : napad duży (g ra n d m ai), który m oże w ystąpić naw et bez
żad n y ch o b jaw ów p oprzedzających. P odczas drgaw ek dochodzi nieraz do cięż­
kich urazów , chory zw ykle zapada w sen, po obudzeniu nie pam ięta napadu.
N ap ad m ały {petit m ai) je s t trudno dostrzegalny, najisto tn iejszą jeg o cechą
je s t u trata św iadom ości (przynajm niej splątanie um ysłow e). C zęsto się po­
w tarza i je s t kró tk o trw ały, co prow adzi do stanu przejaw iającego się głów nie
n iep rzy to m n o ścią. W w iększości przypadków napady te w ystępują łącznie.
U n iek tó ry ch ch o ry ch zdarzają się praw ie codziennie, u innych raz na kilka
lat. U jed n y c h p o w tarzają się w w yraźnie określonych i regularnych odstę­
pach czasu, u in n y ch nie m ożna się dopatrzyć żadnej reg u larn o ści22.
17 J. M a j k o w s k i, Padaczka. D iagnostyka. Leczenie. Zapobieganie, W arszawa
1986, s. 15.
18 F o r d, dz. cyt., s. 1208.
19 E ncyklopedyczny słow nik psychiatrii, red. L. K orzeniow ski, S. Pużyński, W arszawa
1986, s. 369-371.
20 A. B i 1 i k i e w i c z, P sychiatria, W arszaw a 2000, s. 193.
1 F o r d, dz. cyt., s. 1212.
22 Tam że.
II. ETIOLOGIA PADACZKI
W wielu przypadkach przyczyna napadów padaczki nie jest znana. W ta­
kich przypadkach zakłócenie funkcji mózgu powstaje w ośrodkowej części
mózgu, a następnie rozszerza się na korę mózgową z obu stron powodując
napad uogólniony23.
Etiologia choroby jest złożona. Ogólnie wyróżnia się: czynniki konsty­
tucjonalne, które są właściwością dziedziczną. Sprawa dziedziczności w pa­
daczce jest zagadnieniem bardzo starym. Zagadnienie to przechodziło różne
koleje: od całkowitej akceptacji i ujęcia padaczki jako choroby dziedzicznej
do zupełnego zaprzeczenia roli skłonności wrodzonej w powstawaniu napa­
dów padaczkowych24. Badania stwierdzają, iż bezpośrednie przekazanie
dziecku tej choroby przez rodziców jest bardzo rzadkie. Znaczenie czynnika
genetycznego w występowaniu napadów padaczki u krewnych pierwszego
stopnia jest niewielkie '. Jednak przenoszenie dziedziczne predyspozycji do
napadów jest uznanym na ogół faktem26. Zauważa się, że rodzice chorzy
na padaczkę przekazują potomstwu skłonność do chorób nerwowych i
umysłowych, ale występowanie drgawek zawsze wymaga dodatkowego
czynnika wywołującego2'.
Współczesna epileptologia uznaje wprawdzie występowanie padaczki dzie­
dzicznej, ale - jak podkreśla się - tego rodzaju odmiana padaczki jest wielką
rzadkością. Jednak na istnienie „predyspozycji do padaczki” przekazywanej
dziedzicznie wskazują badania bliźniąt, badania rodzin oraz wyniki badań
EEG u krewnych chorych na padaczkę". Za padaczkę dziedziczną należy
uważać wyjątkową odmianę, znamionującą się napadami uogólnionymi od po­
czątku, np. w postaci napadów toniczno-klonicznych, mioklonii p e tit mai.
Padaczka dziedziczna jest rzadkością dlatego, że predyspozycja konstytucyjna
jest zjawiskiem, tak iż tylko wyjątkowo przenieść się może w jakiejś rodzinie
z dostatecznym natężeniem, aby można było mówić o padaczce naprawdę
23 A. B i I i fc 1 af w i ę z, P adaczka, w: P odstaw y p sych ia trii, red. M. Jarosz,
W arszaw a 1988, s. 125.
24 A. D w o ż e n k o, Z. H u b e r, Z agadnienie dzied ziczn o ści w padaczce,
„N eurologia, N eurochirurgia i Psychiatria P olska” 10(1960), s. 639.
' M a j k o w s k i , Padaczka, s. 35.
26 J. Z i e 1 i ń s k i, Społeczno-lekarskie problem y p a d a c zk i, „N eurologia,
N eurochirurgia i P sychiatria P olska” 14(1964), s. 832.
27 F o r d , dz. cyt., s. 1212.
■s B i 1 i k i e w i c z, Padaczka, s. 126.
d zied ziczn ej. D otyczy to np. rodzin w ieloosobow ych. Jeżeli predyspozycja
je s t m niej n asilona, m ów i się o padaczce ro d zin n ej29.
D użą ro lę w pow staw aniu napadu padaczkow ego odgryw a obecność ognis­
ka p adaczkow ego. O gniskiem padaczkow ym nazyw a się grupę lub grupy ko­
m órek, które stan o w ią źródło w yładow ań padaczkow ych. O gniska padaczkow e
m ogą p o w stać w w yniku działania rozm aitych czynników szkodliw ych30.
P ad aczk a najczęściej je s t w yrazem organicznego uszkodzenia mózgu
a zw łaszcza o k olic skroniow o-lim bicznych. R odzaj i nasilenie napadów pa­
d aczkow ych zależą od rozległości i um iejscow ienia uszkodzenia m ózgu, od
w ieku, w którym do niego doszło. N ow sze badania w skazują na m ożliw ość
w tó rn y ch o g n isk padaczkow ych w m ózgu, co nie pozostaje bez wpływ u na
stan p sy ch iczn y ch o ry ch 31. P rzyczyną padaczki m oże być rów nież m iażdży­
ca, zm iany starcze, zm iany w yw ołane przez zatru cia32, guzy m ózgu, zmiany
w naczy n iach m ózgow ych, zakażenia m ózgu lub opon m ózgow ych3-1. Do na­
czy n io w y ch zab u rzeń m ózgu pow odujących pow staw anie napadów padaczko­
w ych należą: m iażdżyca, zator, zakrzep (tętnicy lub zatoki szyjnej), wylew
m iąższow y i podpajęczynów kow y, nad ciśn ien ie34. Do czynników pow staw a­
nia napadów padaczkow ych należą rów nież w rodzone w ady m ózgu, np. dziuro w ato ść m ózgu, w odogłow ie, stw ardnienie guzow ate, m ałozw ojow ość33.
N iekiedy skutkiem padaczki je st uraz m ózgu. T ego rodzaju epilepsję po­
u razo w ą stw ierd za się czasem dopiero po upływ ie kilku lub kilkunastu lat.
S zczeg ó ło w e b ad an ia w skazują, iż padaczka m oże się pojaw ić nie tylko
w n astęp stw ie otw artych, ale i zam kniętych obrażeń m ózgu36.
29 P. B a r k e r, P odstaw y p sychiatrii dziecięcej. W arszaw a 1974, s. 149: „Napady
małe, znane częściej jak o p etit m a i, są często spotykane u dzieci przy czym częściej
d otyczą one dziew cząt niż chłopców . Polegają na krótkich okresach nieprzytom ności,
trw ających jed y n ie kilka sekund. C zęstość napadów może być bardzo różna, od mniej niż
raz w m iesiącu - do kilkuset napadów w ciągu dnia. W iększość dzieci w yrasta z p etit mai
w okresie dojrzew ania, czasam i jednak dochodzi do w ystąpienia napadów dużych” ;
M. C i e ś 1 a k, K. S p e t t, W. W o 1 t e r, P sychiatria w praw ie karnym . W arszawa
1977, s. 326.
30 P r u s i ń s k i, dz. cyt., s. 225-226.
31 Leksykon p sychia trii, s. 331.
33 E ncyklopedyczny słow nik psychiatrii, s. 368.
33 M ała encyklopedia m edycyny, t. III, s. 872.
34 M a j k o w s k i, Padaczka, s. 63.
35 Tam że.
36 M. Ci e ś I a k, Psychiatria w procesie karnym . Lublin 1994, s. 262.
R odzaj padaczki o nie ustalonej przyczynie nazyw a się skrytopochodną lub
sam oistną - p o lega na w ystępow aniu napadów padaczkow ych, zw ykłe p ier­
w otnie uogólnionych, których przyczyny nie udaje się ujaw nić. S kłonność do
padaczki sam oistnej w ystępuje nieraz rodzinnie '
sam oistnej w ym ienia się uraz p o ro d o w y ’®'.
W śród przyczyn padaczki
P adaczka w ystępuje 3-7 razy częściej u pacjentów z psychozam i. U 10%
chorych na padaczkę stw ierdza się w ciągu życia p sy ch o zę39. W iększość b a­
daczy stoi na stanow isku, że padaczka częściej w ystępuje u m ężczyzn. W ska­
zuje się, że w m łodszych przedziałach w iekow ych choroba ta je s t podobna
w obu grupach płci. N ajw yższy w skaźnik ro zp o w szech n ien ia padaczki w ystę­
puje w najm łodszych przedziałach w ieku, w końcu pierw szej dekady życia
w ykazuje on w yraźny spadek i najniższą w artość w w ieku średnim . W prze­
działach w ieku podeszłego w artości tego w skaźn ika ponow nie ro sn ą40.
U osób m łodych do około 20. roku życia najczęstszą przyczyną padaczki
są urazy głow y41, U m ałych dzieci urazy głow y m ogą pow stać na skutek
np. w w yniku w ypadnięcia z w ózka. W późniejszym natom iast w ieku naj­
częstsze są urazy doznane (poza w ypadkam i d rogow ym i), w następstw ie
uderzeń przez zw ierzęta, bójek oraz w ypadków podczas zabaw czy pracy,
upadku z w ysokości itp.
III, ZABURZENIA PSYCHICZNE W PADACZKACH
P adaczka je st jed n o stk ą chorobow ą niecałkow icie n ależącą do psychiatrii.
Z ajm ują się nią głów nie neurolodzy. W w ielu je d n a k przypadkach padaczki
w ystępują w yraźne zaburzenia psychiczne43.
P adaczka pod każdym w zględem - etiologii, pato fizjo lo g ii, epileptogenezy,
przebiegu choroby, w spółistnienia innych zaburzeń, reag o w an ia na leki, je st
’ M a j k o w s k i ,
Padaczka, s. 63.
’ 1 T. B i 1 i k i e w i c z, Spraw y m ózgow e w yrażające się klinicznie napadam i
padaczki (epilepsja), w: Psychiatria kliniczna, red. T. B ilikiew icz, W arszaw a 1960, s. 421.
39 H. I. K a p 1 a n, B. J. Sa d o c k, P sychiatria kliniczna, red. S. Sidorow icz,
W rocław 1995, s. 37.
40 J. Z i e 1 i ń sk i, Społeczne zagadnienia padaczki, w: P adaczka, red. A. Dowżenko, W arszaw a 1971,
s.
281.
’‘ M a j k o w s k i ,
B u ł a e h o w a ,
dz. cyt., s. 11.
42 K a p l a n ,
S a d o c k , Psychiatria kliniczna, s. 37.
4’ J. J a r o s z y ń s k i. Choroby p sychiczne i p ielęgniarstw o psychiatiyczne,
W arszaw a 1971, s. 52.
tak zró żn ico w an y m schorzeniem , że zaw sze trzeba dokonyw ać indyw idualnej
oceny p o szczeg ó ln y ch przypadków . Jak stw ierdza się, padaczka m oże spow o­
dow ać u ch o reg o rów nież zaburzenie rozeznania oceniającego, które m ieści
się w w ew nętrznej strukturze aktu ludzkiego i odnosi się do sądu, czyli oceny
p ra k ty c zn ej44.
O braz k lin iczn y zaburzeń psychicznych w ystępujących w padaczce zależy
od czy n n ik ó w śro d ow iskow o-spolecznych, podłoża strukturalnego, stosow nego
leczen ia, w ieku chorego, poziom u rozw oju um ysłow ego oraz stopnia dojrza­
ło ści o śro d k o w eg o układu nerw ow ego.
U d zieci, ze w zględu na stopniow e dojrzew anie układu nerw ow ego w ko­
lejn y ch fazach rozw ojow ych, padaczka m a nie tylko bardziej dynam iczny
ch arak ter, ale na skutek w iększej w rażliw ości dziecięcego układu nerw ow ego
na czy n n ik i zew n ętrzne w jej przebiegu znacznie częściej w ystępują zabu­
rzen ia psy ch iczn e. Z aburzenia psychiczne z uw agi na ich etiologię m ożna
p o d zielić na 4 zasadnicze grupy: 1. napadow e zjaw iska psychopatologiczne,
k tóre stan o w ią in tegralny składnik zespołu objaw ow ego padaczki; 2. prze­
w lek łe zesp o ły p sychoorganiczne w spół wy stępujące z napadam i padaczko­
w ym i; 3. n aw arstw ian ia nerw icow e, zależne od sytuacji rodzinnej i szkolnej
d ziecka; 4. zab u rzen ia psychotyczne45,
W p ad aczk ach m ogą m ieć m iejsce zaburzenia ostre. Są to objaw y psycho­
ty czn e trw ające od kilku dni do kilku tygodni, w ystępujące niezależnie od
napadów czy p o n apadow ych stanów zam roczenia. O bjaw y te m ają często po­
stać o stry ch zesp o łów urojeniow ych i są typow e dla osób z napadam i po­
cho d zący m i z p łata skroniow ego, zw ykle w okresie sam orzutnej popraw y lub
w yw ołanej leczeniem .
W p ad aczce w tórnej zdarzają się bardzo różnorodne zaburzenia psychiczne
o p o staci zależn ej od charakteru uszkodzeń. C zęsto je d n a k naw et w padaczce
sam oistnej ro z w ija ją się ostatecznie zaburzenia um ysłow e, na które znaczny
w pływ w y w iera sy tuacja chorego i jeg o osobow ość. N ie zaw sze jed n ak zm ia­
ny um y sło w e p rzeb ieg ają rów nolegle z częstością napadów . N ieraz w ystępuje
nagłe co fn ięcie się rozw oju um ysłow ego, zw łaszcza je ś li m iał m iejsce długi
okres sp lątan ia u m ysłow ego4 '.
44 Por. W . G ó r a 1 s k i, N iezdolność do zaw arcia m ałżeństw a w edług kan. 1095, nn.
1-3 KPK, „Praw o K anoniczne” 39(1996), s. 29.
45 M a j k o w s k i, B u ł a c h o w a, dz. cyt., s. 11.
46 B i 1 i k i e w i c z, S m o c z y ń s k i ,
dz, cyt., s. 256.
4' F o r d, dz. cyt., s. 1217.
W padaczce skroniow ej zaburzenia psychiczne p rz y b ie rają postać psychoz
schizofrenopodobnych, m ogą m ieć m iejsce różne om am y, depersonalizacja,
subiektyw ne zab u rzenia m yślenia i pam ięci, w p rzebiegu napadów afektyw nych najczęściej stw ierdza się lęk48.
S tw ierdza się, że im w cześniej zadziała czy n n ik u szkadzający układ ner­
wow y, tym częściej obok napadów w ystępują pow ażne, przew lek le zaburzenia
psychiczne. T ak w ięc niektóre schorzenia uw arunkow ane genetycznie lub
pow stałe w życiu płodow ym czy w okresie okołoporodow ym , ja k i choroby
m ózgu przebyte w pierw szych trzech latach ży cia dzieck a często pow odują
w raz z padaczk ą upośledzenie um ysłow e i niedorozw ój innych funkcji psy­
chicznych. U ok. 35% dzieci chorych na p adaczkę w y stęp u ją na pierw szym
planie przew lekłe zaburzenia charakteru, a nie upo śled zen ie um ysłow e. U w aża
się, że najw iększy odsetek zaburzeń charakteru w ystępuje przy uszkodzeniach
układu lim bicznego i przednio-przyśrodkow ych części p łata skroniow ego.
W niektórych p rzypadkach kilkuletni czas trw ania choroby i pow tarzające się
często uogólnione napady drgaw kow e oraz zw iązane z nim i liczne urazy gło ­
wy przy upadkach w czasie napadu, a przede w szystkim naw racające stany
padaczkow e m ogą stać się bezpośrednią przy czy n ą objaw ów otęp ien n y ch 49.
N apady padaczkow e zaw sze łączą się z u tratą lub zaburzeniam i św iado­
m ości, w trakcie którego z pacjentem nie m ożna n aw iązać kontaktu. N apa­
dom bow iem tow arzyszyć m ogą zm iany w zakresie czynności poznaw czych,
em ocji i doznań zm ysłow ych. O kres napadu p adaczkow ego objęty je st za­
zw yczaj całk o w itą lub częściow ą am nezją50.
P o dkreśla się, że jeżeli w ystępują trw ałe za b u rzen ia intelektualne (psy­
chiczne) o g ran iczające św iadom e działanie, to nie należy ich zaw sze łączyć
z padaczką, lecz rów nież ze w spółtow arzyszącą ch o ro b ą um ysłow ą, która is­
totnie m oże być u kilku procent chorych na p adaczkę na tyle długotrw ała, że
u niem o żliw ia spełnienie w ym ogów staw ianych p rzez p raw odaw cę k o ścieln e­
go. Z tego pow odu bardzo w ażne jest, aby k an o n ista nigdy nie dokonyw ał
uogólnień, ale rozpatryw ał każdy przypadek padaczki in d y w id u aln ie51.
48 K a p 1 a n, S a d o c k, dz. cyt., s. 37.
49 A. P o p i e l a r s k a , Zaburzenia psychiczne w padaczkach, w: P sychiatria, red.
A. B ilikiew icz, S. Strzyżew ski, s. 382.
50 J. H. S c u 1 1 y, Psychiatria, W arszaw a 1998, s. 173-175.
51 K. G r a c z y k, Wpływ p adaczki na kanoniczną zdolność osoby do w yrażenia zgody
m ałżeńskiej w św ietle doktryny K ościoła katolickiego, „E p ilep to lo g ia” 8(2000), s. 121.
P ato g en eza zm ian otępienno-charakteropatycznych u chorych na padaczkę
je s t złożona. Z m iany te zależą przede w szystkim od organicznego uszko­
d zen ia m ózgu, w yw ołującego zarów no padaczkę, ja k i przew lekłe objawy
psy ch iatry czn e.
IV. WPŁYW PADACZKI NA OSOBOWOŚĆ
D ane liczb o w e odnoszące się do zaburzeń osobow ości są dość zróżnico­
w ane. N iek tó rzy autorzy są zdania, że 50% pacjentów nie ujaw nia odchyleń
ch arak tero lo g ic zn y ch 52. W przew lekłych zaburzeniach psychicznych, prze­
jaw iają cy ch się w postaci upośledzenia um ysłow ego, zespołu otępieniow ego
i o rg an iczn y ch zaburzeń charakteru, w ystępujących rów nolegle z napadam i
p ad aczkow ym i ujaw niającym i w pierw szych latach życia dziecka, rokow anie
je s t niep o m y śln e, naw et jeśli w cześnie rozpocznie się system atyczne leczenie
p rz eciw p a d acz k o w e5\
O sobow ość padaczkow a, określana rów nież ja k o charakteropatia padacz­
kow a, w y k azu je cechy charakterystyczne, w yróżniające ją spośród innych
odm ian en cefalo p atii. „O dznacza się tendencją do długotrw ałego utrzym y­
w ania się i kum ulacji afektów , «lepkością» i ro zw lek ło ścią w m yśleniu,
«lepkim » ko n tak tem z otoczeniem , hiperkontaktem , czyli tendencją do na­
rzu can ia się o to cze n iu ” . T akie cechy, jak: zasadnicze podchodzenie do wielu
spraw , łatw e przy jm ow anie czynnej postaw y w obronie zasad lub osób, łatw e
i trw ale o b rażan ie się, zbliżają osobow ość padaczkow ą do paranoicznej.
W o so b o w o ści padaczkow ej dostrzega się rów nież cechy h isteryczne34. Po­
nadto w sk azu je się, że charakteropatię padaczkow ą cechuje nadm ierna po­
bożność, stany d y sforii, skłonność do gniew u i agresji, m ściw ość, zazdrość,
sk łonność do e g z a lta c ji'5. O osobow ości padaczkow ej m ówi się w przypad­
ku ustalonej d iagnozy padaczki, natom iast kw estia rozpoznaw ania osobow ości
padaczkow ej bez objaw ów padaczki je st dyskusyjna5".
52 B i 1 i k i e w i c z, S m o c z y ń s k i ,
dz. cyt., s. 263.
53 Tam że.
54 J. J a r o s z y ń s k i , Zespoły zaburzeń p sychicznych, w: P sychiatria, red. A. Bilikiew icz, S. Strzyżew ski, s. 41; A. J a k u b i k, Zaburzenia osobow ości, W arszawa 1997,
s. 63.
55 E ncyklopedyczny słow nik psychiatrii, s. 65.
16 J a k u b i k, dz. cyt., s. 63.
W psychozach padaczkow ych częściej spotkać się m ożna z zespołem
reaktyw no-paranoicznym niż z istotnym i składnikam i zespołu paranoidalnego.
P raw dopodobnie cechy osobow ości padaczkow ej (kum ulacja afektu, do k ład ­
ność, drobiazgow ość i przesadne poczucie spraw iedliw ości) stanow ią podłoże
sprzyjające rozw ojow i zespołów pieniaczych, p ien iaczo-prześladow czych, pieniaczo-w ielkościow ych, urojeń pow ołania. W tych ostatnich, zw ykle d otyczą­
cych pow ołania religijnego lub społecznego, m ogą się znaleźć także „głosy”
typu om am ów słu ch o w y c h ".
Z daniem niektórych autorów cechy osobow ości padaczkow ej są w yrazem
napadów subklinicznych. W edług innych poglądów składają się na nią z je d ­
nej strony niesw oiste cechy organiczne, a z drugiej - o kreślone rysy osobo­
wości uform ow ane pod w pływ em skutków padaczki i zw iązanego z nią sto­
sunku otoczenia do chorego58.
P adaczka m oże niekiedy stać się pow odem śm ierci czy ciężkiego upośle­
dzenia, jed n ak ciężkie jej postacie należą do rzadkości. N ow oczesne sposoby
leczenia doprow adzają do opanow ania padaczki u około 75% p acjentów 59.
O soba z padaczk ą zachow uje co praw da pew ną w olność, ale niekiedy nie
m a p oznania intelektualnego na w ystarczającym poziom ie, np. gdy istnieje
rów nocześnie upośledzenie rozw oju um ysłow ego, gdy w ystępuje proces otępienny lub zaburzenia psychiczne. Z tego rodzaju przypadkam i nie spotykam y
się u w iększości chorych z padaczką, dotyczy to je d y n ie niew ielkiej ich
liczby60. Jeśli chodzi o grupy zachow ań społecznych osób z padaczką, to
badania w skazują, iż jed n a z trzech grup tego ro d zaju osób przejaw ia za­
chow ania aspołeczne, które zakłócają relacje z otoczeniem , przynosząc szkodę
innym lu dziom 61. W literaturze przedm iotu po d k reśla się, iż niew ątpliw y
w pływ na postaw ę osoby chorej na padaczkę m a także in telig en cja i zdolność
do em patii, które u łatw iają rozum ienie norm społecznych oraz tw órczą p o ­
staw ę w obec now ych sytuacji, dzięki czem u m ożliw e je s t naw iązyw anie p ra­
w idłow ych relacji z otoczeniem oraz z ro d zin ą62.
57 J a r o s z
y ń s k i, dz. cyt., s.
77.
58 J a k u b i
k, dz. cyt., s. 64.
59 A. S m i t h, Umysł, W arszaw a 1989, s.148. B adane przypadki padaczki dotyczą ra­
czej daw niejszego okresu, kiedy leczenie było mniej skuteczne, a z tego pow odu niosły
pow ażniejsze skutki.
60 G r a c z y k, dz. cyt., s. 119.
61 J. R e y k o w s k i, M otywacja. Postaw y prosp o łeczn e a osobow ość. W arszaw a
1969, s. 32-45.
62 E. K o b y I i ń s k a, D zieci chore z p a d a czką , red. I. O buchow ska, w: D ziecko
W ielu padaczk o w ców cechuje rów nież przesadna religijność oraz nadm ier­
ne p o czu cie sp raw iedliw ości z tendencją do upartego interw eniow ania w cu­
dze spraw y i zbliżo nego do p ieniactw a dochodzenia w łasnych praw 63.
W sp raw ach o niew ażność m ałżeństw a do strzeg a się znaczną zależność
p o m ięd zy p ad aczk ą a ukształtow aniem osobow ości zaburzonej. O soby chore
na p ad aczk ę w po życiu m ałżeńskim ujaw niają dość w yraźne zaburzenia oso­
b ow ości. W przy p adku m ężczyzny przejaw ia się to m ałą sam odzielnością oraz
u p o śled zen iem sfery intelektualnej. M ężczyzna chory na padaczkę m a trud­
ności w p ełn y m i system atycznym w ypełnianiu obow iązków m ałżeńskich,
głó w n ie w dbaniu o dobro w spółm ałżonki. Z aburzone zachow ania kobiety
cierp iącej na padaczkę są zupełnie inne. P adaczka u kobiet pow oduje otę­
pienie, m ałą sam odzielność, bezradność64.
Z au w aża się, iż upadł dzisiaj pogląd, jak o b y w iększość osób chorych na
p ad aczk ę m iała p o d obną patologiczną osobow ość. N ie istnieje bow iem zespół
ch arak tery sty czn y ch cech osobow ości, które by decydow ały o pow staniu
p ad aczk i lub innych chorób układu nerw ow ego. Jeśli m ów i się o pow iązaniu
ch o ró b n eu ro lo g iczn y ch z pew nym i zaburzeniam i psychicznym i, to raczej
w k o n tek ście skutków , ja k ie te schorzenia w yw ołują w psychice chorego.
N iew łaściw e je s t rów nież używ anie term inu p sych o zy padaczkow e, gdyż
n ależy raczej m ów ić o psychozach u chorych nas padaczkę. P odkreśla się
jed n ak , że ch o rzy na ciężkie i przew lekłe schorzenia neurologiczne m ogą
z czasem być d o tk n ięci także pew nym ciężkim zaburzeniem psychicznym 65.
V. W PŁYW PADACZKI NA ROZEZNANIE OCENIAJĄCE
W k w estii zespołu padaczkow ego kanonista staje przed dość trudnym
zadaniem . Z w ielu opisów , charakterystyk i diagnoz „osobow ości padacz­
k o w ej” m usi w ydobyć i uporządkow ać na użytek praw a kościelnego tylko te,
i je d n o c z e śn ie te elem enty, które m ogą ukazać w pływ padaczki na zdolność
osoby do k an o n iczn eg o zaw arcia m ałżeństw a, w tym przypadku do rozum ie­
nia isto tn y ch praw i obow iązków m ałżeńskich. D la kanonistyki bow iem bar­
niepelnospraw ne w rodzinie. W arszaw a 1995, s. 530-531.
63 J a r o s z y ń s k i, dz. cyt., s. 54.
64 S. P a ź d z i o r, P rzyczyny p sychiczne niezdolności osoby do zaw arcia małżeństwa
w św ietle kan. 1095, Lublin 1999, s. 225-226.
65 T am że, s. 222.
dzo w ażne jest, aby nupturienci byli w olni od o g raniczeń funkcjonow ania
um ysłu. Pragnący zaw rzeć sakram entalny zw iązek m ałżeński pow inni być
w olni od w szelkich ograniczeń intelektualnych i p sychicznych, które zakłó­
cają praw idłow e poznanie m ałżeństw a. W ystępujące u osób z p adaczką zabu­
rzenia osobow ości, zespoły zam roczeniow e, niekiedy zespoły schizofrenoidalne, a także histeria m ogą stać się przeszk o d ą praw idłow ego fu n k cjo n o ­
w ania um ysłu nupturientów . Te zaburzenia z kolei m ogą naruszać praw idłow e
rozeznanie o ceniające co do istotnych praw i obow iązków m ałżeń sk ich 66.
W iększość badaczy je st zgodna, że częstość za w ieran ia m ałżeństw przez
osoby chore na padaczkę je st niższa niż populacji g eneralnej, z której po­
chodzą chorzy. W ykazano, że zasadniczym czynnikiem w arunkującym zdol­
ność chorego do zaw arcia zw iązku m ałżeńskiego je s t je g o stan psychiczny.
W śród pacjentów , u których napady padaczkow e nak ład ają się na niedorozw ój
lub inny zespół poch o dzenia m ózgow ego, spotyka się w iele osób stanu w ol­
nego. W p iśm iennictw ie w skazuje się na niższe w skaźniki płodności w śród
chorych na padaczkę. Ci, którzy nie m ają zm ian psychicznych, św iadom ie
ograniczają płodność z obaw y przed dziedziczeniem padaczki przez dzieci
i w skutek nacisku opinii publicznej. W śród chorych z odchyleniam i w sferze
psychicznej czynnikam i ham ującym i są: m niejsza m ożliw ość zaw arcia m ał­
żeństw a, spadek aktyw ności seksualnej zw iązany z sam ą ch o ro b ą lub z dzia­
łaniem leków p rzeciw padaczkow ych67.
W literaturze przedm iotu zw raca się uw agę, że w przypadku padaczki
rozpoznaw any je st egoizm 68, który w istotny sposób rzu tu je na trw ałość
przym ierza m ałżeńskiego. W opracow aniach om aw iających problem y zw iąza­
ne z padaczką, zw łaszcza w odniesieniu do m ałżeństw a, stw ierd za się, że
osobom z padaczką nie m ożna odm aw iać praw a do za w ieran ia zw iązków m ał­
żeńskich. K ażdy jed n ak przed podjęciem tej decyzji w inien się zastanow ić,
czy m ałżeństw o rokuje szczęście obojga m ałżonków oraz czy będą w arunki
do w ychow ania dzieci. P odkreśla się, że w tej spraw ie trzeb a podchodzić ja k
najbardziej indyw idualnie. U w aża się, że dw ie osoby z pad aczk ą nie pow inny
zaw ierać zw iązku m ałżeńskiego. Przed zaw arciem m ałżeń stw a konieczne je st
pow iadom ienie w spółm ałżonka o w ystępujących napadach padaczkow ych.
W ielu bow iem cierpiących na napady liczy na to, że ich n iedom aganie obudzi
66 G r a c z y k, dz. cyt., s. 120-121.
67 Z i e 1 i ń s k i, dz. cyt., s. 283.
68 J. P a 1 c z y ń s k i. P adaczki, w: Słownik, p sychologiczny, red. W. Szew czuk,
W arszaw a 1985, s. 70.
in sty n k ty opiek u ń cze u przyszłego w spółm ałżonka. T ak byw a zw łaszcza na
p o czątk u m ałżeństw a, lecz zdarza się, że m ałżeństw o takie nie w ytrzym uje
p róby czasu 69. B adania chorych na padaczkę potw ierdzają, iż w przypadku
nad m iern eg o o ch ronnego postępow ania w obec nich przez rodziców nie potra­
fią rad zić sobie sam odzielnie w zw ykłych, a zw łaszcza trudnych sytuacjach
ż y c io w y c h '1'.
S to p ień ro zezn an ia oceniającego, w ym agany do w ażnego zaw arcia m ałżeń­
stw a, tak że w p rzypadku osób z padaczką, m usi być proporcjonalny do kano­
nicznego w aloru istotnych praw i obow iązków m ałżeńskich. O ceniając w ol­
ność w ew n ętrzn ą tego rodzaju nupturientów , należy koniecznie uw zględnić
szczeg ó ło w ą analizę choroby oraz w ew nętrznych uw arunkow ań chorego. C ho­
dzi tu b ow iem o w olność psychologiczną, która nie m oże być ograniczana
p rzez o k reślo n e im pulsy zw iązane z chorobą. N iew ażność bow iem um owy
m ałżeńskiej w yn ik ająca z pow ażnego braku rozeznania oceniającego może
być sp o w o d o w an a proporcjonalnie w ysokim stopniem zakłócenia zdolności
p o zn aw czo -w o lity w n y ch i e m o c jo n a ln y c h '1. T ego rodzaju zakłócenia mogą
po w odow ać pew ne ograniczenia, które w pływ ają na w olność, a także na
zd o ln o ść do p oznania, a w niektórych przypadkach na rozeznanie oceniające
danej osoby. T eg o rodzaju osobow ość m oże znacznie ograniczać praw idłow e
w y rażen ie zgody m ałżeńskiej, a w konsekw encji czynić te osoby niezdolnym i
do zało żen ia praw dziw ej w spólnoty m ałżeńskiej i ro d z in n e j12.
B iorąc pod uw agę pow yższe w ioski specjalistów , ja k najbardziej w skazane
je s t d o rad zać k andydatom do m ałżeństw a, aby zdecydow ali się na okres
nam y słu (co najm niej 6 m iesięcy) i obserw ow ali przebieg padaczki73.
D ane o istotnym w pływ ie padaczki na rozeznanie oceniające znajdujem y
w w yroku rotalnym z 23 II 1990 r. c. Stankiew icz. B iegły rotalny występujący
w pro cesie stw ierdza: „skutków epilepsji psychopatologicznej nie m ożna
o graniczać tylko do m om entu sam ego kryzysu. C horoba ta bow iem oddziałuje
zaw sze głęboko na osobow ość, jej strukturę i jej słabość. Czym ś typowym
u ep ilep ty k a nie leczonego je st brak kontroli, im pulsyw ność, w ybuchowość,
agresyw ność w sposobie bycia, często alkoholizm i toksykom ania”74.
69 Z. H u b n e r, Padaczka u dorosłych, W arszaw a 1960, s. 57-58.
70 T. B i 1 i k i e w i c z, Psychiatria kliniczna, t. II,W arszaw a
1989, s. 191.
71 G r a c z y k,dz. cyt., s. 119.
72 T am że, s.
123.
73 J a k u b
i k,dz. cyt., s. 61.
'4 Proces toczył się z tytułu pow ażnego braku rozeznania oceniającego
z powodu
toksykom anii, „M onitor E cclesiasticus” 116(1991), s. 311.
Z padaczk ą ja k o przyczyną niew ażności m ałżeństw a spotykam y się rów ­
nież w w yrokach trybunałów niższej instancji. W przytaczanym procesie
m ężczyzna chorow ał na padaczkę od 3. roku życia. Był nieustannie leczony,
uczęszczał do szkoły specjalnej. O toczenie uw ażało go za człow ieka psy­
chicznie niezrów now ażonego, nazyw ano go „p ó łg łó w k iem ” . R ów nież po za­
w arciu m ałżeństw a nastaw iony był na opiekuńczość, głów nie ze strony sw ojej
m atki. Z nią, a nie z żoną dzielił się w szystkim i przeżyciam i. W żonie nie
w idział p artnerki, nie okazyw ał jej uczuć, nie chciał pracow ać. N ie czuł się
zobow iązany do utrzym yw ania m aterialnego rodziny, całym i godzinam i p rze­
siadyw ał w fotelu, oglądając telew izję. Żona, obserw ując je g o zachow anie,
doszła do w niosku, że jej m ąż nigdy nie będzie w stanie w ypełnić obow iąz­
ków m ęża i o jca75. M ężczyzna z padaczką, zaw ierając m ałżeństw o, nie zd a­
wał sobie spraw y z obow iązków , jak ie go czekają ja k o m ęża i ojca. Po za­
w arciu m ałżeństw a zachow yw ał się tak, jak b y w je g o życiu nic istotnego się
nie w ydarzyło, m ałżeństw o przerastało je g o m ożliw ości psychiczne.
O infantylizm ie m ężczyzny chorego na padaczkę św iadczy kolejny proces.
Po zaw arciu m ałżeństw a nie zm ienił sw oich zainteresow ań, pozostały one
takie, ja k ie były w okresie jeg o m łodości. C ałym i dniam i i nocam i m ógł
zajm ow ać się rep eracją m otocykli, to była je g o pasja, podobnie ja k hodow la
rybek. N ie był w stanie zrozum ieć sw oich obow iązków w ynikających z za­
w arcia sakram entu m ałżeństw a. N a skutek tego trzy razy próbow ał popełnić
sam obójstw o. B iegły psycholog, charakteryzując je g o osobow ość, stw ierdził,
iż przejaw iał skłonność do reakcji depresyjnych, przy jm o w an ia postaw y
„m ęczennika”76. Nie był w stanie pojąć, że m ałżeństw o to przym ierze m ęż­
czyzny i kobiety.
Z kolei k o bieta chora na padaczkę ju ż ja k o o soba p ełn o letn ia nie prze­
jaw iała żadnej inicjatyw y, należało nią kierow ać. S am a nic nie um iała zrobić
- ani gotow ać, ani prać. Jak zeznali św iadkow ie, m atka zw racała się do niej
„ty cielak u ” . Przez najbliższe otoczenie była p o strzeg an a ja k o osoba „nie
richtig”. B iegły psychiatra w ystępujący w procesie nie stw ierdził u kobiety
choroby psychicznej, natom iast uznał pow yższe zach o w an ia ja k o skutki p a ­
daczk i77. M ając taką psychikę, nie była w stanie k rytycznie ocenić, czym
je st sakram entalne m ałżeństw o, jak ie płyną z niego isto tn e praw a i obow iązki.
75 Akta
76 A kta
77 Akta
Sądu B iskupiego w L ublinie, nr 2584.
Sądu B iskupiego w L ublinie, nr 3505.
Sądu B iskupiego w Lublinie, nr 2668.
W przy taczan ej spraw ie kobieta chora na padaczkę przejaw iała małe
zró w n o w ażen ie em ocjonalne, poszukiw ała u innych w sparcia i zrozum ienia.
M ąż, obserw u jąc jej zachow ania ja k o swojej żony, nie traktow ał jej jako
osoby zdrow ej p sychicznie, często w yrażał się, iż „odda ją do dom u w aria­
tó w ” . B iegły psy cholog stw ierdził w zw iązku z chorobą padaczki istnienie
zespołu p sy ch o o rg an iczn eg o 78.
VI. WNIOSKI
Jak k o lw iek p ad aczka nie pow oduje autom atycznie pow ażnego braku roze­
zn an ia o cen iająceg o co do istotnych praw i obow iązków m ałżeńskich w za­
je m n ie p rzek azy w anych i przyjm ow anych, to je d n a k w pływ tej choroby na
p sy ch ik ę, a w k onsekw encji za zdolność realizo w an ia przym ierza m ałżeń­
sk ieg o je s t dość znaczny. P otw ierdzeniem tego są w yniki badań psychia­
try czn y ch , ja k ró w nież procesy k o ścielne79.
W sp raw ach o niew ażność m ałżeństw a dostrzega się znaczną zależność
po m ięd zy p ad aczk ą a ukształtow aniem osobow ości zaburzonej. O soby chore
na p ad aczk ę w pożyciu m ałżeńskim ujaw niają dość w yraźne zaburzenia oso­
b o w ości, k tó re w sposób istotny rzu tu ją na pow ażny brak rozeznania oce­
niającego. W p rzypadku m ężczyzny przejaw ia się to m ałą sam odzielnością
oraz upo śled zen iem sfery intelektualnej, ja k rów nież niedojrzałością em o­
cjo nalną. M ężczy zna chory na padaczkę m a trudności w pełnym i system a­
tycznym ro zu m ien iu i w ypełnianiu obow iązków m ałżeńskich, głów nie dbaniu
o d obro w sp ó łm ałżonki. T ego rodzaju zachow ania m ogą uniem ożliw ić zaw ią­
zanie trw ałeg o p rzym ierza m ałżeńskiego. N atom iast zaburzone zachow ania
kobiety cierp iącej na padaczkę są zupełnie inne. C horoba ta pow oduje
o tęp ien ie, m ałą sam odzielność, bezradność. K obieta nie je s t w stanie sku­
teczn ie p o d jąć obow iązków , jak ie niesie zaw arcie sakram entu m ałżeństw a,
g łó w n ie w o d n iesien iu do naw iązania odrębnej, trw ałej w ięzi interpersonalnej
ze sw oim m ałżo n k iem 80.
O d n o śn ie do tego zagadnienia należy stw ierdzić, iż sędziow ie kościelni
o p ró cz w iedzy praw nej w inni zasięgnąć rady epileptologów , psychiatrów ,
psy ch o lo g ó w w celu lepszego poznania konkretnego przypadku i jeg o wpływu
78 A kta Sądu B iskupiego w L ublinie, nr 2909.
79 P a ź d z i o r, dz. cyt., s. 225.
80 T am że, s. 225-226.
na zachow anie się osoby. N iezbędne w ydaje się też dokonanie bardzo p re­
cyzyjnego opisu konkretnej choroby w celu p o znania jej w pływ u w danym
przypadku na używ anie rozum u czy też na rozeznanie oceniające. D opiero
taka analiza każdego przypadku pozw oli na w ydanie obiektyw nej d ecy zji81.
THE IN FLUENCE OF EPILEPSIES ON A SERIOU S FA ILURE
OF EVALUATIVE D ISCERN M ENT
Summary
A lthough epilepsies does not autom atically cause a serious failure in evaluative discernm ent
as regards essential m arital rights and duties that are m utually transm itted and accepted,
nevertheless this disease may affect psyche and, in consequence, considerably affect our ability
to put into practice the marital covenant. This perception is supported by the findings o f
psychiatric and psychological research, and by church trials. It seem s indispensable to describe
a concrete disease in an accurate m anner in order to learn its influence in a given case on the
use o f reason or evaluative discernm ent. Only the analysis o f each case will allow a judge to
make a right decision.
T ranslated by Jan Kłos
Słowa kluczow e: m ałżeństwo, padaczka, osobow ość, brak rozeznania.
Key words: marriage, epilepsis, personality, no discernm ent.
81 G r a c z y k,
dz. cyt., s. 125.