PROJEKT BADAWCZY Kształcenie obywatela na scenach

PROJEKT BADAWCZY
Kształcenie obywatela na scenach jezuickich w Rzeczypospolitej Obojga Narodów.
Programy teatralne w archiwach wileńskich i rzymskich SJ oraz w wybranych
bibliotekach polskich
Celem projektu jest przeprowadzenie wieloetapowej kwerendy w wybranych archiwach jezuickich
i pojezuickich, w celu zbadania ok. 200 unikatowych jezuickich programów teatralnych szkół dawnej
Prowincji Litewskiej Towarzystwa Jezusowego. Zachowane w Polsce (Warszawa, Wrocław, Lublin,
Sandomierz), w Wilnie oraz w archiwum rzymskim Zakonu programy są ważnymi, a nie przebadanymi dotąd
w pełni świadectwami działalności edukacyjnej jezuitów. Planowana kwerenda pozwoli przede wszystkim na
zebranie, opisanie i przebadanie, tak pod względem bibliograficzno-archiwalnym, jak ideowym materiału
rozproszonego w wielu różnych bibliotekach. Tym samym zostanie wypełniona luka źródłowa oraz
badawcza w zakresie historii teatru jezuickiego dotyczącym programów teatralnych.
Dotarcie
do
tych
dokumentów
dawnego
życia
artystycznego
pozwoli
na
weryfikację
hipotezy
o programowości teatru jezuickiego, jak też na pełniejszą analizę roli i wpływu jezuickiego teatru szkolnego
na kształtowanie postaw oraz rozwijanie cnót i wartości obywatelskich wśród wychowanków szkół jezuickich
w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Projekt dotyczy terenu dawnej prowincji litewskiej, obejmującej swoim
zasięgiem m.in. stolicę państwa, Warszawę, oraz Wilno, jako ośrodek polityczny Litwy i siedzibę Akademii.
Zakres chronologiczny proponowanych w projekcie badań obejmuje okres od założenia Akademii Wileńskiej
w roku 1579 do rozwiązania Towarzystwa Jezusowego w 1773 roku.
Prowincja litewska została wybrana z uwagi na to, że materiał z tego akurat obszaru, zróżnicowanego
etnicznie i językowo, powinien ujawnić w sposób szczególnie wyrazisty znaczenie i wartość jezuickiego
projektu edukacyjnego. Projekt dotyczy niezwykle cennych źródeł do historii teatru, które są jednocześnie
źródłami do historii kultury i dziejów cywilizacyjno-umysłowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Są to
drobnych rozmiarów (od kilku do kilkunastu stron) druki w języku łacińskim bądź polskim, niekiedy
dwujęzyczne łacińsko-polskie, ze streszczeniem spektakli, tytułem sztuk, datą, miejscem i okolicznościami
wystawienia, niekiedy listą aktorów. Umożliwiają one nie tylko rekonstrukcję spektaklu i jego przebiegu, ale
pokazują też, jakie teksty i źródła historyczne wykorzystano w trakcie pisania sztuk.
Metoda badawcza łączy tradycyjną historycznoliteracką metodę pracy z tekstem z analizą pojęć
przynależnych historii umysłowości i historii idei. Projekt jest usytuowany na pograniczu kilku dyscyplin:
Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera
ul. Westerplatte 11 | 31-033 Kraków | tel. 12 683-24-00 | www.wse.krakow.pl | [email protected]
dziejów piśmiennictwa, rozwoju cywilizacyjnego i materialnego, historii dramatu i teatru oraz historii
politycznej. Projekt opiera się na metodologii zawartej w pracach
prof. Jan Okonia (Wrocław, 1970),
uwzględnia również wyniki bibliograficznych kwerend zespołu Instytutu Badań Literackich w Warszawie, prac
teatrologicznych różnych ośrodków w Polsce (Warszawa: Lewański, Winniczuk, Kruczyński; Gdańsk:
Kadulska, Puchowski), jak również ustalenia zespołu badawczego Ośrodka Badań nad Tradycją Antyczną.
Do badań w zakresie analizy strukturalnej programów teatralnych projekt wykorzystuje propozycje
metodologiczne lingwistyki z zakresu teorii tekstu oraz semiotyki i struktury tekstu prof. Teresy Dobrzyńskiej
i Jerzego Bartmińskiego. Programy poddane zostaną całościowej analizie bibliologiczno-archiwalnej,
językowo-semiotycznej,
filologicznej
i
teatrologicznej.
Wszystkie
odnalezione
programy
zostaną
sklasyfikowane z punktu widzenia trzech wiodących kategorii: teatru publicznego, religijnego i szkolnego.
Na
zakończenie
projektu
zostanie
zweryfikowana
hipoteza
badawcza
wskazująca
na
zasadę
programowości w teatrach szkół jezuickich oraz na szkolny teatr jezuicki, jako laboratorium, w którym
definiowano, dobierano i wpajano wartości obywatelskie.
Podstawową wartością obecnego projektu jest wpisanie kluczowych źródeł do historii teatru dawnej
Rzeczypospolitej w kontekst ogólnoeuropejski. Są to źródła do historii teatru, a pośrednio też źródła do
historii kultury i dziejów cywilizacyjno-umysłowych w Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Badania spuścizny
jezuickiej zainteresują międzynarodowe grono historyków idei, umysłowości, teatru oraz kultury. Wyniki
badań
wpłyną
na
podkreślenie
wyjątkowej
roli
Rzeczypospolitej
Obojga
Narodów
na
scenie
międzynarodowej w XVI-XVIII wieku – największego państwa o ustroju mieszanym, w którym przyszło działać
jezuitom. Obserwacja ich działań szkolnych i teatralnych wskaże, jak wyglądała specyficzna programowość
teatru jezuickiego oraz jakie idee obywatelskie znalazły swój wyraz w programie nauczania. Są to
nowatorskie badania interdyscyplinarne, które pozwalają pełniej docenić bogatą przeszłość i tradycje
artystyczne Rzeczypospolitej. Badania te pozwolą również na bardziej precyzyjne określenie specyfiki
regionu Europy Środkowo-Wschodniej i umożliwią wpisanie wyników we wspólną europejską mapę tradycji
kulturowych.
prof. Jan Okoń
dr Clarinda Calma
dr Jolanta Rzegocka
Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera
ul. Westerplatte 11 | 31-033 Kraków | tel. 12 683-24-00 | www.wse.krakow.pl | [email protected]