Bez tytu.u-6

638
2003
Akademii Ekonomicznej w Krakowie
Robert Jakimowicz
Katedra
Nauk
Politycznych
Zarys problemów politycznych
w stosunkach japoñsko-chiñskich
w latach 1949–1972
Po drugiej wojnie œwiatowej w Azji Wschodniej nast¹pi³y wielkie zmiany polityczne, które zadecydowa³y na d³ugie lata o uk³adzie stosunków miêdzynarodowych w tym regionie. Do najwa¿niejszych zaliczyæ nale¿y amerykañsk¹ okupacjê
Japonii, która formalnie zosta³a zakoñczona po wejœciu w ¿ycie traktatu pokojowego z San Francisco 28 kwietnia 1952 r.1 oraz zawarcie japoñsko-amerykañskiego traktatu o bezpieczeñstwie2, który niepodleg³¹ Japoniê na d³ugo zwi¹za³ z polityczn¹ strategi¹ Stanów Zjednoczonych na Dalekim Wschodzie. Drug¹ wa¿n¹
zmian¹ sta³o siê wy³onienie z wojny domowej, tocz¹cej siê pomiêdzy chiñskimi
si³ami komunistycznymi a wojskami re¿imu kuomindangowskiego, Chiñskiej Republiki Ludowej, która zosta³a proklamowana 1 paŸdziernika 1949 r. na Placu Niebiañskiego Spokoju przez Mao Zedonga3. Natomiast Chiang Kai-shek (Jiang Jieshi) schroni³ siê w grudniu 1949 r. na Tajwanie, utrzymuj¹c istnienie Republiki
Chiñskiej w ograniczonych ramach terytorialnych tej wyspy4.
1
Treaty of Peace with Japan. Signed at San Francisco. On 8 September 1951 [w:] UN Treaty Series,
no. 1832, vol. 136, s. 46–164. Por. tak¿e: Treaty of Peace with Japan, San Francisco, 8 September 1951
[w:] Documents on International Affairs (dalej DIA) 1951, Oxford University Press, London 1954
s. 611–625.
2
Security Treaty between the United States of America and Japan. Signed at San Francisco. On
8 September 1951 [w:] UN Treaty Series, no. 1832, vol. 136, s. 213–219. Por. tak¿e: Security Treaty between the USA and Japan, San Francisco, 8 September 1951 [w:] DIA 1951..., s. 625–626.
3
W. Rodziñski, Historia Chin, Ossolineum, Wroc³aw 1992, s. 686.
Na temat historii Republiki Chiñskiej na Tajwanie por. (pozycje w jêzyku polskim), Ger Jeongkung, Historia Tajwanu. Polityka, Rz¹dowe Biuro Informacji, Republika Chiñska, Taipei 1999; Yu Tzongshian, Historia Tajwanu. Gospodarka, Taipei 1999; O. Chung, K. Her, V. Sheng, V. Chang, Historia
Tajwanu. Spo³eczeñstwo, Taipei 2000; A. Halimarski, Spór o Tajwan, Warszawa 1986.
4
Robert Jakimowicz
38
Sytuacja ta, w ówczesnym dwubiegunowym œwiecie, okaza³a siê niekorzystna dla
stosunków japoñsko-chiñskich. WyraŸnie zarysowa³a siê ona w dwóch p³aszczyznach – gospodarczej, a œciœlej handlowej, oraz politycznej. Przedwojenny wolumen ca³kowitego handlu zagranicznego Japonii z Chinami siêga³ w przybli¿eniu
25%, natomiast w roku powstania ChRL wyniós³ on 1,5%, by w 1952 r. spaœæ do
jedynie 0,4%5. Tak du¿y spadek spowodowany by³ wybuchem wojny koreañskiej,
a wraz z ni¹ amerykañskimi restrykcjami gospodarczymi wobec ChRL, do których
przy³¹czy³a siê Japonia6.
Jeœli chodzi o p³aszczyznê polityczn¹ jej wyj¹tkowoœæ zaznaczy³a siê brakiem
stosunków oficjalnych pomiêdzy obu pañstwami w omawianym okresie. Szczególnoœæ tego stanu rzeczy mo¿e zobrazowaæ nam fakt, i¿ nawet w najbardziej gor¹cym
okresie historii wspó³czesnej obu pañstw, obejmuj¹cym lata wojny chiñsko-japoñskiej (1937–1945), stosunki dyplomatyczne pomiêdzy nimi nie zosta³y zerwane7. W wykreowaniu takiego stanu stosunków wzajemnych zasadnicz¹ rolê odegra³o kilka czynników. Po pierwsze, brak uznania dyplomatycznego ChRL przez Stany Zjednoczone, a tym samym w ramach polityki blokowej brak takiego uznania
przez Japoniê, znajduj¹c¹ siê pod okupacj¹ amerykañsk¹ do 28 kwietnia 1952 r.
Brak amerykañskiego uznania dla ChRL uniemo¿liwi³ zaproszenie jej przedstawicieli na konferencjê pokojow¹ w San Francisco8. Po drugie, by³ to wyraz antykomunistycznego stanowiska polityków japoñskich, które zosta³o odzwierciedlone
w konkretnych poczynaniach. Ju¿ 18 sierpnia 1945 r., w cztery dni po uzyskaniu
przez prezydenta Harry’ego Trumana bezwarunkowej kapitulacji Japonii, naczelny
dowódca korpusu ekspedycyjnego w Chinach gen. Yasuji Okamura poleci³ swoim
oddzia³om wojskowym wspó³pracê w odbudowywaniu Chin, maj¹c¹ polegaæ na
udzielaniu pomocy rz¹dowi kuomindangowskiemu w jego wysi³kach zjednoczenia
narodu chiñskiego i w „zdecydowanym ukaraniu” komunistów, jeœli bêd¹ przejawiaæ
antyjapoñskie zachowania. Tego rodzaju pomoc mia³a miejsce. Miêdzy innymi wspomagaj¹c dygnitarza wojskowego Yen Hsi-shana, japoñskie oddzia³y wojskowe walczy³y przeciwko komunistom chiñskim pod dowództwem gen. Hitoshi Imamury9.
Te przykre doœwiadczenia dla Komunistycznej Partii Chin, jak i obawy wobec
trwa³ej okupacji Japonii przez Stany Zjednoczone le¿a³y u podstaw rozpoczêcia jej
kampanii przeciwko japoñskiej remilitaryzacji tu¿ przed powstaniem ChRL. 7 lipca 1949 r. wyda³a ona dwudziestodziewiêciopunktowy manifest, w którym szeœæ
punktów odnosi³o siê do polityki zagranicznej, a trzy z nich dotyczy³y Japonii:
5
W. Mendl, Issues in Japan’s China Policy, London 1978, s. 4, 27.
M.I. Krupjanko, Japonija-KNR. Mechanizm ekonomiczeskogo sotrudniczestva, Izdatel’stvo „Nauka”, Glavnaja Redakcija Vostocznoj Literatury, Moskva 1986, s. 10.
6
7
I. Nish, An Overview of Relations Between China and Japan, 1895–1945 [w:] History, Trends, and
Prospects, ed. Ch. Howe, Studies on contemporary China, Oxford 1996, Clarendon Paperbacks, s. 41.
8
Wiêcej na temat konferencji w Japanese Peace San Francisco September 4–8, 1951, Reprint from
Departments of State Bulletin [International Organization a. Conference Series II Far Eastern 2.], s. 1–
21. Równie¿ przedstawiciele rz¹du Czang Kai-sheka nie zostali zaproszeni na konferencjê pokojow¹.
9
W. Mendl, op. cit., s. 3.
Zarys problemów politycznych w stosunkach japoñsko-chiñskich...
39
„1. Traktat pokojowy powinien byæ zawarty z Japoni¹ skoro tylko bêdzie to
mo¿liwe.
2. Japonia powinna byæ zdemilitaryzowana i zdemokratyzowana.
3. Narody chiñski i japoñski musz¹ zjednoczyæ siê w walce przeciwko amerykañskiej okupacji Japonii”10.
Po powstaniu ChRL presja ze strony Stanów Zjednoczonych w trakcie negocjacji dotycz¹cych traktatu pokojowego z mocarstwami sojuszniczymi zmusi³a rz¹d
japoñski do opowiedzenia siê za Republik¹ Chiñsk¹ na Tajwanie lub Chinami Ludowymi na kontynencie. Po zaanga¿owaniu siê tzw. ochotników chiñskich w wojnie koreañskiej po stronie KRL-D (Koreañskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej) amerykañscy senatorzy republikañscy byli przeciwni japoñskiemu zbli¿eniu
z rz¹dem w Pekinie. Po konferencji pokojowej w San Francisco strona amerykañska wysunê³a jednoznaczne ostrze¿enie wobec rz¹du japoñskiego, ¿e jeœli uczyni
on jakikolwiek krok wobec Pekinu, wówczas senat mo¿e nie ratyfikowaæ traktatu
pokojowego. Ostrze¿enie to by³o jednym z punktów wrzeœniowej wizyty w Japonii
dwóch senatorów seniorów z Partii Republikañskiej i Partii Demokratycznej oraz
znalaz³o swój wyraz w liœcie 56 senatorów obu partii, skierowanym do prezydenta
Trumana natychmiast po podpisaniu traktatu pokojowego w San Francisco: „Przed
przes³aniem japoñskiego traktatu do Senatu pragniemy mieæ jasnoœæ, i¿ uznanie
Chin komunistycznych przez Japoniê czy negocjowanie obustronnego traktatu
z re¿imem komunistycznych Chin bêdzie sprzeczne z interesami narodów zarówno Japonii, jak i Stanów Zjednoczonych”11.
Ostatecznie zobowi¹zanie Japonii znalaz³o swój fina³ w podpisaniu w pierwszym dniu swojej niezawis³oœci, 27 kwietnia 1952 r., traktatu pokojowego z tzw.
rz¹dem Republiki Chiñskiej sprawuj¹cym w³adzê na Tajwanie, który wszed³ w ¿ycie 5 sierpnia 1952 r.12 W imieniu rz¹du japoñskiego traktat podpisa³ lider japoñskiej delegacji i by³y minister finansów – Isao Kawada, natomiast w imieniu Republiki Chiñskiej jej minister spraw zagranicznych dr Yen Kung Chao13. Jednak Japonia nie chcia³a jednoznacznie zamykaæ sobie drogi do ewentualnej normalizacji
stosunków z ChRL. W podpisanym traktacie, w artyku³ach III i XI oraz podpunkcie d punktu 2 protoko³u do traktatu stanowi¹cego jego integraln¹ czêœæ, pojawia
siê sformu³owanie „Republika Chiñska na Tajwanie (Formozie) i Penghu (the Pescadors)” 14. Sformu³owanie to z jednej strony jednoznacznie okreœli³o faktyczny
zasiêg i wp³ywy terytorialne rz¹du kuomindangowskiego po przegranej wojnie do10
S. Eto, Evolving Sino-Japanese Relations [w:] Japan’s New World Role, ed. J.D. Katz, F.C. Friedman-Lichtschein, Westview Press, Boulder and London 1985, s. 56.
11
W. Mendl, op. cit., s. 10, cyt. za New York Times, 14.09.1951.
No. 1858. Treaty of Peace between the Republic of China and Japan. Signed at Taipei, on 28 April
1952, with protocal exchange of notes and agreed minutes [w:] United Nations „Treaty Series”, 1952,
Treaties and international agreements registered with the Secretariat of the United Nations, vol. 138, s. 3–35.
12
13
Por. tak¿e, Keesing’s Contemporary Archives, July 19–26, 1952, s. 12357.
No. 1858. Treaty of Peace between the Republic of China and Japan. Signed at Taipei, on 28 April
1952..., s. 40, 42 i 46.
14
Robert Jakimowicz
40
mowej na kontynencie, natomiast z drugiej strony pozostawi³o mo¿liwoœæ przysz³ej
normalizacji stosunków z ChRL.
Ustanowienie formalnych stosunków Japonii z rz¹dem Republiki Chiñskiej na
Tajwanie by³o nie tylko rezultatem amerykañskiego nacisku i antykomunistycznej
postawy konserwatywnych polityków japoñskich, ale równie¿ odzwierciedleniem
stanowiska premiera Shigeru Yoshidy, które zosta³o ujête w jego liœcie z 24 grudnia
1951 r. Stwierdzi³ w nim, ¿e co siê tyczy teraŸniejszoœci, ma nadziejê ustanowiæ
formalne stosunki z nacjonalistycznymi Chinami z powodu ich statusu w Narodach
Zjednoczonych. Natomiast japoñski rz¹d nie ma zamiaru zawrzeæ bilateralnego
traktatu z komunistycznym re¿imem Chin15. Na to stanowisko wp³ynê³y, poza polityk¹ Stanów Zjednoczonych, niew¹tpliwie dwa fakty. Pierwszym, o którym wyraŸnie wspomnia³ premier Yoshida w swoim liœcie, by³ chiñsko-radziecki traktat
o pokoju, przyjaŸni i pomocy wzajemnej, który zosta³ zawarty w Moskwie 14 lutego
1950 r., i który, jak podkreœli³ japoñski premier, by³ faktycznie sojuszem militarnym wymierzonym w Japoniê16. Potwierdza to treœæ jednej z klauzul, wed³ug której
„Uk³ad umocni³ stosunki przyjaŸni i wspó³pracy miêdzy narodami radzieckim
i chiñskim. Strony zobowi¹za³y siê wspólnie podejmowaæ wszystkie niezbêdne œrodki
celem niedopuszczenia powtórzenia siê agresji i naruszenia pokoju ze strony Japonii lub ka¿dego innego pañstwa, które bezpoœrednio lub poœrednio zjednoczy³oby
siê z Japoni¹ w aktach agresji. W wypadku gdy jedna ze stron nara¿ona zosta³aby
na napaœæ ze strony Japonii lub zwi¹zanych z ni¹ pañstw, druga strona zobowi¹zana jest okazaæ jej wszelk¹ mo¿liw¹ wojskow¹ i inn¹ pomoc”17.
Drugim powodem by³o zaanga¿owanie siê ochotników chiñskich 25 paŸdziernika 1950 r. w wojnê koreañsk¹. Zosta³o ono potêpione przez Zgromadzenie Ogólne
NZ w uchwale uznaj¹cej Chiñsk¹ Republikê Ludow¹ za agresora w Korei18. Wojna
na Pó³wyspie Koreañskim uœwiadomi³a politykom japoñskim kruchoœæ bezpieczeñstwa Japonii przy odbudowanych jej zdolnoœciach obronnych. W zwi¹zku z tym
rz¹d japoñski musia³ braæ pod uwagê koniecznoœæ dalszego utrwalania wiêzów
z partnerem amerykañskim nie tylko na p³aszczyŸnie politycznej i ekonomicznej,
ale tak¿e i wojskowej. Po zawarciu japoñsko-amerykañskiego traktatu o bezpieczeñstwie i przeprowadzeniu konsultacji z politykami amerykañskimi zosta³y utworzone Japoñska Agencja Obrony i Japoñskie Si³ Samoobrony w 1954 r.19
15
Mr Yoshida’s letter, 24 December 1951 [w:] Appendix A. Exchange of letters between the Japanese prime minister, Mr Shigeru Yoshida and Mr John Foster Dulles, regarding Japan’s policy towards
China [w:] W. Mendl, op. cit., s. 133–134.
16
Tam¿e, s. 134.
Dogovor 1950 o dru¿bie, sojuzie i vzaimnoj pomoszczi [w:] Diplomaticzeskij Slovar’, Izdatel’stvo
„Nauka”, Moskva 1986, tom III, s. 210–211. Por. tak¿e, Sovetsko-kitajskije otnoszenija 1917–1957: Sbornik
dokumentov, Moskva 1959, s. 219–224.
17
18
Uchwa³a Zgromadzenia ONZ w sprawie uznania Chiñskiej Republiki Ludowej za agresora
w Korei, Flushing Meadows, dnia 1 lutego 1951 r. [w:] Zbiór Dokumentów Polskiego Instytutu Spraw
Miêdzynarodowych 1951 r., nr 4, poz. 41.
19
Defence of Japan,The Defence Agency, Japan 1981, s. 146.
Zarys problemów politycznych w stosunkach japoñsko-chiñskich...
41
Traktat pokojowy z San Francisco oraz ustanowienie formalnych stosunków
Japonii z rz¹dem Republiki Chiñskiej na Tajwanie 28 kwietnia 1952 r. spotka³o siê
z oficjalnym potêpieniem ze strony w³adz ChRL. Zhou En-lai odmówi³ legalnoœci
traktatowi pokojowemu z San Francisco. Natomiast traktat pokojowy Yoshida–
Chiang Kai-shek uzna³ za „otwart¹ zniewagê i akt wrogoœci wobec narodu chiñskiego.” Podkreœli³ tak¿e, ¿e Japonia jest „przygotowywana do nowej wojny agresywnej” przez rz¹d amerykañski20. Nawet po odzyskaniu przez ni¹ niepodleg³oœci
Pekin dalej przedstawia³ j¹ jako „koloniê amerykañsk¹”, amerykañskie si³y bezpieczeñstwa jako „armiê okupacyjn¹”, a japoñski rz¹d jako „narzêdzie amerykañskiego imperializmu”21.
Pomimo ostrej krytyki, zaczê³a jednak nastêpowaæ powolna ewolucja polityki
ChRL wobec Japonii. Wœród przyczyn nale¿y wymieniæ fakt niezawis³oœci Japonii,
drastyczne zmniejszenie znaczenia Japoñskiej Partii Komunistycznej na scenie
wewnêtrznej Japonii, œmieræ Stalina (1953 r.) i rozejm na Pó³wyspie Koreañskim
(1953 r.), który zasadniczo zredukowa³ napiêcie na Dalekim Wschodzie. Owocami
ewolucji, poza porozumieniami handlowymi z prywatnymi organizacjami japoñskimi, by³o rozpoczêcie repatriacji Japoñczyków, promocja kultury i inne nieoficjalne kontakty. Porozumienie w sprawie repatriacji przewidywa³o repatriacjê
30 tysiêcy Japoñczyków22. W miêdzyczasie premier Zhou En-lai uzna³, i¿ „niepodleg³a, demokratyczna, pokojowa i wolna Japonia powinna posiadaæ swoje w³asne
si³y obrony”23.
Kolejnym dowodem ewolucji w stosunkach Chin z Japoni¹ by³a wspólna deklaracja chiñsko-radziecka z 12 paŸdziernika 1954 r., w której ChRL i ZSRR wyrazi³y gotowoœæ podjêcia kroków na rzecz normalizacji stosunków z Japoni¹, zapewniaj¹c j¹, ¿e spotka siê ona z pe³nym poparciem w swoim d¹¿eniu do ustanowienia
politycznych i gospodarczych stosunków z nimi24. Nie brak³o jednak w deklaracji
retoryki antyamerykañskiej, co oznaczaæ mog³o, ¿e g³ównym celem Pekinu, podzielanym przez Zwi¹zek Radziecki, by³o odizolowanie Japonii od sojuszu ze Stanami Zjednoczonymi i wci¹gniêcie jej stopniowo do sfery swoich wp³ywów. Mia³y
temu s³u¿yæ kolejne kroki Pekinu na rzecz promocji dobrej woli i nieoficjalnych
kontaktów. Program repatriacji zosta³ przyœpieszony, japoñscy przestêpcy wojenni
zostali uwolnieni, nieoficjalne porozumienia zosta³y podpisane, stosunki handlowe rozszerzone, wymiana kulturalna i miêdzyludzka zosta³a udro¿niona25.
20
S. Chuan Leng, Japan and Communist China. Forwerd by Kenneth T. Laotourette, Department
of Foreign Affairs, University of Viriginia Westport, Connecticut 1975, s. 5.
21
Tam¿e.
China – Repatriation of Japanese Nationals [w:] Keesing’s Contemporary Archives, July 11–18,
1953, s. 13024.
22
23
Schao Chuan Leng, op. cit., s. 6.
Sovmestnaja Deklaracija Pravitel’stva Sojuza Sovetskich Socjalisticzeskich Respublik i Pravitel’stva
Kitajskoj Narodnoj Respubliki ob Otnoszenijach s Japoniej [w:] Vnesznjaja Torgovla 1954, nr 10, s. 4.
24
25
Schao Chuan Leng, op. cit., s. 7.
Robert Jakimowicz
42
W tym czasie ChRL zmieni³a stopniowo priorytety strategiczne w polityce zagranicznej. Nie d¹¿y³a ju¿ do wywo³ania rewolucji w Japonii, a do rozwoju z ni¹
stosunków miêdzypañstwowych. Politykom chiñskim nie przeszkadza³o, ¿e chc¹
znormalizowaæ stosunki z gabinetem kierowanym przez Shigeru Yoshidê, który
wczeœniej by³ ostro przez nich krytykowany26. Z kolei Yoshida, pomimo swej proamerykañskoœci i antykomunistycznego stanowiska, by³ pragmatycznym politykiem.
W swojej polityce chiñskiej próbowa³ realizowaæ „koncepcjê dwóch Chin”. Ju¿
w styczniu 1951 r. napisa³: „Czerwone czy bia³e, Chiny pozostaj¹ naszym najbli¿szym s¹siadem. Prawa geograficzne i gospodarcze bêd¹, jak s¹dzê, przewa¿aæ na
dalsz¹ metê nad ideologicznymi ró¿nicami i sztucznymi barierami handlowymi”27.
W ostatnich trzech latach swego rz¹du rozpocz¹³ ³agodzenie restrykcji eksportowych (zosta³y podpisane dwa chiñsko-japoñskie porozumienia handlowe: 1 czerwca 1952 r. i 29 paŸdziernika 1953 r.) i wprowadzi³ regulacje zwi¹zane z podró¿owaniem do ChRL28. Tu¿ przed rezygnacj¹ z urzêdu premiera powiedzia³, ¿e jego rz¹d
nie zamierza ustanowiæ stosunków z ZSRR czy ChRL, póki nie uznaj¹ one traktatu pokojowego z San Francisco29.
Po dojœciu do w³adzy Ichiro Hatoyamy w grudniu 1954 r. nadzieje ChRL na
normalizacjê stosunków z Japoni¹ wzros³y. Rz¹d Hatoyamy za jeden z celów polityki zagranicznej uzna³ sprawê uregulowania stosunków ze Zwi¹zkiem Radzieckim i innymi krajami socjalistycznymi, w tym z ChRL, o czym wspomnia³ w swoim
oœwiadczeniu wicepremier i minister spraw zagranicznych Mamoru Shigemitsu30.
Premier Hatoyama szczególn¹ uwagê przywi¹zywa³ do handlu ze Zwi¹zkiem Radzieckim oraz Chiñsk¹ Republik¹ Ludow¹ i ju¿ na pierwszym zebraniu swojego gabinetu podkreœli³, ¿e handel przeszkodzi wybuchowi trzeciej wojny œwiatowej. Wspomnia³ równie¿ tak¿e, ³agodz¹c ewentualne niepokoje amerykañskie, ¿e handel nie
oznacza popierania bloku komunistycznego przeciwko Zachodowi31. Na konferencji
prasowej w marcu 1955 r. premier Hatoyama powiedzia³, ¿e chce zobaczyæ rozwi¹zanie chiñskiego problemu, które by³oby do zaakceptowania przez ChRL32.
Cieniem na normalizacji wzajemnych stosunków po³o¿y³ siê kryzys w Cieœninie Tajwañskiej, który wybuch³ na pocz¹tku 1955 r. Minister Shigemitsu wyrazi³
wówczas swoje obawy dotycz¹ce „aktualnie prowadzonej dyplomacji Pekinu”. Nastêpnie w wyst¹pieniu parlamentarnym 25 kwietnia 1955 r. opisa³ walkê w Cieœninie Tajwañskiej jako „zagro¿enie dla pokoju i bezpieczeñstwa w Azji Wschodniej”
i potêpi³ „tendencjê ku uciekaniu siê do si³y”33.
26
S. Eto, op. cit., s. 58.
27
Schao Chuan Leng, op. cit., s. 12.
28
Tam¿e, s. 13.
29
Mr Yoshida’s Foreign Tour [w:] Keesing’s Contemporary Archives, January 22–29, 1955, s. 14006.
30
Ministerial Statements on Relations with Communist Countries [w:] Tam¿e, s. 14006.
31
W. Mendl, op. cit., s. 18.
32
Tam¿e.
33
R.K. Jain, China and Japan 1949–1976, Radiant Publishers, New Delhi 1977, s. 17.
Zarys problemów politycznych w stosunkach japoñsko-chiñskich...
43
Po konferencji krajów Azji i Afryki w Bandungu, Chiny podjê³y energiczn¹
próbê normalizacji stosunków z Japoni¹. 30 lipca 1955 r. Zhou En-lai odniós³ siê
do pozytywnych rezultatów osi¹gniêtych we wzajemnych stosunkach, do których
zaliczy³ powrót Japoñczyków do ojczyzny, rozwój rybo³ówstwa i handlu i wyrazi³
przy tym swoje pragnienie normalizacji stosunków chiñsko-japoñskich. Z kolei
17 sierpnia tego roku stwierdzi³, ¿e traktat pokojowy z San Francisco, chocia¿ przeciwny Chinom, nie stanowi przeszkody w normalizacji stosunków czy zawarciu traktatu pokojowego pomiêdzy Chinami i Japoni¹. Zaatakowa³ jednak traktat pokojowy zawarty pomiêdzy Japoni¹ i Republik¹ Chiñsk¹ na Tajwanie, wzywaj¹c do jego
zniesienia, ale wyraŸnie nie upiera³ siê przy jego anulowaniu jako warunku wstêpnym normalizacji stosunków chiñsko-japoñskich34. Kwestia normalizacji wzajemnych stosunków pojawi³a siê m.in. we wspólnym oœwiadczeniu, maj¹cym charakter
nieoficjalny, podpisanym przez Peng Chena, sekretarza generalnego Sta³ego Komitetu Narodowego Kongresu Ludowego i szefa japoñskiej misji Eikichi Kanbayashiyamê w trakcie wizyty japoñskiej misji parlamentarnej, w oœwiadczeniach Kuo
Mujo z 20 listopada i 1 grudnia 1955 r. czy wreszcie w propozycjach Zhou En-laia
skierowanych do rz¹du japoñskiego ju¿ po raz trzeci, aby rz¹dy obu krajów odby³y
konsultacje w kwestii promowania stosunków chiñsko-japoñskich. Rz¹d japoñski
nigdy nie udzieli³ odpowiedzi na te propozycje35. Premier Hatoyama poczyni³ pewne kroki w zbli¿eniu japoñsko-chiñskim. Przerwane zosta³y restrykcje dotycz¹ce
podró¿owania do Chin i zezwolono chiñskim delegacjom na odwiedzanie Japonii.
Nie odniós³ on jednak wiêkszego sukcesu na drodze normalizacji stosunków wzajemnych, jak mia³o to miejsce w przypadku Zwi¹zku Radzieckiego36.
Brak postêpu w normalizacji stosunków japoñsko-chiñskich czêœciowo wyjaœnia nam fragment z przemówienia ministra Shigemitsu: „Konflikt kontynuowany
miêdzy nacjonalistycznym rz¹dem Chin na Formozie (Tajwanie), który my uznajemy, a komunistycznym re¿imem Pekinu jest najbardziej nieszczêœliwy z punktu
widzenia pokoju i stabilizacji w Azji Wschodniej. Ale ja mocno wierzê, ¿e jakiekolwiek natychmiastowe rozwi¹zanie nie bêdzie mo¿liwe tak d³ugo, póki nie pojawi
siê du¿a zmiana w globalnej sytuacji”. Wed³ug ministra Shigemitsu nie przeszkadza³o to jednak w promowaniu wzajemnych stosunków handlowych37.
W Pekinie nadzieje na poprawê stosunków z Japoni¹ wzros³y, kiedy w grudniu
1956 r. Ichiro Hatoyamê na stanowisku premiera zast¹pi³ Tanzan Ishibashi, by³y
biznesmen znany ze zwi¹zków z Chiñsk¹ Republik¹ Ludow¹ i sympatii do niej.
Nadzieje te zosta³y jednak szybko rozwiane, gdy¿ w dwa miesi¹ce póŸniej choroba
zmusi³a Ishibashiego do odejœcia z urzêdu premiera, a jego nastêpca Nobosuke
34
Tam¿e, s. 18.
35
Tam¿e.
Sovmestnaja Deklaracija Sojuza Sovetskich Socjalisticzeskich Respublik i Japonii – Moskva 19
oktjabrja 1956 goda [w:] Novoje Vremja (Vkladka – Dokumenty) z 25.10.1956.
36
37
S. Chuan Leng, op. cit., s. 14.
Robert Jakimowicz
44
Kishi by³ dobrze znany ze swoich sympatii do Kuomintangu38. Niemniej w pierwszych miesi¹cach swojego urzêdowania premier Kishi popiera³ rozwój stosunków
handlowych z ChRL i zdawa³ siê nie odbiegaæ od pogl¹dów swojego poprzednika.
Tymczasem w nastêpnym 1957 roku Chiny zadeklarowa³y, ¿e bêd¹ gotowe do zmodyfikowania postanowieñ chiñsko-radzieckiego traktatu z lutego 1950 r. w przypadku wypowiedzenia przez Japoniê japoñsko-amerykañskiego traktatu o bezpieczeñstwie39, co dla rz¹du japoñskiego by³o nie do przyjêcia.
Poprawne stosunki chiñsko-japoñskie nieoficjalne doœæ szybko skoñczy³y siê,
kiedy da³y o sobie znaæ protajwañskie sympatie premiera Kishiego. W dniach od
20 maja do 4 czerwca 1957 r. uda³ siê on z wizyt¹ do szeœciu krajów azjatyckich, w
tym na Tajwan. By³a to pierwsza podró¿ japoñskiego premiera od zakoñczenia
drugiej wojny œwiatowej. Przed opuszczeniem stolicy Tajwanu, Tajpej, premier Kishi
powiedzia³, ¿e odby³ „serdeczne rozmowy” z prezydentem Chiang Kai-shekiem
i innymi chiñskimi liderami nacjonalistycznymi, i ¿e „znaleŸli wiele punktów zgodnych dotycz¹cych sytuacji miêdzynarodowej i wspó³pracy chiñsko-japoñskiej”40.
Premier Zhou En-lai w jednym z wywiadów okaza³ silne niezadowolenie z tajwañskiej wizyty japoñskiego premiera. Krytykowa³ ponadto politykê oczerniania
Chin premiera Kishiego i broni³ sprawy dotycz¹cej szybkiego wznowienia normalnych stosunków pomiêdzy Chinami i Japoni¹41. Krytyka ta stanowi³a drobny fragment ofensywy „dyplomacji ludowej” Pekinu, która szeroko wykorzystywa³a liczne
wizyty delegacji japoñskich ró¿nych grup (grup „pokoju”, parlamentarzystów, grup
m³odzie¿owych i kobiecych czy zwi¹zków zawodowych) od 1954 r. Szczególnie
wykorzystane zosta³y propagandowo oficjalne wizyty Japoñskiej Partii Socjalistycznej, której pogl¹dy czêsto by³y zbie¿ne z chiñskimi42.
Wczeœniej, 5 marca 1958 r., zosta³o podpisane czwarte nieoficjalne porozumienie handlowe, które ró¿ni³o siê od pozosta³ych. Przede wszystkim przewidziano
w nim utworzenie chiñskiej sta³ej misji handlowej w Tokio, której personel mia³
cieszyæ siê pó³dyplomatycznymi przywilejami i móg³ u¿ywaæ pañstwowej flagi na
budynku misji43. Pojawi³y siê jednak trudnoœci w jego realizacji. Rz¹d Kishiego pod
wieloma pretekstami opóŸnia³ jego wdra¿anie w ¿ycie. Wskutek tajwañskiej groŸby zerwania stosunków dyplomatycznych 44 oraz negatywnego stanowiska Stanów
38
Tam¿e, s. 19.
39
R.K. Jain, op. cit., s. 22.
Mr. Kishi’s Visits to Asian Countries and the United States [w:] Keesing’s Contemporary Archives,
July 13–20, 1957, s. 15658.
40
41
W udzielonym wywiadzie premier Zhou En-lai skrytykowa³ ostro naleganie rz¹du japoñskiego
na procedurê pobierania odcisków palców od chiñskich delegatów handlowych uwa¿aj¹c to za „obrazê
Chin”. Por. R.K. Jain, op. cit., s. 20.
42
Szerzej na temat „dyplomacji ludowej”, S. Chua Leng, op. cit., s. 18–36.
Chae-Jin Lee, China and Japan: new Economic Diplomacy, Stanford University, Hoover Institution Press, Stanford 1984, s. 3.
43
44
Why the Kishi Government Blocks China – Japan Trade agreement [w:] Peking Review, April 8,
1958, vol. 1, nr 6, s. 5.
Zarys problemów politycznych w stosunkach japoñsko-chiñskich...
45
Zjednoczonych, 29 marca tego roku premier Kishi wys³a³ list do Chiang Kai-sheka,
w którym zobowi¹za³ siê pod s³owem honoru, ¿e rz¹d japoñski bezwzglêdnie nie
bêdzie uznawaæ Chiñskiej Republiki Ludowej ani udzielaæ ¿adnych „przywilejów”
chiñskiej misji handlowej w Japonii i odmówi uznania jej prawa wywieszania pañstwowej flagi Chin. Ponadto wyrazi³ nadziejê zachowania „serdecznych stosunków”
miêdzy obu rz¹dami, japoñskim i tajwañskim45. W odpowiedzi, 14 kwietnia 1958 r.
rz¹d chiñski jednostronnie anulowa³ czwarte porozumienie handlowe. Tymczasem
w Nagasaki, w maju tego roku, dwaj studenci japoñscy zerwali flagê pañstwow¹
Chin z domu towarowego, gdzie mia³a miejsce wystawa filatelistyczna. Incydent
flagowy doprowadzi³ do jednostronnego zerwania stosunków handlowych
z Japoni¹ oraz anulowania wszystkich dotychczasowych kontraktów przez w³adze
ChRL46. Nastêpnie strona chiñska 7 lipca 1958 r. wysunê³a trzy warunki polityczne
pod adresem rz¹du japoñskiego: natychmiastowe zrezygnowanie z hase³ i dzia³añ
wrogich Chiñskiej Republice Ludowej, skoñczenie z podzia³em Chin na dwie czêœci (ChRL i Tajwan) oraz zaniechanie utrudniania normalizacji stosunków miêdzy
obydwoma krajami 47.
¯¹dania te na³o¿y³y siê na kwestiê reparacji poruszan¹ przez stronê chiñsk¹,
odk¹d rz¹d Kishiego podtrzymywa³ odpowiedzialnoœæ za rozwi¹zanie sprawy japoñskich reparacji wojennych dla Filipin i Indonezji48. Ponadto w tym roku dosz³o do
drugiego kryzysu w Cieœninie Tajwañskiej. W napiêtej sytuacji ChRL zarzuca³a rz¹dowi Kishiego s³u¿alczoœæ wobec Stanów Zjednoczonych i wrogoœæ wobec Chin49,
czego potwierdzeniem mia³a byæ obecnoœæ wojsk amerykañskich na terytorium Japonii oraz d¹¿enie premiera do zniesienia „antywojennego” artyku³u w konstytucji
japoñskiej. W artykule tym Japonia zrzek³a siê „na zawsze wojny jako suwerennego
prawa narodu, jak równie¿ u¿ycia lub groŸby u¿ycia si³y jako œrodka rozwi¹zywania
sporów miêdzynarodowych”. W tym celu Japonia zrzek³a siê na zawsze utrzymywania si³ zbrojnych, l¹dowych, morskich i powietrznych oraz prawa pañstwa do prowadzenia wojny50. Premier Kishi uzasadnia³ nowelizacjê konstytucji m.in. tym, ¿e
Japonia powinna „mieæ swój pe³ny udzia³ w walce o ochronê wolnego œwiata”.
Podkreœli³ ponadto, ¿e „sytuacja na Tajwanie nie jest wojn¹ domow¹, lecz miêdzynarodow¹ walk¹ przeciwko agresji komunistycznej”51.
Kolejn¹ niepokoj¹c¹ kwesti¹ dla ChRL sta³a siê rewizja japoñsko-amerykañskiego traktatu o bezpieczeñstwie przez premiera Kishiego. Rewizja, jak podkre-
45
Tam¿e.
46
R.K. Jain, op. cit., s. 65.
47
S. Ogata, The business Community and Japanese Foreign Policy: Normalization of Relations with
the People’s Republic of China [w:] R.A. Scalapino, The Foriegn Policy of Modern Japan, Berkeley 1977,
s. 180.
48
Kishi Called to Account, „Peking Review” 22.04.1958, vol. 1, nr 8, s. 20.
49
Sino-Japanese Relations, „Peking Review” 23.09.1958, vol. 1, nr 30, s. 20.
50
Konstytucja Japonii, Polska Akademia Nauk, Ossolineum 1990, s. 35.
51
Kishi’s True Face, „Peking Review” 21.10.1958, vol. 1, nr 34, s. 19.
46
Robert Jakimowicz
œla³a strona chiñska, mia³a s³u¿yæ rozszerzeniu japoñsko-amerykañskiej wspólnej
strefy obrony obejmuj¹cej nie tylko Okinawê i Wyspy Ogasawara (Bonin), ale tak¿e Zachodni Pacyfik52. Plan Stanów Zjednoczonych jest wyraŸny, jak stwierdzi³
w swoim oœwiadczeniu 19 listopada 1958 r. Chen Yi, minister spraw zagranicznych
ChRL. Wed³ug niego: „Pierwszym krokiem jest wziêcie na siebie przez Japoniê
zobowi¹zania obrony amerykañskich baz wojskowych w imiê wspólnej obrony.
Drugim krokiem jest rozszerzenie wzajemnej strefy obrony na Zachodni Pacyfik.
Trzecim krokiem jest wci¹gniêcie Japonii do wojny j¹drowej, kiedy zajdzie taka
potrzeba” 53 .
Przez ca³y 1959 r. rz¹d Kishiego d¹¿y³ do rewizji japoñsko-amerykañskiego
traktatu o bezpieczeñstwie. Ostatecznie, 19 stycznia 1960 r., zosta³ zawarty pomiêdzy Japoni¹ i Stanami Zjednoczonymi nowy uk³ad o wzajemnej wspó³pracy i bezpieczeñstwie. Szczególne znaczenie mia³ art. 3 uk³adu, gdy¿ Japonia zobowi¹za³a
siê w nim, w odró¿nieniu od uk³adu z 1951 r., do wzajemnego ze Stanami Zjednoczonymi udzielania pomocy w przypadku zbrojnego ataku (wzajemnoœæ ta by³a
asymetryczna)54 .
ChRL wyst¹pi³a z ostr¹ krytyk¹ traktatu. W oœwiadczeniu ministerstwa spraw
zagranicznych stwierdzono m.in., ¿e jest to skrajnie groŸny krok podjêty przez japoñskich reakcjonistów i amerykañskich imperialistów bêd¹cych w zmowie celem
przygotowania nowych agresji i wojny, co stanowi groŸbê dla azjatyckiego
i œwiatowego pokoju. Podkreœlono tak¿e, ¿e podpisanie japoñsko-amerykañskiego
traktatu o sojuszu militarnym oznacza odrodzenie japoñskiego militaryzmu i otwarty
udzia³ Japonii w agresywnym bloku wojskowym Stanów Zjednoczonych55. Kilka
dni póŸniej z obszern¹ i ostr¹ krytyk¹ traktatu wyst¹pi³ Kuo Mo-jo, przewodnicz¹cy Chiñskiego Komitetu Pokoju56. Krytyka ta wyp³ywa³a prawdopodobnie ze œwiadomoœci, ¿e z chwil¹ ratyfikacji tego uk³adu strategiczny cel w³adz ChRL, jakim
by³a neutralizacja Japonii, sta³ siê ca³kowicie nierealistyczny. Jednak cenê za wprowadzenie go w ¿ycie zap³aci³ sam Nobosuke Kishi. Nowy uk³ad spotka³ siê w samej
Japonii z masowymi protestami57. W tej atmosferze, w czerwcu 1960 r., parlament
japoñski ratyfikowa³ go w doœæ niezwyk³ej sytuacji. Przed g³osowaniem kilkudzie-
52
Chuang Tao, Kishi Teaches the Japanese People by Negative Example „Peking Review” 25.11.1958,
vol. 1, nr 39, s. 12.
53
Chen Yi, Statement on the Revision of the Japanese – U.S. Security Treaty, „Peking Review”
25.11.1958, vol. 1, nr 39, s. 10.
54
Treaty of Mutual Cooperation and Security between the United States of America and Japan,
Signed at Washington, January 19, 1960 [w:] Documents on American Foreign Relations 1960, New
York 1961, s. 426.
55
Chinese Foreign Ministry Statement on Japan-U.S. Military Alliance, „ Peking Review” 19.01.1960,
vol. III, nr 3, s. 8.
56
K. Mo-Jo, Resolutely Crush the Military Alliance Between the U.S. and Japanese Reactionaries!,
„Peking Review”, vol. III, nr 4, s. 14–16.
57
G.P. Packard, Protest in Tokyo: the Security Treaty Crisis 1960, Princeton 1966; W. Góralski, Stany
Zjednoczone – Japonia 1945–1972, Warszawa 1976, s. 180–192.
Zarys problemów politycznych w stosunkach japoñsko-chiñskich...
47
siêciu policjantów, którzy zostali wpuszczeni na salê posiedzeñ na rozkaz premiera
Kishiego, usunê³o opozycyjnych parlamentarzystów, wystêpuj¹cych przeciw ratyfikacji. Po ich usuniêciu g³osowanie odby³o siê ju¿ sprawnie na rzecz ratyfikacji nowego uk³adu. Wzburzenie spo³eczeñstwa japoñskiego by³o tak du¿e, i¿ 23 czerwca
1960 r., w tajemnicy przed opini¹ publiczn¹, w prywatnej rezydencji ministra spraw
zagranicznych Aichiro Fujiyamy, gdzie zosta³ zaproszony przedstawiciel Stanów
Zjednoczonych dokonano wymiany dokumentów ratyfikacyjnych zrewidowanego
„uk³adu o bezpieczeñstwie”, który tym samym nabra³ mocy prawnej. Nastêpnie
Kishi zapowiedzia³ swoj¹ dymisjê58.
Po odejœciu Kishiego urz¹d premiera obj¹³ w lipcu 1960 r. Hayato Ikeda. W nowej
sytuacji rz¹d ChRL od razu przyj¹³ bardziej pojednawczy ton. Zosta³y ustanowione potajemne kontakty pomiêdzy chiñskimi urzêdnikami i japoñskimi konserwatystami, których wysi³ek zosta³ skierowany na wznowienie chiñsko-japoñskiego
handlu 59 . Ostatecznie zosta³o zawarte porozumienie, znane jako porozumienie
„L.-T.”, od inicja³ów osób, które je podpisa³y60. Dziêki temu porozumieniu Japonia
sta³a siê jedynym krajem w œwiecie handluj¹cym zarówno z Tajwanem, jak i Chinami. Osi¹gniêcie tego porozumienia by³o wyrazem pozytywnego nastawienia premiera wobec stosunków z Chiñsk¹ Republik¹ Ludow¹, który wi¹za³ siê jednak ze
wstrzemiêŸliw¹ i ostro¿n¹ polityk¹ zagraniczn¹. Nie zapobieg³a ona jednak sytuacjom kryzysowym w stosunkach z Tajpej i Pekinem.
Jedna z nich wi¹za³a siê z pomoc¹ japoñskiego Banku Eksportowo-Importowego dla firm japoñskich, które chcia³y sprzedawaæ swoje produkty na rynku chiñskim. W sierpniu 1963 r. zosta³ zatwierdzony w tym celu piêcioletni plan p³atniczy,
który nastêpnie zosta³ odroczony na skutek interwencji Tajpej. Co wiêcej, w³adze
tajwañskie zagrozi³y œrodkami odwetowymi i wezwa³y inne kraje do przy³¹czenia
siê do nacisków na Japoniê, aby zawiesi³a swoj¹ „pomoc” dla komunistycznego
re¿imu61. Druga natomiast mia³a miejsce tak¿e tego samego roku, 7 paŸdziernika,
kiedy cz³onek goszcz¹cej w Tokio misji technicznej z ChRL, Chou Hun-ching poprosi³ w ambasadzie radzieckiej o azyl polityczny w ZSRR. PóŸniej jednak zmieni³
swoje zdanie i chcia³ zostaæ w Japonii albo wyjechaæ na Tajwan. Ostatecznie
w listopadzie, prawdopodobnie ponownie zmieni³ swoje zdanie i wyrazi³ ¿yczenie
powrotu do Chin, do których zosta³ repatriowany na pocz¹tku 1964 r. Rz¹d tajwañski oskar¿y³ Japoñczyków o zmuszenie Chou do powrotu na kontynent. O ma³o nie
dosz³o do zerwania stosunków dyplomatycznych miêdzy Tajwanem i Japoni¹. Dopiero wizyty by³ego premiera Shigeru Yoshidy i ministra spraw zagranicznych
Masayoshi Ohiry w Tajpej doprowadzi³y do za³agodzenia sytuacji kosztem cofniê-
58
W. Góralski, op. cit., s. 191.
59
S. Eto, op. cit., s. 58.
60
Byli to Liao Cheng-Chin – zastêpca dyrektora Urzêdu Kadr do Spraw Zagranicznych w Radzie
Pañstwowej i Tatsunosuke Takasaki – by³y minister handlu miêdzynarodowego i przemys³u, por. Trading with China, Japan Quarterly, January, March 1963, vol. 10, nr 1, s. 3.
61
W. Mendl, Issues in Japan’s..., s. 22.
Robert Jakimowicz
48
cia oficjalnej pomocy kredytowej dla japoñskich przedsiêbiorstw eksportuj¹cych
do ChRL 62 .
9 listopada 1964 r. nowym premierem Japonii zosta³ Eisaku Sato, m³odszy brat
by³ego premiera Kishi. W³adze ChRL prawie natychmiast zarzuci³y mu, ¿e wbrew
wczeœniejszym obietnicom realizacji „wielkiej misji” w polityce chiñskiej po objêciu przez niego urzêdu premiera, „misja” ta zosta³a skierowana na sabota¿ przyjacielskich stosunków pomiêdzy Chinami i Japoni¹. Zarzuty wobec premiera Sato
zosta³y przedstawione ju¿ po piêciu dniach jego urzêdowania. Wœród nich znalaz³y
siê: odmówienie wjazdu delegacji Chiñskiej Partii Komunistycznej na czele z Peng
Chenem do Japonii, nies³uszna krytyka produkcji broni nuklearnej przez Chiny,
która mia³a s³u¿yæ jedynie obronie kraju i ochronie pokoju, otwarty sprzeciw wobec przywrócenia Chiñskiej Republice Ludowej jej uzasadnionych praw w Narodach Zjednoczonych i wydalenia przedstawiciela Chiang Kai-sheka z tej organizacji, popieranie tzw. teorii, wed³ug której „status Tajwanu jest nieokreœlony”, a kwestia Tajwanu nie jest „wewnêtrzn¹ spraw¹ Chin”63. Nieprzychylne nastawienie Pekinu wobec Sato zosta³o pog³êbione przez podpisane przez jego rz¹d w czerwcu
1965 r. traktatu japoñsko-po³udniowokoreañskiego, który wszed³ w ¿ycie 21 grudnia tego roku. Wed³ug polityków chiñskich mia³ on pos³u¿yæ do zbudowania tzw.
japoñsko-po³udniowokoreañsko-tajwañskiego systemu obrony jako czêœci kszta³towanego pó³ksiê¿yca okr¹¿aj¹cego chiñski kontynent64.
Du¿e niezadowolenie strony chiñskiej wzbudzi³y tak¿e porozumienia japoñsko-radzieckie zawarte w 1966 r. Radziecko-japoñska wspó³praca zosta³a uznana
przez chiñskie media za „spisek przeciwko Chinom”. Przy okazji zwrócono uwagê
na ci¹g³e uzale¿nienie Japonii od Stanów Zjednoczonych65. W tym samym roku
w³adze japoñskie dwukrotnie odmówi³y udzielenia zezwolenia na wjazd delegacjom chiñskim do Japonii, co uznano za kolejn¹ obrazê ChRL i utrudnianie stosunków chiñsko-japoñskich przez rz¹d Sato66.
W kolejnym 1967 roku rz¹d japoñski ponownie znalaz³ siê pod ogniem krytyki.
Oskar¿ony zosta³ przez w³adze chiñskie o dalsze wymyœlanie „niezwykle powa¿nych antychiñskich zniewag faszystowskich”. 8 i 9 wrzeœnia policja i chuligani napadli na wielu cz³onków chiñskiego personelu Biura £¹cznikowego w Tokio, Biura
Liao Cheng-chin i dziennikarzy. By³o wielu rannych. Incydenty te zosta³y opisane
jako „powa¿ny krok przedsiêwziêty przez rz¹d Sato w ramach reakcyjnej polityki
nadskakuj¹cej Stanom Zjednoczonym, sojuszowi ze Zwi¹zkiem Radzieckim, sprzeciwami wobec Chin i jego narodu i sabota¿u chiñsko-japoñskiej przyjaŸni i handlu”67. Rz¹d ChRL zastosowa³ œrodki odwetowe i anulowa³ akredytacjê korespon62
Tam¿e.
63
Eisaku Sato’s Daydream, „Peking Review” 4.12.1964, vol. 7, nr 49, s. 30.
64
R.K. Jain, op. cit., s. 51.
65
Conspiracy Against China, „ Peking Review” 28.01.1966, vol. 9, nr 5, s. 21–22.
Protest Against Japanese Government’s Unreasonable Refused to Allow Liu Nin-I To Enter Japan,
„Peking Review” 5.08.1966, s. 4–5.
66
67
R.K. Jain, op. cit., s. 55.
Zarys problemów politycznych w stosunkach japoñsko-chiñskich...
49
dentów trzech gazet japoñskich: Mainichi Shimbun, Sankei Shimbun i Tokyo Shimbun. We wrzeœniu 1970 r. w Pekinie by³ ju¿ tylko jeden korespondent japoñski
z Asahi Shimbun 68.
Wizyty zagraniczne premiera Sato, szczególnie na Tajwanie, by³y do koñca jego
kadencji odczytywane przez w³adze chiñskie jako nieprzyjazne ChRL. Tymczasem
du¿y niepokój w Pekinie wzbudzi³a obietnica zwrotu Okinawy Japonii przez Stany
Zjednoczone. Chiny powi¹za³y jej zwrot z rozszerzeniem zaanga¿owania siê Japonii w sprawê bezpieczeñstwa Tajwanu 69. Jeszcze przed wejœciem w ¿ycie porozumienia japoñsko-amerykañskiego o przekazaniu Japonii praw administracyjnych
do wysp Ryukyu (g³ówna wyspa archipelagu – Okinawa) i innych (1971 r.) ówczesny szef Japoñskiego Urzêdu do Spraw Obrony, Yasuhiro Nakasone, w³¹czy³ obszar wysp Senkaku (Diaoyudai) do planów japoñskiej obrony. Krok ten w prasie
chiñskiej uznany zosta³ za ohydne w³¹czenie œwiêtego chiñskiego terytorium Tiaoyu i innych wysp do „sfery japoñskiej obrony”70.
Ostatnim nieprzyjaznym krokiem rz¹du Sato wobec ChRL by³o g³osowanie
przedstawiciela Japonii w Zgromadzeniu Ogólnym NZ 25 paŸdziernika 1971 r.
przeciwko uznaniu jej praw do reprezentowania Chin w tej organizacji (uznanie
przedstawiciela ChRL po³¹czone by³o z usuniêciem przedstawiciela Republiki
Chiñskiej z tej organizacji i uznaniem Tajwanu za czêœæ Chin)71 . Sprzeciw ten
i zapocz¹tkowanie normalizacji stosunków chiñsko-amerykañskich za prezydentury Nixona postawi³y w trudnej sytuacji rz¹d premiera Sato. Sta³a siê ona beznadziejna z chwil¹, kiedy Pekin da³ jasno do zrozumienia, ¿e Japonia nie mo¿e mieæ
nadziei na zwrot w stosunkach z Pekinem póki Eisaku Sato pozostaje u w³adzy72.
17 czerwca 1972 r. premier Sato oœwiadczy³ o swej rezygnacji z przewodnictwa
PL-D, tym samym rezygnuj¹c z funkcji premiera. Nowym premierem zosta³ Kakuei Tanaka, który doprowadzi³ do zakoñczenia stanu wojny i ustanowienia stosunków dyplomatycznych pomiêdzy Japoni¹ i ChRL 30 wrzeœnia 1972 r.73
Ustanowienie stosunków dyplomatycznych zakoñczy³o okres nieoficjalnych
stosunków pomiêdzy Japoni¹ i ChRL. Ich normalizacja by³a mo¿liwa wraz z nastaniem du¿ych zmian w globalnej sytuacji na prze³omie lat 60. i 70. Zaliczyæ do nich
nale¿y przede wszystkim odprê¿enie w stosunkach amerykañsko-radzieckich oraz
zapocz¹tkowanie normalizacji w stosunkach amerykañsko-chiñskich, nazwane
68
Tam¿e.
69
Tam¿e, s. 59
70
Tam¿e, s. 63–64.
Na temat reprezentacji Chin w Narodach Zjednoczonych, por.: Questions relating to Asia and
the Far East. Representation of China in the United Nations [w tym: Resolution 2758(XXVI)] UN Yearbook 1971, Office of Public Information United Nations, New York 1974, vol. 25, Chapter VIII,
s. 126–137.
71
72
V. Mazurov, SSzA – Kitai – Japonija (1969–1979), Moskwa 1980, s. 89.
Joint Statement of the Government of the People’s Republic of China and the Government of
Japan, „Peking Review” 6.10.1972, vol. 15, nr 40, s. 12–13.
73
50
Robert Jakimowicz
w Japonii szokiem Nixona. Zmianom tym towarzyszy³ ostry kryzys w stosunkach
chiñsko-radzieckich.
Ówczesne zmiany, a szczególnie zbli¿enie amerykañsko-chiñskie, pozwoli³y na
zast¹pienie przedstawiciela rz¹du tajwañskiego przedstawicielem rz¹du ChRL
w ONZ, co usunê³o kolejn¹ przeszkodê na drodze do ustanowienia oficjalnych
stosunków dyplomatycznych miêdzy Japoni¹ i ChRL.
Reasumuj¹c, silne zwi¹zanie japoñskiej polityki zagranicznej ze strategiczn¹
polityk¹ Stanów Zjednoczonych po drugiej wojnie œwiatowej warunkowa³o stosunki japoñsko-chiñskie. Czynnik ten, pomimo bliskoœci geograficznej i silnych wiêzów kulturalnych oraz wzajemnego zainteresowania stosunkami gospodarczymi
spowodowa³, i¿ obaj s¹siedzi byli skazani na wyj¹tkow¹ sytuacjê utrzymywania nieoficjalnych stosunków przez prawie æwieræ wieku.
An Outline of Political Problems in Japanese – Chinese Relationships
during 1949–1972
The author of the paper attempts to recount the political problems that emerged during the
period of non-official relationships between Japan and China. One of the most important is the
issue of establishing formal relationships between both countries for which the Taiwan issue was
obstacle. The afore-mentioned problems were inseparably linked with international occurrences
that decisively influence the nature of Japanese and Chinese relationships. The American
Occupation of Japan and their subsequent military co-operation is worthy of mention here. The
signing of the Chinese – Soviet Treaty of Peace, Friendship and Common Assistance of 14th
February 1950 was also a decisive factor.
It was not until fundamental changes, such as the thaw in American-Soviet relationships and
normalization processes in American – Chinese relationships had begun to take place in the
International arena in the 1960s and 1970s that chances of establishing formal relationships between
both countries became possible in 1972.