recenzja - Wydział Bezpieczeństwa Narodowego

Płk dr hab. Tadeusz SZCZUREK , prof. WAT
Warszawa, 30.01.2017 r.
Wojskowa Akademia Techniczna
RECENZJA
rozprawy doktorskiej autorstwa Piotra BLICHARZA na temat:
RELACJE PORZĄDKUJĄCE NACZELNY POZIOM SYSTEMU
KIEROWANIA BEZPIECZEŃSTWEM NARODOWYM
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
1. Uwagi ogólne
Zgodnie z Konstytucją, Rzeczpospolita Polska winna zapewnić swoim
obywatelom bezpieczeństwo. Powinność tę realizuje angażując potencjał obronny
państwa obejmujący sferę materialną, społeczną i organizacyjną. W obejmującej
całość możliwości obronnych państwa – sferze organizacyjnej – zawiera się system
kierowania bezpieczeństwem narodowym. System, który zdaje się być „wtopiony”
w struktury państwa, jako całości. Z tego też względu pojawiają się pewne trudności
z naukową refleksją nad czymś, co stanowi ważny (o ile nie najważniejszy z punktu
widzenia interesów narodowych) system, a jednocześnie nie do końca odpowiada
ogólnej definicji systemu, iż jest to złożony obiekt wyróżniony z badanej
rzeczywistości, stanowiący całość tworzoną przez zbiór obiektów elementarnych
(elementów) i powiązań (relacji) pomiędzy nimi1. Dodatkowo sprawę komplikuje
kwestia
występowania
dwóch
naczelnych
organów
władzy
wykonawczej
odpowiedzialnych za bezpieczeństwo narodowe – Prezydenta i Rady Ministrów –
które to organy nie łączą bezpośrednie zależności.
1
P. Sienkiewicz, Inżynieria systemów; wybrane zastosowania wojskowe, Ministerstwo Obrony
Narodowej, Warszawa 1983, s. 27.
1
Badanie systemu kierowania bezpieczeństwem narodowym Rzeczypospolitej
Polskiej w obecnych uwarunkowaniach formalno-prawnych wymaga od naukowca
szerokiej wiedzy, nie tylko z zakresu bezpieczeństwa narodowego, ale także z innych
dyscyplin naukowych. Dlatego podjęcie przez Doktoranta tej trudnej, a jednocześnie
bardzo ważnej problematyki uważam za w pełni uzasadnione i dające perspektywy
poszerzenia wiedzy z zakresu nauk o bezpieczeństwie i szerzej – z zakresu nauk
społecznych.
2. Ocena metodologiczna rozprawy
Proces badawczy, którego wyniki przedstawiono w recenzowanej dysertacji
Doktorant oparł na solidnych podstawach. Badania przeprowadzono według
metodologii przyjętej w obszarze nauk społecznych, a metodologiczne podstawy
swoich dociekań naukowych Doktorant zamieścił w rozdziale pierwszym, gdzie
również – w sposób czytelny i przekonywujący – uzasadnił wybór tematu.
Z nakreślonego na wstępie tematu dysertacji, w sposób naturalny jawi się przedmiot
badań, którym stał się System Kierowania Bezpieczeństwem Narodowym i relacje
porządkujące ten system.
Postawiony przez Doktoranta cel badań: wskazanie dotychczasowych relacji
zachodzących
między
elementami
SKBN RP
na
jego
poziomie
naczelnym
i porządkujących go oraz zaprezentowanie takich działań naprawczych, które
odpowiadając
połączonych
współczesnym
organów
uwarunkowaniom
(elementów)
mogłyby
oraz
tendencjom
zapewnić
jego
tworzenia
optymalne
funkcjonowanie (s. 13) – należy odbierać jako ambitny i zawierający w sobie zarówno
pierwiastek poznawczy, jak i utylitarny.
Główny problem badawczy, zawarty w pytaniu: Jak dotychczasowe
i konieczne do przyjęcia relacje porządkujące naczelny SKBN RP oddziałują i będą
oddziaływać na jego funkcjonowanie? (s. 13) – został doprecyzowany w czterech
pytaniach szczegółowych, które dobrze korespondują z założeniami procesu
badawczego, tj. z tematem i celem badań, no i oczywiście z głównym problemem
badawczym.
2
Odpowiedzią na główny problem badawczy jest hipoteza robocza, w której
Doktorant dostrzega potrzebę powołania podmiotów pełniących funkcję kierowniczokoordynacyjną a wraz z nimi wprowadzenie mechanizmów wymuszających na
naczelnych organach administracji państwowej ciągłą troskę o zapewnienie
bezpieczeństwa narodowego we wszystkich stanach jego funkcjonowania (s. 16).
Zarówno hipotezę główną, jak i doprecyzowujące ją hipotezy szczegółowe – odbieram
jako dobrze przemyślane i poparte dużą wiedzą przypuszczenia naukowe Autora
dysertacji.
Pozytywnie oceniam dobór metod, technik i narzędzi badawczych
zastosowanych przez Doktoranta w procesie badawczym. Na poszczególnych etapach
tego procesu Doktorant stosował zarówno metody teoretyczne (analizę, syntezę,
abstrahowanie, porównanie i wnioskowanie), jak i empiryczne, tj. badanie opinii przy
wykorzystaniu wywiadu eksperckiego. Ekspertów podzielono na dwie grupy: pierwszą
stanowiły osoby wypowiadające się na ten temat w publikacjach naukowych (s. 170210) a druga grupa, to praktycy zaangażowani w proces kierowania systemem
bezpieczeństwa narodowego na najwyższych szczeblach administracji publicznej
(s. 210-241).
problematyka,
Szeroki
obszar
wynikająca
z
badań
oraz
konieczności
skomplikowana
rozwiązania
i
wielowątkowa
głównego
problemu
badawczego, implikowały konieczność wprowadzenia ograniczeń badawczych
w wymiarze przedmiotowym, podmiotowym i czasowym. Zarówno ograniczenia
badawcze, jak i przyjęte założenia ukierunkowały proces badawczy na rozwiązanie
problemu głównego z pominięciem wątków pobocznych, których w tym obszarze
pojawia się wiele.
Podsumowując przyjętą w rozprawie metodologię badań i sposób opracowania
pozyskanego materiału empirycznego, należy stwierdzić, że recenzowana rozprawa
doktorska stanowi opracowanie naukowe skonstruowane prawidłowo. Zastosowana
w dysertacji
procedura
badawcza
odpowiada
wymogom
logicznym
i metodologicznym. Z punktu widzenia założeń procesu badawczego, zachowano
logiczną wynikowość układu rozprawy. Sformułowany w rozdziale metodologicznym
główny problem badawczy i problemy
szczegółowe,
znalazły rozwiązania
3
w poszczególnych
rozdziałach
części
merytorycznej
rozprawy.
Zastosowana
procedura badawcza jest właściwa i odpowiada wymogom metodologicznym
stawianym przed rozprawami doktorskimi z dziedziny nauk społecznych.
3. Ocena merytoryczna rozprawy
Dysertacja stanowi zwarte opracowanie naukowe na 321 stronach, z czego
tekst zasadniczy – wstęp, rozdział metodologiczny, cztery rozdziały merytoryczne
i zakończenie – zawiera się na 292 stronach. Pozostała część, to bibliografia, spis
tabel, rysunków i wykresów oraz kwestionariusz wywiadu eksperckiego. Wyniki
procesu
badawczego
przedstawiono
w
dziesięciu
tabelach
i
zilustrowano
27 wykresami i 29 rysunkami. Na uwagę zasługuje obszerny spis literatury i innych
materiałów źródłowych, które zostały trafnie dobrane. Bibliografia zawiera:
88 wydawnictw zwartych,
55 aktów prawnych, 12 dokumentów strategicznych
i 8 innych źródeł drukowanych (słowniki, leksykony, encyklopedie, artykuły i inne).
Dysertacja, jako całość jest spójna tematycznie, a jej układ jest przejrzysty
i odpowiadający wymogom stawianym przed rozprawami doktorskimi z zakresu nauk
społecznych.
Wstęp (4 strony) w sposób czytelny i zwięzły wprowadza czytelnika
w tematykę rozprawy oraz informuje o jej zawartości merytorycznej.
Rozdział I (20 stron) pt. Metodologiczne podstawy badań zawiera kwestie, co
do których pozytywnie odniesiono się już w drugiej części niniejszej recenzji. Warto
też dodać,
że zamieszczenie tak rozbudowanego rozdziału metodologicznego
w rozprawie, dobrze wprowadza czytelnika w meandry procesu badawczego
i w pełniejszym zakresie pozwala mu zrozumieć poszczególne etapy tegoż procesu.
Rozdział II (69 stron) pt. System kierowania Bezpieczeństwem narodowym
Rzeczypospolitej Polskiej i relacje porządkujące jego poziom naczelny – stan obecny,
wprowadza w zagadnienia ogólne, związane z tematyką rozprawy. Na podkreślenie
zasługuje dociekliwość doktoranta w poszukiwaniu odpowiedzi na pytania o pojęcie
i istotę
systemu
kierowania
bezpieczeństwem narodowym oraz
organizację
4
i funkcjonowanie tegoż systemu. Pochwalić należy dbałość o zachowanie dyscypliny
definicyjnej, co przy aktualnym stanie wiedzy jest dość trudne ale – jak pokazał Autor
dysertacji – możliwe i wykonalne. Wysoko oceniam też zamieszczenie stosunkowo
obszernych (s. 92-97) wniosków wieńczących dociekania naukowe Doktoranta,
ukierunkowane na rozwiązanie pierwszego problemu szczegółowego.
Rozdział III (71 stron) pt. Organizacja i relacje porządkujące naczelny poziom
kierowania bezpieczeństwem narodowym (państwa) w Polsce po 1918 roku ukierunkowano na rozwiązanie drugiego problemy szczegółowego, którym jest
pytanie o doświadczenia historyczne. Doktorant z dużą dociekliwością odniósł się do
czterech okresów funkcjonowania państwa polskiego i systemu kierowania
bezpieczeństwem: 1) okresu międzywojennego; 2) okresu PRL-u; 3) okresu tworzenia
zrębów systemu bezpieczeństwa narodowego po odzyskaniu niepodległości, w tym
uchwalenia
aktualnie
obowiązującej
Konstytucji
Rzeczypospolitej
Polskiej
i przystąpienia Polski do NATO oraz 4) okresu po 2002 roku, tj. po uchwaleniu ustaw
o stanach nadzwyczajnych, okresu kiedy Polska przystąpiła do Unii Europejskiej oraz
kiedy zaczęła obowiązywać nowa ustawa o zarządzaniu kryzysowym. Rozdział jest
bardzo ciekawy. Przedstawione w nim informacje są przejrzyste i poparte licznymi
materiałami źródłowymi. Równie trafne są wnioski wieńczące tenże rozdział.
Rozdział IV (73 strony) pt. Organizacja kierowania bezpieczeństwem
narodowym Rzeczypospolitej Polskiej na poziomie naczelnym w opinii ekspertów –
ukierunkowano na rozwiązanie trzeciego problemu badawczego, zawartego w pytaniu:
Jakie czynniki oddziałują na elementy SKBN RP i relacje porządkujące jego poziom
naczelny, wpływając na optymalne działanie systemu bądź zakłócając je? Autor – jak
już wspomniano w części metodologicznej recenzji – podzielił ekspertów na
„teoretyków” i „praktyków”, co okazało się trafne, bowiem opinie tych grup okazały
się zróżnicowane. Czterostronicowe wnioski – tak, jak i cały IV rozdział – oceniam
pozytywnie.
Rozdział V (43 strony) pt. Koncepcja relacji porządkujących Naczelny System
Kierowania Bezpieczeństwem Narodowym Rzeczypospolitej Polskiej zapewniających
jego optymalne funkcjonowanie – to autorskie propozycje Doktoranta, wynikające
5
z przeprowadzonego procesu badawczego. Propozycje te potwierdzają bardzo dobre
przygotowanie teoretyczne Autora dysertacji oraz duży zasób jego wiedzy nt.
praktycznych aspektów funkcjonowania Systemu Zarządzania Bezpieczeństwem
Narodowym. Rozwiązując czwarty szczegółowy problem badawczy – Jakie działania
naprawcze należałoby podjąć, aby wzajemne sprzężenia zdefiniowanych elementów
naczelnego SKBN RP, zapewniały optymalne jego funkcjonowanie na tym poziomie? –
Doktorant przedstawił czytelną wizję takich działań. Ten rozdział rozprawy oceniam
równie wysoko, jak poprzednie, a propozycje autora wnoszą znaczący wkład do nauk
o bezpieczeństwie.
Zakończenie
(8 stron)
stanowi
syntetyczne
podsumowanie
procesu
badawczego. Autor rozprawy stwierdza, że pozytywna weryfikacja, przyjętej na
wstępie hipotezy głównej, pozwala uznać, iż cel badań został osiągnięty
Jako całość, dysertacja stanowi zamknięte i spójnie tematycznie opracowanie
naukowe. Tytuły rozdziałów i podrozdziałów odpowiadają treściom w nich zawartym.
Obszerne wnioski podsumowujących kolejne rozdziały merytoryczne dodatkowo
podnoszą jej wartość. Pod względem językowym rozprawa jest opracowana
poprawnie. Słownictwo, użyte w opisie wyników procesu badawczego oceniam, jako
charakterystyczne dla dyscypliny naukowej „nauki o bezpieczeństwie”.
Reasumując, rozprawę pod względem merytorycznym oceniam jednoznacznie
pozytywnie.
4. Wnioski końcowe
Rozprawa doktorska autorstwa Piotra Blicharza pt. Relacje porządkujące
naczelny poziom Systemu Kierowania Bezpieczeństwem Narodowym Rzeczypospolitej
Polskiej stanowi indywidualny dorobek Doktoranta i jest samodzielnym rozwiązaniem
problemu badawczego o dużej wartości teoretycznej i naukowej. Świadczy o dużym
zasobie wiedzy merytorycznej i dobrym przygotowaniu metodologicznym Autora do
prowadzenia badań w dziedzinie nauk społecznych.
6
Dysertacja spełnia warunki określone w Ustawie z dnia 14 marca 2003 roku
o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki
(Dz. U. z 2014 r. poz. 1852, tekst jednolity) i kwalifikuje Pana ppłk. mgr. inż. Piotra
Blicharza do kontynuowania procedury zmierzającej do nadania mu stopnia
naukowego
doktora
w dziedzinie
nauk
społecznych,
w
dyscyplinie
nauki
o bezpieczeństwie. Dlatego wnoszę o dalsze procedowanie przewodu doktorskiego
przed Radą Wydziału Bezpieczeństwa Narodowego Akademii Sztuki Wojennej.
7